PIELGRZYMKI W CHRZEŚCIJAŃSTWIE

• Geneza - Biblia - zawarte w niej pojęcie pielgrzymowania ma charakter metafory i odnosi się do wędrówki człowieka ku wiecznej przyszłości lub do Boga

• Tradycja sięga dwóch tysiącleci

Pielgrzymka ascetyczna („peregrinatio ascetica”) samotne przemierzanie dróg, stawała się często stałą formą życia i była bardzo zbliżona do idei powołania monastycznego.

Monastycyzm zachodni - asceza rozwinęła się w okresie VI - XII w. przede wszystkim w postaci eremityzmu i wędrownego kaznodziejstwa. Eremici wędrowali w odludne tereny, natomiast mnisi wędrowali poszukując mistrza.

Od początków IX w. owe pielgrzymki ascetyczne zaczęły się też wiązać z chęcią odwiedzania miejsc świętych zwłaszcza grobu Chrystusa w Jerozolimie.

Od XII w. ta forma ascezy stopniowo wygasła.

Pielgrzymki do Ziemi Świętej, a następnie do grobów męczenników (od III w.) i wyznawców (od V w.). Odtąd pątnictwo w chrześcijaństwie zachodnim zaczęło być silnie związane z rozwijającym się kultem świętych.

Od początków chrześcijaństwa najliczniejsza grupę stanowiły pielgrzymki związane z kultem grobu (grób Chrystusa, groby męczenników i świętych) - „peregrinatio ad limina”

Kultowi grobu towarzyszył kult:

• Relikwii

• Obrazów (okres średniowiecza)

Od XIV w. obraz uzyskał taką rangę, jaką w poprzednich okresach miały relikwie

Pięć głównych typów migracji uzależnionych od motywacji i celu:

1. Pielgrzymki do Ziemi Świętej (zwłaszcza od II w.)

2. Pielgrzymki związane z kultem pustelników i monastycyzmem (od III w.)

3. Pielgrzymki związane z kultem męczenników lub ich relikwii (rozwój od III w.)

4. Pielgrzymki związane z kultem maryjnym i czcią cudownych wizerunków MB (od V w.)

5. Pielgrzymki związane z kultem Męki Pańskiej wyrażający się kalwariami (XV w.), a niekiedy misteriami pasyjnymi

PIELGRZYMKI DO ZIEMI ŚWIĘTEJ

Początkowo pielgrzymowano do Palestyny, by obejrzeć miejsca związane z życiem i męczeństwem Chrystusa, a więc przede wszystkim:

- Jerozolimę

- Betlejem

- Nazaret

- Górę Tabor

- Jezioro Genezaret

- rzekę Jordan

313 r. wolność kultu przyznana chrześcijanom przez Konstantyna, a w szczególności po pielgrzymce do Ziemi Świętej w 326r. matki cesarza - Heleny (późniejszej świętej), punktem kulminacyjnym jej pobytu było odkrycie Prawdziwego Krzyża

335 r. konsekracja Grobu Pańskiego

W IV w. odwiedzano w Jerozolimie:

- Rotundę Anastasis nad grobem Chrystusa

- bazylikę na miejscu Kalwarii

- bazylikę na Górze Oliwnej

- sanktuarium Wniebowstąpienia

- w Betlejem bazylikę Narodzenia

- nawiedzano tez sanktuaria związane z dziejami zawartymi w Starym Testamencie (Abraham w Hebronie, Mojżesz na górze Nebo, góra Synaj )

Pierwsze opisy drogi do Jerozolimy i Ziemi Świętej dokonane przez anonimowego mieszkańca z Burdigali (Bordeaux) datowany na 333r. czy tez mniszkę Egerię (381- 384r.)

Historycy Kościoła wyróżniają trzy podstawowe składniki motywacji chrześcijańskich pielgrzymek:

1. Pobożność i cześć

2. Aspekt ascetyczny czy pokutny

3. Ciekawość i zamiłowanie do podróży

W średniowieczu (od XI w.) motywem niektórych pielgrzymek do Jerozolimy bywało pragnienie śmierci w Ziemi Świętej.

363r. Sobór w Laodycei zabronił pielgrzymom zatrzymywania się w gospodach (ze względu na b. swobodne obyczaje tam panujące), ale Kościół posiadał wtedy odpowiednią sieć obiektów noclegowych głównym propagatorem schronisk był biskup Cezarei Kapadockiej Bazyli Wielki (późniejszy święty)

Od jego imienia fundacje nosiły początkowo nazwę „basileias”, później zmieniono na „xenodocheion” czyli „miejsce przyjmowania obcych”.

