Choroby układu pokarmowego:
a)przełyku:
-zapalenie przełyku
-żylaki przełyku
-rak przełyku
b)żołądka :
-zapalenie błony śluzowej żołądka
-choroba wrzodowa żołądka
-rak żołądka
c)dwunastnicy:
-choroba wrzodowa dwunastnicy
d)jelit:
-ostre zapalenie jelit
-przewlekłe zapalenie jelit
-wrzodziejące zapalenie jelita grubego
-rak jelita grubego
e)wątroby i dróg żółciowych:
-wirusowe zapalenie wątroby
-marskość wątroby
-kamica żółciowa
-zapalenie pęcherzyka żółciowego
f)trzustki
-ostre zapalenie trzustki
-przewlekłe zapalenie trzustki
-rak trzustki
g)choroby pasożytnicze:
-lambia jelitowa
-tasiemce
-włośnica
-owsica
-glistnica

Ostra biegunka o nagłym początku, występująca u osoby dotychczas zdrowej, jest najczęściej wywołana przez wirusy, bakterie i ich toksyny lub pierwotniaki. Zazwyczaj przebiega ona z gorączką, wymiotami oraz bólami mięśni i głowy. Jest to choroba krótkotrwała (1-3 dni) o przebiegu samoograniczającym się. Badania kału w celu wykrycia czynników zakaźnych nie są koniecznie dlatego, że powrót do zdrowia trwa krócej niż analizy. Nie dotyczy to jednak sytuacji, w której zachorowania występują masowo. Wówczas obowiązują zasady i rygory ustalone przez służby sanitarno-epidemiologiczne. W biegunkach o ciężkim przebiegu, z krwią w stolcach lub przeciągających się ponad 5 dni, konieczne jest badanie kału i krwi oraz rektoskopia.

   Leczenie ostrej biegunki polega na leżeniu w łóżku i przyjmowaniu środków objawowo hamujących biegunkę. Ograniczenia dietetyczne są o zbędne o tyle, że w pierwszym dniu choroby występuje i tak wstręt do jedzenia. Ze względu na utratę płynów z powodu biegunki i wymiotów należy wypijać dużo płynów.

   Przewlekła biegunka. Każda przewlekła biegunka, ciągła lub epizodyczna trwająca tygodnie lub miesiące, wymaga przeprowadzenia specjalistycznych badań. Jest to szczególnie ważne zwłaszcza wówczas, gdy biegunce towarzyszy gorączka, chudnięcie, krew w stolcu lub anemia.
Biegunka bez tych objawów, występująca u osób w dobrym stanie ogólnym i zwykle w pierwszej połowie dnia, jest najczęściej wyrazem niegroźnych zaburzeń czynnościowych. Ich przyczyną jest nieprawidłowa kurczliwość jelit. Podobnie może przebiegać biegunka w następstwie wybiórczej nietolerancji niektórych pokarmów, np. krowiego mleka. Kliniczny przebieg biegunki nie może być jednak podstawą do wykluczenia innych chorób, takich jak zapalenia, uchyłki, nowotwory czy choroby bakteryjne.

Choroba Leśniowskiego Crohna

Choroba Krona występuje głównie w jelicie cienkim (stan zapalny jelita), jednakże może pojawiać się w całym układzie pokarmowym

Kto choruje?

Na chorobę zapadają zarówno kobiety jak i mężczyźni. Choroba ma podłoże genetyczne dlatego osoby u których w rodzinie występowały choroby zapalne jelit mają zwiększone prawdopodobieństwo zapadnięcia na chorobę Krona.

Objawy choroby

Stan zapalny jaki powoduje choroba jest przyczyną bólu brzucha (najczęściej jego prawa dolna część) oraz prowadzi do biegunki. U chorego może także wystąpić utrata masy ciała, krwawienie z odbytnicy oraz gorączka.

Celem leczenia choroby jest złagodzenie występujących bóli, opanowanie stanu zapalnego oraz uzupełnienie u chorego niedoborów pokarmowych. Chorobę (tak jak innego tego samego rodzaju z chorób przewlekłych) nie  można do końca wyleczyć. Zadowalającym efektem jest jej "zaleczenie" czyli usunięciem jej objawów na kilka lat. Niestety po tym okresie choroba zazwyczaj nawraca, dlatego niezbędne jest przeprowadzanie okresowych badań kontrolnych

Inne nazwy:
Choroba Krona, Choroba Crohna, Choroba Leśniowskiego-Crohna

Choroby jelita cienkiego : Uchyłki jelita cienkiego są to pojedyncze lub mnogie woreczkowate uwypuklenia ściany jelita, skierowane na zewnątrz od jego światła, rozmaitej wielkości ale na ogół nie przekraczają kilku centymetrów. Mogą występować w każdej części jelita, z wyjątkiem tzw. uchyłku Meckela - najczęściej spotykane w dwunastnicy i jelicie czczym. Uchyłki mogą być nabyte lub wrodzone. Częstość występowania uchyłków nabytych wzrasta wraz z wiekiem, prawdopodobnie w związku z lokalnym zwiotczeniem ścian jelita. Uchyłki zazwyczaj nie dają objawów, ale czasami ulegają zapaleniu wywołując bóle brzucha, gorączkę, krwawienie z przewodu pokarmowego a niekiedy przedziurawienie z zapaleniem otrzewnej.

   Uchyłek Meckela jest pozostałością płodowego przewodu pępkowo-kreskowego i jest dość częstą anomalią wrodzoną przewodu pokarmowego. Uchyłek Meckela nie wywołuje żadnych objawów, czasami jednak ulega zapaleniu dając objawy podobne do objawów zapalenia wyrostka robaczkowego lub bywa źródłem krwawienia (szczególnie często u dzieci). Ostre zapalenia uchyłka i krwotok z niego są leczone operacyjnie.

   Ostre niedokrwienie jelita cienkiego może być spowodowane zatorem lub zakrzepem tętnic doprowadzających krew do jelita cienkiego, bądź dużym obniżeniem przepływu krewi z przyczyn ogólnoustrojowych. Choroba ta zdarza się najczęściej u osób z zaawansowaną miażdżycą tętnic oraz u chorych z tzw. niemiarowością zupełną serca lub zastoinową niewydolnością krążenia.
Objawy. W pierwszej fazie choroby występują bóle brzucha w okolicy pępka i wzmożona perystaltyka jelit. Po paru godzinach perystaltyka ustaje, pojawia się narastające wzdęcie z zatrzymaniem gazów, wzmożone napięcie powłok, gorączka i spadek ciśnienia tętniczego krwi.
Przebieg choroby stanowi zagrożenie życia! Ustalenie rozpoznania na wczesnym etapie stwarza szansę leczenia operacyjnego, jednak nawet wówczas rokowanie jest poważne.

