Platon
Główną cechą Platona była teoria idei. Uważał on, że świat postrzegany nie jest realny, jest złudzeniem. Odbiciem prawdziwego świata idei. Przedmiotem prawdziwej wiedzy filozoficznej są rzeczy trwałe i nieznane. Byty ze świata idealnego ( niezmierzonego)- IDEE. Najprawdziwsza rzeczywistość= ŚWIAT IDEI inny od świata zmysłowego. Głównym jego dziełem było „ Państwo”. W 7 księdze tego dzieła opisuje sytuację, która jest poglądowym przedstawieniem jego teorii idei. Jego zdaniem sytuacja człowieka, który poznaje świat za pomocą zmysłów jest jak sytuacja ludzi przykutych do skały i nie mających kontaktu ze światem zewnętrznym.
Poszczególnym ideom odpowiadają pojęcia ogólne, które są czymś stałym, jednolitym, np. roślina- jest to pojęcie ogólne, ale roślin jest bardzo dużo; trawa, krzewy. Idee są pierwowzorami przedmiotów, które stanowią odbicie idei. Rzeczy materialne nie są przedmiotem pojęć, bo są inne, więc przedmiotem pojęć jest świat idei, gdzie są byty nieznane, odpowiadające pojęciom. Rzeczy są to cienie rzeczywistych bytów. Świat idei jest rzeczywistym światem. W prawdziwym świecie istnieje hierarchia idei. Na górze jest idea jedni i najwyższego dobra. Mit jaskini- alegoria świata idei.
Według Platona człowiek posiada prawdziwą wiedzę o świecie idei. Koncepcja człowieka- jego podziału na duszę i ciało jest wynikiem teorii greckiej i chrześcijańskiej. Dusza została usunięta ze świata idei, żeby tam wrócić musi być oczyszczona poprzez uwięzienie jej w ciele.
Teorie poznania Platona wskazują odgórny związek pomiędzy pojęciem a przedmiotem. Od pojęcia do przedmiotu- od ogółu do szczegółu. Zewnętrzne doświadczenie zmysłowe dostarcza wiedzy o cieniach idei. Przedmiot widzimy w świetle pojęć ogólnych. Według Platona źródłem pewnej wiedzy jest poznanie rozumowe polegające na przypominaniu sobie idei, mała rola poznania przez doświadczenie. Najbliższą nauką ideałowi jest matematyka- nauka o czystych bytach, ideałach.
Platona można nazwać racjonalistą. Człowiek jest duszą uwięzioną w ciele. Dusza człowieka posiada 3 części: rozumną- mądrość, intensywną- męstwo, porządliwą- opanowanie.
Etyka Platona była powiązana z nauką o bycie. Istnieją różne pragnienia ludzkie- różne odmiany miłości. Dusza przypomina sobie w nich i tęskni za nimi. Człowiek pragnie także dóbr materialnych. Miłość materialna nie jest pełnią miłości. Miłość platoniczna nie odpowiada w pełni teorii Platona. Platoniczna miłość do świata idealnego nie neguje miłości do świata zewnętrznego. Teorie etniczne znalazły zastosowanie w MYŚLI POLITYCZNEJ, a zwłaszcza teorii państwa. To co jest idealne jest niezmienne. Państwo idealne składa się z trzech klas odpowiadające trzem sferom duszy: część rozumna- klasa rządząca- pasterze, część impulsywna- klasa wojskowa, część porządliwa- pozostali rzemieślnicy. Niewolnicy poza trzema klasami. Klasy odpowiadają cnotom. Platon głęboko rozczarowany był demokracją. Wizja państwa Platona jest utopią. Arystoteles skrytykował poglądy Platona, odrzucił jego przekonanie o istnieniu wiedzy wrodzonej. Człowiek rodzi się z czystym umysłem (tabula rasa). Jedynie co może być wrodzone to zdolność do logicznego rozumowania. To co dane jest w doświadczeniu musi być poznane w świecie zasad ogólnych. Poznane empirycznie doświadczenie musi być uznaniem racjonalnym( w związku z tym intelektualne). Pierwszą operacją będzie: abstrakcja- wydobycie formy przedmiotu, umysł ludzki funkcjonuje; indukcja- potrafi wydobywać najistotniejsze cechy danego umysłu, w ten sposób tworzą się pojęcia ogólne( uniwersalne)- są one przedmiotem wiedzy; dedukcja- inna forma umysłu, z pomocą dwóch zdań powstaje trzecie.