Pielgrzymki do Ziemi Świętej stały się rzadsze w VII w. po zdobyciu Palestyny przez Arabów (636r.) ,mimo że przez cały okres panowania (do 1070r.) prowadzili politykę tolerancji religijnej

W XI w. wybudowano dla pątników trzy duże hospicja:

- h. ufundowane przez św. Stefana, króla węgierskiego

- h. wybudowane przez Niemców

- h. Amalfitańczyków (najbardziej znane)

Zakony rycerskie, których celem było m.in. sprawowanie opieki nad pielgrzymami i chorymi:

• Templariusze (1118r.)

• Joannici lub szpitalnicy (1130r.)

• Rycerze Niemieccy Najświętszej Marii Panny = Krzyżacy (1190r.)

Chrześcijanie uzyskali prawo posiadania w Jerozolimie własnej dzielnicy (wokół bazyliki Groby Św.). Sytuacja w Palestynie zaostrzyła się po inwazji Turków Seldżuckich (1070-1090r.), która przyniosła ostre prześladowania chrześcijan.

Początek Wypraw Krzyżowych (KRUCJAT) - 7 wypraw i kilka mniejszych

1095r. synod w Clermont (Francja) papież Urban II wystosował apel do rycerstwa Europy o podjęcie walk przeciwko Turkom i o oswobodzenie grobu Chrystusa w Jerozolimie

utworzono Królestwo Jerozolimskie 1099-1187r.

Jerozolimę utracono w 1187r. (Saladyn), a ostatecznie w 1244r.

1291r. upadła Akka ostatnia twierdza chrześcijańska w Palestynie

1335r. FRANCISZKANIE - jako przedstawiciele katolików - uzyskali prawo do osiedlenia się na górze Syjon i odprawiania nabożeństw w bazylice Grobu Świętego. Później przywilej ten rozciągnięto na bazylikę w Betlejem oraz Bazylikę MB w Dolinie Jozafata.

1342r. utworzono franciszkańską Kustodię Ziemi Świętej

Dla pątników przygotowywano specjalne opisy Ziemi Świętej, stanowiace swego rodzaju przewodniki turystyczne.

KULT PUSTELNIKÓW (przetrwał do XII-XIIIw.)

Kult pustelników pojawił się najpierw w EGIPCIE. Rozwój wschodniego monastycyzmu chrześcijańskiego, którego założeniem ideowym były:

- samotność

- asceza twórcą nurtu był św. Antoni, „ojciec mnichów”

- kontemplacja

WADI NATRUM (ok. 160 km od Kairu) groty w których gromadzili się pustelnicy.

Pątnicy wędrowali do anachoretów jak:

• św. Szymon Słupnik Starszy w Kala'at Sem'an (Syria północna)

Pielgrzymowano do wspólnot mnisich założonych w Palestynie na Pustyni Judzkiej przez św. Eutymiusza wielkiego i jego ucznia św. Sabę

Monastycyzm wschodni (bizantyjski) na wyspie Athos (Grecja);

Wpływ Góry Athos:

• klasztory Meteora w Tesalii

• Megaspileon na Peloponezie

Monastycyzm prawosławny (Rosja)- monastery (ławry):

• Ławra Peczerska w Kijowie

• Monaster Św. Trójcy w Zagorsku

• 
  Monastyr Sołowiecki klasztor położony na wyspie Sołowieckiej na Morzu Białym (Zatoka Oneska), zwany „rugą Górą Athos”

KULT MĘCZENNIKÓW I RELIKWII

W Nowym Testamencie męczeństwo stanowi najwyższą formę świętości chrześcijańskiej

MĘCZENNIK - („martyr”, „martus”) w znaczeniu pierwotnym świadek, to ten, który oddał świadectwo Chrystusowi, aż do ofiary swojego życia

Na miejscu męczeństwa, nad grobami budowano specjalne kościoły-świadectwa, tzw. „martyria”

*Kult męczenników miał sprzyjające warunki w chrześcijaństwie zach., na różnych terenach podległych wpływom RZYMU.

*Konstantynopol pozbawiony sanktuariów z męczennikami, „importował” w IV/V w. z różnych regionów serię relikwii m.in. :

- św. Tymoteusz (356r.)