Przewlekle niedokrwienie jelita cienkiego powstaje przeważnie w następstwie miażdżycy tętnic. Dopływ krwi do jelita jest znacznie zmniejszony.
Objawem charakterystycznym jet ból brzucha w okolicy pępka, występuje w 15-30 min po posiłku, zwłaszcza obfitym, lub gdy po obfitym posiłku podejmowany jest wysiłek fizyczny.
Rozpoznanie może być ustalone jedynie na podstawie badania radiologicznego naczyń brzusznych. Leczenie operacyjne polega na usunięciu z tętnicy przeszkody utrudniającej dopływ krwi do jelit.

Choroby jelita grubego

  Uchyłkowatość jelita grubego to występowanie woreczkowatych uwypukleń w ścianie jelita na zewnątrz od jego światła, najczęściej umiejscowionych w esicy. Jest to często spotykana choroba w krajach o wysokim stopniu rozwoju cywilizacyjnego i dotyczy 1/3 osób, które ukończyły 50 rok życia. Ludność krajów o wysokim stopniu uprzemysłowienia żywi się pokarmami wysoce oczyszczonymi, pozbawionymi włókien roślinnych. Taka dieta jest uważana za jedna z głównych przyczyn uchyłkowatości.

   Ważną rolę w rozwoju uchyłkowatości może też odgrywać stres. Wywołując wzmożone napięcie mięśniówki jelit, zwiększa on ciśnienie jelitowe, które ma być bezpośrednio odpowiedzialne za powstanie lokalnych uwypukleń, czyli uchyłków, w najsłabszych miejscach ścian jelita.

   Objawy. To bóle brzucha (najczęściej w lewym dole biodrowym), zaparcie stolca lub biegunka, albo też na przemian, zaparcie i biegunka. Najczęstsze powikłania to ostre krwawienie z uchyłków, przedziurawienie i ostre zapalenie. Ostre, obfite krwawienie objawia się wypróżnieniami z płynna lub skrzepłą krwią oraz ogólnoustrojowymi następstwami, jakie daje znaczny ubytek krwi.

   Ostre zapalenie uchyłka oraz przedziurawienie występują z silnym bólem brzucha umiejscowionym zwykle w lewym dole biodrowym, gorączką oraz objawami zapalenia otrzewnej.

 

Hemoroidy (żylaki odbytu) - to splot naczyń w błonie śluzowej odbytu których zadaniem jest utrzymanie szczelności odbytu. O występowaniu hemoroidów mówi się dopiero gdy w wyżej wymienionym splocie naczyń dochodzi do zatrzymania krwi - która nie może swobodnie znaleźć ujścia. Mięśnie zwieracza odbytu rozluźniają się w trakcie oddawania stolca i wówczas następuje odpływ krwi zgromadzonej w hemoroidach.Hemoroidy to choroba cywilizacyjna której przyczyny powstawania nie są do końca znane, choroba ta  może dokuczać każdemu, jednakże statystycznie najczęściej występuje ona u osób po pięćdziesiątym roku życia

Objawy
Bolesne krwawienia w czasie oddawania stolca, uczucie ucisku i obrzęku, wilgotnienie odbytu, swędzenie,
Żylaki odbytu

Kamica żółciowa (kamica pęcherzyka żółciowego) jest choroba która polega na powstawaniu kamieni żółciowych w pęcherzyku żółciowym lub przewodach żółciowych. Przyczyna ich powstawania są zaburzenia odpływu składu żółci lub/i infekcja. Proces ich powstawania jest bez objawowy.

Objawy
Gdy kamień zamknie przewód żółciowy wspólny i pęcherzykowy dochodzi do nieprawidłowości w transporcie żółci koniecznej do trawienia, co natomiast powoduje nagły ból w prawej okolicy podżebrowej jamy brzusznej promieniujący do prawej łopatki , nawracające objawy niestrawności, nasilone nudności i wymioty.

Leczenie kamicy żółciowej polega przede wszystkim na przestrzeganiu odpowiedniej diety (opis poniżej), leczeniu farmakologicznym (poza lekami rozkurczowymi i przeciw bólowymi również próba rozpuszczenia kamienia), leczeniu operacyjnym (usunięcie pęcherzyka wraz z kamieniami żółciowymi) leczeniu endoskopowych.

Refluks żołądkowo-przełykowy i zapalenie przełyku
Istotą tej choroby jest wsteczne zarzucanie zawartości żołądka i (lub) dwunastnicy do przełyku. Przyczyną tego jest niewydolność dolnego zwieracza przełyku. Objawy chorobowe powstają w wyniku drażniącego działania kwaśnego soku żołądkowego lub zasadowego soku dwunastnicy na błonę śluzową przełyku. Długotrwałe utrzymywanie się refluksu przy osłabionej odporności błony śluzowej doprowadza zazwyczaj do jej przewlekłego zapalenia.

   Typowym objawem jest zgaga, czyli palący ból w nadbrzuszu lub za mostkiem, często wysoko, aż na poziomie gardła, z napływaniem do ust piekącego płynu. Podczas silnego natężenia ból może promieniować do szyi i żuchwy. Zgaga występuje zazwyczaj po posiłkach, szczególnie obfitych, cierpkich, kwaśnych bądź zbyt słodkich. W następstwie refluksu może czasem dojść do podrażnienia strun głosowych, dróg oddechwych i powikłań płucnych. Zdarza się tak kiedy płynna zawartość żołądka cofa się przez przełyk, dostaje się do gardzieli i stad zasysana jest do układu oddechowego. Sytuacja taka powstaje najczęściej podczas snu.
   Objawy refluksu żołądkowo-przełykowego i zapalenia przełyku są dość charakterystyczne, ale w celu dokładnego rozpoznania jest konieczne wyłączenie innych przyczyn bólów w klatce piersiowej i nadbrzuszu.

