ŚWIĘTY TOMASZ Z AKWINU
1. ŻYCIORYS
Św. Tomasz z Akwinu ur. się ok. 1225 roku w zamku pod Akwinem, w Królestwie Neapolitańskim. Należał do rodu hrabiów Akwinu. Studia odbywał u benedyktynów w klasztorze Monte Cassino. W 1243 r. został dominikaninem. Przebywał kilkakrotnie na uniwersytecie paryskim, gdzie od 1252 wykładał. W 1256 został magistrem teologii oraz wziął czynny udział w sporze między mendykantami (mnichami zakonów utrzymujących się tylko z otrzymanych ofiar, tzw. żebrzące) a świeckimi profesorami uniwersytetu w Paryżu. W 1265 udał się do Rzymu, by nauczać w szkole dominikańskiej. Właśnie tam napisał on wiele kwestii dyskutowanych i komentarzy do dzieł Arystotelesa. W1272 wyjechał do Neapolu, by założyć studium dominikańskie (studium generale). Na początku 1274 roku papież wysłał go na sobór w Lyonie i Św. Tomasz, mimo złego stanu zdrowia, podjął się tej podróży. Zmarł 7 marca 1274 w drodze na tenże sobór. 18 lipca 1323 w Awinionie papież Jan XXII ogłosił akt jego kanonizacji. Atrybuty Św. Tomasza to : dominikański habit, słońce na piersiach, mitra u nóg, kielich i hostia oraz książka i gołąb.
2. DZIEŁA
Najważniejsze dzieła św. Tomasza to:
Komentarz do „Sentencyj” Piotra Lombarda, pisany podczas pierwszego pobytu w Paryżu, w związku z wygłaszanymi tam wykładami.
Suma filozoficzna zaczęta w Paryżu, skończona w Rzymie w 1264r.
Suma teologiczna, główne dzieło św. Tomasza, zaczęta w 1265, pisana do końca życia i niedokończona.
3.POGLĄDY
System filozoficzny św. Tomasza można najkrócej scharakteryzować jako konsekwentne przystosowanie klasycznych poglądów Arystotelesa do treści zawartych w teologicznej doktrynie chrześcijańskiej. Tym sposobem zostały wprowadzone do katolicyzmu pojęcia aktu i potencji, formy i materii, zasada przyczynowego powiązania zdarzeń, rozumienie poznania jako procesu receptywnego, oraz pojęcie dowodu. W nauce o przymiotach Boga jego źródłem był zarówno Augustyn jak i Arystoteles, a ponadto jeszcze neapolitańczycy chrześcijańscy.
a)WIEDZA I WIARA
Św. Tomasz wyraźniej od wcześniejszych i późniejszych scholastyków oddzielił wiedzę od wiary, dziedzinę rozumu od dziedziny objawienia. Wg niego dziedzina wiedzy była rozległa: rozum poznaje nie tylko rzeczy materialne ale również Boga. Istnieją jednak prawdy, które są dla rozumu niedostępne- są to prawdy wiary. Nie może być sprzeczności między objawieniem a rozumem, ponieważ wszelka prawda, zarówno objawiona jak i naturalna, pochodzi z jednego źródła- od Boga.
b)NAUKA O BYCIE
Wg św. Tomasza umysłowi ludzkiemu nie są znane ani Bóg, ani dusza, ani żadne prawdy ogólne. Dane są mu tylko rzeczy jednostkowe, które są substancjami, czyli samoistnymi bytami. Istnieją również uniwersalia, ale one mogą istnieć tylko w łączności z rzeczami jednostkowymi. Ważne jest to, że uniwersalia istnieją w substancjach, skąd mogą być wyabstrahowane przez umysł, ale same substancjami nie są.
Składniki bytu:
Istoty i istnienia są złożone. Bóg jest bytem koniecznym i niezależnym, a stworzenie jest bytem przypadkowym i zależnym. Stąd też Bóg jest bytem prostym, a stworzenie złożonym( bo składa się co najmniej z istoty i istnienia)
Istota substancji cielesnych jest złożona z formy i materii. To co cielesne składa się z formy i materii, zaś to co jest czysto duchowe posiada tylko formę.
Istnieje potencja i akt, czyli byt możliwy i rzeczywisty. Forma jest aktem, materia zaś tylko potencją.
c)NAUKA O BOGU
Istnienie Boga nie jest prawdą oczywistą, nie wymagającą dowodzenia. Dowód istnienia Boga należy oprzeć na doświadczeniu. W doświadczeniu dany jest byt skończony i niedoskonały, niemniej jednak jest to wg św. Tomasza jedyna droga do upewnienia się o jego istnieniu.
Św. Tomasz dał pięć dowodów na istnienie Boga:
Pierwszy dowód z istnienia ruchu wnosi, że istnieje pierwsza przyczyna ruchu;
Drugi dowód z niesamoistności świata wnosi, że istnieje istota samoistna, będąca przyczyną świata;
Trzeci dowód z przypadkowości rzeczy wnosi, że istnieje poza nimi istota konieczna;
Czwarty dowód z faktu, że istnieją istoty różnej doskonałości wnosi, że istnieje istota najdoskonalsza;
Piąty dowód z powszechnej celowości przyrody wnosi, że istnieje istota najwyższa rządząca przyrodą a działająca celowo.
