Asertywność - w psychologii termin oznaczający posiadanie i wyrażanie własnego zdania oraz bezpośrednie wyrażanie emocji i postaw w granicach nie naruszających praw i psychicznego terytorium innych osób oraz własnych, bez zachowań agresywnych, a także obrona własnych praw w sytuacjach społecznych. Jest to umiejętność nabyta.
Asertywność to:
umiejętność wyrażania opinii, krytyki, potrzeb, życzeń, poczucia winy,
umiejętność odmawiania w sposób nieuległy i nieraniący innych,
umiejętność przyjmowania krytyki, ocen i pochwał,
autentyczność,
elastyczność zachowania,
świadomość siebie (wad, zalet, opinii),
wrażliwość na innych ludzi,
stanowczość,
samoocena
Asertywność wykazuje 3 właściwości:
- Dobrze pojęty własny interes - oznacza to, że potrafisz ocenić, co jest warte twojego czasu i uwagi.
- Uczciwe postępowanie - mówisz to, co myślisz w taki sposób, by nikogo nie urazić.
- Poszanowanie praw - uznanie swojego prawa do wyrażenia opinii, uwagi czy obawy , tak by nie naruszyć przy tym praw innych ludzi.
Osoba asertywna ma jasno określony cel i potrafi kontrolować własne emocje, nie poddaje się łatwo manipulacjom i naciskom emocjonalnym innych osób.
Asertywność nie oznacza ignorowania emocji i dążeń innych ludzi, lecz raczej zdolność do realizacji założonych celów mimo negatywnych nacisków otoczenia, racjonalną dbałość o własne interesy z uwzględnieniem interesów innych. Asertywność to obok empatii podstawowa umiejętność wchodząca w skład inteligencji emocjonalnej. Diagnozy zachowań nieasertywnych dokonuje się na podstawie zablokowanych w autoprezentacji sfer komunikacji - blokady mówienia nie, wyrażania i przyjmowania opinii i krytyki, kontaktu z autorytetem i tłumem (trema), radzenia sobie z poczuciem winy.
Zachowanie asertywne
Zachowanie asertywne polega na uznawaniu, że jest się tak samo ważnym, jak inni, na reprezentowaniu własnych interesów z uwzględnieniem interesów drugiej osoby. Zachowanie asertywne oznacza korzystanie z osobistych praw bez naruszania praw innych.
Charakteryzuje postawę akceptacji siebie, szacunku do siebie i innych.
Postawa asertywna towarzyszy ludziom, którzy mają adekwatny do rzeczywistości obraz własnej osoby. Stawiają sobie realistyczne cele, dzięki czemu w pełni wykorzystują swoje możliwości, a jednocześnie nie podejmują zbyt trudnych zadań, co ich chroni przed rozczarowaniem i krytyką otoczenia.
Człowiek asertywny swobodnie ujawnia innym siebie, wyraża otwarcie swoje myśli, uczucia, pragnienia. Czyni to w sposób uczciwy, bezpośredni, śmiało, bez paraliżującego lęku, akceptuje swoje ograniczenia, niezależnie od tego, czy w danej sytuacji udało mu się odnieść sukces, czy też nie. Potrafi odpowiedzieć nie, zażądać czegoś, co mu się należy, nie lęka się nadmiernie oceny, krytyki, odrzucenia. Pozwala sobie na błędy i potknięcia, dostrzegając swoje sukcesy i mocne strony. Gdy jest w centrum zainteresowania uwagi, potrafi działać bez niszczącego lęku. Akceptuje zmiany w sobie i innych. Potrafi się porozumieć z innymi, potrafi też dochodzić swych praw i egzekwować je.
Trening asertywności - uczenie zachowań asertywnych, przeprowadzane zarówno indywidualnie jak i w grupie. Uczestnicy treningu ćwiczą wyrażanie uczuć, poglądów, postaw i życzeń w sposób bezpośredni i stanowczy, szanując opinie i prawa innych osób.
Pionierem treningu asertywności był amerykański behawiorysta Andrew Salter, który wydał w 1949 r. pierwszą książkę na ten temat (Conditioned Reflex Therapy). Salter zajmował się leczeniem osób o tzw. "zahamowanej osobowości" i wyróżnił kilka rodzajów umiejętności, niezbędnych w przezwyciężaniu zahamowań m.in. werbalną i niewerbalną ekspresję uczuć, akceptowanie samego siebie, przeciwstawianie się innym osobom. Kolejnym prekursorem treningu asertywności był Joseph Wolpe (Psychotherapy by reciprocal inhibition, Stanford 1958), który w odróżnieniu od Sandersa koncentrował się na rozwiązywaniu problemów pacjentów jedynie w sytuacjach interpersonalnych.