   Leczenie farmakologiczne polega na środków zmniejszających wydzielanie soku żołądkowego, zobojętniających kwas solny

Rozpoznać chorobę można łatwo za pomocą wziernikowania żołądka (gastroskopii), jeśli jest wykonane w pierwszej dobie od wystąpienia objawó

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy - obecność wrzodów trawiennych czyli ubytków w błonie śluzowej żołądka lub dwunastnicy. Występują one najczęściej w dwunastnicy i wtedy stwierdza się częstsze występowanie u mężczyzn. Najczęstszymi przyczynami są: zakażenie Helicobacter pylori

• zakażenie Helicobacter pylori

Odpowiada za 92% przypadków występowania wrzodów dwunastnicy i około 70% wrzodów żołądka.

• czynniki genetyc
  Obserwuje się zwiększoną częstość występowania wrzodów dwunastnicy u osób z grupą krwi 0.

• palenie papierosów

• Objawy

• ból zlokalizowany w nadbrzuszu - pojawia się zwykle 1-3 h po posiłku (wrzody żołądka), ustępuje po spożyciu pokarmu lub zażyciu leków zobojętniających kwas solny. Często bóle występują w nocy lub nad ranem - na czczo (wrzody dwunastnicy). Nawracają co kilka miesięcy (nasilenie dolegliwości wiosną i jesienią).

• pieczenie występujące za mostkiem (tzw. zgaga)

• nudności, wymioty

• kwaśne lub gorzkie odbijanie

• brak apetytu

• niesmak w ustach

• zaparcia na przemian z biegunkami

• spadek masy ciała

• wzdęcie

• czkawka

Diagnostyka

Endoskopia (gastroskopia, inaczej panendoskopia) jest badaniem bezpośrednio potwierdzającym obecność wrzodów. W przypadku lokalizacji żołądkowej niezbędne jest pobranie wycinków ze zmiany do badania histopatologicznego w celu wykluczenia obecności nowotworu złośliwego. Pobieranie wycinków z dwunastnicy jest wskazane tylko przy podejrzeniu innej etiologii niż Helicobacter pylori

Powikłania

• krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmowego

• perforacja wrzodu

• zwężenie odźwiernika

W leczeniu główną rolę odgrywa leczenie zakażenia Helicobacter pylori

Leczenie farmakologiczne

• leczenie zakażenia Helicobacter pylori

Obecnie stosuje się terapię trzema lekami przez siedem dni: inhibitor pompy protonowej + dwa z trzech antybiotyków: amoksycylina, klarytromycyna, metronidazol. Terapia taka w 90% prowadzi do eradykacji bakterii.

W przypadku nieskutecznej terapii lub przeciwwskazań do stosowania któregoś z powyższych leków stosuje się schemat: inhibitor pompy protonowej + sole bizmutu + metronidazol + tetracyklina

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego jest to przewlekły proces zapalenia jelita grubego występujący także w odbytnicy i mogący się szerzyć w sposób ciągły, na jego dalsze odcinki. Nie leczony stan zapalny prowadzi do powstania owrzodzeń, obrzęków ściany jelita oraz niebezpiecznych dla zdrowia powikłań.

Objawy
Pierwszymi, a zarazem najczęstszymi objawami jest długotrwała biegunka, często z domieszką krwi i śluzu w kale. Pojawiać się mogą się również kurczowe bóle brzucha oraz uczucie parcia na stolec. Typowe także jest osłabienie organizmu oraz utrata wagi. Wskazane jest wykonywanie kolonoskopii kontrolnie.

Rak jelita grubego (łac. carcinoma coli et recti) - nowotwór złośliwy rozwijający się w okrężnicy, wyrostku robaczkowym lub odbytnicy.

Rozwój raka jelita grubego warunkuje wiele czynników. Najważniejsze z nich to:

Czynniki genetyczne

Czynniki środowiskowe

1. Sposób odżywiania - dieta bogata w krwiste mięso i tłuszcze zwierzęce, uboga w naturalne witaminy i wapń. Prewencyjnie działa dieta bogato-błonnikowa, oparta o produkty świeże.

2. Palenie papierosów. Kobiety, które paliły, mają o 40% zwiększone ryzyko śmierci z powodu raka jelita grubego względem kobiet, które nigdy nie paliły. Palący mężczyźni mają o 30% zwiększone ryzyko śmierci z powodu raka jelita grubego względem mężczyzn, którzy nigdy nie palili

3. Brak wysiłku fizycznego.

4. Powtarzające się zaparci
   

Wybór metody leczenia w zależności od umiejscowienia i zaawansowania

Resekcja, chemioterapia , radioterapia

Badania przesiewowe

Metody:

• test na obecność krwi utajonej w kale

• sigmoidoskopia wykonywana za pomocą giętkiego aparatu

• pełna kolonoskopia.

Choroby wątroby

Wirusowe zapalenie wątroby

Wirusowe zapalenie wątroby, WZW (łac. Hepatitis) - choroba wątroby wywołana zakażeniem wirusowym. Często potocznie nazywana "żółtaczką", jest to jednak termin nieprawidłowy, niemedyczny oraz nieścisły, z uwagi na różnorodny przebieg wirusowych zapaleń wątroby, które mogą przebiegać bez zażółcenia powłok skórnych.

Wśród wirusów hepatotropowych możemy rozróżnić:

• wirus zapalenia wątroby typu A

• wirus zapalenia wątroby typu B

• wirus zapalenia wątroby typu C

Wirus zapalenia wątroby typu B

Wirus zapalenia wątroby typu B, HBV (ang. Hepatitis B Virus), to otoczkowy wirus DNA, hepatotropowy i limfotropowy, z rodziny hepadnawirusów, powodujący wirusowe zapalene wątroby, zwane kiedyś żółtaczką wszczepienną, nie tylko u ludzi, ale u małp człekokształtnych. Zapalenie wątroby B nadal powoduje epidemie w Azji i Afryce i jest endemiczne w Chinach oraz wielu innych częściach Azji. Ponad 2 miliardy ludzi, około jednej trzeciej ludności świata, zostało zainfekowanych wirusem zapalenia wątroby B. Ta liczba obejmuje 350 milionów chronicznych nosicieli wirusa. Wg WHO, w Polsce jest około 2% ludności przewlekle zakażonych wirusem B zapalenia wątroby, a 15-20% Polaków przebyło to zakażenie w przeszłości. Choroba w ostrej postaci powoduje zapalenie wątroby, wymioty, żółtaczkę i - rzadko - śmierć. Chroniczne zapalenie wątroby B może ewentualnie prowadzić do marskości wątroby i raka wątroby, który jest nieuleczalny wobec małej skuteczności obecnej chemioterapii. Szczepienie zapobiega infekcji wirusem zapalenia wątroby B.

