Główne cechy literatury 2. połowy XX wieku

Zagadnienie		Charakterystyka	Przykłady	Występowanie dawniej
Tematyka utworów
Autotematyzm Turpizm	literatura skupiająca się na twórcy i samym procesie tworzenia, np. opisująca proces jego powstania, wyjaśniająca sens utworu, komentująca poszczególne fragmenty		Jerzy Andrzejewski Miazga (fragmenty opisujące końcowe etapy powstawania Miazgi)	inwokacje do muz w poezji antycznej, powieści Sterne'a, w romantyzmie poemat dygresyjny
		ostentacyjne eksponowanie brzydoty, kalectwa, choroby, śmierci, włączanie do poezji motywów makabrycznych		liryka Stanisława Grochowiaka	poezja średniowiecza (np. taniec śmierci), baroku
		włączanie do poezji motywów banalnych, kiczowatych, bylejakich		utwory Stanisława Różewicza, Mirona Białoszewskiego	niekiedy w literaturze plebejskiej, satyrze
Kompozycja
Symultanizm		przedstawianie wydarzeń toczących się jednocześnie, ale w oddalonych od siebie miejscach; postęp w toku narracji nie oznacza postępu w czasie	Józef Wittlin Sól ziemi, Andrzej Kuśniewicz Strefy	sporadycznie nawet już w Iliadzie (równoczesne wydarzenia w świecie bogów i ludzi)
Dialogowość		chętne ujmowanie tej samej sprawy z różnych punktów widzenia, przedstawianie wielu racji	Kazimierz Brandys Nierzeczywistość	powieści Dostojew­skiego (np. Bracia Karamazow)
					powstrzymywanie się przed fero­wa­niem ocen, unikanie mówienia „jak było naprawdę”	Paweł Huelle Weiser Dawidek
Ironia		dystans do własnej wypowiedzi, podkreślanie jej niepewności, warunkowości, wskazywanie, że utwór to tylko gra z konwencjami	wiersze Wisławy Szymbor­skiej, wiersze Zbigniewa Herberta o Panu Cogito	romantyczny poemat dygresyjny
Dyskursy­wizacja		skupienie się na relacjach, w których biorą udział autor i czytelnik, a więc np. w powieści — zmniejszenie roli narracji trzecio­osobowej	Edward Redliński Konopielka, Andrzej Stasiuk Biały Kruk: narracja pierwszoosobowa	autobiografie, pamięt­ni­ki, listy — od starożytności; od XVIII w. powieść w listach
				pozorny brak założonego z góry schematu konstrukcyjnego (jak w otwartej dyskusji)	Witold Gombrowicz Dziennik: utwór skomponowany z kolejno nasuwających się tematów	pamiętnik, list, powieść w listach
		Eklektyzm		łączenie różnych stylów i poziomów języka	Czesław Miłosz Ogród nauk, Ryszard Kapuściński Heban, Jan Twardowski Niecodziennik	widoczne w literaturze baroku, coraz silniejsze od okresu romantyzmu
				łączenie cech różnych gatunków literackich w jednym dziele
		Intertekstualność		świadome budowanie odniesień do innych dzieł, stylów, gatunków (cytaty, parafrazy, stylizacje, parodie)	Józef Łoziński Chłopacka wysokość, Kazimierz Brandys Wariacje pocztowe	w literaturze rzymskiej — nawiązywanie do wzorów greckich
				opisywanie swych przeżyć związanych z ich lekturą	Czesław Miłosz Wypisy z dzieł użytecznych	elementy w literaturze autobiograficznej
				komentowanie innych dzieł, polemizowanie z nimi	Edward Redliński Konopielka (postać chłopa w literaturze polskiej)	starożytna literatura chrześcijańska
				w skrajnej postaci — tworzenie kolaży literackich^a	Leopold Buczkowski Kamień w pieluszkach	centon
Neoklasycyzm		pełne szacunku nawiązywanie (zwłaszcza w poezji) do tradycji; stosowanie się do dawnych reguł poetyckich, stylizacje	Jarosław Marek Rymkiewicz Dafnis w drzewo bobkowe przemienieła się (nawiązanie do baroku)	literatura klasycyzmu (XVIII w., nawiązania do antyku i renesansu)
Uwaga: wiele z wymienionych cech bierze się z typowego dla literatury XX w. sceptycyzmu co do możliwości dotarcia w literaturze do prawdy (dialogowość, symultaneizm, ironia) i z poczucia wyczerpania się dotychczasowych konwencji literatury (eklektyzm, intertekstualność — ale także neoklasycyzm). ^a Dzieła w całości zestawione z innych, gotowych już dzieł.

---