ADMINISTRACJA PUBLICZNA
I STRUKTURA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ
35. Organizacja administracji publicznej
Administracja publiczna realizowała cele państwa w zakresie funkcji wykonawczych w sposób bezpośredni i praktyczny.
Dla realizacji zadań państwo powoływało rozbudowany zespół organów administracyjnych (urzędów), tworzyło wyspecjalizowane zakłady publiczne, przedsiębiorstwa państwowe lub przekazywało okreslone funkcje organom samorządu. Wszystkie te jednostki składały się na aparat administracji publicznej, który posiadał uprawnienia do wykonywania funcki administracyjnych. Jednostkom tego aparatu przyznano władztwo administracyjne w zalezności od rodzaju i zakresu wykonywanych działań. Przejawiało się to wprowadzaniem aktów administracyjnych.
Aparat administracji publicznej według kryterium zasięgu terytorialnego wyróżniono administrację centralną i terytorialną (lokalną).
Administracja centralna wykonywana była przez Radę Ministrów i ministrów. Administracja terytorialna natomiast dzieliła się na administrację rządową i samorząd.
Terytorialne organy administracji rządowej dzieliły się na :
administrację ogólną (polityczna, zespolona) - realizacja zadań resortu spraw wewnętrznych
administrację specjalną (niezespolona) - realizacja zadań pozostałych resortów
Dla celów administracji ogólnej państwo zostało podzielone na :
województwa
powiaty
gminy miejskie
gminy wiejskie
W 1939r istniało w Polsce 16 województw i jedno miasto wydzielone - Warszawa, 264 powiaty (w tym 23 grodzkie, lub inaczej mówiąc miejskie), 611 gmin miejskich i 3195 gmin wiejskich.
Początkowo w organizacji tych organów występowały znaczne odrębności. Szybko jednak dokonano unifikacji według jednolitego modelu strukturalnego, który wyglądał następująco:
w województwach - wojewodowie (organy II instancji)
w Warszawie - zamiast wojewody Komisarz Rządu
w powiatach - starostowie powiatowi lub grodzcy (organy I instancji)
w gminach miejskich i wiejskich nie występowały odrębne organy administracji ogólnej (funkcję tą pełniły organy wykonawcze samorządu terytorialnego)
Specjalnąorganizację administracji terytorialnej posiadały resorty:
Spraw wojskowych
Sprawiedliwości
Skarbu
Poczt i Telegrafów (do 1932r)
Reform Rolnych
Częściowo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego
Przemysłu i Handlu
Komunikacji
Opieki Społecznej
Podział kraju dla celów administracji specjalnej (niezespolonej) nie pokrywał się z podziałem dokonanym dla celów administracji ogólnej (okręgi sądowe, wojskowe, szkolne, kolejowe).
Organy administracji rządowejzbudowane były na zasadzie hierarchiczno-instancyjnej czyli poporzadkowanie organów niższych organom wyzszym.
Samorząd stanowił formę udziału społeczeństwa w samodzielnym zaspokajaniu potrzeb życia zbiorowego o znaczeniu lokalnym bądź grupowym.
Samorząd dzielił się na:
Terytorialny (powszechny)
gospodarczy
zawodowy
Pozycja samorządu w państwie zależała zawsze od ustroju politycznego.
Ustroje demokratyczno-liberalne opowiadały się za szerokim udziałem samorządu w rozwiazywaniu i zaspokajaniu lokalnych bądź grupowych potrzeb ludności i wyposażały go w dużą samodzielnośćfunkcjonalną, ustroje niedemokratyczne dążyły do ograniczenia jego kompetencji i samodzielności aż do całkowitego podporządkowania organom administracji.
W II Rzeczypospolitej intencją twórców konstytucji marcowej było oparcie ustroju politycznego państwa na rozbudowanym samorządzie, biorącym udział w realizowaniu zadań państwa w zakresie administracji, kultury i gospodarki narodowej. Konstytucja kwietniowa zmierzała do ograniczenia jego roli w rozwiazywaniu problemów życia zbiorowego i uczynienia z niego dodatku do organów administracji rządowej. Stwierdzała ona, że samorząd urzeczywistnia zadania administracji państwowej w zakresie potrzeb miejscowych.
36. Postawy prawne organizacji i działalności administracji.
Przepisy prawa administracyjnego określały organizację, zakres i formy działania administracji publicznej.
Wymieniano 3 grupy przepisów:
ustrojowe prawo administracyjne - normowało organizację aparatu administracyjnego państwa
materialne prawo administracyjne - regulowało różne dziedziny życia zbiorowego (przesłanki polityczne, społeczne i ekonomiczne), które obejmował swą działalnością aparat administracyjny państwa. Prawo to ustalało uprawnienia i obowiązki organów administracji publicznej, oraz prawa i obowiązki obywateli.
Proceduralne prawo administracyjne - określało formy działania i tryb funkcjonowania organów administracyjnych oraz uprawnienia obywateli w toku postępowania administracyjnego oraz system kontroli działalności administracji.
W konstytucji kwietniowej pominięte zostały te postanowienia dotyczące administracji, które miały zabarwienie demokratyczno-liberalne. Ustawowe źródła prawa administracyjnego podlegały w okresie II Rzeczypospolitej częstym zmianom, związanym z likwidacją przepisów zaborczych i tworzeniem jednolitego systemu polskiego prawa administracyjnego, a po 1926r wynikały także z politycznych potrzeb obozu sanacyjnego. Uzupełniały je rozporządzenia Rady Ministrów, ministrów i wojewodów wydawane w celu wykonania ustaw. Publikowane były w Dzienniku Ustaw, Monitorze Polskim, dziennikach urzędowych ministerstw, Dzienniku Ustaw Śląskich i dziennikach wojewódzkich.
II ADMINISTRACJA CENTRALNA
37. Rada Ministrów
Stanowiła centralny organ administracji publicznej.
Funkcje polegały na :
uzgadnianiu działalności administracyjnej ministrów,
rozpatrywaniu sprawozdań poszczególnych ministrów,
zatwierdzaniu statutów organizacyjnych ministerstw
Uprawnienia administracyjne Rada Ministrów realizowała przez wydawanie zarządzeń, podejmowanie uchwał, wydawanie aktów administracyjnych. W łonie Rady Ministrów istniał Komitet Ekonomiczny składający się z ministrów stojących na czele resortów gospodarczych. Do jego zadań należało opracowywanie programu gospodarczej działalności rządu.
