Stefan Czarnkowski: KULTURA (1938)

Pierwszy zarys syntezy z zakresu teorii kultury. Badania niemal doświadczalne, na wzór przyrodnika; metoda porównawcza, analizowanie danego zjawiska w różnych kontekstach społecznych. Badał kulturę ze względu na „rolę niektórych czynników decydujących o kulturze i na nią oddziałujących.” Za podstawowy problem uważał stosunek pracy do innych form działalności zbiorowej w wytwarzaniu, rozwoju i fluktuacjach przestrzennych i czasowych.

Kultura jest dobrem zbiorowym i zbiorowym dorobkiem, owocem twórczego i przetwórczego wysiłku niezliczonych pokoleń.

Inteligencja twórcza jest cechą gatunkową, biologiczną, pozaspołeczną.

Wynalazcami bywają także zwierzęta - dlatego o kulturze mówić możemy dopiero wówczas, gdy dany wynalazek zostanie zachowany, będzie przekazywany z pokolenia na pokolenie, staje się dorobkiem stałym.

Kultura w danej chwili w danej zbiorowości warunkuje wejście w jej skład nowego odkrycia.

Każdorazowy stan w kulturze jest jej warunkiem stanu następnego. Twórczość jednostek pomnaża tylko to, co było przed nimi; kierunek wytycza tu kultura „duchowa”

Kulturę buduje jednostka współpracująca z innymi - nigdy samotnie.

Społeczeństwo to nie tylko zbiór jednostek. To także wszystko to, co jest pomiędzy tymi jednostkami i poza nimi: dobra materialne, technika, teoria, narzędzia, sposoby opanowania przyrody, obyczaje, formy religijne

Ludzka jednostka jest wytworem zbiorowości kulturalnej.

Wszystko w człowieku ma początek społeczny i społecznie jest określone, jedynie poza tym co wynika bezpośrednio z jego ustroju psychofizycznego.

Fakty materialne - czyny, to co istnieje w naszym życiu, co jest elementem kultury, składnikiem życia społecznego.

Kultury, która by była wyłącznie „duchową” nie ma i być nie może.

Cywilizacja - najwyższy stopień kultury, po przebyciu przez wszystkie niższe (pierwotność, barbarzyństwo)

Element dorobku - jest zaliczany do kultury dopiero wtedy, gdy stanie się dobrem wspólnym szeregu grup ludzkich. Kultura jest właściwie zjawiskiem międzygrupowym.

„Kultura jest to całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego, wspólnych szeregowi grup i z racji swej obiektywności ustalonych i zdolnych rozszerzać się przestrzennie.”

Język jest ściśle związany z całą umysłowością, z którą zespala się i kształtuje.

Musimy odnosić się do kultury jako do nagromadzenia wytworów społecznych. Wytworów nie tylko „materialnych” ale i „idealnych”. Wytwory mogą być przenoszone z miejsca na miejsce tylko poprzez pracę.

Pracą możemy nazwać każdą zorganizowaną społecznie czynność wytwarzającą wartości - choćby nie były to wartości gospodarcze ale rzeczy idealne, i choćby na pozór były wytwarzane „indywidualnie”. W istocie indywidualna twórczość jest społecznie utrwalona i przebiega w ustalonych formach; współdziałanie w niej nie jest obowiązkowe.

POZNANIE KULTURY TEŻ JEST KULTURĄ

Rozdziały:

Narodziny wielkiej kultury, Przejęcie kultury obcej, Przetrwanie kultury, Odnowienie kultury, Powstanie nowej kultury, Kultura religijna wiejskiego ludu polskiego, Dawność a teraźniejszość w kulturze, Wędrówka narzędzia, Zasięg kultury, Opory kultury.

1

Druk i opracowanie: Michał Pyka

---