Uniwersytet Przyrodniczo - Humanistyczny w Siedlcach
Wydział Humanistyczny
Instytut Pedagogiki
TRENING ZASTĘPOWANIA AGRESJI
Siedlce 2011
Trening zastępowania agresji - jest warsztatem kształtującym zdolności asertywne. Wśród młodzieży poddanej treningowi znacznie poprawia się jakość więzi rodzinnych, a uczestnicy treningu znacznie częściej zyskują sukces życiowy. Jest to program wielostronnej interwencji skierowanej na zmianę zachowań młodzieży niedostosowanej. Badania psychologiczne dowodzą że osoby niedostosowane społecznie wykazują szereg braków w kontaktach z innymi, zdolnościach planowania, panowania nad emocjami, radzenia sobie z lękiem, gniewem. Jest to przejaw deficytu umiejętności społecznych. Metoda ART doskonale sprawdza się w szeroko rozumianej profilaktyce społecznej zarówno jako oferta nauczania postaw społecznych jak i metoda diagnostyczno - terapeutyczna do naprawy zaburzonych relacji rodzinnych.
Teoretyczne podstawy są zakotwiczone w teorii uczenia się i zakładają, że agresja jest przede wszystkim zachowaniem wyuczonym poprzez obserwację, naśladownictwo, bezpośrednie doświadczenie oraz powtarzanie. Agresja pierwotnie jest nie tylko wyuczona, ale wyuczona w taki sam sposób w jaki nabywane są inne zachowania - zarówno antyspołeczne - jak i prospołeczne. To znaczy, że uczymy się manipulacji, kłamstwa, złośliwości, znęcania się, ale także uczymy się altruizmu, współpracy, empatii. Uczymy się przede wszystkim przez doświadczenia obserwacyjne, widząc jak zachowują się inne osoby, które są nagradzane za swoje zachowanie lub poprzez doświadczenie bezpośrednie, czyli własne zachowanie, które w naszej ocenie przynosi nam korzyści i za które otrzymujemy nagrody.
Agresja - działanie skierowane przeciwko ludziom lub przedmiotom wywołującym u osobnika niezadowolenie lub gniew, celem jest wyrządzenie szkody przedmiotowi.
Źródła agresywnych wzorców:
Rodzina
Rówieśnicy
Media
Przyczyny zachowań agresywnych:
zachowania agresywne = czynniki wewnętrzne + sytuacja + ich interakcja
Źródła treningu zastępowania agresji:
Aggression Replacement Training
Narodziny programu: lata `80 Instytut Badań nad Agresją Uniwersytetu w Syracuse (USA)
Twórca metody: Arnold Goldstein
Adaptacja na terenie Polski: Barry Glick
Prekursorzy w Polsce: Ewa Morawska, Jacek Morawski
„Trening Zastępowania Agresji” powszechnie nazywany “TZA” lub „ART” od skrótu
z języka angielskiego (Agression Replacement Training) jest poznawczo behawioralnym programem opracowanym w latach 80-tych przez prof. Arnolda Goldsteina wraz ze współpracownikami w Stanach Zjednoczonych Ameryki na Uniwersytecie Syracuse.
Prof. A. Goldstein jest autorem i współautorem licznych artykułów naukowych i publikacji. Kilka z nich zostało przetłumaczonych na język polski i aktualnie znajdują się w sprzedaży.
Program TZA/ART może być stosowany na wszystkich trzech poziomach profilaktyki (pierwszo- drugo- i trzeciorzędowej). Sprawdza się w szeroko rozumianej profilaktyce społecznej zarówno jako propozycja nauczania postaw i zachowań prospołecznych oraz jako oferta diagnostyczno - terapeutyczna zmiany zaburzonych zachowań.
Metoda TZA - ART jest rozpowszechniona w 22 krajach głównie zachodnich i otrzymała pozytywne wyniki w badaniach ewaluacyjnych. Jej skuteczność została potwierdzona także w Polsce, dzięki czemu znalazła swoje miejsce wśród programów zalecanych do realizacji przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i znajduje się w bazie danych dotyczącej tych rekomendowanych programów na stronach internetowych Centrum Metodycznego Pomocy-Psychologiczno Pedagogicznej.