W II Rzeczypospolitej występował proces wzrostu samodzielnych uprawnień administracyjnych prezesa Rady Ministrów. Na mocy ustaw szczególnych uzyskał on uprawnienia do sprawowania ogólnego kierownictwa i nadzoru w sprawach personalnych całej administracji. Wzrastały też jego uprawnienia koordynacyjne w stosunku do działalności administracyjnej ministrów. Powiększały się również agendy i zakres działania Prezydium Rady Ministrów, organu pomocniczego premiera i Rady Ministrów.
38. Ministrowie
Byli członkami ciała kolegialnego Rady Ministrów oraz kierownikami wyodrębnionych na podstawie kryterium przedmiotowego działów (resortów) administracji państwowej. Ministra zastępował podsekretarz stanu (wiceminister). Aparatem pomocniczym było ministerstwo. Urzędnicy ministerstwa nie posiadali samodzielnej władzy, lecz sprawowali ją z upoważnienia ministra, w granicach określonych przepisami organizacyjnymi i poleceniami ministrów.
Jednolite zasady organizacji ministerstw ustaliła Rada Ministrów dopiero w 1926r. Zmierzały one do wzmocnienia samodzielności i odpowiedzialności urzędników ministerialnych. Ministerstwo dzieliło się na departamenty na czele stali dyrektorzy. Departamenty dzieliły się na wydziały kierowane przez naczelników. Liczbę oraz kompetencje departamentów i wydziałów określały statuty organizacyjne ministerstw, zatwierdzane przez Radę Ministrów.
Liczba resortów administracyjnych II Rzeczypospolitej wykazywała tendencję malejącą ze względów oszczędnościowych.
W 1932 r istniały następujące resorty:
Spraw Wewnętrznych
Spraw Zagranicznych
Sprawiedliwości
Spraw Wojskowych
Skarbu
Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego
Rolnictwa i Reform Rolnych
Przemysłu i Handlu
Komunikacji
Opieki Społecznej
Poczt i Telegrafów
W pierwszych latach powstało wiele urzędów centralnych niezależnych od ministrów. Wprowadzenie w konstytucji marcowej zasady, że każdy urzędnik musi podlegać ministrowi, który za jego działalność odpowiada przed sejmem, spowodowało podporządkowanie ich ministrom. Należały do nich m.in. Główny Urząd Statystyczny, Dyrekcja Monopoli Państwowych, Główny Urząd Miar, Główny Inspektor Pracy, Państwowy Instytut Geologiczny.
III ADMINISTRACJA OGÓLNA
A. Organizacja administracji ogólnej
39. Administracja województwa.
Na czele administracji województwa stał WOJEWODA, mianowany przez prezydenta na wniosek ministra spraw wewnętrznych uchwalony przez Radę Ministrów. Pod względem osobowym podlegał ministrowi spraw wewnętrznych. W zakresie służbowym w zależności od załatwianej sprawy byli właściwi ministrowie.
Jako organ administracji wojewódzkiej wojewoda działał w dwojakim charakterze :
Przedstawiciel rządu
Szef administracji ogólnej i tych działów administracji specjalnej, które współdziałały z administracją ogólną.
Jako przedstawiciel rządu wojewoda reprezentował go na obszarze województwa. Koordynował działalność całej administracji rządowej w myśl zasadniczej linii polityki państwa. Wojewoda był wyposażony w uprawnienia nadzorczo-ingerencyjne wobec organów administracji specjalnej. Sprawował nadzór nad obsadą personalną kierowniczych stanowisk administracyjnych na obszarze województwa, mógł zawieszać zarządzenia organów administracji specjalnej sprzeczne z polityką rządu.
Jako szef administracji ogólnej wykonywał administrację w zakresie spraw wewnętrznych. Spoczywał na nim obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego. Podlegała mu policja państwowa. Sprawował nadzór nad prasą, stowarzyszeniami, samorządem, w sprawach wyznaniowych, kultury i sztuki a częściowo również przemysłu i handlu, rolnictwa i reform rolnych, opieki społecznej, komunikacji.
Funkcje swe wykonywał przy pomocy urzędu wojewódzkiego (dzielił się na wydziały i oddziały) oraz za pośrednictwem podległych mu urzędów i organów wykonawczych samorządu.
Czynnik obywatelski przy wojewodzie wobec nie powołania samorządu wojewódzkiego - mimo iż przewidywała go konstytucja marcowa - reprezentowała ciała kolegialne :
Rada Wojewódzka składała się z członków delegowanych przez organy samorządu powiatowego
Wydział Wojewódzki - składał się z wojewody, trzech członków wybranych przez Radę i dwóch urzędników państwowych. Przysługiwały mu uprawnienia doradcze i stanowcze.
Warszawa stanowiła odrębną jednostkę administracyjną nie wchodzącą w skład województwa. Szefem administracji stolicy był od 1919r Komisarz Rządu miasta stołecznego Warszawy. Łączył on w swym ręku funkcje organów administracji I i II instancji. W 1928r Warszawa podzielona została na powiaty grodzkie, w których administrację ogólną sprawowali starostowie grodzcy jako organy administracyjne I instancji. Określone przez Radę Ministrów zadania administracji rządowej wykonywał organ wykonawczy samorządu miejskiego.
40. Administracja powiatu
Na czele powiatu stał starosta. Mianował go minister spraw wewnętrznych. Pod względem osobowym i służbowym podlegał wojewodzie. Był przedstawicielem rządu i szefem administracji ogólnej i działów zespolonych z administracją ogólną. Głównym obowiązkiem starosty było zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego. Podlegały mu organy policji państwowej, którym wydawał polecenia i kontrolował ich działalność. Do kompetencji starosty należało też orzecznictwo w sprawach wykroczeń (karno-administracyjne).
Starosta wykonywał swoje funkcje przy pomocy starostwa i podległych mu organów.
Administrację w miastach wydzielonych liczących powyżej 75 tys mieszkańców, sprawował od 1932r starosta grodzki. Przysługiwały mu te same prawa i obowiązki co starostom powiatowym. W Gdyni np. od 1932r administracją powiatu miejskiego kierował Komisarz Rządu.
B. Główne funkcje administracji ogólnej
41. Ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego.