Człowiek kieruje się chęcią doznania przyjemności. Pakt jest odpowiedzią na ludzkie skłonności. Państwo absolutne- to państwo gwarantujące bezpieczeństwo.
Nauka o bycie św. Tomasza z Akwinu-( ontologia). Człowiekowi bezpośrednio nie jest znany ani Bóg, ani dobro, ani prawdy. W sposób jednostkowy człowiek poznaje tylko jednostkowe rzeczy. Pojęcia ogólne istnieją tylko i wyłącznie w połączeniu z określonymi bytami. Na tej podstawie Arystotelesowskiej św. Tomasz buduje koncepcję chrześcijańską. Wszystkie byty składają się z istoty istnienia( esencji i egzystencji). Bóg jest jedynym bytem prostym, w którym istota= istnieniu. W pozostałych bytach istota nie wchodzi do istnienia, nie zawiera w sobie istnienia( kiedyś powstaje i kiedyś ginie)- byty przyrody. Św. Tomasz stworzył dowody na istnienie Boga; fakt istnienia ruchu- w świecie możemy stwierdzić istnienie ruchu, ruch ten musiał mieć swoją przyczynę, tzn. musiał być spowodowany przez jakiś inny ruch nic bowiem nie porusza się, jak tylko o tyle, o ile jest w możności do rzeczy, względem której się porusza.. Ten łańcuch nie może iść w nieskończoność, gdyż jedynie przyjęcie pierwszego nieruchomego ogniwa może objaśnić istnienie wszystkich ruchów następnych. Przyczynowości- istnieje istota samoistna. Nie jest możliwe, by w przyczynach sprawczych postępować w nieskończoność, ponieważ we wszystkich przyczynach sprawczych uporządkowanych to, co jest pierwsze, jest przyczyną pośredniego, a pośrednie jest przyczyną ostatniego, bez względu na to, czy przedmiotów pośrednich jest wiele, czy tylko jeden. Przygodności rzeczy- istnieje poza nimi istota konieczna, stopień doskonałości- istnieje istota najdoskonalsza ,Znajduje się bowiem w rzeczach coś więcej lub mniej dobrego i prawdziwego, i celowość- w świecie dostrzegamy harmonię i celowość, zatem musimy przyjąć istnienie rozumnego Stwórcy świata. Wszystkie te drogi-dowody mają charakter kosmologiczny, we wszystkich Bóg jawi się jako pierwsza przyczyna. Tomasz przejmuje od Arystotelesa rozróżnienie na formę i materię. To co jest materialne posiada formę i materię. Byty duchowe są natomiast tylko formą. Hierarchiczna koncentracja całego świata jest taka, że wszechświat nie ma przypadkowości, istnieje porządek i hierarchia bytu, każdy byt ma swój cel i wartość.
Człowiek jest jedynym bytem, który łączy elementy bytu i ducha. Do poznania prawdy można dojść drogą rozumu lub prawdy. Sprzeczność między tymi drogami są pozorne. Dokonuje ona rozgraniczenia między filozofią a teologią. Człowiek jest z natury istotą społeczną, rodzina jest ważna ale nie wystarczająco, człowiek potrzebuje bezpieczeństwa, zaspokojenia potrzeb duchowych, itp. Według św. Tomasza są to Kościół i państwo.
Kartezjusz uważał, że świat wziął się przez stworzenie, został stworzony z niczego, a nie z dziedzicznej materii. Stworzenie zostało dokonane wprost przez Boga, a nie za pośrednictwem innych elementów. Świat nie musiał być stworzony- nie jest stworzony z konieczności, lecz z woli. Wszystko dokonane zostało według Bożych zamiarów, zgodnie z jego zamysłami twórczymi. Stworzenie dokonało się w czasie. Św. Tomasz przeciwstawiał się wszystkim teoriom, że świat trwa odwiecznie.
Do tej pory punktem wyjścia była rzeczywistość. Modelem wszelkiej nauki była dla Kartezjusza matematyka. Sądził, że jasność i precyzję wnioskowania matematycznego należy wprowadzać do innych dziedzin wiedzy oraz do rozważań filozoficznych i w ten sposób budować racjonalistyczny obraz świata. Opierając się na wzorach rozumowań matematyki, Kartezjusz usiłował sformułować niezawodną i uniwersalną metodę myślenia.
Poddawał w wątpliwość wiarygodność danych zmysłowych i za jedyny pewny fakt przyjął fakt myślenia, co ujął w słynną łacińską formułę: "cogito ergo sum" (myślę, więc jestem). Kartezjusz zwraca się ku przedmiotowi- człowiekowi. Jeżeli podaję w wątpliwość- JESTEM. Myślenie Kartezjusza ma dwa etapy:
1. od wątpienia do myśli,
2. od myśli do podmiotu.
