Okresy literackie - Główne cechy literatury 2. połowy XX wieku
Zagadnienie |
Charakterystyka |
Przykłady |
Występowanie dawniej |
Tematyka utworów |
|||
Autotematyzm Turpizm |
literatura skupiająca się na twórcy i samym procesie tworzenia, np. opisująca proces jego powstania, wyjaśniająca sens utworu, komentująca poszczególne fragmenty |
Jerzy Andrzejewski Miazga (fragmenty opisujące końcowe etapy powstawania Miazgi) |
inwokacje do muz w poezji antycznej, powieści Sterne'a, w romantyzmie poemat dygresyjny |
|
ostentacyjne eksponowanie brzydoty, kalectwa, choroby, śmierci, włączanie do poezji motywów makabrycznych |
liryka Stanisława Grochowiaka |
poezja średniowiecza (np. taniec śmierci), baroku |
|
włączanie do poezji motywów banalnych, kiczowatych, bylejakich |
utwory Stanisława Różewicza, Mirona Białoszewskiego |
niekiedy w literaturze plebejskiej, satyrze |
Kompozycja |
|||
Symultanizm |
przedstawianie wydarzeń toczących się jednocześnie, ale w oddalonych od siebie miejscach; postęp w toku narracji nie oznacza postępu w czasie |
Józef Wittlin Sól ziemi, |
sporadycznie nawet już w Iliadzie (równoczesne wydarzenia w świecie bogów i ludzi) |
Dialogowość |
chętne ujmowanie tej samej sprawy z różnych punktów widzenia, przedstawianie wielu racji |
Kazimierz Brandys Nierzeczywistość |
powieści Dostojewskiego (np. Bracia Karamazow) |
|
powstrzymywanie się przed ferowaniem ocen, unikanie mówienia „jak było naprawdę” |
Paweł Huelle Weiser Dawidek |
|
Ironia |
dystans do własnej wypowiedzi, podkreślanie jej niepewności, warunkowości, wskazywanie, że utwór to tylko gra z konwencjami |
wiersze Wisławy Szymborskiej, wiersze Zbigniewa Herberta o Panu Cogito |
romantyczny poemat dygresyjny |
Dyskursywizacja |
skupienie się na relacjach, w których biorą udział autor i czytelnik, a więc np. w powieści — zmniejszenie roli narracji trzecioosobowej |
Edward Redliński Konopielka, |
autobiografie, pamiętniki, listy — od starożytności; od XVIII w. powieść w listach |
|
pozorny brak założonego z góry schematu konstrukcyjnego (jak w otwartej dyskusji) |
Witold Gombrowicz Dziennik: utwór skomponowany z kolejno nasuwających się tematów |
pamiętnik, list, powieść w listach |
Eklektyzm |
łączenie różnych stylów i poziomów języka |
Czesław Miłosz Ogród nauk, |
widoczne w literaturze baroku, coraz silniejsze od okresu romantyzmu |
|
łączenie cech różnych gatunków literackich w jednym dziele |
|
|
Intertekstualność |
świadome budowanie odniesień do innych dzieł, stylów, gatunków (cytaty, parafrazy, stylizacje, parodie) |
Józef Łoziński Chłopacka wysokość, |
w literaturze rzymskiej — nawiązywanie do wzorów greckich |
|
opisywanie swych przeżyć związanych z ich lekturą |
Czesław Miłosz Wypisy z dzieł użytecznych |
elementy w literaturze autobiograficznej |
|
komentowanie innych dzieł, polemizowanie z nimi |
Edward Redliński Konopielka (postać chłopa w literaturze polskiej) |
starożytna literatura chrześcijańska |
|
w skrajnej postaci — tworzenie kolaży literackicha |
Leopold Buczkowski Kamień w pieluszkach |
centon |
Neoklasycyzm |
pełne szacunku nawiązywanie (zwłaszcza w poezji) do tradycji; stosowanie się do dawnych reguł poetyckich, stylizacje |
Jarosław Marek Rymkiewicz Dafnis w drzewo bobkowe przemienieła się (nawiązanie do baroku) |
literatura klasycyzmu (XVIII w., nawiązania do antyku i renesansu) |
Uwaga: wiele z wymienionych cech bierze się z typowego dla literatury XX w. sceptycyzmu co do możliwości dotarcia w literaturze do prawdy (dialogowość, symultaneizm, ironia) i z poczucia wyczerpania się dotychczasowych konwencji literatury (eklektyzm, intertekstualność — ale także neoklasycyzm). a Dzieła w całości zestawione z innych, gotowych już dzieł. |