Główne i bezpośrednie zadania ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego spoczywały na policji państwowej, która stanowiła aparat wykonawczy organów administracji ogólnej, ministra spraw wewnętrznych, wojewodów i starostów.
Organizacja policji wzorowana była na wojskowej. Jej strukturę organizacyjną przystosowano do podziału administracyjnego kraju, dla celów administracji ogólnej. Na czele policji państwowej stał komendant główny. Na obszarze województwa działalnością policji kierował komendant wojewódzki, a na terenie powiatu komendant powiatowy.
Swe działania wypełniali przez komisariaty, posterunki policji państwowej. Funkcjonariuszom policji przysługiwały korzystniejsze w stosunku do innych uprawnienia w zakresie uposażenia, urlopów, rent i emerytur. Liczba funkcjonariuszy policji przekraczała i w 1926r 40 tys, po przewrocie majowym wynosiła przeciętnie ok. 33 tys. W 1930r jeden funkcjonariusz policjo przypadał w Polsce na 800 mieszkańców.
Zadania ochrony bezpieczeństwa publicznego realizowała policja bezpośrednio poprzez swoje jednostki organizacyjne. W sprawach porządku publicznego policja wspomagała i nadzorowała organy państwowe i samorządowe oraz inne organy powołane do wykonywania przepisów regulujących sprawy porządku publicznego.
W 1934r nastąpiło znaczne rozszerzenie uprawnień policji. Wydane w tym roku, w związku z zabójstwem ministra spraw wewnętrznych Bronisława Pierackiego, rozporządzenie prezydenta przewidywało umieszczanie osób „zagrażających bezpieczeństwu i porządkowi publicznemu” w obozie odosobnienia. Obóz został utworzony w Berezie Kartuskiej. Decyzję o zatrzymaniu i skierowaniu osób do obozu wydawały organy administracji ogólnej na wniosek policji.
Decyzje nie podlegały kontroli ze strony organów sądowych, co stanowiło naruszenie zasad konstytucji marcowej. W praktyce o osadzeniu osób w obozie odosobnienia decydowały organy policji i administracji ogólnej. Rola sędziego była formalna. Kierująca tym obozem policja wprowadziła bardzo surowy regulamin, który ułatwiał jej nadużywanie kar dyscyplinarnych.
Odrębny odcinek działalności policji państwowej stanowiło dochodzenie przestępstw kryminalnych. Prowadziły je wyspecjalizowane jednostki w ramach pionu służby śledczej. Funkcje śledcze wymagały od funkcjonariuszy policji posługiwała się nowymi metodami kryminalistycznymi, wśród których najszerzej stosowano metody daktyloskopijne.
42. Kontrola prasy
Konkretyzację postanowień konstytucyjnych dotyczących wolności prasy stanowiło prawo prasowe. Zakresem swej reglamentacji obejmowało wszystkie wytwory drukarskie (czasopisma, książki, druki ulotne).
Normowało:
Tryb powstawania i prowadzenia czasopism, wydawaniem książek i innych druków, a także działalność zakładów drukarskich i składów druków
System kontroli nad drukami
Prawo prasowe podlegało w II RP zmianom zmierzającym do rozszerzenia kontrolnych uprawnień organów państwowych i ograniczenia tym samym praw obywateli (prawo prasowe z lat 1926, 1927, 1938)
System kontroli nad treścią druków opierał się na zasadach kontroli represyjnej. Polegał on na poddawaniu publikacji kontroli dopiero po ich wydrukowaniu oraz stosowaniu represji w wypadku naruszenia za ich pośrednictwem przepisów materialnego prawa karnego.
W II RP za przestępstwo prasowe odpowiadał, w wypadku nieujawnieni autora lub niemożności pociągnięcia go do odpowiedzialności, wydawca, a przy czasopismach redaktor odpowiedzialny. Głównym środkiem represyjnym stawała się konfiskata lub zajęcie, mające charakter tymczasowej konfiskaty, a przy czasopismach ponadto jego zawieszenie.
43. Nadzór nad stowarzyszeniami
Przez stowarzyszenie rozumiano trwałe połączenie ludzi w zorganizowanej formie dla osiągnięcia celów pozbawionych korzyści materialnych. Prawo o stowarzyszeniach z 1932r rozróżniało stowarzyszenia:
Zwykłe - wymagało zgłoszenia
Zarejestrowane - wymagało wpisu do rejestru
Wyższej użyteczności - uzależnione było od decyzji Rady Ministrów
Przepisom prawa o stowarzyszeniach nie podlegały partie polityczne, ale w praktyce jedynie w zakresie legalizacji ich powstania, a nie działalności czy rozwiązania.
Obowiązujące w II Rzeczypospolitej przepisy zapewniały obywatelom możliwości stowarzyszania się dla osiągani określonych celów. Życie stowarzyszeniowe charakteryzowało się intensywnością i różnorodnością form. Z prawa tego korzystały np. mniejszości narodowe.
44. Nadzór nad zgromadzeniami
Przez zgromadzenie rozumiano skupienie się w jednym miejscu większej grupy ludzi dla wyrażania swych myśli i poglądów czy dla obrony wspólnych interesów. Ustawa o zgromadzeniach z 1932r dzieliła zgromadzenia na publiczne i niepubliczne traktowano zebrania osób osobiście znanych zwołującemu lub zebrania członków stowarzyszenia.
Dla kontroli przebiegu zgromadzeń publicznych przysługiwało organom administracji ogólnej prawo delegowania swego przedstawiciela. Dysponował on prawem rozwiązania zgromadzenia. Zakazy dotyczyły zgromadzeń zwoływanych przez organizacje radykalno-lewicowe i nacjonalistyczne lub przez strajkujących robotników.
IV ADMINISTRACJA SPECJALNA
Obrona państwa
45. Administracja wojskowa i organizacja sił zbrojnych.
Zadania obrony państwa realizowały siły zbrojne. Stały one na straży bezpieczeństwa i praw suwerennych Rzeczypospolitej. Zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi należało do prezydenta.
Dla celów administracji wojskowej obszar kraju podzielony został na 10 okręgów korpusów.