Istnienie mojego ja jest faktem oczywistym. Myślę więc jestem wnosi wątpliwości do metody nauki, wątpi w istnienie świata, Boga i siebie. Jedynym faktem jest fakt myślenia, jeśli wątpię to myślę, jeśli myślę to jestem. Analizuje treści naszego umysłu. Fundament wiedzy przyjmuje w podmiocie człowieka i dlatego filozofia Kartezjusza to filozofia podmiotu. Problem istnienia Boga i ciał w przyrodzie. Kartezjusz w swojej jaźni znajduje ideę Boga jako bytu najwyższego, najdoskonalszego. Bóg jest prawdomówny, jest gwarantem istnienia świata, jest doskonałością. Uważał, że prawdą jest to, że wątpię, stawiał sobie pytanie „czym jestem?”. Nie jestem bytem materialnym, częścią maszyny, jestem osobą myślącą, substancją myślącą, gwarantem wiedzy jasnej i wyraźnej. Jedyną prawdą pewną jest to, że myśląc mam gwarancję istnienia jako substancja myśląca. Całą istotą jest myślenie. Myślenie jest jedynym atrybutem substancji. Myślenie są to dwa byty o różnych materiach. Dusza i ciało czyli dwa odrębne światy nie powiązane ze sobą. Gdyby ciało nie istniało dusza byłaby tym czym jest( dualizm Kartezjusza). Uważał iż to co dzieje się w duszy nie może wpływać na to, co dzieje się w ciele, ale kierunek zmian dokonujących się w duszy może wpływać na kierunek zmian dokonujących się w ciele i odwrotnie.
Miarą poznania jest rozum, są też zmysły.
Wysunął on Trzy Argumenty Sceptyczne:
- zmysły są zawodne,
- nie ma dostatecznie wyraźnej granicy między jawą a snem,
- jesteśmy być może we władzy duch Kusiciela, który umyślnie wprowadza nas w błąd.
Kartezjański sceptycyzm miał charakter metodyczny, tzn. wątpienie było środkiem, który miał prowadzić do osiągnięcia wiedzy pewnej, podczas gdy sceptycyzm klasyczny zmierzał do pokazania niemożliwości poznania prawdy, osiągnięci pewności.
Kartezjusz odmówił istnienia duszy zwierzętom, dusza odnosi się wyłącznie do człowieka.
Ciało Kartezjusz postrzega jako pewien mechanizm. Za jedyny z przymiotów ciała Kartezjusz uważał rozciągłość (za przykład podawał kawałek wosku, który ogrzany zmieniał wszystkie właściwości), a za jej właściwość nieskończoną podzielność (co wykluczało budowę atomową). Jedyną postacią zmian, jakie zachodzą w ciele jest ruch, więc ciała posiadają właściwości geometryczne i ulegają zmianom mechanicznym. W dziele pt. „Namiętność duszy” Kartezjusz pisał o prawach jakim podlega dusza. Przyjmował on istnienie wolnej woli w człowieku.
Był zwolennikiem idei wrodzonych; człowiek rodzi się z serią podstawowych idei, które czasem stopniowo uaktywniają się.
Kartezjusz odróżnił wolę i rozum. Za wolę uważał zdolność podejmowania decyzji, która ma zasięg nieograniczony, za rozum zdolność tworzenia pojęć, którego kompetencje są dość ograniczone. Kartezjusz podzielił przeżycia na bierne i czynne. Kiedy przedstawiam cos, to zachowuje się biernie- wtedy nie mogę popełnić błędu. Gdy twierdzę lub zaprzeczam- czynnie wtedy mogę popełnić błąd. Błąd i fałsz pojawiają się wtedy, gdy wydajemy osądy. Aby unikać jakichkolwiek błędów należy nie wychodzić poza granice rozumu, gdyż pozostanie w granicach rozumu jest gwarantem poznawania prawdy jasnej, oczywistej. Sformułował zasadę zachowania pędu oraz tzw. teorię wirów
wg której materia wszechświata znajduje się w ciągłym ruchu wywołującym wiry wypełniającego wszechświat eteru; opisał model Układu Słonecznego, w którego centrum znajduje się Słońce, a planety, podobnie jak korki na wodzie, utrzymują się na swoich kołowych orbitach, powstałych w wyniku mechanicznego oddziaływania wirów eteru.