W latach 70. i 80. w wielu krajach rozwinęły się grupowe formy treningu asertywności, przybierające najczęściej formę kursów i skierowane do różnych grup ludzi zdrowych (kobiety, dzieci, mniejszości seksualne i etniczne). Techniki treningu asertywności okazały się atrakcyjne podczas szkolenia profesjonalistów z różnych dziedzin od sprzedawcy do menadżera dużego przedsiębiorstwa. Trening asertywności jest częścią terapii alkoholików i członków rodzin osób uzależnionych.
Asertywność w praktyce - wywiad z psychoterapeutą Jarosławem Józefowiczem
Nadwrażliwość, samotność, brak kontroli nad emocjami, problemy w relacjach - mogą wskazywać na brak asertywności. W jaki sposób stać się człowiekiem, który w sposób nieraniący innych potrafi być sobą?
Jak można opisać ludzi nieasertywnych?
Ich postawę często nazywamy nieśmiałością, wycofaniem. Są zbyt ulegli, nie bronią swoich granic, pozycji, praw.
Są mało elastyczni?
Z jednej strony mogą być nieelastyczni. Ktoś taki nie ma wewnętrznej pewności. Próbuje uzyskać ją z zewnątrz, na przykład przestrzegając jakiegoś regulaminu w pracy i nie odstępując od niego na krok. Albo przyswoi sobie zasady zachowania w towarzystwie i, choć będzie miał na to ochotę, nigdy nie wskoczy na stół, żeby zatańczyć. Zawsze będzie pilnował reguł. Ale z drugiej strony człowiek nieasertywny może wydawać się elastyczny, otwarty na różne propozycje, tymczasem jest to postawa uległa. Tak naprawdę ludzie wiele na nim wymuszają, bo on nie potrafi się obronić.
Zdarza się też, że osoby nieasertywne w sposób niekontrolowany wyrażają złość, a nawet agresję.
Często tak to wygląda. Ludzie mający trudności z asertywnością są przyzwyczajeni do nie zważania na swoje uczucia, do ich ignorowania. W związku z tym, nie reagują na bieżąco, gdy ktoś na przykład próbuje ich wykorzystać. Można powiedzieć, że w momencie kiedy są krzywdzeni, nie zauważają tego. Jednak poczucie skrzywdzenia w nich pozostaje i po iluś podobnych doświadczeniach wybucha z wielką siłą, często nieadekwatnie do sytuacji. Na przykład ktoś pobije tego, kto się wepchnął do kolejki. Sytuacyjnie - agresja i złość są nadmierne, nieuzasadnione, jeżeli jednak spojrzy się na ich historię, stają się bardziej zrozumiałe.
Nieasertywni mają problemy w nawiązywaniu satysfakcjonujących kontaktów.
Powiem więcej - mogą w ogóle mieć problem z nawiązywaniem kontaktów.
W relacjach często są wykorzystywani, więc w pewnym momencie samoistnie przychodzi decyzja o wycofaniu się. Jest to jedyna skuteczna metoda, żeby nie cierpieć.
Są samotni.
Tak, samotni, wyobcowani. Nie mogą się odnaleźć wśród ludzi, ponieważ nie potrafią skutecznie się obronić. Osoby nieasertywne chcą być akceptowane, bo same siebie nie akceptują. I wydaje im się, że droga do tego wiedzie przez spełnianie żądań otoczenia. Myślą w ten sposób - jeżeli zrobię to, co ktoś ode mnie chce, to będzie mnie lubił, coś za coś. Ale w pewnym momencie zauważają, że to działa tylko w jedną stronę, że jest układ niesprawiedliwy, pochyły. A więc z jednej strony są mili, zgodni, z drugiej wycofują się, bo boją się że zostaną wykorzystani czy odrzuceni. W ten sposób wysyłają sprzeczne sygnały, ich zachowanie jest niejednorodne, nie wiadomo czego po nich oczekiwać. To sprawia trudność otoczeniu, które zaczyna ich unikać. W konsekwencji samotność puka do drzwi.
Nieasertywni są nadwrażliwi?
Na ogół tak, bo zewsząd wypatrują zagrożenia. Tego doświadczyli w dzieciństwie. Nie wiedzieli z której strony spadnie cios - czy to będzie ton głosu, uderzenie, złe słowo, czy stanie się to za minutę, czy dopiero za dwa dni. Dobrze widzieć ich trudną sytuację.
