Epoka odrodzenia
Renesans to epoka historyczna, która trwała w Europie od średniowiecza i obejmowała swym zasięgiem XV i XVI stulecie, we Włoszech natomiast rozpoczęła się już w XIV wieku. Określenie renesans wywodzi się od włoskiego terminu „rinascita” oraz francuskiego „renaissance”, które oznaczały odnowienie, odrodzenie. Renesans to okres, w którym odżyły idee starożytności, powrócono do antycznej kultury i sztuki, przejęto klasyczne ideały, czym okres ten różnił się od epoki średniowiecza. Najważniejszy prąd odrodzenia to humanizm oraz ściśle z nim związany antropocentryzm. Humanizm, którego nazwa pochodzi od łacińskiego słowa „humanista”, oznacza człowieczeństwo. Jest to nurt myślowy, ogromnie modny i popularny, ale i niezwykle istotny w tej epoce. Prąd ten polegał na powrocie do klasycznych ideałów antyku, do jego kultury i sztuki, która podkreślała ogromną wartość człowieka, głosiła kult indywidualizmu oraz podkreślała ogromną wagę myśli człowieka.
U źródeł humanizmu leżała filologia, czyli szczegółowe studia nad językami klasycznymi. Dzisiaj humanizm to zbiór poglądów i zasad, które chwalą wszelkie czyny człowieka, jego kulturę i cywilizacje oraz podkreślają wyjątkową jego wartość. Zaś antropocentryzm to przeciwieństwo średniowiecznego teocentryzmu, który stawiał w centrum zainteresowań człowieka jedynie Boga („Theós”). Prąd ten skupiał uwagę i zainteresowanie twórców oraz artystów na człowieku („antropos”), jego czynach i sprawach.
W okresie odrodzenia możemy wyróżnić wśród humanistów trzy grupy:
filologowie - badali oni i przekazywali współczesnym im myśli i ideały humanistyczne, które zawarte były w dziełach literackich, ale i filozoficznych, twórców antyku. Zajmowali się więc oni wytworami myśli człowieka, jak literaturą, poezją i filozofią oraz sztuką, architektura oraz umiejętnościami praktycznymi;
moraliści i psychologowie - głównym ich przedstawicielem był Michel de Montaigne, który przedstawiał człowieka jako część natury, jego humanizm charakteryzował się naturalizmem i przyrodocentryzmem. Jako moralista i etyk podkreślał, że zadaniem nauki, a przede wszystkim filozofii, jest znajdowanie w świecie miejsca dla dobra oraz nauczenie ludzi cieszyć się życiem, pokazanie im „sztuki życia”;
teologowie - przeciwstawiali się filologom i psychologom. humanizm chrześcijański wypływał z religijnej koncepcji człowieka i świata. Czołowym przedstawicielem tego prądu był Franciszek Salezy, który twierdził, iż Bóg pragnie czynić wszelkie doczesne rzeczy pięknymi i dobrymi, natomiast życie doczesne człowieka nie musi być cierpieniem ani smutkiem, lecz radością i szczęściem. Sprzeciwiał się on koncepcji, która traktowała człowieka i jego życie w przedmiotowy sposób, jedynie jako środek do osiągnięcia zbawienia i życia wiecznego. w ten sposób przeciwstawiał się rygorystycznej religijności, która domagała się od człowieka ascezy, pokuty
i poświęcenia.
Przyczyny rozkwitu renesansu
po okresie średniowiecz, w którym na porządku dziennym była śmierć, jak chociażby wielka epidemia czarnej śmierci, ludzie, którzy przeżyli poczęli bardziej doceniać
i szanować swe życie doczesne, tu, na ziemi;
zaprojektowano nowy typ statków, które nadawały się na długie i dalekie podróże, budowa karaweli umożliwiła zapoczątkowanie wielkich odkryć geograficznych, które przyniosły Europie znaczne bogactwa, a przede wszystkim zmianę myślenia;
wynalazek druku umożliwił szybsze rozpowszechnianie różnych treści i obieg informacji, zwiększyła się znacznie dostępność książek oraz możliwość ich wykorzystania;
wybuch reformacji spowodował narodziny wielu różnych wyznań religijnych, zaczęły się upowszechniać języki narodowe, przez tłumaczenia Pisma Świętego.