Liczba członków grupy: 6 - 8 osób, ważne aby każdy uczestniczył aktywnie w zajęciach
Liczba trenerów: bardzo dobrze kiedy jest ich 2. Jeden prowadzi zajęcia, obserwuje grupę, etapy zajęć. Drugi wspiera uczestników i pomaga im w odgrywaniu ról.
Liczba i częstotliwość sesji: przeciętny czas pracy nie może być krótszy niż dziesięć tygodni. Jedną umiejętność ćwiczy się przez 1 - 2 zajęcia, tygodniowo, ok. 2 spotkania.
Czas trwania: czas waha się od pół do półtorej godziny, zależy jak szybko uda się osiągnąć daną umiejętność
Sala do ćwiczeń: z krzesłami, tablicą, dobrym oświetleniem, powinna sprzyjać koncentracji
Adresaci:
Dzieci i młodzież z grup podwyższonego ryzyka
Ich rodzice i opiekunowie
Pracownicy edukacji, pomocy społecznej itp
Cele treningu zastępowania agresji:
Wypracowanie sposobów radzenia sobie w trudnych sytuacjach.
WZMOCNIENIE SAMOKONTROLI I WGLĄDU W PODŁOŻE WŁASNYCH PROBLEMÓW.
PODNIESIENIE SAMOOCENY, PRZEKONANIA O WŁASNYCH MOŻLIWOŚCIACH.
STYMULACJĘ ROZWOJU EMOCJONALNEGO I MORALNEGO.
ROZWIJANIE REFLEKSYJNEGO STOSUNKU DO WŁASNEGO ZACHOWANIA.
Komponenty TZA:
Trening umiejętności psychospołecznych.
Trening kontrolowania złości.
Trening wnioskowania moralnego.
Umiejętności, które są trenowane można podzielić na 6 kategorii:
Podstawowe umiejętności społeczne (prowadzenie rozmowy, zdawanie pytań, dziękowanie, przedstawianie się, mówienie komplementów)
Zaawansowane umiejętności społeczne (Proszenie o pomoc, przepraszanie, przekonywanie innych)
Umiejętności emocjonalne (wyrażanie swoich uczuć, rozumienie uczuć innych osób, radzenie sobie z czyjąś złością, radzenie sobie ze strachem)
Umiejętności alternatywne wobec agresji (negocjowanie, obrona własnych praw, reagowanie na zaczepki, unikanie kłopotów z innymi i bójek)
Umiejętności radzenia sobie ze stresem (radzenie sobie ze wstydem, radzenie sobie z pominięciem, reagowanie na namawianie, reagowanie na niepowodzenia, przygotowanie do trudnej rozmowy, radzenie sobie z presją grupy)
Umiejętności planowania (ustalenie przyczyny problemu, wyznaczenie celu, określanie swoich możliwości, podejmowanie decyzji, koncentracja na zadaniu)
Trening kontrolowania złości:
Jego celem jest nauczenie młodych ludzi samokontroli złości. Uczestnicy są uczeni odpowiadania na stany poruszenia przy pomocy łańcucha zachowań, który zawiera następujące elementy:
Określenie „zapalników” (prowokujące gniewne odpowiedzi)
Zidentyfikowanie objawów (fizyczne zdarzenia, np. napięcie mięśni)
Stosowanie upomnień (np. „uspokój się”, oraz nie wrogie wyjaśnienia zachowań innych osób)
Stosowanie reduktorów (różne techniki umożliwiające opanowanie gniewu, np. głębokie oddychanie)
Stosowanie samooceny (uświadamianie sobie łańcucha, rozumienie go)
Trening wnioskowania moralnego - jest to zbiór procedur zaprojektowanych pod kątem podniesienia poziomu uczciwości, sprawiedliwości, liczenia się z potrzebami innych osób. Można przedyskutować wiele moralnych dylematów, które pobudzają poznawczo i prowadzą do podniesienia moralnych osądów.