- św. Łukasza i św. Andrzeja (357r.)

- św. Jan Chrzciciel (głowa)

Za przykładem stolicy Kościoła bizantyjskiego „zasoby” swych relikwii wzbogacały inne miasta np.: Antiochia, Edessa, Aleksandria

Podstawowym warunkiem wykształcenia się ośrodka pielgrzymkowego stało się w pewnym okresie posiadanie grobu świętego lub jego relikwii.

Do najbardziej znanych grobów i relikwii świętych należały:

• Protazy i Gerwazy (Mediolan, od 386r.)

• Marcin z Turones (Tours, od 397r.)

• Babylas (Antiochia, od 397r.)

• Jan (Efez)

• Menas (Abu Mena w Egipcie, od IV/Vw.)

• Feliks (Noli, od 260r.)

• Idzi (Saint-Gilles, od VIIw.)

• Tomasz Becket (Cantenbury, od 1170r.)

• Antoni (Padwa, od 1231r.)

• Franciszek (Asyż, od 1226r.)

• Franciszek Ksawery (Goa, od 1552r.)

POLSKA:

• Św. Wojciech (Gniezno, od 997r.)

• Stanisław biskup (Kraków, od 1079r.)

Podobne pielgrzymki były i są odbywane do grobów zmarłych w opinii męczeństwa lub świętości, ale jeszcze nie beatyfikowane czy kanonizowane; np. POLSKA:

• grób Stefana Wyszyńskiego (zm. 1981r.)

• grób księdza Jerzego Popieuszki (zm. 1984)

Najbardziej znane ośrodki religijne związane z kultem świętych i męczenników należały i należą nadal RZYM i SANTIAGO de COMPOSTELA.

Pielgrzymki od Rzymu -groby apostołów Piotra i Pawła

Rok 1300 został ogłoszony przez papieża Bonifacego VIII jako „Rok Święty” („Anno Santo”)

Wg początkowych zamierzeń Rok Jubileuszowy miał być obchodzony co 100 lat, ostatecznie obchodzi się co 25 lat

SANTIAGO de COMPOSTELA

(trzeci wielki ośrodek pielgrzymkowy średniowiecza po Jerozolimie i Rzymie)

• związany z kultem św. Jakuba Większego - apostoła (str. 42 KSERO)

• 
  szczątki apostoła złożono w Liberum Donum wokół nowego grobu powstała osada o nazwie Como postolo (Jakub apostoł) lub Campus Stelae (pole gwiazd) później zniekształconej na Compostela

• św. Jakub stał się patronem królestwa Asturii i Leon, a potem całej chrześcijańskiej Hiszpanii

• w momencie pojawienia się kultu św. Jakuba Hiszpania od ponad stu lat (711r.) pozostawała pod władzą Arabów, podbili cały niemal kraj z wyjątkiem ASTURII, LEONU, NAWARRY

• 718r. zwycięska bitwa z Maurami dało to początek niezależnemu księstwu Asturii

• datę tę uważa się za początek Rekonkwisty, czyli walki o wyzwolenie półwyspu spod panowania Maurów

• 844r. bitwa pod Clavijo, wygrana przez chrześcijan, w czasie Maurom, a „San Jago” lub „San Tiago” (syn gromu) stało się okrzykiem bojowym w walce z Mahometami

• w XII w. aktem papieskim miejsce to uznano za jeden z trzech najważniejszych (obok Jerozolimy i Rzymu) ośrodków dla chrześcijan

• Stolica Apostolska przyznała Composteli prawo do „Roku Świętego”

• pierwotny kościół wzniesiono nad relikwiami jeszcze w IX w. (zniszczony w 997r.), budowę katedry rozpoczęto w XI w., a zakończono w połowie XIIw.

• Ok. 1161r. założono zakon rycerski Santiago de Compostela, którego celem była opieka nad pielgrzymami wędrującymi do grobu św. Jakuba

Szlaki prowadzące do Santiago de Compostela:

- Francja - początek Paryż tu zbiegały się szlaki morskie z Anglii i części niemieckich;

- Vezelay, Clermont, Le Puy-en-Velay (dochodzi kilka szlaków niemieckich i ze Szwajcarii), Saint Gilles (węzeł dla szlaków niemieckich i włoskich)

- Hiszpania - gł. szlaki wiodły przez Astusię i południem

Compostelę pielgrzymi lokalizowali w swych wyobrażeniach na „krańcu świata”, gdzie „słońce co dzień umiera”

Po XIV w. natężenie pielgrzymek zmalało, co szczególnie zaznaczyło się w okresie REFORMACJI. Poważniejsze ożywienie przypada dopiero na okres po II wojnie światowej

KULT MARYJNY

• Istniał od chwili Wniebowzięcia

• 431r. zatwierdzony na Soborze w Efezie - od tego czasu obchodzone były pierwsze święta maryjne - Narodzenia i Zwiastowania

W pierwszej fazie kult obrazów (ikony) - nie tylko związanych z tematyką maryjną - rozwiną się przede wszystkim w Kościele Wschodnim (od V w.)

