Rozwój zgryzu na tle rozwoju osobniczego.
Rozwój narządu żucia oceniamy na tle ogólnego rozwoju dziecka, posługując się przyjętymi w pediatrii okresami rozwoju. Są to:
okres noworodkowy (od urodzenia do 1. miesiąca życia),
niemowlęcy (do 1.roku życia),
poniemowlęcy (do 3. roku życia),
wczesnego dzieciństwa (do 6.-7. roku życia),
starszego dzieciństwa (do czasu dojrzewania płciowego),
młodzieńczy (do 18-20 r.ż. u dziewcząt i 20-23 r.ż. u chłopców).
W każdym z tych okresów w narządzie żucia występuje zespół typowych cech składających się na tzw. normę biologiczną.
W okresie noworodkowym na rozwój układu stomatognatycznego wpływa szereg czynności fizjologicznych: krzyk, oddychanie, płacz, ssanie, połykanie, śmiech i później- żucie i mowa. Występuje cofnięta bródka, mały wymiar żuchwy i jej dotylne położenie w stosunku do szczęki (tyłożuchwie fizjologiczne). Wysokie ułożenie krtani umożliwia jednoczesne ssanie, połykanie, oddychanie. Rozwijają się mięśnie twarzowo-ustne, szczególnie wargi i policzki oraz mięśnie bródkowe. Dół żuchwowy jest prawie płaski.
Okres niemowlęcy obejmuje dwa podokresy - bezzębia niemowlęcego (do 5.-6. miesiąca życia) oraz wczesnego uzębienia mlecznego (do 12. miesiąca). Twarz noworodka jest szeroka, niska w stosunku do wystającego czoła. Podniebienie płaskie, żuchwa ma krótką gałąź. Wały dziąsłowe są najczęściej półkoliste, w zwarciu górny nawisa na zewnątrz dolnego. Dolne wały cofnięte w stosunku do dolnego o 5-6 mm. W pozycji spoczynkowej przestrzeń pomiędzy wałami dziąsłowymi zajmuje język, kontaktujący się z błoną śluzową policzków i dolnej wargi. Na kształtowanie narządu żucia w tym okresie rozwojowym korzystny wpływ ma naturalne karmienie i oddychanie przez nos. Dzięki doprzednim ruchom żuchwy w czasie czynności ssania likwiduje się fizjologiczne tyłożuchwie i kształtuje staw skroniowo-żuchwowy, a prawidłowy tor oddychania wpływa na modelowanie kształtu podniebienia, jamy nosowej i zatok przynosowych.
W drugim podokresie okresu niemowlęcego - wczesnego uzębienia mlecznego - wyżynają się mleczne siekacze. Ponieważ boczne odcinki wałów dziąsłowych są nadal bezzębne, wrośnięte górne siekacze pokrywają głęboko dolne. Jest to tzw. nadzgryz fizjologiczny. Głębokość nagryzu pionowego zmniejsza się w okresie poniemowlęcym w miarę wyrastania bocznych zębów. Między siekaczami są szpary fizjologiczne. Wyżynają się kolejne boczne zęby: pierwsze zęby trzonowe, kły, drugie zęby trzonowe. Rozwija się przyzębie, wysklepia podniebienie i formuje wyrostek zębodołowy. W związku z tym zwiększa się wysokość przedsionka jamy ustnej i pogłębia jej dno. Doskonali się funkcja odgryzania, pojawia się miażdżenie i żucie pokarmów, rozwija się mowa. Od 3. do 6. roku życia występuje okres pełnego uzębienia mlecznego. Łuki zębowe mają kształt półkolisty, zarys górnego łuku jest większy od dolnego. Płaszczyzna zgryzu jest pozioma. Zachodzi fizjologiczne starcie guzków zębów bocznych, co ułatwia przemieszczanie się żuchwy w kierunku doprzednim. Zmniejsza się zachodzenie siekaczy górnych na dolne. W stawach skroniowo- żuchwowych dochodzi do stopniowego przekształcenia struktur wewnątrzstawowych.
W okresie starszego dzieciństwa dochodzi do resorpcji korzeni zębów mlecznych i wyrzynania zębów stałych. Zwiększa się więc wymiar łuków. W szczęce przybiera on kształt półelipsy, a w żuchwie paraboli.
Okres młodzieńczy charakteryzuje się przede wszystkim wzrostowym skokiem pokwitaniowym i skokiem wzrostowym zębów. Dalsze przemiany uzębienia noszą nazwę młodzieńczego wyrównywania okluzyjnego.