Hepatologia

Leczeniem zapaleń wątroby zajmują się poradnie zakaźne i hepatologiczne. Błędem jest prowadzenie chorego na WZW przez gastroenterologa czy internistę (skutkuje to najczęściej leczeniem objawowym zamiast zastosowania właściwej terapii przeciwwirusowej).

Generalnie zapalenie wątroby nie jest chorobą układu pokarmowego. Dużo wcześniej upośledzeniu ulegają inne funkcje związane z odtruwaniem organizmu, przemianami biochemicznymi, wytwarzaniem białek i czynników krzepnięcia, utrzymaniem homeostazy wewnątrz organizmu. Znaczne uszkodzenie wątroby nie pociąga za sobą zazwyczaj zaburzeń gastrycznych, a w skrajnych przypadkach chory umiera z powodów neurologicznych (śpiączka wątrobowa) głównie wskutek zaburzenia przemian amoniaku i aminokwasów cyklicznych.

Leczenie zapaleń wątroby to tematyka bardzo pokrewna do leczenia zakażeń HIV - oba schorzenia wymagają rozległej wiedzy z zakresu immunologii, wirusologii, genetyki i znajomości bieżących standardów terapeutycznych (dynamicznie zmieniających się w ostatnim czasie). Leczenie zachowawcze zaburzeń gastrycznych bez rozważenia całości zagadnień chorobowych jest poważnym błędem w sztuce lekarskiej.

Czynniki ryzyka i drogi szerzenia wirusa

Wirus zapalenia wątroby typu B przenosi się podczas kontaktu z zakażoną krwią lub płynami ustrojowymi zawierającymi krew, i nie tylko podczas znacznie rzadszego kontaktu krwi własnej z krwią nosiciela, jaki przenosi wirusa zapalenia wątroby typu C. Możliwe formy przenoszenia wirusa zapalenia wątroby typu B obejmują, m.in.:

• Naruszenie ciągłości skóry skażonymi narzędziami (tatuaże, zabiegi kosmetyczne, fryzjerskie, stomatologiczne)

• Zakażenie płodu i noworodka od matki nosicielki

• Przetoczenia krwi i jej produktów

• Przygodne stosunki seksualne

• Kontakty seksualne z nosicielami wirusa

Przebieg choroby

Możemy wyróżnić:

• 
  zakażenia bezobjawowe, z pełnym wyleczeniem i nabyciem odporności (80%)

• słabo wyrażone zakażenia objawowe z pełnym wyzdrowieniem

• ostre zapalenie wątroby, często z żółtaczką

• piorunujące zapalenie wątroby z wysoką śmiertelnością

Objawy

Występują objawy podobne jak w innych rodzajach zapalenia wątroby: osłabienie, senność, bóle głowy, brak apetytu, wstręt do potraw tłustych, czasami gorączka, pod koniec pobolewanie wątroby, żołądka, objaw "pulsowania" w brzuchu po spożyciu posiłku. Ból wątroby może być mylony czasem z bólem serca lub żołądka - bywa kłujący i promieniuje do lewej strony i tyłu klatki piersiowej. Czasem pojawia się nieustępująca długo wysypka zlokalizowana głównie na kończynach górnych i tułowiu (zespół Giannotti-Crosti). Okres żółtaczkowy może trwać od 1 do 7 tygodni (u 80% chorych żółtaczka w ogóle nie występuje). Żółtaczce towarzyszy zazwyczaj uporczywe swędzenie skóry. U 90% chorych brak jest specyficznych objawów wskazujących na zarażenie HBV, i nie wiedzą oni o przebytym lub przewlekłym zapaleniu wątroby, przemijające zmęczenie i niestrawności zrzucając na kark przemęczenia, złej diety czy alkoholu. U większości chorych objawy są słabo wyrażone lub nie ma ich wcale. Nigdy też nie występują wszystkie równocześnie.

Po latach może występować skrzywienie kręgosłupa w stronę lewą na odcinku lędźwiowym spowodowane odruchowym przekrzywianiem ciała w celu odciążenia powiększonej wątroby.

Przewlekłe zapalenie zazwyczaj jest prawie całkowicie bezobjawowe. Chorzy zgłaszają zmniejszoną tolerancję wysiłku i alkoholu, zwiększoną senność, spadek motywacji do życia, czasem częste biegunki, zmiany wagi ciała (chudnięcie lub tycie), zwiększoną podatność na siniaki (problemy z krzepliwością), nieznaczne pobolewanie pod żebrami (czasem określane jako rozpieranie lub czucie wątroby, lub swędzenie wewnątrz, albo objawy gorąca w okolicach wątroby). Zazwyczaj występuje powiększenie wątroby i śledziony. Wątroba charakteryzuje się zwiększoną echogenicznością w badaniu USG, co powinno być przesłanką do skierowania na szczegółowe badania m.in. w kierunku HBV. U części chorych występują przypominające zmęczenie zasinienie okolic oczodołu (tzw. "worki pod oczami").

W zaawansowanym stadium pojawiają się żylaki, krwotoki z przełyku, hemoroidy, powiększenie obwodu brzucha i wodobrzusze, problemy psychiczne aż do śpiączki wątrobowej, poważne problemy trawienne, wyniszczenie organizmu, spadek masy mięśniowej, opuchlizna kostek, żółtaczka, brak popędu płciowego i inne. Może wystąpić niewydolność nerek, zapalenie żył wskutek odkładania się kompleksów immunologicznych (zazwyczaj śmiertelne), marskość i rak wątroby. Występują zaburzenia morfologii krwi i powikłania wynikające z przerostu śledziony. Poważnym zagrożeniem życia są krwotoki z żylaków przełyku często nawracające i nierzadko śmiertelne. Zaawansowane stadium rozwija się po 15-20 latach całkowicie bezobjawowego i w związku z tym nieleczonego zakażenia przewlekłego.

Konsekwencje dysfunkcji wątroby:

W miarę postępu choroby pojawiają się powikłania. U niektórych pacjentów, z racji niewystąpienia objawów wczesnych, powikłania mogą stanowić pierwsze symptomy uszkodzenia wątroby.