Siły zbrojne dzieliły się na :
Ze względu na teren walk - na wojska stałe (lądowe) i marynarkę wojenną
Ze względu na zadania - na rodzaj używanej broni (kawaleria, piechota, artyleria, broń pancerna, lotnictwo), formacje (taborów, saperów), i służby (zaopatrujące, uzupełniające) oraz specjalne (sprawiedliwości, duszpasterstwo)
Ze względu na dowodzenie - związki taktyczne (dywizje, brygady), operacyjne (korpusy, armie), oraz jednostki poszczególnych broni (pułki samodzielne bataliony), służb (szpital wojskowy), i ogólne (m. In Wyższa Szkoła Wojenna)
Służba wojskowa opierała się na zasadzie powszechności. Wszyscy obywatele płci męskiej obowiązani byli odbyć służbę wojskową. Przyjęty do wojska obywatel stawał się żołnierzem. Podlegał obowiązkom i korzystał z uprawnień przewidzianych przez ustawodawstwo wojskowe i regulaminy.
Szkolnictwo
46. Administracja i organizacja szkolnictwa powszechnego i średniego
II Rzeczypospolita przejęła po państwach zaborczych trzy różne systemy szkolne. Pełną unifikację oraz reorganizację przeprowadziła ustawa z 1932r.
Dzieliła ona szkoły ze względu na stopień nauczania na :
Szkoły powszechne (podstawowe)
Średnie
Wyższe
Ze względu na źródła finansowania wyodrębniono :
Szkoły publiczne
Prywatne
Reforma przeprowadzona w 1932r wprowadziła trójstopniowy podział szkół powszechnych na szkoły realizujące:
Program elementarny (klasy 1-4)
Program wyższy (1-6)
Program pełny (7 klas)
Obowiązek nauki w zakresie szkoły powszechnej nie został w pełni zrealizowany w okresie II Rzeczypospolitej. Najlepszym okresem były lata 1928/29 kiedy to powszechnym obowiązkiem szkolnym zostało objętych prawie 95% dzieci.
W tym względzie występowało wyraźne upośledzenie wsi w stosunku do miast oraz wschodnich dzielnic w stosunku do zachodnich.
Reforma z 1932r polegała na wprowadzeniu 4-letniego gimnazjum, do którego przyjmowano uczniów po ukończeniu 6-klas szkoły powszechnej, oraz jako szczebla wyższego - 2-letnigo liceum. Ukończenie liceum dawało podstawę do składania egzaminu dojrzałości, którego złożenie uprawniało do studiów w szkole wyższej. Szkoła średnia, mimo znacznego rozszerzenia społecznej bazy rekrutacyjnej w porównaniu z okresem sprzed 1918r zachowała w II RP faktycznie nadal charakter elitarny. Dostępna była ze względu na wysokie koszty nauki głównie dla dzieci zamożniejszych warstw społeczeństwa. Dzieci robotników i chłopów stanowiły w roku szkolnym 1935-36 w ostatniej 8-klasie szkoły średniej, ok. 25 % ogółu uczniów.
Szkolnictwo zawodowe cechował w II RP niedorozwój będący następstwem zacofania gospodarczego kraju i niedoceniania tego kierunku kształcenia przez organy administracji szkolnej.
Ustawa z 1932r wprowadzała szkoły zawodowe na poziomie gimnazjum i liceum, zapewniając absolwentom liceów zawodowych prawo wstępu do szkół wyższych.
47. Organizacja szkół wyższych
Szkoły wyższe dzieliły się na: akademickie i nieakademickie
W 1922r istniało w Polsce 17 szkół wyższych z 33 tys studentów. Pod koniec dwudziestolecia liczba szkół wyższych wzrosła do 28, a liczba studentów do 50 tys. Przeważały dzieci zamożniejszych grup społeczeństwa. Dzieci robotników i chłopów stanowiły ok. 20 % ogółu studentów. Koszty nauki były bardzo wysokie i brak było pomocy państwa w tej kwestii.
Związki wyznaniowe
48. Sytuacja Kościoła Katolickiego
49. Sytuacja związków wyznaniowych mniejszości religijnych
50. Organizacja i funkcje administracji wyznaniowej
Administracja gospodarcza
51. Rola państwa w życiu gospodarczym.
Koncepcja państwa liberalnego w początkach XX w opierała się na zasadzie nieingerencji jego organów w stosunki gospodarcze. Państwo liberalne przez system norm prawnych (prawo cywilne) regulowało stosunki gospodarcze, których podstawą była nienaruszalność własności prywatnej, wolność gospodarcza, przejawiająca się w swobodzie roporządzania prawami majątkowymi, w wolności umów, wolności obrotu gospodarczego, wolnej konkurencji. Ingerencja państwa w życie gospodarcze polegała głównie na nakładaniu i ściąganiu podatków i danin, a wyjątkowo na prowadzeniu bezpośredniej działalności gospodarczej o ogólnej użyteczności (koleje, poczta, drogi). W praktyce rola państwa w życiu gospodarczym przekraczała granica wyznaczone przez teorię liberalizmu.
Model gospodarki liberalnej znajdował w II Rzeczypospolitej licznych zwolenników wśród przedstawicieli sfer kapitalistycznych i teoretyków ekonomii. Przed nowo powstałym państwem stanęły do rozwiązania szczególne i nadzwyczajne zadania gospodarcze. Zniszczenia wojenne, brak kapitałów prywatnych niezbędnych do uruchomienia zdewastowanych zakładów przemysłowych i zapewnienia pracy tysiacom bezrobotnych, konieczność uruchomienia transportu, poczty, przemysłu energetycznego, zaopatrzenia ludności w artykuły pierwszej potrzeby wymagały podjęcia niezwłocznych środków zaradczych. Po I wojnie światowej organy państwowe odeszły od kanonów gospodarki liberalnej i zdecydowały sięna ingerencję niemal we wszystkie dziedziny stosunków gospodarczych i społecznych.
Przez cały okres II Rzeczypospolitej nie wykrystalizowała się jednolita i wewnętrznie spójna koncepcja polityki gospodarczej państwa.
Rola państwa przejawiała się w prowadzeniu bezpośredniej działalności gospodarczej (etatyzm) (Etatyzm (fr. l'état - państwo) - rodzaj polityki gospodarczej państwa o gospodarce mieszanej (państwowo-prywatnej) oznaczający przejmowanie przez państwo administracji nad prywatnymi przedsiębiorstwami lub tworzenie nowych przedsiębiorstw państwowych przy pomocy kapitału państwowego a także tworzenie przedsiębiorstw o kapitale mieszanym (państwowo-prywatnym).)