Norma zgryzowa w poszczególnych okresach życia.
Norma zgryzowa- jest to zespół charakterystycznych cech narządu żucia dla danego okresu rozwojowego.
Okresy rozwojowe uzębienia człowieka:
okres noworodka i pierwsza połowa życia niemowlęcego
(od urodzenia do ok. 6 miesiąca życia)
okres uzębienia mlecznego (od 6 miesiąca do 4 roku życia)
okres zgryzu przed wymianą uzębienia
okres zgryzu w uzębieniu mieszanym
okres uzębienia stałego.
Okres noworodka i pierwsza połowa życia niemowlęcego:
kostnienie kości czaszki nie jest jeszcze zakończone
duża głowa ze stosunkowo małą twarzą w porównaniu do budowy całego ciała
słabo wykształcone stawy skroniowo-żuchwowe
żuchwa ma krótkie gałęzie, a kąt żuchwy jest silnie rozwarty- nawet do 160° (u dorosłego ok. 130°)
charakterystyczne płaskie podniebienie
wały dziąsłowe bez zębów, o półkolistym kształcie
duża brodawka przysieczna połączona z wędzidełkiem wargi górnej
dolny wał dziąsłowy jest cofnięty w stosunku do górnego o ok. 5-6 mm - jest to tzw. tyłożuchwie fizjologiczne i występuje do ok. 5-8 miesiąca życia.
Okres uzębienia mlecznego:
łuki zębowe półkoliste
długość łuków zębowych jest prawie równa, górny jest nieco większy
w zwarciu centralnym łuk zębowy górny jest na zewnątrz dolnego
siekacz dolny przyśrodkowy jest mniejszy od swojego odpowiednika w szczęce
linia środkowa między siekaczami przyśrodkowymi górnymi i dolnymi pokrywa się z linią pośrodkową twarzy
górne siekacze pokrywają dolne w 1/3 do ½ ich wysokości
brzegi sieczne zębów dolnych stykają się z powierzchniami podniebiennymi siekaczy górnych
występują triady- każdy ząb ma swoich dwóch antagonistów w przeciwnym łuku
triad nie tworzą: dolne siekacze przyśrodkowe i górne trzonowce dalsze
górny trzonowiec dalszy jest mniejszy od swojego odpowiednika w żuchwie- dolnego trzonowca dalszego
występuje tzw. małpia szpara- luka pomiędzy siekaczem bocznym górnym i kłem górnym oraz kłem dolnym i trzonowcem dolnym bliższym
guzki podniebienne zębów trzonowych górnych wpadają w bruzdę międzyguzkową zębów trzonowych dolnych.
Okres zgryzu przed wymianą uzębienia:
znika półkolistość łuków zębowych
wzrost wyrostka zębodołowego w żuchwie wyprzedza wzrost wyrostka w szczęce
o ok. 6-9 miesięcy szybciej w żuchwie następuje wymiana uzębienia
szybszy wzrost dolnego wyrostka powoduje powstanie fizjologicznego zgryzu prostego- siekacze górne i dolne stykają się brzegami siecznymi
pomiędzy siekaczami mlecznymi pojawiają się tremy- wolne przestrzenia- bardziej wyraziste w łuku górnym- a przestrzeń pomiędzy siekaczami przyśrodkowymi to diastema
silne stracie zębów mlecznych- znika zaguzkowanie zębów
poza dalszymi zębami trzonowymi tworzy się wolna przestrzeń dla bliższego trzonowca stałego.
Okres zgryzu w uzębieniu mieszanym:
łuki jeszcze bardziej się wydłużają, jeszcze bardziej tracą półkolistość
ze względu na silne starcie guzków zębów mlecznych niebezpieczeństwo przemieszczania żuchwy ku tyłowi
bezpośrednio po wyrośnięciu siekaczy górnych jest głębokie zachodzenie siekaczy górnych na dolne- zęby boczne nie trzymają wysokości zwarcia
zęby trzonowe bliższe górne i dolne po całkowitym wyrżnięciu znajdują się w charakterystycznym układzie- przedni guzek policzkowy zęba trzonowego górnego bliższego wpada w przednią bruzdę policzkową zęba trzonowego dolnego bliższego
Okres uzębienia stałego:
łuk zębodołowy górny ma kształt połowy elipsy
łuk zębodołowy dolny ma kształt paraboli
górne siekacze pokrywają dolne w 1/3 do ½ ich wysokości
siekacze dolne kontaktują z górnymi od strony podniebiennej
występują triady zębowe- nie dotyczy to zębów siecznych dolnych przyśrodkowych i dalszych zębów trzonowych górnych
kieł dolny powinien kontaktować z tylną powierzchnią kła górnego
linia pomiędzy siekaczami przyśrodkowymi górnymi i dolnymi powinna pokrywać się z linią pośrodkową twarzy
przedni guzek policzkowy pierwszego trzonowca górnego wpada w przednią bruzdę policzkową pierwszego trzonowca dolnego
płaszczyzna zgryzowa leży w tej samej płaszczyźnie poziomej w obrębie siekaczy, kłów, zębów przedtrzonowych, a od pierwszych zębów trzonowych unosi się ku górze i ku tyłowi.