Dobrze jest mieć świadomość swoich atutów.
To kolejny bardzo, bardzo istotny punkt. Wszyscy mamy swoich wewnętrznych krytyków. Jednak natężenie ich działalności to rzecz indywidualna. W przypadku osób mało asertywnych głos krytyczny jest zazwyczaj bardzo nasilony. „Bombarduje” negatywnymi komunikatami, na które reagują z pozycji małej dziewczynki lub małego chłopca. Są niepewni siebie. Myślą o sobie, że ich zdanie jest mało warte, więc nie będą go wyrażać, wycofują się. Jeżeli natomiast zdadzą sobie sprawę z całej puli bogactwa wewnętrznego i zewnętrznego, do świadomości dotrze, jak ważni są dla siebie. Wtedy będą też ważni dla innych.
Atuty ma każdy z nas, kwestia czy umiemy je dostrzec. Chociażby to, że jesteśmy Europejczykami i żyjemy w takich a nie innych warunkach. W ramach programów rozwojowych Akademii Psychologii Zorientowanej na Proces organizowane są wyjazdy do Afryki czy Azji, gdzie spotykamy się z prawdziwą biedą i zacofaniem. Wtedy można zrozumieć to, czego na co dzień się nie dostrzega - jaki to wielki przywilej życia w Europie. Inny przykład to wykształcenie. Czy potrafię docenić, że mam zasób wiedzy, intelektu, sprawności komunikacyjnej? Takich, wydawałoby się oczywistych atutów każdy z nas ma wiele. Ludzie asertywni zdają sobie z nich sprawę niejako automatycznie, między innymi na nich opiera się ich siła i umiejętność adekwatnego reagowania. Natomiast ludzie mający trudności z asertywnością często nie umieją siebie docenić, wydaje im się, że nie są dość dobrzy. Jeżeli ktoś miałby ochotę, może zrobić krótkie ćwiczenie - wypisać 20 przywilejów, jakimi cieszy się w życiu. Warto je co pewien czas powtarzać.
Co jeszcze może zrobić ktoś nieasertywny, żeby poprawić jakość swojego życia?
To są działania wielotorowe i długotrwałe. Najprościej zacząć od przyjrzenia się temu, co utrudnia relacje na poziomie komunikacyjnym. Do asertywności należy posługiwanie się komunikatami, mówiącymi o swoich stanach emocjonalnych. Jeżeli doznajemy trudnej reakcji na czyjeś zachowanie, dobrze jest to sobie uświadomić i powiedzieć o tym - że mi się to nie podoba, że trudno mi z tym, że jest mi przykro.
Druga rzecz - w sytuacji, gdy nie akceptujemy czyichś działań, mówimy o nich, nie krytykując osoby. Przykładowo, jeśli ktoś nadużył naszego zaufania, nie mówimy mu, że jest niesłowny i że nie można na niego liczyć, tylko na przykład: „Miałem trudności, bo długo nie oddawałeś mi pieniędzy, które ci pożyczyłem”. Żeby taki poziom komunikacyjny mógł zaistnieć, trzeba umieć zobaczyć co nam przeszkadza, czyli mieć kontakt ze swoimi uczuciami. Tutaj dochodzimy do głębszego poziomu. Chodzi o rozpoznawanie i nazywanie emocji, które mnie dotyczą.
Zwykle posługujemy się określeniem - jestem zdenerwowany, wściekły, zły a jak jest fajnie, to najczęściej w ogóle emocji nie zauważamy. Tymczasem jest mnóstwo odcieni uczuć, które przeżywamy. Z tym zadaniem trudniej jest samemu się uporać. Dlatego zachęcam do chodzenia na warsztaty rozwojowe czy pracę terapeutyczną.
Jakie mogą być efekty pracy nad asertywnością?
Uświadomienie sobie, że świat nie jest zagrażający. Zwiększona potrzeba i umiejętność otwarcia się na ludzi. Reagowanie adekwatnie do sytuacji, a nie z miejsca obrony. Wyrażanie złości, kiedy jest ku temu powód. Pełniejsza komunikacja z ludźmi, czyli umiejętność opowiedzenia o swoich potrzebach, odczuciach, usłyszenia drugiej strony, co pozytywnie wpływa na jakość relacji. Ludzie nieasertywni stoją na krańcach - albo agresji i złości, albo wycofania i uległości. Asertywna postawa jest bardziej na środku. I do niej warto dążyć.