Lub w pośrednich formach oddziaływania na rozwój i stosunki gospodarcze (interwencjonizm) (stosunki gospodarczo-polityczne, polegające na bezpośrednich interwencjach państwa w wolny rynek. Niekiedy rozumiane jako teoria ekonomiczna zalecająca takowe podejście.), a także w posługiwaniu się metodami zaleconymi przez doktrynę liberalizmu. Bezpośrednia działalność państwa polegała na dokonywaniu inwestycji drogowych, kolejowych, portowych, zakładaniu i prowadzeniu przez państwo przedsiębiorstw wywtórczych, wśród których najliczniejszą grupę stanowiły zakłady zbrojeniowe, transportowych, zakłądów ubezpieczeń, instytucji kredytowych.
Pośrednie formy wpływania państwa na poszczególne dziedziny życia gospodarczego obejmowały ingerencje w stosunki własnościowe, w popieranie inwestycji prywatnych, w procesy produkcji, wymiany wewnętrznej i zagranicznej, w podział dochodu narodowego, w stosunki między pracujacymi i pracodawcami.
Ważnym przedsięwzieciem dla gospodarki narodowej była budowa portu w Gdyni i budowa Centralnego Okręgu Przemysłowego.
52. Prawo rolne i administracja rolnictwa
Centralnym zagadnieniem prawa rolnego II Rzeczypospolitej była przebudowa ustroju rolnego. Jej zasięg określało ustawodawstwo o reformie rolnej. Dziedziczenie gospodarstw rolnych i obrót ziemią normowały przepisy prawa cywilnego. Ustrój rolny II RP opierał siena prywatnej własności ziemi. Strukturę tej właśności cechował nierównomierny podział ziemi między poszczególne jednostki. 11.5 mln ha ziemi (z lasami) było w 1921r własnością kilkudziesięciu ziemian, podczas gdy kilkanascie milionów chłopów posiadało 19,6 mln ha ziemi lącznie z lasami.
Taka struktura własnościowa budziła ogólne niezadowolenie i ostrą krytykę.
W dniu 10 lipca 1919r Sejm Ustawodawczy podjął uchwałę o zasadach reformy rolnej. Reforma ta ustaliłamaksimum indywidualnego posiadania ziemi na 180ha. Maksimum to mogło ulegać zmniejszeniu na terenach podmiejskich i w okręgach uprzemysłowionych bądź zwiększeniu w województwach wschodnich i w gospodarstwach uprzmysłowionych. Rozwinięcie i konkretyzację założeń uchwały przyniosła ustawa z 15 lipca 1920r o wykonaniu reformy rolnej. Ustawa przekazała czynności związane z wywłaszczeniem i parcelacją (Parcelacja - dokonanie podziału większego obszaru gruntów (folwarcznych, wspólnoty gminnej) na mniejsze działki i oddanie ich w użytkowanie indywidualnym gospodarstwom w drodze sprzedaży; także unormowany ustawą podział większych gospodarstw rolnych poprzez sprzedaż bądź nadanie.)
Organom administracji państwowej. Własciciel parcelowanego majątku otrzymywać miał za ziemię odszkodowanie w wysokosci połowy ceny rynkowej. Po uchwaleniu konstytucji marcowej posanowienie to zostało uznane przez Najwyższy Trybuał Administracyjny za sprzeczne z art. 99 przewidującym pełne odszkodowanie w wypadku wywłaszczenia. W ten sposób uniemozliwiono realizację reformy rolnej na podstawie tej ustawy. Nowa ustawa o reformie rolnej została uchwalona po długich i burzliwych debatach 28 grudnia 1925r. Utrzymywała ona okreslone uprzednio maksimum indywidualnego posiadanioa ziemi. Wykonanie reformy rolnej było oparte na systemie parcelacji, którą przeprowadzały organy administracji rolnej, Państwowy Bank Rolny oraz upoważnione instytucje i osoby prywatne.
Nowo tworzone w wyniku reformy rolnej gospodarstwa nie mogły przekraczać 20 ha, a na ziemiach wschodnich 35 ha. Z parcelowanej ziemi obszarniczej powstało 154 tys. Nowych gospodarstw, a przeszło 500 tys. Powiększyło swój obszar. Reforma rolna powoli powiększała ogólny areał ziemi chłopskiej, nie była jednak w stanie poprawić istniejacej struktury agrarnej.
Uzupełnieniem reformy rolnej były: komasacja, likwidacja służebności i regulacja wspólnot gruntowych.
Komasacja polegała na scalaniu rozdrobnionych i rozmieszczonych w szachownicy gruntów chłopskich i wydzieleniu w jej wyniku jednolitych działek. Kamasację przeprowadzały organy administracji rolnej na wniosek zainteresowanych rolników lub z urzędu.
Znoszenie służebności (serwitutów) (Serwitut - zwyczajowe uprawnienia chłopa do korzystania z pańskich lasów, łąk i pastwisk czyli z obszarów serwitutowych.), przeważnie leśnych i pastwiskowych, dotyczyło jedynie obszaru byłego zaboru rosyjskiego i następowało w trybie umownym lub przymusowym, za odszkodowaniem.
Regulacja wspólnot gruntowych polegała na dokonaniu ich podziału lub ustaleniu praw współwłaścicieli i okresleniu zasad gospodarowania.
W II Rzeczypospolitej wystąpiła tendencja do ograniczenia swobody obrotu nieruchomosciami rolnymi. Obowiazujące w tym zakresie przepisy rzadko były przestrzegane. W 1937r rozszerzono przewidziany przez ustawę z 1925r zakres ograniczeń obrotu gospodarstwami powstałymi w wyniku reformy rolnej. Obowiązywał zakaz ich sprzedaży, podziału, obciążania, wydzierżawiania bez zezwolenia organów administracji rolnej.
Do sprawowania administracji w dziedzinie rolnictwa, popierania wytwórczości rolnej i przeprowadzania przebudowy ustroju rolnego powołany został specjalny zespół organów administracyjnych. Dzielił się on na dwa piony administracji rolnej na czele z ministrem rolnictwa i administracji reform rolnych z Głównym Urządem Ziemskim, a od 1923r z ministrem reform rolnych. 1932r połaczono oba resorty w jedno Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych, a okręgowe i powiatowe urzędy ziemskie przeprowadzające reformę rolną, komasację i likwidację służebności włączono do urzędów wojewódzkich i starostw i podporządkowano wojewodom i starostom, podobnie jak ion administracji rolnej, który z wyjatkami podlegał im od pierwszych lat II Rzeczypospolitej.