Klasy Angle'a.
Zanim opracowano rozpoznanie wad zgryzu, używano diagnostyki lokalistycznej - określając położenie zęba lub zębów w części jamy ustnej: np ustawienie wargowe, podniebienne czy językowe. Pierwszą diagnostykę zgryzową uwzględniającą położenie obu łuków zębowych względem siebie (tzw. diagnostykę okluzyjną) opublikował w r. 1887 ortodonta amerykański Edward Angle. Stwierdził on, że łuk zębowy dolny albo żuchwa mogą zmieniać swe położenie w kierunku przednio - tylnym, co znajduje wyraz w nieprawidłowym zgryzie. Przedstawił trzy możliwości takich zmian:
żuchwa lub dolny łuk zębowy znajdują się w ułożeniu prawidłowym, a nieprawidłowość dotyczy zawarcia zębów przednich
żuchwa lub dolny łuk zębowy są cofnięte, a zęby przednie górne są wysunięte
(I podgrupa - z protruzją siekaczy), bądź cofnięte (II podgrupa -z retruzją siekaczy),
żuchwa lub dolny łuk zębowy są wysunięte.
Podstawą do określenia zmian w zgryzie było wg. Angle'a wzajemne ułożenie zębów pierwszych trzonowych stałych górnych do dolnych. Uważał on, że szóstki górne są najbardziej stałym punktem uzębienia, bo wyrastają zawsze w tym samym miejscu łuku zębowego, to jest poza ostatnimi zębami mlecznymi, a więc mają stałe położenie w szczęce. Jeśli żuchwa znajduje się w prawidłowym ustawieniu względem szczęki, to przedni guzek policzkowy zęba pierwszego trzonowego stałego górnego zaklinowuje się w przednią bruzdę międzyguzkową policzkową zęba pierwszego trzonowego dolnego. Opierając się na tej normie Angle przedstawił wady zgryzu w trzech klasach.
I klasa: w odcinkach bocznych jest norma zgryzowa, a nieprawidłowość dotyczy zębów przednich i wyraża się albo brakiem kontaktu zębów górnych i dolnych, albo obrotami czy przemieszczeniem ich.
II klasa: tyłozgryz. Dolny łuk zębowy lub żuchwa są przemieszczone dotylnie, co w zwarciu wyraża się zaklinowaniem przedniego guzka policzkowego pierwszego zęba trzonowego górnego między ząb szósty i piąty dolny. Temu ustawieniu żuchwy lub dolnego łuku zębowego towarzyszy wychylenie (ku przodowi) siekaczy górnych czyli protruzja lub przechylenie siekaczy - retruzja.
III klasa: przodozgryz. Dolny łuk zębowy lub żuchwa są wysunięte i w zwarciu obserwuje się położenie policzkowego guzka przedniego zęba I trzonowego górnego między szóstką i siódemką dolną.
Przeświadczenie Angle'a o wyrzynaniu się zęba szóstego górnego zawsze w tym samym miejscu okazało się niesłuszne, bowiem po przedwczesnej utracie zęba piątego mlecznego, ząb szósty zajmuje jego miejsce. Wtedy wzajemny kontakt szóstki górnej z dolną pozoruje inną klasę niż jest to w rzeczywistości, a więc może sugerować inną nieprawidłowość. Należy więc w takim przypadku wykonać rekonstrukcję łuków zębowych, polegającą na ustaleniu właściwego miejsca ukazania się zębów pierwszych trzonowych stałych, przed ich przemieszczeniem się w miejsce utraconych zębów drugich trzonowych mlecznych i dopiero wtedy określić wadę zgryzu.
Klasyfikacja Angle'a jest stosowana i dziś w międzynarodowym mianownictwie diagnostycznym, jak też jest jednym z czynników w metodzie rozpoznawania wad zgryzu, opracowanej w Polsce przez Orlik-Grzybowską.
Diagnostyki Angle'a nie można zastosować w uzębieniu mlecznym.