Przymioty Boga:
Własności Boga można poznać rozumem;
Rozum ludzki nie może poznać ich wprost, lecz tylko pośrednio;
Istotą metafizyczną Boga jest samoistność: Bóg jest jedynym bytem, który istnieje sam przez się, wszystkie inne są bytami zależnymi.
d)NAUKA O ŚWIECIE
Stosunek Boga do świata jest stosunkiem stwórcy do stworzenia. Tomistyczne pojęcie stworzenia zawierało następujące składniki:
świat został stworzony z niczego;
stworzenie dokonane zostało wprost przez Boga;
stworzenie jest aktem woli, nie konieczności;
stworzenie odbyło się wg idei Bożych;
stworzenie nastąpiło w czasie.
Wg św. Tomasza Bóg nie tylko stworzył świat, ale też nim kieruje. Toteż świat jest uporządkowany, rozwija się celowo wg planu boskiego, czyli opatrzności. Św. Tomasz tłumaczył świat jako dzieło Boże, a więc dzieło rozumne i celowe. Mnogość i różnorodność stworzeń były potrzebne, gdyż bez nich Bóg nie mógłby wyrazić pełni swej istoty.
e)NAUKA O DUSZY
Św. Tomasz twierdził, że człowiek to dusza i ciało, które są ze sobą połączone na podobieństwo formy i materii. W ten sposób odszedł od spirytualizmu Platona, który uważał, że człowiek to sama dusza.
f)NAUKA O POZNANIU
Nauka św. Tomasza o poznaniu ludzkim była w szczególnie ostrym przeciwieństwie do wcześniejszej tradycji scholastycznej. Stał on na stanowisku 1.receptywności poznania (poznanie polega na upodobnieniu podmiotu do poznawanego przedmiotu; przy powstaniu poznania potrzebne i niezastąpione są zmysły);
2.łączności poznania wyższego z niższym, umysłowego ze zmysłowym (władze wyższe posługują się niższymi, zaś umysłowe zmysłowymi; od władz niższych, zmysłowych musi się też rozpoczynać proces poznania);
Św. Tomasz traktował rozum jako władzę duszy i dzielił go na czynny (czyli ten, który rzuca światło na wyobrażenie i wydobywa zawartą w nim istotność) i bierny (czyli ten, który tę istotność poznaje) wszelkie poznanie rozumowe św. Tomasz uważa za receptywne.
Mówi też, że rozumem możemy poznawać przedmioty materialne i rzeczywiste, gdyż posiadamy o nich wiedzę ogólną i pewną. Własną duszę poznajemy zaś tylko pośrednio, a bezpośrednio poznajemy jedynie czynności duszy.
g)FILOZOFIA MORALNA
Św. Tomasz poszedł w filozofii moralnej za Arystotelesem i jego etyką umiaru i rozumu. Cenił on każde dobro i każdemu chciał wyznaczyć należne mu miejsce. Dla trafnego wyboru dóbr rozum musi poprzedzać wolę i kierować nią. Tomasz głosił więc pierwszeństwo rozumu i stał na stanowisku intelektualizmu. Ostateczny cel Zycie widział w szczęściu, ale szczęście pojmował jako poznanie Boga. Bóg był dla niego ostatecznym celem i miarą czynów ludzkich(przeciwieństwo Augustyna). Ale w analizie życia moralnego uwzględnił nie tylko ostateczny cel, lecz i cele bliższe, a przez to przy ogólnej teocentrycznej postawie znajdował miejsce na badania empiryczne. W badaniach tych wzorował się na Arystotelesie.
4.OGÓLNE WŁASNOŚCI TOMIZMU
To, co było w tomizmie nowe, to oparcie tej filozofii na doświadczeniu. Wg Tomasza wszystko do czego wcześniej odwoływała się scholastyka jest niepewne i niepotrzebne, wystarcza doświadczenie.
Najogólniejszymi własnościami tomizmu były:
Dualizm- między bytem absolutnym a względnym; między Bogiem a stworzeniem; tomizm przeciwstawiał się panteizmowi.
Hilemorfizm- bronił jedności ludzkiej natury i przeciwstawiał się rozrywaniu duszy i ciała, dualistycznemu rozumieniu człowieka.
Obiektywizm- postawa umysłu zwrócona ku światu zewnętrznemu i przekonanie, że rzeczy zewnętrzne są nam dane bardziej bezpośrednio niż wewnętrzne; przeciwstawiał się subiektywnej postawie mistyków i augustynistów.
Empiryzm- przekonanie, że wszelka wiedza pochodzi z doświadczenia; przeciwstawiał się augustyńskiemu aprioryzmowi.
Uniwersalizm- przekonanie o wyższości ogółu nad jednostką, przeciwstawiał się indywidualizmowi.
Realizm umiarkowany- przeciwstawiał się z jednej strony skrajnemu realizmowi platończyków, a z drugiej nominalizmowi.
Intelektualizm- nauka o pierwszeństwie intelektu w poznaniu i działaniu, przeciwstawiał się woluntaryzmowi św. Augustyna i emocjonalnej postawie mistyków.
Własności te sprawiły, że św. Tomasz stał się bardziej wybitnym aniżeli typowym myślicielem scholastycznym.
5.BIBLIOGRAFIA
Tatarkiewicz Władysław, Historia filozofii. Filozofia starożytna i średniowieczna, Warszawa 2004, PWN