Stanisław August Poniatowski. I rozbiór Polski
Elekcja Stanisława Poniatowskiego. Próby reform wew.
Po śmierci Augusta III, Rzeczypospolita pogorszyła swoją sytuację. Sąsiednie mocarstwa ingerowały w spr wew, a obce wojska przekraczały granice Polski. Prusy utrzymywały ok 200 tys żołnierzy, Rosja 300 tys. a Rzeczypospolita nie miała armii. Często dochodziło do zrywania sejmów oraz kłótni.
Dopiero w 1764r z inicjatywy Familii na sejmie konwokacyjnym, przeprowadzono wiele reform :
*nowy regulamin obrad
*w spr skarbowych dopuszczano głosowanie większością
*ograniczono uprawnienia hetmanów
*wprowadzono cła generalne
*podjęto próby uporządkowania syt prawnej miast przez ograniczenie jurydyk (tereny w obrębie miast, wydzielone z zasięgu sądownictwa i adm miejsciej, stanowiące własność magranterii)
Inne reformy hamowane były przez Prusy i Rosję. Elekcja przeprowadzona w 1764 r pod osłoną wojsk rosyjskich wyniosła na tron Stanisława Poniatowskiego.
Monarcha uzalezniony od poparcia Rosji powołał do życia konfederację króla z ministrami (namiastka rządu) rozpoczał proces porządkowania spr monetarnych i skarbowych, w 1765r założono Szkołę Rycerską.
Spr dysydentów. Prawa kardynalne
Większość szlachty była wyznania katolickiego, jednak na terenach wschodnich przeważali prawosławie, część szlachty była protestancka. Dysydenci zostali pozbawieni zasiadania w sejmie i dostępu do urzędów, utrudniono im także praktyki religijne. Dlatego też domagali się równouprawnienia. Król i zwolennicy reform również do tego dążyli, lecz prowadzili proces stopniowo, obawiając się oporu szlachty. W 1767r rosyjski ambasador (Nikołaj Repnin) zażądał równouprawnienia dysydentów. Kiedy grupa senatorów zaprotestowała zostali uwięzieni i wywiezieni w głąb Rosji. Zastraszony sejm nie zdobył się na protest.
Dysydenci (prawa pol, swoboda kultu, jednak religią panującą - religia katolicka)
Sejm uchwalił także Prawa kardynalne (wolna elekcja, liberum veto, prawo wypowiadania posłuszeństwa królowi, prawo szlachty do piastowania urzędów i posiadania dóbr ziemskich, władza szlachty nad chłopem, zasada 'nikt nie zostanie uwięziony')
Konfederacja barska (1768-1772)
Konfederacja szlachty w miasteczku Bar skierowana przeciwko królowi, Rosji i dysydentom ' w Obronie Wiary i Wolności'. Jednakże szanse były znikome. Skierowano przeciwko wojsko oraz doszło do wystąpienia chłopów ukrańskich (koliszczyzna) - mordowali szlachtę i żydowskich dzierżawców karczm uznawanych za popleczników szlachty. Koliszczyzna została jednak stłumiona przez wojska rosyjskie i królewskie.
Oddziały zostały rozbite na Podolu, jednakże w czasie wybuchu wojny pomiędzy Rosją a Turcją, konfederacja uzyskała pomoc ze strony Turcji i Francji (pieniądze, broń, instruktorzy i kadra oficerska). Ruch rozprzestrzenił się na cały kraj, jednakże prowadzili oni tylko walki partyzanckie. Dlatego też po 4 latach w 1772r padł ostatni punkt - Częstochowa.
I rozbiór Polski 1772
5 sierpnia 1772r podpisano w Petersburgu konwencję w której ustalono granicę pierwszego rozbioru między Rosję, Austrię i Prusy.
PRUSY : Warmia, woj. pomorskie, malborskie i chełmińskie (bez Gdańska i Torunia) oraz tereny nad Notecią Razem : 56tys km, 580tys ludności
AUSTRIA : południowa część woj. krakowskiego i sandomierskiego, woj. ruskie Razem : 83tys km, 2miliny 650tys ludności (Królestwo Galicji i Lodomerii)
ROSJA : ziemie na zachód od Dźwiny i Dniepru Razem : 92tys km, 1milion 300tys ludności
Rzeczypospolita poniosła wiele szkód, przede wszystkim zabranie Pomorza Gdańskiego i narzucenie na nie niekorzystnych traktatów handlowych, wysokie cło (12%).
Na zagarniętych terenach zaborcy wprowadzili nowy podział adm. Na ludność nałożono obowiązek służny w obcej armii. W 1773r sejm wyraził zgodę na podział państwa między zaborców obawiając się egzekucji wojskowych, rozszerzenia zaborów czy zniszczenia stolicy. (zdrady posłów)
Reformy sejmu pozaborowego
W latach 1773-1775 przeprowadzono wiele reform
*podniesiono liczbę wojska do 30 tys, niestety realne dochody mogły utrzymać tylko 18,5tys wojsko,
*Sejm powołał Radę Nieustającą (36 konsyliarzy wybieranych przez sejm, podzielona na 5 departamentów : Interesów Cudzoziemskich, Policji, Wojskowy, Sprzwiedliwości, Skarbowy, posiedzeniom przewodniczył król, ale decyzje podejmowano większością głosów)
*powołanie do życia 1773r Komisji Edukacji Narodowej