25. Rola światła we wnętrzu sakralnym.
Od zarania dziejów architekturze sakralnej - z jej najważniejszymi obiektami w postaci świątyń - przypisuje się najwyższe znaczenie społeczne wśród wszelkich innych obiektów architektonicznych, bez względu na obszar kulturowy czy cywilizacyjny. Świątynie uważane są za ukoronowanie sztuki architektonicznej. Należą do najtrudniejszej dziedziny projektowania architektonicznego, która wymaga od architekta nie tylko najwyższych umiejętności zawodowych, ale również głębokiego zaangażowania duchowego. Jej przeznaczeniem bowiem, oprócz funkcji ziemskich, czyli miejsca zgromadzenia wiernych, jest stworzenie miejsca kultu Istoty Najwyższej. Miejsca, w którym możliwa by się stała komunikacja między wiernymi a Bogiem.
Przestrzeń świątynna ma generować ulotny stan całkowitego wyciszenie i głębokiej kontemplacji-działania psychologiczne i socjotechniczne
architektura staje się silnym bodźcem oddziałującym na ludzkie zachowania
!Światło i mrok
na przestrzeni dziejów najsilniej oddziaływały na człowieka świątynie staroegipskieoraz katedry gotyckie- w obu typach świątyń elementem zasadniczym, współtworzącym coś, co można by nazwać ogólnie pojętą architekturą, prócz samej formy bryły, była opozycja światło-mrok.
miało wywoływać określone odczucia i skojarzenia u wiernych.
światło lub mrok przejmowały rolę bóstwa, zarazem budując w umyśle wiernych dychotomię świata, podział na to, co ziemskie, i to, co boskie. STREFA SACRUM I PROFANUM
ścisła kodyfikacja znaczeniowa- światło w architekturze sakralnej określało symboliczną obecność Boga, w efekcie uświęcając również samo miejsce
Egipt: przewrotna kodyfikacja znaczeniowa nakazywała zaciemnienie obszaru sacrum, doświetlenie natomiast wyznaczało obszar profanum- im większe było zaciemnienie w pomieszczeniu, tym wyższy był stopień jego uświęcenia
!Ciemności skalnego grobowca
Świątynia sepulkralna- ukoronowanie dychotomi światło-mrok
Świątynia Abu Simbel z Doliny Królów- grobowiec faraona Ramzesa II
składa się z trzech, kolejno wykutych w litej skale, pomieszczeń zwanych komorami.
Układ osiowy, połączone ze sobą kolejnymi otworami, tworzącymi jednolitą i konsekwentną amfiladę
Do świątyni wchodziło się przez jedyny otwór wejściowy. Wprowadzał on do pierwszej komory zwanej Pronaos. Pronaos, jako pierwsza komora szerokości 16,7 m i długości 18 m i połączona bezpośrednio otworem wejściowym z dziedzińcem, jest najlepiej doświetlona, a przez to też, zgodnie z przytoczoną zasadą, stanowi najmniej uświęconą strefę świątyni. Znajdują się tu rozstawione prostopadle przy ścianach, po cztery z obu stron, 10-metrowe posągi Ozyrysa. Są to symboliczni strażnicy, broniący przejścia do dwóch kolejnych komór. Druga komora, zwana salą hypostylową, jest już znacznie gorzej doświetlona, co zgodnie z zasadą kodyfikacji znaczenia światła wyznacza część bardziej uświęconą. Ostatnia, znajdująca się na końcu amfilady komora, zwana westybułem, jako komora grobowa, jest salą najwyżej uświęconą. Komora wieńcząca świątynię jest znacznie mniejsza niż pozostałe (4m x 7m), dzięki czemu dodatkowo w sposób fizyczny określa stan pewnego, formalnego apogeum.
Westybuł stanowi sanktuarium tonące w naturalnym, już niemal pełnym mroku.
W komorze tej znajdują się ustawione naprzeciw wejścia i do niego zwrócone cztery posągi przedstawiające Ramzesa II, Ra, Hemarkhisa oraz Ptaha.
W tylko dwóch określonych dniach w roku, które wyznaczały przesilenie słońca, o konkretnej godzinie przez pięć minut promienie słoneczne drogą osi, wyznaczonej amfilady, wędrowały kolejno przez następujące po sobie komory, dochodząc w końcu do wieńczącego całą świątynię, ustawionego na północnej ścianie, sanktuarium.
Wraz z wędrówką słońca po niebie, promienie świetlne wolno ustawiając się wzdłuż osi amfilady ostatecznie padały na siedzące tu w martwym spokoju posągi, ozświetlając tym samym postaci Amona, Hemarkhisa oraz faraona Ramzesa II.
czwarty posąg, postać Ptaha, umiejscowiony jako pierwszy z lewejnigdy nie zostajerozświetlony. Na zawsze jego postać pozostawała w mroku- Path jest bogiem śmierci, kojarzonym z mrokiem i światem podziemnym
*do dalszych komór, coraz głębiej tonących w ciemnościach, dostęp miały osoby upoważnione i ostatecznie najwyżsi kapłani.
*świątynia ta należała do typu sepulkralnego czyli stanowiła grobowiec dla spoczywających tu szczątków faraona, więc po jego śmierci cały, wykuty w skale zespół zasypywany był piachem. Z tego też względu, działanie światła było widoczne do momentu pochowania faraona. Później całe wnętrze tonęło w całkowitym mroku, co tylko potwierdzało najwyższe uświęcenie miejsca.