Strategia treningu wnioskowania moralnego składa się z czterech faz:
Jest to konfrontacja z dylematem moralnym - członkowie grupy muszą rozumieć na czym polega problem i w jakim stopniu ma on odniesienie do ich własnego życia.
Kolejna fazą jest stworzenie atmosfery do podejmowania dojrzałych moralnie decyzji - prowadzący grupę wspierającą dojrzałość moralną niektórych niektórych członków grupy podkreślając ich pozytywne decyzje i moralnie dojrzałe rozumowanie.
Trzecią fazą jest cofnięcie opóźnień w rozwoju moralnym - trenerzy powinni dążyć do wykorzystania stworzonej atmosfery, tak aby osoby, które zatrzymały się na I lub II etapie doszły do bardziej dojrzałych moralnie rozwiązań.
Ostatnią fazą jest ugruntowanie dojrzałych decyzji. Na tym etapie prowadzący pomagają każdemu uczestnikowi zastanowić się nad swoim stanowiskiem i wybrać uzasadnienie, które wydaje mu się przekonywujące. Celem dyskusji nie jest osiągnięcie jednomyślności. Dlatego też należy zachęcić uczestników do dalszego rozpatrywania problemu moralnego w rozmowach z najbliższymi i ważnymi dla nich osobami.
Wszystkie te ćwiczenia maja pomóc w radzeniu sobie z agresją .Chociaż kontrolowanie złości nie jest łatwe. Myśli i zachowania agresywne są “przeuczone” i “zautomatyzowane”. Agresja jest uczona wcześniej, bo już małe dziecko potrafi zachować się agresywnie i stosować wobec rówieśnika przemoc, odbierając mu np. zabawkę. Trudno jednocześnie zachować spokój, jeśli narażonym się jest na cały szereg wymyślnych fizycznych ataków.
Procedury:
Zdefiniowanie umiejętności - celem jest poznanie sensu tej umiejętności przez członków grupy. Określenie dlaczego ta umiejętność jest ważna. Skupinie zainteresowania członków grupy na umiejętności. Proponuje się rozmowę moderowaną przez trenera, aby poprawnie zdefiniować zagadnienie. Umiejętne zadawanie pytań naprowadzających.
Modelowanie umiejętności - uczenie przez naśladowanie. Naśladowanie jest jako kopiowanie. Posiada wiele nazw. Rozegranie dramy
Motywacja do treningu umiejętności - wzbudzenie potrzeby wśród członków grupy, aby nauczyć się tej umiejętności, żeby ją stosować w praktyce. Motywowanie do aktywnego uczestnictwa w zajęciach.
Wybór pierwszego aktora - część osób chce grać, a część nie, ale każdy uczestnik musi być aktorem i gramy aż każdy odegra rolę.
Przygotowanie do odegrania ról - czego i jakiej sytuacja ta rola będzie dotyczyć.
Odgrywanie ról
Dostarczanie informacji zwrotnych - czy aktor dobrze odegrał rolę, za każde dobre zachowanie trzeba pochwalić, ale musi zagrać dobrze, nie każde zachowanie się chwali, muszą być pozytywne wzmocnienia, jednak muszą być wyważone.
Zadanie domowe - jest do tego specjalny raport ćwiczenia domowego. Część wypełnia się podczas treningu a część po.
Efekty programu mogą osłabić:
niezbyt wysokie motywacje uczestników, a w konsekwencji całej grupy.
Niewystarczające umiejętności trenerów
Sukces zapewniają trenerzy:
Dobrze znają młodych ludzi i ich problemy.
Mają dobre relacje z młodymi ludźmi.
Umiejętnie radzą sobie z problemami w grupie.