53. Prawo i administracja przemysłowa
Prawo przemysłowe regulowało wykonywanie działalności przemysłowej.
Pod pojęciem przemysłu prawo z 1927r rozumiało wszelką działalnośćzarówno wytwórcz, przetwórczą, jak i świadczenie usług, wykonywaną samoistnie, zawodowo i obliczoną na przynoszenie zysku. Obejmowało ono swym zasięgiem także handel.
Wyłączone spod przepisów prawa przemysłowego były:
Rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo, górnictwo, wolne zawody oraz działalność uregulowana osobnymi przepisami, jak monopole komunikacyjne, elektrownie, banki, przemysł ludowy i domowy, praca chałupnicza oraz przedsiębiorstwa wymagajace szczególnego zaufania.
Podstawową cechą polskiego prawa przemysłowego była wolność przemysłowa, polegająca na dopuszczeniu wszystkich obywateli do prowadzenia przedsiębiorstw. Miała ona swe źródło w art. 101 konstytucji marcowej, gwarantujacym każdemu obywatelowi swobodę wyboru zajęcia i zarobkowania oczywiście w ramach uzdolnienia zawodowego oraz uzyskania zezwolenia (koncesji) na okresloną działalność.
Prawo przemysłowe wprowadziło podział przemysłu na :
Przemysł ze stałą siedzibą - dzielił sie z kolei na: przemysł wolny (nie wymagał zezwolenia lecz jedynie zgłoszenia fakty rozpoczęcia działalności organom administracji przemysłowej), przemysł koncesjonowany (wymagał uzyskania koncesji organów administracji przemysłowej), rzemiosło (pod tym pojęciem rozumiano przemysł przy dominującym udziale pracy ręcznej, warunkiem wykonywania było posiadanie uzdolnień zawodowych czyli kwalifikacji )
Przemysł okrężny (wędrowny, domokrążny) (prawo uznawało sprzedaż towarów, skupowanie towarów celem odsprzedaży. Przemysł ten prowadzony był tylko osobiście, po uzyskaniu odpowiedniego zezwolenia organów administracji przemysłowej)
Targi gminne - dzieliły się na małe i wielkie (jarmarki). Spełniały ważną funkcję w procesie wymiany gospodarczej między wsią i miastem.
Porozumienia kartelowe, których celem była przede wszystkim maksymalizacja zysków, pozostawały do 1933r poza regulacją prawną, mimo że wykazywały stałą tendencję rozwojową i dawały w 1936r ok 60% produkcji przemysłowej Polski. Uchwalona w 1933r ustawa o kartelach stanowiła wyraz polityki rządu zmierzającej do poddania porozumień kartelowych kontroli państwa i była odpowiedzią na żądania róznych grup społeczeństwa. Dawała ona organom państwowym instrument umożliwiajacy ochronę interesów konsumentów. Pozwalała dokonywać posunięć łagodzących napięcia społeczne, powstające na tle pobierania wysokich cen.
Administracją przemysłową kierował minister przemysłu i handlu. Do jego zakresu działania nalezały sprawy górnictwa, przemysłu oraz handlu lądowego i morskiego. Organami administracji przemysłowej II instancji byli wojewodowie, a w Warszawie Komisarz Rządu na m. St. Warszawę. Funkcję organów administracji przemysłowej I instancji wykonywali starostowie, a w miastach wydzielonych w poruczonym zakresie zarządy miejskie. Administrację w zakresie górnictwa i spraw morskich wykonywały odrębne urzędy.
54. Przedsiębiorstwa państwowe
Rozwój etatyzmu w II Rzeczpospolitej prowadził dozwiększenia liczby przedsiębiorstw państwowych. Ich wartość szacowano w 1937r na 15 mld zł. Udział państwa w niektórych gałęziach wytwórczości, transportu i handlu kaształtował się w tym samym roku następująco:
spirytus - 100%
radio - 100%
koleje żelazne - 93%
komunikacja lotnicza - 100%
przemysł samochodowy - 100%
hutnictwo - 55%
wydobycie wegla - 19%
lasy - 47%
eksport zboża - 32%
eksport drewna - 39%
banki - 35%
Poczatkowo przedsiebiorstwa państwowe traktowano i rozliczano z działaności gospodarczej jak urzędy państwowe. Efekty ekonomiczne nie były zadowalajace więc szukano wyjścia z tej sytuacji.
Wyjście znaleziono w komercjalizacji przedsiębiorstw państwowych polegającej na wydzieleniu ich z ogólnej administracji państwowej, wyposażeniu w osobowość prawną i poddaniu zasadom gospodarki handlowej, właściwej dla przedsiębiorstw prywatnych.
Wśród przedsiębiorstw państwowych wyodrębniano:
Monopole państwowe (rozumiamo przez nie wyłączność wykonywania określonej działalności gospodarczej przez państwo. W II RP były : monopol spirytusowy, tytoniowy, solny, zapałczany, loteryjny. Głównąprzesłanką ich tworzenia było dążenie do zagwarantowania państwu wysokich i pewnych źródeł dochodu.)
Przedsiebiorstwa wyposażone w osobowość prawną (tworzone były na podstawie szczególnych ustaw, na mocy przepisów rozporządzenia prezydenta z 1927r o wydzieleniu z administracji państwowej przedsiębiorstw państwowych i ich komercjalizacji, bądź powstawały jako spółki akcyjne lub spółki z ograniczoną odpowiedzialnością na podstawie przepisów prawa handlowego. Na podstawie odrębnych ustaw działały: Bank Gospodarstwa Krajowego, Państwowy Bank Rolny, Pocztowa Kasa Oszczędności, Polskie Koleje Państwowe, Polska Poczta, Telegraf i Telefon. W 1936r istniało 50 przedsiębiorstw zorganizowanych w formie spółek akcyjnych i spółek z organiczoną odpowiedzialnością, w których państwo dysponowało więcej niż 60% akcji lub udziałów. )
Przedsiębiorstwa nie posiadajace osobowości prawnej (prowadzone były w ramach administracji państwowej. Należały tu: przetwórcze zakłady wojskowe, warsztaty szkolne, zakłady poligraficzne, gospodarstwa rolne, ogrodnicze, wytwórnie Państwowego Zakładu Higieny)
V. SAMORZĄD TERYTORIALNY I GOSPODARCZY
55. Organizacja samorządu terytorialnego
Organizację samorządu terytorialnego w II Rzeczypospolitej cechowały następujące zasady:
Organizacja samorządu dostosowana była do podziału terytorialnego kraju dla celów administracji ogólnej
Prawo stanowienia w sprawach samorządu przysługiwało radom obieralnym
Jednostki organizacyjne samorządu mogły się łączyć w związki dla realizacji zadań wchodzących w zakres ich kompetencji
Zespolenie organów administracji ogólnej i organów wykonawczych samorządu na szczeblu powiatu i województwa pod przewodnictwem starosty i wojewody
Wyposażenie jednostek organizacyjnych samorządu terytorialnego, poza osobowością cywilnoprawną, w osobowość publicznoprawną (czyli prawo dysponowania w okreslonych sprawach władztwem administracyjnym.)