PYTANIA DO ARTYKUŁU:
Jak można scharakteryzować osoby nieasertywne?
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Z jakimi problemami borykają się osoby nieasertywne?
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Skąd bierze się nieasertywność? Co może być źródłem nieasertywności?
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
W jaki sposób można rozwijać asertywność? Co jest punktem wyjściowym w pracy nad asertywnością?
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Dlaczego warto jest pracować nad własną asertywnością?
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
LITERATURA:
M. Król- Fijewska- „Trening asertywności”, „Test asertywności
BISHOP Sue: Asertywność. - Poznań: Zysk i S-ka, cop., 1999,
DAVIDSON Jeff: Asertywność. - Poznań: „Rebis”, 2001
DZIEWIECKI Marek: Psychologia porozumiewania się. - Kielce: „Jedność”, 2000,
FERGUSON Jan: Asertywność doskonała : wszystko, czego potrzebujesz, aby udało ci się za pierwszym razem. - Wyd. 1, (dodr.). - Poznań: „Rebis”,
HAMAN Wojciech, GUT Jerzy: Docenić konflikt : od walki i manipulacji do współpracy. - Wyd. 3 popr. - Warszawa: „Kontrakt”, 2001. - S. 63-98: Jak sobie radzić z presją i manipulacją?
HARE Beverley: Bądź asertywny : skuteczne sposoby komunikacji. - Łódź : „Ravi”, 1997,
LEWICKA Agnieszka: Asertywność a zaburzenia zachowania młodzieży zagrożonej patologią społeczną // W: Problemy pedagogiki specjalnej w okresie przemian społecznych / red. Andrzej Pielecki. - Lublin : Wydaw. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2002. - S. 177-181,
LINDENFIELD Gael: Asertywność : czyli jak być otwartym, skutecznym i naturalnym. - Łódź : „Ravi” ; „Agis”, 1994,
MANSFIELD Patricia: Jak być asertywnym. - Poznań : Zysk i S-ka, 1995,
MCKAY Matthew, DAVIS Martha, FANNING Patrick: Sztuka skutecznego porozumiewania się. - Gdańsk : Gdańskie Wydaw. Psycholog., 2001. - S. 125-144: Trening asertywności MIGDAŁ Kazimierz: Psychologia w praktyce społecznej : wybrane elementy psychologii społecznej, pracy i organizacji oraz ekonomicznej. - Wyd. 2 popr. i uzup. - Warszawa : Wyższa Szkoła Ekonomiczna, 2003. - S. 155-117: Asertywność, przezwyciężanie uległości i agresywności
MONETA-MALEWSKA Maria, MALEWSKA Joanna: Nie, które buduje. - Warszawa: Wydaw. Szk. i Pedag., 2004,
PIETRZAK Henryk, HAŁŁAJ Joanna Barbara: Umiejętność komunikowania się jako mechanizm przystosowawczy w klasie szkolnej - agresja a asertywność // W: Dziecko, nauczyciel, rodzice : konteksty edukacyjne / red. Rafał Piwowarski. - Białystok ; Warszawa : Wydaw. Uniwersytetu w Białymstoku : IBE [Instytut Badań Edukacyjnych], 2003. - S. 105-112,
OLEŚ Maria: Asertywność u dzieci w okresie wczesnej adolescencji. - Lublin: Tow. Nauk KUL, 1998. - 228 s.
POPRAWA Ryszard: Co znaczy być asertywnym? // W: Wspomaganie rozwoju : psychostymulacja i psychokorekcja. - T. 2 / red. Barbara Kaja. - Bydgoszcz : Wydaw. WSP, 2000,
RAJANG Joanna: W poszukiwaniu kryteriów rozpoznawania zachowań asertywnych // W: Psychologia komunikowania się / red. Teresa Rzepa. - Szczecin: Wydaw. Nauk. US, 2001,
REES Shan, GRAHAM Roderick S: Bądź sobą : trening asertywności. - Warszawa : „Książka i Wiedza”, 1995,
TOWNEND Anni: Jak doskonalić asertywność : praktyczny podręcznik asertywności dla menedżerów. - Poznań : Zysk i S-ka, cop. 1996,
ZUBRZYCKA-MACIĄG Teresa: Potrzeba rozwijania asertywności u wychowanków grup integracyjnych // W: Problemy pedagogiki specjalnej w okresie przemian społecznych / red. Andrzej Pielecki. - Lublin: Wydaw. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2002. - S. 59-67, bibliogr.