!Khonsu w Karnaku
najmniej uświęconym miejscem jest przedpole świątyni- rozświetlone prażącym słońcem.
Do wejścia do świątyni prowadzi aleja zwana Aleją Sfinksów. Uwieńczona jest ona ustawionymi bezpośrednio przed wejściem obeliskami.
Otwór wejściowy jest umieszczony w dwóch połączonych ze sobą pylonach. Przekraczając go wchodzi się na świątynny dziedziniec, również tonący w słońcu, otoczony jest podcieniem
Pierwsza sala- sali modłów. Podcień stanowi najczęściej dwurzędowa kolumnada z opartym na niej, zatrzymującym słońce stropem. Cień tworzą też charakterystyczne dla tego okresu potężne, grube i beczkowate trzony kolumn.
Proporcje kolumn powodują porażające wrażenie nikłości przejść między nimi.
Salę modłów łączy z dziedzińcem jeden, niewielkich rozmiarów, otwór wejściowy co powoduje, że spowija ją głębokie zaciemnienie. Często zadaszenie tej sali podniesione jest względem wszystkich innych, tak że tuż pod stropem umieszczone są drobne otwory doświetlające. Z sali modłów przechodzi się do sali najwyżej uświęconej, zwanej Świętym Miejscem.
Miejsce centralne -otoczone pełnymi ścianami dodatkowe pomieszczenia, w którym przechowywano świętą barkę.
dalej - sala hypostylowa.
Ukoronowanie przykładu tak przyjętej kodyfikacji znaczeniowej światła stanowią piramidy egipskie. Pozostawały one całkowicie niedostępne dla otaczającego świata
Źródła kodyfikacji światło- mrok w starożytnym Egipcie:
szczególnie rozwinięty kult śmierci,
warunki naturalne i nadmierna ilość światła słonecznego
chłód mroku był „wartością” trudno osiągalną
światło mimo swego silnie zakodowanego znaczenia jako źródła wszelakiego życia, jest też źródłem zniszczenia.
drzewa były rzadkością, cień wywoływany przez sztucznie wybudowany element architektoniczny był luksusem
obraz Istoty Najwyższej był w owym czasie zupełnie inaczej przedstawiany i odbierany, niż działo się to później -niska świadomość społeczna wiązała ze sobą obraz Boga- przyczyny wszystkiego, jako czegoś, co przerażało
!Odwrócenie symboliki
w starożytnej Grecji światło padało na miejsce centralne w świątyni
później, z biegiem czasu stawało się bezpośrednim symbolem obecności Boga
Świątynie starogreckie -forma pośrednia: Ich wnętrze było nadal dość umiarkowanie oświetlone,niemniej dychotomia mrok-światło została już odwrócona: światło zyskało znaczenie jako dar bogów.
obszar sacrum, wraz z umieszczonym w centralnym miejscu posągiem czczonego bóstwa, były oświetlone najlepiej.
Obszar profanum, znajdujący się najczęściej za dodatkową kolumnadą, był pogrążony w mroku.
Przyjęta wówczas kodyfikacja znaczeniowa światła do określenia strefy świętej pozostała aktualna po dzień dzisiejszy.
starorzymski Panteon: oświetlenie przez centralnie umieszczony w kopule przykrycia oculus (z łac. oko, światło oczu) w sposób jednoznaczny przypisywało światłu rolę wyznacznika strefy uświęconej.
w świątyni starorzymskiej można odnaleźć wyraźną strefę profanum w postaci zaciemnionego wejścia i bocznych wnęk głównego pomieszczenia.
Okres romeński:
miejscem najmocniej doświetlonym było najwyżej uświęcone prezbiterium wraz z umieszczonym w nim ołtarzem.
Nawy boczne jak i główna, ze względu na małe i rzadkie, aczkolwiek regularnie rozmieszczone okna, są słabiej oświetlone. Najmocniej zaciemnione pozostaje wejście do kościoła.
!Wszechobecna światłość
GOTYK:
nie tylko kapłan, ale i każdy człowiek, jako osoba stworzona przez Boga, jest przez Niego uświęcona- uświęcająca moc światła
Próg kościoła wraz z umieszczonym tu naczyniem z wodą święconą staje się symbolicznym progiem uświęcenia zarówno świątyni, jak i każdego, kto do niej wchodzi. Woda święcona i znak krzyża oczyszczają, symbolicznie pozostawiając profanum codzienności za progiem.
uświęcony krąg światła
Stworzony w swej naturze na potrzeby budowy świątyń
Zasada Civitas Dei- domu Bożego.
katedra gotycka stawała się domem Bożym, budowanym dla Jego chwały.
Potężne rozmiary obrysu, „niebotyczna” wysokość murów, bogactwo ornamentyki, wszystkim doświetlenie przez smukłe wysokie okna i zdobne witraże
ogromne okna dawały doskonałe doświetlenie wszystkich naw
prezbiterium pozostawało zawsze rozświetlone o ton mocniej niż inne miejsca w kościele
Wszechogarniające oświetlenie katedry gotyckiej miało budzić w człowieku silne metaforyczne odniesienie do wszechobecności Boga.
Ograniczenie doświetlenia świątyni staroegipskiej, podobnie jak prześwietlenie katedry gotyckiej, tworzyło wrażenie formalnego odizolowania od wpływu świata zewnętrznego. Miało to bezpośredni wpływ na stan kontemplacji i wglądu w siebie, a w konsekwencji ułatwiało spotkanie z bóstwem czy Bogiem, stając się swoistą przepustką do Nieba na Ziemi.!!!