Organy samorządu terytorialnego wszystkich stopni dzieliły się na organy uchwalajace i wykonawcze.
W gminach wiejskich organem uchwalającym była pochodząca z wyborów pośrednich i jawnych rada gminna.
Organem wykonawczym był zarząd gminny składajacy się z wójta i ławników wybieranych przez radę.
W gminach miejskich funkcje uchwalające należały do rad miejskich wybieranych w głosowaniu powszechnym. Funkcje wykonawcze pełnił zarząd miejski złożony w miastach wydzielonych z prezydenta miasta i ławników, a w pozostałych z burmistrza i ławników. Członków zarządu miejskiego wybierała rada miejska.
W powiatach organami uchwalającymi były rady powiatowe (do 1933r sejmiki), pochodzące z wyborów posrednich i jawnych, a organami wykonawczymi wydziały powiatowe, składajace się z 6 członków wybieranych przez radę pod przewodnictwem starosty.
Organizacje samorządu terytorialnego wszystkich stopni mogły łączyć się a od 1935r mogły być łączone, dla realizacji określonych zadań przekraczających środki i mozliwości jednej gminy, w zwiazki celowościowe nazywane międzykomunalnymi. Ich szczególną organizację i zadania określały statuty. Istniejące w II RZ związki międzykomunalne prowadziły głównie działalność w zakresie ochrony zdrowia i opieki społecznej.
56. Funkcje samorządu terytorialnego
Kompetencje samorządu terytorialnego obejmowały własny i poruczony zakres działania.
Własny rozciągał sięna sprawy gospodarcze, kulturalne, oświatowe, zdrowia publicznego, związane z zaspokojeniem lokalnych potrzeb mieszkańców. W ramach swych kompetencji organy samorządu tworzyły zakłady i przedsiębiorstwa o charakterze uzyteczności publicznej (gazownie, elektrownie, tramwaje, rzeźnie, zakłady oczyszczania) oraz nadzorowały ich działalność, nakładały daniny i swiadczenia komunalne, uchwalały budżet, określały organizację wewnetrzną zakładów samorządowych, rozstrzygały sprawy służbowe pracowników.
W ramach poruczonego zakresu działania organy samorządu gminnego wykonywały w 1932r ok 500 róznorodnych czynności i funkcji administracyjnych.
Nadzór nas samorządem wykazywał w okresie II Rzeczypospolitej tendencję rozszerzającą, którą potwierdziła ustawa z 1933r. Sprawowały go organy administracji ogólnej: minister spraw wewnętrznych, wojewodowie i starostowie oraz organy wykonawcze samorządu wyższego stopnia.
57. Organizacja i funkcje samorządu gospodarczego
Samorząd gospodarczy stanowił formę przymusowego zrzeszenia osób prowadzących działalność gospodarczą w określonej dziedzinie wytwórczości. Zadaniem samorządu gospodarczego było zaspokojenie potrzeb grupowych i współdziałanie z władzami państwowymi w kierowaniu życiem gospodarczym kraju.
Organizację i kompetencje samorządu gospodarczego, normowane poczatkowo przez przepisy zaborcze, uregulowały rozporządzenia prezydenta z mocą ustawy z 1927-1928r nowelizowały w latach następnych.
Jednostki organizacyjne samorządu gospodarczego stanowiły: terytorialne Izby Przemysłowo-Handlowe, Izby Rzemieślnicze i Izby Rolnicze.
Do organów uchwałodawczych Izb wchodzili obok radców wybieranych także radcy mianowani przez właściwych ministrów, co zapewniało wpływ organom administracji państwowej na działalność Izb. Aparatem wykonawczym Izb kierowali dyrektorzy. Wśród zadań Izb wymienić należy reprezentację i obronę interesów gospodarczych członków wobec organów administracji państwowej, podejmowanie inicjatyw i popieranie róznych form działalności zmierzających do rozwoju danej dziedziny życia gospodarczego oraz wypełnianie w okreslonym zakresie funkcji państwowej administracji gospodarczej.
Prawo przemysłowe przewidywało możliwośćtworzenia korporacji przemysłowych dla popierania rozwoju przemysłu, pozyskiwania nowych rynków zbytu itp. Organizację i działalność korporacji określał statut zatwierdzany przez organy administracji przemysłowej.
Przmysłowcy tworzyli też zrzeszenia na podstawie prawa o stowarzyszeniach, które pozostawiało im wiekszą swobodę działania. Do najbardziej wpływowych w II RP należał powstały w 1920r Centralny Zwiazek Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów nazywany „Lewiatanem”. Organizacja ta miała charakter wolnego zwiazku zrzeszeń gospodarczych. „Lewiatan” posiadał swoich przedstawicieli w różnych komisjach rządowych i resortowych co umożliwiało mu oddziaływanie na politykę gospodarczą państwa.
Rzemieslnicy łączyli się w związki zwane cechami.
Spełniały one różnorodne funkcje gospodarcze, szkoleniowe, kulturalne. Nowela do prawa przemysłowego z 1934r wprowadziła ograniczenia zakresu działania cechów na rzecz Izb Rzemieślniczych, co powodowało zmniejszenie się dotychczasowej roli cechów, zwłaszcza w zakresie funkcji ekonomicznych.