• Encefalopatia wątrobowa - upośledzona wątroba nie usuwa z krwi amoniaku i produktów przemian związków azotowych, w wyniku czego rośnie ich stężenie we krwi. Organem najbardziej podatnym na uszkodzenie przez metabolity azotowe jest mózg. Symptomy encefalopatii wątrobowej to: zaniedbany wygląd zewnętrzny, skłonność do zapominania, zaburzenia koncentracji, ogólne obniżenie nastroju i demotywacja, zaburzone reagowanie na bodźce, zmiany rytmu snu i czuwania (problemy ze wstawaniem);

• Zwiększona wrażliwość na leki i alkohol - spadek tempa metabolizmu związków aktywnych biologicznie, przez co dłużej utrzymują się one we krwi;

• Nadciśnienie wrotne - krew płynąca z jelit oraz trzustki przez żyłę wrotną wątrobową przepływa przez marską wątrobę trudniej, w wyniku czego ciśnienie w żyle rośnie. Następczymi problemami nadciśnienia wrotnego są:

• Wodobrzusze - przesączanie się płynu z naczyń krwionośnych do tkanek jamy brzusznej (powiększenie wielkości brzucha, które nie jest otyłością);

• Żylaki przełyku - wynik tworzenia się krążenia obocznego przez naczynia jamy brzusznej i przełyku. Przeciążone naczynia w przełyku mają skłonność do powiększania się i pękania, co jest przyczyną zagrażających życiu krwotoków;

• Insulinooporność i cukrzyca typu 2;

• Wybroczyny i krwawienia - obniżona produkcja czynników krzepnięcia;

• Żółtaczka - niedostateczne tempo metabolizmu bilirubiny;

• Swędzenie skóry - odkładanie się w niej związków powstających w wyniku nieprawidłowych przemian związków zawartych w żółci;

• Nowotwór złośliwy wątroby;

• Inne problemy - dysfunkcja wątroby może powodować upośledzenie układu immunologicznego, zwiększając ryzyko infekcji. Chora wątroba może być przyczyną impotencji, dysfunkcji lub niewydolności nerek bądź osteoporozy oraz problemów hormonalnych.

Diagnostyka

Wykrywanie zakażeń HBV opiera się na:

• badaniach serologicznych (antygen i przeciwciała: HBs, HBe, HBc, ostatnio także: HBx, pre-S1, pre-S2)

• badaniach biochemicznych (ALAT, ASPAT, GGTP, ALP, Bilirubina i inne)

• badaniach pomocniczych (morfologia, OB, hormony, krzepliwość, białko i inne)

• oznaczaniu DNA wirusa we krwi (pDNA, HBVDNA) - jakościowo i ilościowo, ostatnio także w specjalistycznych ośrodkach: określenie mutacji i lekooporności oraz genotypowanie

• badaniach obrazowych i histologicznych (USG, biopsja, RTG)

• zaawansowanych badaniach specjalistycznych (np. w marskości)

Niektóre laboratoria oznaczają HBs ilościowo. W takim przypadku zawsze podawana jest wartość graniczna, którą przyjmuje się za wynik dodatni. Wartości mniejsze wynikają z niedokładności badania i czułości metody i nie należy przejmować się np. wynikiem 0,2 przy czułości 2,0. Taki wynik oznacza jednoznacznie HBs ujemny.

Anty-HBs - występują po zaniku HBsAg. Utrzymują się latami, krócej jednak niż anty-HBc IgG. W związku ze szczepieniami przeciw HBV, przy pomocy rekombinowanej szczepionki zawierającej HBsAg, ich występowanie (jako jedynych) jest świadectwem szczepienia. Anty-HBs można oznaczać także ilościowo, aby sprawdzić jakość odpowiedzi poszczepiennej (przyjmuje się, że wartości powyżej 10 IU/ml gwarantują pełną ochronę).

Leczenie

Ostre postacie zapalenia wątroby typu B podlegają kilkutygodniowej hospitalizacji i w zasadzie nie stosuje się leczenia (podaje się witaminy itd, przy bardzo ciężkim przebiegu czasem sterydy). W przypadku piorunującego zapalenia wątroby stosuje się leczenie na oddziałach intensywnej terapii mające na celu podtrzymanie funkcji życiowych i wyrównanie chorego do czasu regeneracji i podjęcia z powrotem sprawnej funkcji przez wątrobę.

Leczenie stosuje się w przypadku wystąpienia przewlekłego zapalenia wątroby. Stosowane leki można podzielić na trzy grupy:

• leczenie przeciwwirusowe

• leczenie osłonowe i uzupełniające

• leczenie objawowe późnych następstw (np. marskości)

Leczenie przeciwwirusowe ma na celu usunięcie wirusa z organizmu różnymi metodami, czyli jest leczeniem przyczynowym. Obecnie stosuje się:

• Interferon, adefowir

Skuteczność przeciwwirusową wykazują także (nie zarejestrowane do leczenia HBV, stosowane w programach eksperymentalnych) m.in:

Jako leczenie wspomagające stosuje się preparaty osłaniające wątrobę: Arginina, Cynarex, Esseliv, Essentiale Forte, Hepa-Mertz, Heparegen, Hepatil, Laktuloza, Lecytyna, Liv52, Luminaletki, Methiovit, Selenium Bonus, Sylimarol. Nie powodują one wyleczenia, jednak spowalniają przebieg choroby .

Nosicieli HBV obowiązuje bezwzględny zakaz spożycia nawet najmniejszych dawek alkoholu.

Podobne zastrzeżenia dotyczą przyjmowania narkotyków rozkładanych w wątrobie (np. amfetamina, kokaina, MDMA, GHB, psylocybina), środków dopingujących (np. metanabol), niektórych leków psychotropowych.

Nosicielom zaleca się zaprzestanie palenia tytoniu.

Nosiciele HBV powinni poinformować lekarza każdorazowo przed przypisaniem leków, z uwagi na zwiększoną wrażliwość wątroby na środki hepatotoksyczne oraz zmieniony metabolizm niektórych substancji.

Osoby zarażone HBV nie powinny przyjmować paracetamolu oraz preparatów złożonych zawierających paracetamol w składzie. Zaleca się stosowanie innych NLPZ, jeśli jest taka konieczność (np. ibuprofen).