730r. edykt cesarza Leona III, stwierdzano, że kult obrazów jest bałwochwalstwem

Ikonoklazm trwał w kulturze wsch. od 726 do 843r. (z przerwą 787-815r.)

843r. przywrócenie czci obrazów na synodzie w Konstantynopolu, zwołanym z inicjatywy cesarzowej Teodory na pamiątkę tego wydarzenia ustanowiono „święto ortodoksji” obchodzone w Kościele Wsch. w pierwsza niedzielę Wielkiego Postu

Konstantynopol posiadał relikwie:

• św. Jana Chrzciciela

• św. Szczepana (pierwszego męczennika)

• wizerunek Chrystusa

• świątynia Mądrości Bożej (Hagia Sophia)

• szata MB w kościele Blacherny

W opinii chrześcijan Wschodu Konstantynopol był „nową Jerozolimą”, określano go też jako „oko wiary chrześcijan” czy „miasto będące pożądaniem świata”

1545-1563r. - Sobór Trydencki ostatecznie ustalił sprawę czci obrazów

Najbardziej słynącym łaskami obrazom przyznawano przywilej koronacji.

732r. pierwszego akt koronacji obrazu dokonał Grzegorz III w rzymskiej bazylice Santa Maria Maggiore

Zwyczaj koronowania ustalił się w XVII w.

Ośrodki pielgrzymkowe związane z kultem maryjnym:

• 
  Ziemia Święta

• Anglia - Walshingham (w śred. zwane Nazaretem Północy)

• Francja - Le-Puy-en-Velay, Rocamaduor

• Hiszpania - Montserrat, Saragossa

• Niemcy - Altotting

• Austria - Mariazell

Kult maryjny w Kościele prawosławnym (szczególnie na terenie Rusi)

• MB Włodzimierska (naczelne miejsce w maryjnym ikonostasie)

• MB Ornatka w Soborze

• Święta Sofia w Kijiowe

• Ikona Zaśnięcia MB w kijowskiej cerkwi Ławry Paczerskiej

Obecnie najbardziej czczona w kościołach prawosławnych ikona Maryi znajduje się na greckiej wyspie TINOS nazwanej „Lourdes Wschodu”. Ze względu na cześć oddawaną cudownej ikonie wyspa Tinos została w 1972r. ogłoszona „wyspą świętą”

W rozwoju kultu maryjnego odegrały miejsca objawień MB. Za pierwsze uznaje się spotkanie w 40r. Maryi przez św. Jakuba Apostoła w dzisiejszej Saragossie, w miejscu gdzie obecnie znajduje się Bazylika N.S. del Pilar.

Objawienia w Beauraing, Banneux i Syrakuzach uzyskały aprobatę Kościoła.

Mimo braku oficjalnej akceptacji przez władze kościelne objawienia przyczyniały się na ogół zawsze do migracji pielgrzymkowych. W ostatnich latach np. Medjugorie w Jugosławii (1981r.)

KULT MĘKI PAŃSKIEJ

• Początek XV w. pojawiły się pierwsze wielkie KALWARIE

• Rozpowszechniły się one szczególnie w okresie KONTRREFORMACJI

• Miały na celu symboliczne odtworzenie miejsc z Ziemi Świętej - starano je się zakładać w terenach pagórkowatych, przypominających położenie Jerozolimy; na wzgórzach lokalizowano stacje Męki Pańskiej w postaci kaplic lub kościołów

1405-1420r. pierwsza kalwaria założona przez dominikanina błog. Alvereza z Kordoby przy urządzonym przez siebie klasztorze Scala Coeli k/ Kordoby (Hiszpania)

Najbardziej znane kalwarie:

• Niemcy - Lubeka (1468)

Norymberga (1480-1490)

Bamberg (1500)