VI. FUNCJONOWANIE ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ
58. Postępowanie administracyjne
Prace nad kodyfikacją przepisów przepisów regulujacych tryb postępowania organów administracyjnych rozpoczęto dośćwcześnie. Efektem było wydanie w 1928r jednolitych dla całego kraju przepisów normujących:
Ogólne postępowanie administracyjne
Postepowanie przymusowe w administracji
Postępowanie karno-administracyjne
Ogólne postepowanie administracyjne odnosiło się do wszystkich spraw z zakresu prawa administracyjnego, załatwianych przez organy administracji rządowej i samorządowej, z wyjatkiem spraw podlegających kompetencji organów administracji wojskowej, skarbowej, spraw zagranicznych, postępowania dyscyplinarnego i innych odrębnie uregulowanych rodzajów postepowania. Przepisy postępowania administracyjnego normowały tryb wydawania decyzji (aktów administracyjnych), uprawnienia zainteresowanych stron w toku postępowania, zwłaszcza w zakresie wnoszenia odwołań do organów administracyjnych wyższej instancji.
Postępowanie przymusowe okreslało zespół działań zapewniających wykonanie decyzji administracyjnych. Uprawnionym do stosowania postępowania przymusowego był organ administracji ogólnej I instancji (starosta). Środkami stosowanymi w tym postepowaniu były: kara pieniężna, egzekucja na majątku, wykonanie zastępcze, przymus bezpośredni.
Postępowanie karno-administracyjne regulowało tryb dochodzenia i karania wykroczeń przez organy administracji ogólnej lub przez inne specjalnie do tego uprawnione organy administracji.
Postępowanie karno-administracyjne dzieliło się na kilka rodzajów:
Postępowanie zwyczajne
Postepowanie mandatowe
Postepowanie przyspieszone
59. Funkcjonariusze administracji publicznej
Funkcjonariusze administracji publicznej realizowali władcze i organizatorskie funkcje państwa. Ich sytuację prawną regulowały przepisy ustawy o państwowej słuzbie cywilnej z 1922r. Zawierały one tzw. Praggmatykę służbową. Podlegał jej ogół funkcjonariuszy państwowych z wyłączeniem sędziów i prokuratorów, nauczycieli, profesorów szkół akademickich, pracowników przedsiębiorstw i monopoli państwowych.
Ustawa o państwowej służbie cywilnej normowała sposób powoływania na stanowiska i zwalniania z nich, określała wymagane kwalifikacje, uprawnienia urlopowe, uposażenie, tryb awansu, obowiązki funkcjonariuszy a także system odpowiedzialności dyscyplinarnej. Stosunek państwowej służby cywilnej miał charakter publicznoprawny.
Funkcjonariusze dzielili się na dwie kategorie:
urzedników
niższych funkcjonariuszy państwowych
Ogólna liczba funcjonariuszy administracji państwowej była dość wysoka, w 1938r budżet państwa przewidywał - 74tys stanowisk w administracji cywilnej.
Sprawne funkcjonowanie administracji zależało nie tylko od odpowiedniej struktury jej organów i unormowania trybu i form ich działania, ale także od kwalifikacji funkcjonariuszy administracyjnych.
Niższe kadry w aparacie administracyjnym rekrutowały się głównie ze środowisk pracowników umysłowych i drobnomieszczaństwa. Kierownicze stanowiska w administracji, wymagające wyższego wykształcenia, zajmowali ludzie wywodzcy się przeważnie z burżuazji, ziemiaństwa i pracowników umysłowych.
W resortach gospodarczych, przemysłu i handlu oraz skarbu wiele odpowiedzialnych stanowisk, łącznie z ministerialnymi, zajmowały osoby powiązane z różnymi organizacjami kapitalistycznymi, głównie „Lewiatanem”.
VII. KONTROLA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ
60. Rodzaje kontroli
W warunkach wzrostu zadań administracji publicznej szczególnego znaczenia nabierała jej kontrola. Kontrola administacji w II Rzeczypospolitej wystepowała w dwóch formach:
kontroli wewnętrznej nazywana nadzorem wynikała z hierarchiczno-instancyjnej struktury administracji publicznej i dopuszczenia przez prawo środków odwoławczych umożliwiających zmianę decyzji administracyjnej przez wyższą instancję.
kontroli zewnętrznej sprawowana byłą przez organy i instytucje niezależne od aparatu administracji publicznej. Wśród jej rodzajów wyodrębniano kontrolę parlamentarną wykonywaną przez sejm i senat, przez opinię publiczną, kontrolę sądową sprawowaną przez sądy administracyjne i powszechne, kontrolę finansową realizowaną przez Najwyższą Izbę Kontroli.
61. Kontrola sprawowana przez parlament i opinię publiczną
Kontrola parlamentarna sprawowana przez sejm i senat polegała na weryfikacji działalności organów administracji głównie z politycznego punktu widzenia. Uprawnienia kontrolne realizowały izby ustawodawcze w różnej formie. Najczęściej wykorzystywaną formą kontroli były interpelacje. Dotyczyły one przeważnie szczegółowych przejawów działalności centralnych i lokalnych organów admionistracji. W okresie kadencji Sejmu Ustawodawczego wniesiono 6868 interpelacji, a w sejmie nastepnym 5530. Po przewrocie majowym liczba ich systematycznie malała.
Kontroli opinii publicznej w II Rzeczypospolitej wykonywała głównie prasa. Kontrola sprawowana przez prasę, zróżnicowaną pod względem społecznym i politycznym, a także narodowym, przybierała różnorodny charakter.
Po przewrocie majowym efektywność kontroli prasowej zmalała na skutek organiczenia i krępowania swobody prasy.
62. Sądowa kontrola administracji
Kontrola sądowa działalności administacji publicznej wykonywana była przez specjalne sądy administracyjne, a jedynie w niektórych sprawach przez sądy powszechne. Konstytucja marcowa przewidywała powołanie dla orzekania o legalności aktów administracyjnych sądownictwa administracyjnego z Najwyższym Trybunałem Administracyjnym na czele. Wykonując nakazy konstytucji utworzono w 1922r Najwyższy Trybunał Administracyjny (NTA). Starania zmierzające do wprowadzenia w całym kraju wojewódzkich sądów administracyjnych zakończyły się niepowodzeniem.
NTA składał się z pierwszego prezesa, prezesów i sędziów mianowanych przez prezydenta. Dzielił się na dwie izby:
ogólnoadministracyjną
skarbową
Po przewrocie majowym obóz sanacyjny zapewnił sobie wpływ na kierunek orzecznictwa, powołując swoich zwolenników na stanowiska sędziów i prezesów oraz poddając NTA nadzorowi prezesa Rady Ministrów.