Chorzy przewlekle zarażeni HBV powinni regularnie (przynajmniej raz do roku) przechodzić badania:

• USG brzucha,

• określenie poziomu ALAT/ASPAT/GGTP/ALP/Bilirubina,

• określenie poziomu AFP (alfa-fetoproteina),

• morfologię, mocz, OB,

• czas krzepnięcia, białko całkowite w surowicy, próba tymolowa,

z uwagi na wysokie (ponad 400x wyższe) ryzyko rozwoju pierwotnego raka wątroby, lub progresji do zapalenia aktywnego i marskości.

Konieczna jest regularna kontrola hepatologiczna.

Zaleca się leczenie sanatoryjne, istnieją specjalizowane ośrodki dla osób z przewlekłym lub po wyleczeniu ostrego WZW (np. Długopole-Zdrój).

Leczeniem zapalenia wątroby zajmują się specjalistyczne oddziały zakaźne (tzw. hepatologiczne)]. Chory nie powinien być prowadzony wyłącznie przez lekarza pierwszego kontaktu bez udziału hepatologa.

HBIG - hepatitis B immune globulin stosuje się w profilaktyce poekspozycyjnej osób nieszczepionych, noworodków, których matka jest nosicielem replikującym HBV oraz u osób szczepionych, u których miano swoistych przeciwciał anty-HBs jest niższe niż 10jm./l. Hamuje replikację wirusa i powoduje czasowy zanik HBs u nosicieli, jednak nie może być rutynowo stosowana u chorych z uwagi na cenę (ponad 7000 PLN za jednorazową dawkę, którą trzeba by powtarzać co 10 dni dożywotnio) oraz brak możliwości wyprodukowania HBIG w ilości wystarczającej dla choćby niewielkiego procenta zarażonych.

HBIG stosowane jest u chorych z HBV po przeszczepach wątroby (często łącznie z lamiwudyną, adefowirem lub innym lekiem przeciwwirusowym).

Epidemiologia

W latach 1993-2001 liczba zachorowań na WZW typu B zmalała o 82%. Przede wszystkim dzięki upowszechnieniu szczepień. Mimo to 2001 roku zanotowano w Polsce 2394 przypadki zachorowań. W Polsce wg PZH zakażonych (pacjenci z dodatnim antygenem HBs) jest 1-1,5% społeczeństwa, co daje 380-500 tys. zakażonych osób, dzięki czemu Polska zalicza się do krajów o niskiej częstości występowania zakażenia HBV. Kontakt z wirusem B zapalenia wątroby miało 7,5-40% badanych. Każda osoba, która nie była szczepiona przeciw HBV powinna poddać się szczepieniu, najlepiej po uprzednim wykonaniu badania na ewentualną obecność antygenu HBs.

Zakażenie następuje droga pozajelitową, przez zakażone igły, strzykawki, narzędzia chirurgiczne i stomatologiczne, przetaczanie krwi zakażonej wirusami oraz wydzieliny organizmu: spermę, śluz szyjkowy.

Osobną grupę ryzyka stanowią narkomani stosujący środki dożylne.

.

Wirus zapalenia wątroby typu C, HCV

HCV jest przyczyną wirusowego zapalenia wątroby typu C. Uznaje się go za przyczynę raka i marskości wątroby. Wirus HCV jest zdolny do wywołania nosicielstwa. Wykazuje dużą wrażliwość na środki i metody dezynfekcyjne, większą niż HBV, mniejszą niż HIV.

Historia

Wirus HCV został zidentyfikowany bardzo późno, bo dopiero w 1989 roku, choć wcześniej wiedziano, że musi istnieć czynnik wywołujący zapalenia wątroby określane jako Nie-A-Nie-B (NANB Hepatitis). W późniejszym okresie wykryto także kolejne wirusy zapalenia wątroby nazwane HGV, GB-C i TTV. Badania nad ich wpływem na wątrobę trwają.

Leczenie

Szacuje się, że w Polsce jest prawie 700 000 zarażonych wirusem HCV (dane Polskiej Grupy Ekspertów HCV). WHO szacuje ilość zakażonych na około 1,5 % populacji (czyli ok. 570 000). Genotypem dominującym w Polsce jest 1B (ok. 80% przypadków zakażeń), przy którym skuteczność leczenia wynosi 56-57%. HCV to bardzo poważny problem medyczny i społeczny. Wykryto dotychczas zaledwie pomiędzy 20 a 50 tys. zakażonych (dane Polskiej Grupy Ekspertów HCV - 20 tys. versus dane Stowarzyszenia "Prometeusze" - 50 tys.), co stanowi bardzo niewielki odsetek wykrywalności. Przyczyna leży po stronie bezoobjawowości zakażenia, które nawet do 20-30 lat może się nie ujawniać. Nieleczone przewlekłe zakażenie HCV prowadzić może do marskości i raka pierwotnego tego narządu. Wiedza społeczeństwa o HCV jest bardzo niska - w badaniu opinii publicznej (TNS OBOP wrzesień 2007 rok) ok. 93% społeczeństwa nie wiedziało co to jest HCV. W obliczu braku szczepionki przeciw HCV leczenie jest jedyną formą przeciwdziałania szerzeniu się epidemii - zmniejszenie rezerwuaru HCV w populacji. Z farmakoekonomicznego punktu widzenia każde leczenie skuteczniejsze i tańsze od np. hemodializowania jest zasadne. Leczenie jest refundowane w ramach tak zwanych "programów lekowych". Aby wykryć zakażenie HCV, należy zacząć od prostego testu serologicznego: antyHCV (koszt około 35 zł).

Drogi i mechanizm zakażenia

Źródło zakażenia stanowią ludzie chorzy na WZW i nosiciele. HCV przenosi się podczas kontaktu krwi własnej z krwią nosiciela. Potencjalnie zakaźny jest każdy materiał zawierający krew. Wirus przenosi się w czasie zabiegów medycznych: pobierania i transfuzji krwi, zabiegów operacyjnych i innych, a także przez zabiegi niemedyczne, takie jak wykonywanie tatuażu, wstrzykiwanie narkotyku niesterylną igłą lub strzykawką itd. Prawdopodobieństwo zakażenia przez produkty krwiopochodne wynosi 3,3%. Możliwość okołoporodowej transmisji wirusa z matki na noworodka wynosi około 5-6%. Jak dotąd nie znaleziono skutecznej szczepionki przeciw HCV. W wielu przypadkach możliwe jest zahamowanie działalności wirusa w organizmie, a nawet zahamowanie procesu jego namnażania, dzięki takim środkom jak interferon i rybawiryna. W trakcie badań jest szereg nowych leków, takich jak wiramidyna czy kwas lukrecjowy.