• Włochy - Monte Varallo k/ Mediolanu (1487, określana jako „Jerusalem transportata”)

• Francja - Plougonven (1554)

• POLSKA - Kalwaria Zebrzydowska (1602) pod jej wpływem postały w XVII i XVIII w.:

Pakość nad Notecią (1628)

Wejherowo (1649)

Pacław (1668)

Góra Kalwaria (1670)

MISTERIA MĘKI PAŃSKIEJ - odgrywane były zwłaszcza w okresie Wielkiego Tygodnia

Najbardziej znane misteria do dnia dzisiejszego:

• 
  Hiszpania - Sewilla

Malaga

Murci

• Włochy - Sordevolo

• Niemcy - Oberammergau (Bawaria)

PIELGRZYMKI A OSADNICTWO

Pojawienie się masowego ruchu pielgrzymkowego prowadziło do nadawania już istniejącym osiedlom praw miejskich np. w Polsce - Góra Kalwaria w 1670r. lub w Portugalii - Fatima w 1977r. i odwrotnie - jego zanik mógł powodować odebranie praw miejskich.

Powstałe osiedla w związku z pojawieniem się ośrodka kultowego:

• Santiago de Compostella

• Montserrat

• Mariazell

• Przybram

• Budstaw (obecnie Białoruś)

• Podklasztor (obecnie dzielnica Leżajska)

• Święta Anna k/ Częstochowy

• Alwernia

• Karczówka (obecnie dzielnica Kielc)

• Kalwaria Zebrzydowska

• Madhu w Sri Lance

• Bom Jesus de Lapa w Brazylii

MIGRACJE PIELGRZYMKOWE

RZYM

431r. ogłoszono przez Synod w Efezie dogmat o Maryi jako Matki Boga

Głównym obiektem kultu jest obraz MB, znany pod nazwa „Salus Populi Romani” - Wybawicielka Ludu Rzymskiego

Bazylika św. Jana na Lateranie - od V w. poświęcona św. Janowi Chrzcicielowi i Janowi Ewangeliście; tu Bonifacy VIII ogłosił w 1300r. pierwszy Rok Święty

Wszystkie bazyliki maja tzw. „Bramy Święte”, otwiera się je co 25 lat z okazji jubileuszowego roku świętego na pamiątkę powiedzenia Chrystusa: „Ja jestem bramą. Jeżeli ktoś wejdzie przeze mnie będzie zbawiony”. Bramę Świętą w Bazylice św. Piotra rozmurowuje osobiście papież.

SCALA SANTA - czyli Święte Schody. Wg tradycji schody te przywiozła św. Helena, matka cesarza Konstantyna. W Jerozolimie znajdowały się w pałacu Poncjusza Piłata i po nich miał wchodzić Jezus, prowadzony do Piłata

QUO VADIS - kościółek postawiony na miejscu, gdzie św. Piotr miał spotkać Chrystusa

Kościół św. Andrzeja na Kwirynale (relikwie św. Stanisława Kostki)

Kościół Jezusa (relikwie św. Andrzeja Boboli)

Najbardziej znane katakumby:

- św. Kaliksta

- św. Sebastiana

LOURDES - położone u stóp Pirenejów Zachodnich. Najważniejszy na świecie ośrodek kultu maryjnego. Początek kultu wiąże się z objawieniami MB Bernadecie Soubirous w 1858r.w grocie Massabielle w Lourdes. W ciągu pięciu miesięcy (od 11 lutego) było 18 objawień.

1933r. zostaje świętą (ogłosił Pius XI)

W pobliżu objawień wybudowano kaplicę, potem bazylikę o dwu kondygnacjach. W górnym kościele umieszczono figurę MB, wyrzeźbioną wg opisu Bernadety i ukoronowaną w 1876r.

W pierwszym okresie pielgrzymki miały zasięg regionalny i często odbywano je pieszo. Doprowadzanie linii kolejowej w 1867r. stopniowo rozszerzyło ten zasięg.

Specjalną grupę pielgrzymów stanowią chorzy. Przyjazdy wynikają głównie z wiary w uzdrawiające właściwości wody wypływającej z cudownego źródełka.

1882r. - uzdrowienia bada Biuro Ogłoszeń Lekarskich

Lourdes jest miejscem licznych religijnych imprez kulturalnych, np.