Prezentują własny styl pracy.
przykład instrukcji umiejętności społecznej:
Umiejętność unikania bójek:
Wstrzymaj się na chwilę i zastanów się, dlaczego chcesz walczyć
Zastanów się, czego chcesz na dłuższą metę
Pomyśl o innych sposobach radzenia sobie w tej sytuacji oprócz walki
Wybierz najlepszy sposób poradzenia sobie w tej sytuacji i zastosuj go
Możesz: negocjować, bronić swoich praw, prosić o pomoc, uspokoić drugą osobę
Program budzi duże nadzieje na uzyskanie pozytywnych rezultatów. Może być skierowany do skrajnie agresywnych młodocianych, jak i młodzieży zachowującej się agresywnie w szkołach. Uczestnicy mogą negocjować jaką umiejętność będą ćwiczyć, zwiększa to motywację. Dzięki takiemu treningowi młodym ludziom będzie łatwiej radzić sobie w trudnych sytuacjach. Agresywne zachowania zaczyna się postrzegać jako mało skuteczne.
Ocena przydatności programu:
Trudno powiedzieć w jakim stopniu uczestnicy opanują wszystkie umiejętności. Mocną stroną jest sposób ćwiczenia tych umiejętności, ponieważ mogą wybierać jaką umiejętność chcą ćwiczyć, co sprawia że mają większą motywację. Można przypuszczać że uczestnikom będzie łatwiej radzić sobie w trudnych sytuacjach na zasadzie kojarzenia właściwych sposobów zachowania.
O skuteczności treningu decyduje generalizacja, upowszechnienie nowych zachowań w czasie oraz realizowanie nowych umiejętności w środowisku, poza miejscem spotkań treningowych. Jeśli trenujący dobrze zrozumie reguły rządzące inscenizacjami oraz sytuacjami, których one dotyczą, zwiększa się prawdopodobieństwo przeniesienia nowych zasad na codzienne życie osobiste.
Realizację programu przeprowadzono m. in. w Kielcach na terenie ZPOW „Dobra Chata”. Spotkania grupowe odbywały się od listopada 2004 do stycznia 2005. Uczestnikami spotkań prowadzonych przez psychologa byli chłopcy w wieku 15 - 17 lat. Grupa spotykała się 1 - 2 razy w tygodniu. Młodzież zainteresowana była treningiem kontroli złości. Chłopcy prezentujący przekonanie o skuteczności agresji w dochodzeniu do swoich spraw, nie zawsze byli z tego zadowoleni. Ważne było pojawienie się niepewności co do tego czy ich sposób reagowania jest najlepszy z możliwych. To pierwszy krok zachęcający do samoobserwacji i poszukiwań. Oczywiści każdy z uczestników prezentował inny poziom motywacji, jednak bardzo korzystne okazało się wyłonienie lidera, zmotywowanego do uczęszczania na spotkania oraz wyraźnie oczekującego obecności innych osób. Chłopiec ten wykazywał bardzo wysoką aktywność na zajęciach, co podniosło efektywność pracy całej grupy.
Bibliografia
Ciupińska B., TZA w pracy z młodzieżą, „Nowa Szkoła”, nr 8, 2004.
Czarnecka D., Trening zastępowania agresji jako forma pracy z wychowankami, „Problemy Opiekuńczo - Wychowawcze”, nr 3, 2005.
Goldstein A., Glick B., Gibbs J., ART - program zastępowania agresji, Warszawa 2004.
Okoń W., Słownik Pedagogiczny, Warszawa 1984.
Perlińska S., Trening zastępowania agresji jako metoda profilaktyki agresji i przemocy, „Edukacja dla bezpieczeństwa”, nr 1, 2004.
Potempska E., Kołodziejczyk A., Trening zastępowania agresji cz. I, „Remidium”, nr 12, 2001.
Potempska E., Kołodziejczyk A., Trening zastępowania agresji cz. II, „Remidium”, nr 1, 2002.
Sochocki M. J., Trening zastępowania agresji w ocenie realizatorów, „Remidium”, nr 12, 2008.
Okoń W., „Słownik pedagogiczny”, PWN, Warszawa 1984, s. 13
Potempska E., Kołodziejczyk A., „Trening zastępowania agresji” cz. I [w:] „Remidium” 2001, nr 12, s. 7
Czarnecka D., „Trening zastępowania agresji jako forma pracy z wychowankami” [w:] „Problemy opiekuńczo - wychowawcze” 2005, nr 3, s. 26 - 28