Do zakażenia HCV najczęściej dochodzi podczas zabiegów medycznych:

• operacji, zabiegów chirurgicznych, badań (np. bronchoskopia);

• zabiegów stomatologicznych;

• zastrzyków;

• pobierania krwi bez zmiany rękawiczek przez pielęgniarkę;

• dializ;

• przyjmowania produktów krwiopochodnych i narządów (zwłaszcza przed 1992 r.);

• usuwania znamion.

Można się też zakazić podczas:

• manikiuru, pedikiuru;

• wizyty u fryzjera (zranienie brzytwą, żyletką, nożyczkami);

• akupunktury;

• używania tych samych przyborów kosmetycznych przez członków rodziny;

• robienia tatuaży;

• uprawiania sportów kontaktowych (boks, judo), jeśli doszło do kontaktu z krwią;

• stosunek seksualny (prawdopodobieństwo zakażenia jest bardzo niskie i wynosi około 1-3% w 25-letnim współżyciu monogamicznym; inne nowsze doniesienia naukowe szacują, że prawdopodobieństwo zakażenia poprzez stosunki seksualne wynosi nawet poniżej 1%);

• praktyk sado-maso;

• skaleczeń, ran, zadrapań podczas naprawiania sprzętu (zwłaszcza medycznego);

• używania dożylnie narkotyków;

• używania dożylnie środków dopingujących;

• podczas transfuzji krwi i przeszczepów (właściwie przed 1992 r.);

• podczas ciąży i porodu;

• udzielania pierwszej pomocy ofiarom wypadków bez zachowania należytego zabezpieczenia;

• pracy z chorymi na HCV, bez zachowania należytego bezpieczeństwa przy kontakcie z krwią;

• pracy z materiałem zakaźnym (np. w laboratorium) bez zachowania zasad bezpieczeństwa.

Wirus HCV nie przenosi się przez:

• kichanie i kaszel;

• trzymanie za ręce;

• całowanie się;

• używanie tej samej toalety, wanny, prysznica;

Marskość wątroby, zwłóknienie wątroby (łac. cirrhosis hepatis) - postępujące włóknienie miąższu wątroby, niszczące strukturę narządu.

Marskość wątroby charakteryzuje się zastępowaniem komórek włóknami tkanki łącznej, które burzą jego prawidłową budowę, doprowadzając do upośledzenia funkcji metabolicznych, utrudnienia odpływu żółci oraz są przyczyną powstania nadciśnienia wrotnego. Przyczynami marskości mogą być toksyny (w tym alkohol), choroby metaboliczne, zakażenie wirusem itp.

Uszkodzenie wątroby jest nieodwracalne, można jednak spowolnić lub zatrzymać postępy zwłóknienia, jeśli rozpocznie się umiejętne leczenie.

Podział

Ze względu na etiopatogenezę wyróżniamy następujące rodzaje marskości wątroby:

• marskość alkoholowa

• marskość zastoinowa

• marskość pozapalna

• marskość żółciowa

• marskość uwarunkowana genetycznie

Objawy

Objawy wczesne

Wczesne objawy marskości wątroby to: zaczerwienienie dłoni, czerwone plamki pojawiające się na górnej połowie ciała, hipertrofia ślinianek przyusznych, zwłóknienie ścięgien w rękach. Może wystąpić zniekształcenie palców i paznokci u rąk. Wielu pacjentów we wczesnym stadium choroby w ogóle nie ma objawów, choć tkanka wątrobowa jest stale zastępowana przez nieczynną funkcjonalnie tkankę łączną. Gdy dochodzi do znacznego upośledzenia czynności wątroby, mogą wystąpić następujące symptomy:

• wyczerpanie;

• zmęczenie;

• utrata apetytu;

• nudności;

• osłabienie;

• utrata masy ciała;

• bóle brzucha;

• ginekomastia;

• wodobrzusze

Konsekwencje dysfunkcji wątroby

• wybroczyny i krwawienia - obniżona produkcja czynników krzepnięcia

• żółtaczka - niedostateczne tempo metabolizmu bilirubiny

• swędzenie skóry - odkładanie się w niej związków powstających w wyniku nieprawidłowych przemian związków zawartych w żółci

• encefalopatia wątrobowa - upośledzona wątroba nie usuwa z krwi amoniaku i produktów przemian związków azotowych, w wyniku czego rośnie ich stężenie we krwi. Organem najbardziej podatnym na uszkodzenie przez metabolity azotowe jest mózg. Symptomy encefalopatii wątrobowej to: zaniedbany wygląd zewnętrzny, skłonność do zapominania, zaburzenia koncentracji, zaburzone reagowanie na bodźce, zmiany rytmu snu i czuwania.

• zwiększona wrażliwość na leki - spadek tempa metabolizmu związków aktywnych biologicznie, przez co dłużej utrzymują się one we krwi.

• insulinooporność i cukrzyca typu 2

• nowotwór złośliwy wątroby (rak wątrobowokomórkowy)

• nadciśnienie wrotne - krew płynąca z jelit oraz trzustki przez żyłę wrotną wątrobową przepływa przez marską wątrobę trudniej, w wyniku czego ciśnienie w żyle rośnie.

Następczymi problemami nadciśnienia wrotnego są:

• wodobrzusze - przesączanie się płynu z naczyń krwionośnych do tkanek jamy brzusznej

• żylaki przełyku - wynik tworzenia się krążenia obocznego przez naczynia jamy brzusznej i przełyku. Przeciążone naczynia w przełyku mają skłonność do powiększania się i pękania, co jest przyczyną zagrażających życiu krwotoków.

• zespół wątrobowo-nerkowy - objawy niewydolności nerek u chorego z ciężką dysfunkcją wątroby

• gastropatia wrotna - objawiajaca się jako wrzody zołądka

• zespół wątrobowo-płucny - niedotlenienie krwi u chorych z nadciśnieniem wrotnym

• inne problemy - dysfunkcja wątroby może powodować upośledzenie układu immunologicznego, zwiększając ryzyko infekcji. Marskość może być przyczyną impotencji, dysfunkcji lub niewydolności nerek bądź osteoporozy.