- muzyczne Festiwale Wielkanocne

- międzynarodowe Biennale Sztuki Sakralnej

- festiwal filmów o tematyce religijnej

Lourdes = „miasto-hotel” („ville-d 'hotel”)

FATIMA - historia ośrodka zaczęła się w 1917r. i wiąże się z objawieniami MB. Objawienia trwały od 13 maja do 13 października na płaskowyżu Cova da Iria, w pobliżu wioski Fatima. Wiarygodność Kościół uznał w 1930r.

W miejscu objawień wybudowano kaplicę (1919r.), a następnie bazylikę (1928-1953r.) z 15 ołtarzami wg porzadku tajemnic różańcowych.

Główne uroczystości odbywają się trzynastego dnia każdego miesiąca od maja do października.

*„Narodowa Pielgrzymka Emigrantów Portugalskich” mieszkających we Francji - przybywają tu w dniu 13 sierpnia

*Kultywuje się pielgrzymki piesze.

1977 sierpień 19 Fatima otrzymała prawa miejskie

CZĘSTOCHOWA - JASNA GÓRA - obraz Czarnej Madonny w klasztorze OO. Paulinów, który został ofiarowany 31 sierpnia 1384r. przez księcia Władysława Opolczyka, który dwa lata wcześniej sprowadził zakonników z Węgier do Częstochowy.

Na szlakach pielgrzymkowych do Częstochowy powstawały osady np. Przyrów, Święta Anna.

Po obronie przed Szwedami w 1655r. Jasna Góra stała się głównym ośrodkiem kultu religijnego Rzeczypospolitej i symbolem polskości.

1717r. uroczysta koronacja obrazu Czarnej Madonny

Na początku XVIII w. (1711r.) zainaugurowano zwyczaj stałego corocznego pielgrzymowania z Warszawy do Częstochowy

1910r. powtórna koronacja cudownego obrazu

1946r. poświęcenie narodu polskiego Niepokalanemu Sercu Maryi

Na początku lat 50. pielgrzymki zaczęły przeżywać wyraźny regres; pewne ożywienie zaczęto obserwować w latach 70, a w szczególności rozwój pielgrzymek przyniósł pontyfikat Jana Pawła II

SANTIAGO DE COMPOSTELA - jeden z głównych ośrodków pielgrzymkowych Europy, związany z kultem św. Jakuba Apostoła, patrona Hiszpanii. Główne uroczystość odbywają się 25 lipca.

1074r.- Katedra stanowiąca jeden z czołowych zabytków arch. romańskiej. W ołtarzu duża rzeźba św. Jakuba (XIII w.) pod ołtarzem sarkofag z jego szczątkami.

W znajdującej się w bazylice kaplicy Capilla S. Salvador z XII w. pielgrzymi otrzymywali niegdyś łacińskie potwierdzenie odbycia pielgrzymki, tzw. "kompostelkę"

Katedra posiada przepiękny Portyk Chwały.

Compostela posiada od XII w. prawo do „Roku Świętego”, który wypada wówczas, gdy dzień św. Jakuba (25 lipca) wypada w niedzielę.

Obchody IV Światowego Dnia Młodzieży 19-21 sierpnia 1989r. (w uroczystościach uczestniczył Jan Paweł II)

MONTSERRAT - to masyw górski w Górach Katalońskich. Zbudowany z poziomo zalegających czerwonych piaskowców i konglomeratów trzeciorzędowych. Wywołuje wrażenie ruin wielkich budowli oraz kolumn i figur.

Na wys. 721 m n. p. m. znajduje się klasztor benedyktyński, założony w XI w., rozbudowywany do XVI w., zniszczony XIX w. i na nowo odbudowany po II wojnie światowej

Główny obiekt kultu to Czarna Madonna („La Moreneta”) z okresu romańskiego. Montserrat określa się jako „Montsalvad” czyli „Święta Góra”

Po II wojnie światowej parlament hiszpański uznał MB z Montserrat za Królową i Współzałożycielkę Hiszpanii.

Pielgrzymki są w Katalonii obowiązkiem nie tylko religijnym, lecz także narodowym.

Widowiska pasyjne, odbywające się w okresie Wielkiego Postu, a zwłaszcza Wielkiego Tygodnia.

• Polska - Kalwaria Zebrzydowska

• Kolumbia - Popayan

• Benin - Dassa

• Filipiny - wyspa Marinduque

• Szwajcaria-Einsiedelen

• Czechy - Przybram,

Lewocza

• Meksyk - Gwadelupe

• POLSKA - Bardo Śląskie, Jasna Góra

---