Przyczyny

Przyczyny marskości wątroby są bardzo różnorodne i mogą współwystępować u jednego pacjenta. W świecie zachodnim najbardziej powszechnymi przyczynami są przewlekłe nadużywanie alkoholu i zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu B i C (HBV i HCV).

• Choroba wątroby spowodowana alkoholem (ALD; ang. alcoholic liver disease) - alkoholowa marskość wątroby rozwija się po około 10 latach intensywnego picia u 15% alkoholików. Dzienna dawka alkoholu, która spowoduje marskość, jest różna - średnio 3-4 drinki dziennie u mężczyzn albo 2-3 u kobiet. Uszkodzenie wątroby jest wynikiem blokowania przez alkohol metabolizmu związków pokarmowych - tłuszczów, białek i węglowodanów. Należy wspomnieć, że alkohol dostarcza również pustych kalorii, co przyczynia się do otyłości, mimo wyraźnych objawów niedoboru witamin i składników mineralnych.

• Zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu B (z ewentualnym nadkażeniem wirusem typu D) - jest to jedna z najczęstszych przyczyn marskości wątroby, zwłaszcza w południowo-wschodniej Azji. Zakażenie to jest mniej powszechne w Ameryce i Europie, ze względu na lepszą dostępność szczepionki. Wirus HBV (hepatitis B virus) powoduje zapalenie wątroby, które przekształca się w marskość po upływie wielu, bo nawet kilkudziesięciu, lat. Wirus HDV (hepatitis D virus) nie powoduje zapalenia samodzielnie, ale koinfekcja tym patogenem w przypadku obecnego już zakażenia wirusem B przyspiesza postęp choroby.

• Zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu C - najczęstsza obok alkoholu przyczyna marskości i zapalenia wątroby w kręgu cywilizacji zachodniej. Zakażenie tym patogenem powoduje przewlekłe zapalenie miąższu i uszkodzenia, które po upływie wielu lat prowadzą do zwłóknienia. Wirus typu C jest szczególnie niebezpieczny, ponieważ obecnie nie ma na niego szczepionki i jest stosunkowo oporny na sterylizację, tak że możliwe jest zakażenie się przez niedokładnie wyjałowione narzędzia, np. u dentysty lub w studio tatuażu.

• Marskość z autoimmunizacji - spowodowana wytworzeniem przez organizm przeciwciał skierowanych przeciw własnej wątrobie. Konsekwencją jest uszkodzenie tego narządu, zapalenie, powstawanie blizn łącznotkankowych i zwłóknienie.

• Choroby genetyczne - powodują uszkodzenia funkcji metabolicznych wątroby lub jej zdolności do przechowywania metali, białek, enzymów i innych cząsteczek.

• Niedobór alfa-1 antytrypsyny

• Hemochromatoza (patologiczna akumulacja żelaza)

• Choroba Wilsona (patologiczna akumulacja miedzi)

• Galaktozemia

• Upośledzenie przechowywania glikogenu

• Mukowiscydoza

• Stłuszczenie wątroby - nadmierne gromadzenie tłuszczu w wątrobie powoduje jej bliznowacenie. Stłuszczenie wątroby występuje w przebiegu cukrzycy, w niedoborach białka, otyłości, chorobie wieńcowej, podczas leczenia preparatami steroidowymi.

• Choroby powodujące zamknięcie przewodów żółciowych - w wyniku nadmiernego gromadzenia się żółci powstaje uszkodzenie wątroby

• U niemowląt - przewody żółciowe bywają zablokowane lub nie wykształcają się wcale

• U dorosłych najczęstszą przyczyną jest zwłóknienie przewodów żółciowych z ich zapaleniem i bliznowaceniem

• Wtórne zwłóknienie przewodów żółciowych może wystąpić po operacji wycięcia pęcherzyka żółciowego, jeśli przypadkowo ulegną one uszkodzeniu

• Leki lub toksyny

• Niektóre pasożyty

Diagnoza

Zdiagnozowanie zwłóknienia wątroby odbywa się na podstawie objawów, wywiadu i oceny historii chorób pacjenta, badania fizykalnego i testów laboratoryjnych. Jeśli podczas badania okaże się, że wątroba jest twarda i powiększona, zwykle zarządza się badanie krwi.

Badania instrumentalne umożliwiające obejrzenie i oszacowanie rozmiarów uszkodzeń to: komputerowa tomografia osiowa (CAT), ultradźwięki, rezonans magnetyczny, badanie z użyciem radioizotopów.

.

Patologia

W badaniach makroskopowych można stwierdzić, że wątroba początkowo powiększa się, później zaś staje się mniejsza. Jej powierzchnia jest nieregularna, konsystencja twarda, kolor, jeśli marskości towarzyszy stłuszczenie, bywa żółty.

Patofizjologia

Wątroba odgrywa kluczową rolę w syntezie białek (np. albuminy, komplementu, czynników krzepnięcia) i detoksykacji, pełni też funkcję magazynową (np. dla witaminy A). Uczestniczy także w metabolizmie tłuszczów i węglowodanów. Niezależnie od przyczyn, zwłóknienie często poprzedzone jest zapaleniem lub stłuszczeniem wątroby. Jeśli na którymś z tych etapów powstrzyma się działanie czynnika etiologicznego, powstałe zmiany są jeszcze w pełni odwracalne.

.

Terapia

Uszkodzenie wątroby spowodowane marskością jest nieodwracalne, właściwe leczenie może jednak zapobiec lub spowolnić postęp choroby, a także przeciwdziałać powikłaniom. Często wymagany jest ścisły monitoring terapii. Choremu zabrania się przyjmowania substancji szkodliwych dla wątroby, takich jak alkohol lub paracetamol. Zaleca się mu także zdrową dietę i ograniczenie ilości spożywanej soli, ponieważ uszkodzenie wątroby powoduje, że organizm źle wydala sód. Pożywienie dla chorych z marskością powinno zawierać małe ilości białka, by nie zwiększać obciążenia związkami azotowymi i nie spowodować ryzyka encefalopatii.

Leczenie powinno zapobiegać powikłaniom, lecząc jednocześnie chorobę, która spowodowała zwłóknienie.

Jeśli nie udaje się opanować powikłań a funkcjonowanie wątroby ulega dramatycznemu pogorszeniu, rozważa się przeszczep wątroby. Obecnie przeżywalność po tym zabiegu sięga 90%, zależy jednak w pewnym stopniu od zaawansowania choroby.

---