Charakterystyczne dla epoki odrodzenia pojęcia
CZŁOWIEK - został umieszczony w centrum zainteresowań, zastąpił Boga, który zajął drugie miejsce. Hasłem przewodnim tej epoki stały się słowa Terencjusza „Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce”, ważne są wszelkie aspekty ludzkiego życia, nie tylko jego szczęście, ale i smutki i porażki.
DRUK - w 1450 roku niemiecki drukarz Jan Gutenberg wynalazł ruchome czcionki drukarskie i zastosował tą nową technikę do wydrukowania Pisma Świętego. Wynalazek ten umożliwił zrewolucjonizowanie kultury i literatury, często porównuje się go do zaprojektowania Internetu. Nowa technika drukarska umożliwiła znacznie szybszy obieg danych i informacji, która stała się niemal dla każdego dostępna. Ludzie mieli większą możność zdobycia książki, dowiadywania się z niej różnych rzeczy czy uczenia się z niej. Poprzez druk szybko upowszechniły się ideały reformacyjne i humanistyczne.
GIGANCI ODRODZENIA - główni przedstawiciele to: Michał Anioł Buonarotti, Rafaello
i Leonardo da Vinci. Byli to ludzie, którzy zajmowali się niemal wszystkimi dziedzinami sztuki i nauki, byli wszechstronnie utalentowani i wykształceni. Przykładowo Leonardo da Vinci prócz talentu malarskiego i rzeźbiarskiego, miał wśród swych projektów prototypy łodzi podwodnych i samolotów.
JĘZYK - rozwijać się zaczęły języki narodowe, tworzy się ich literacka wersja, ojcem polskiego języka literackiego jest Mikołaj Rej, który głosił: „Niech narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają”.
KOBIETA - zaczęły one dbać o swą urodę i figurę, w lepszej sytuacji były kobiety
z magnackich domów, niższe szlachcianki nie były zbyt adorowane przez swych wybraków. Wśród szlachty nie był już zbyt żywy ideał średniowiecznego rycerza, jednak w dalszym ciągu mężczyźni poważali wielce kobiety swego serca.
MIASTO - zyskało symetryczny układ budowli, które budowane były zwykle na planie koła, krzyża lub kwadratu. Budynki ozdabiane były modnymi attykami, ornamentami, płaskorzeźbami czy klasycznymi figurami.
PAŃSTWO - średniowieczna Europa była tworem jednolitym państwowo, w okresie renesansu kształtują się państwa narodowe, wyłaniają się w swych granicach Anglia, Francja, Hiszpania i Portugalia. Zakończyła się epoka wypraw krzyżowych, teraz wojny toczą się
w łonie samego chrześcijaństwa oraz między państwami europejskimi. W tym czasie Rzeczpospolita stała się „spichlerzem Europy”.
PODRÓŻE - średniowieczna wiedza o Ziemi była bardzo prymitywna i ograniczona. Według średniowiecznych uczonych Ziemia była całkowicie płaska, a na oceanie podtrzymywana była przez Atlasa. Zdawano sobie sprawę, że na wschodzie znajdują się gęsto zaludnione
i wysoko rozwinięte państwa, ponieważ Europejczycy utrzymywali z nimi ożywione stosunki handlowe. Kiedy jednak Turcy osmańscy opanowali znaczne tereny Azji i podnieśli cła za przewóz towarów, Europejczycy byli zmuszeni do szukania nowych dróg handlowych. Przede wszystkim chciano odkryć drogę morską do Indii, co uniezależniłoby handel europejski od tureckich szlaków. Odkrycia geograficzne znacznie ułatwiły liczne wynalazki, między innymi udoskonalenie narzędzi pomiarowych czy zbudowanie karaweli. Na początku epoki renesansu dokonano największych w historii odkryć geograficznych. Najistotniejsza była wyprawa Krzysztofa Kolumba, który w 1492 roku wyruszył na poszukiwania drogi morskiej do Indii, a dotarł do Ameryki. Odkrycia geograficzne pociągnęły za sobą stworzenie imperiów kolonialnych, jak Hiszpania czy Portugalia.
RELIGIA - mnich niemiecki Marcin Luter ogłaszając w 1517 roku swych 95 tez rozpoczął publiczną dysputę teologiczną na temat potrzeby reform w łonie Kościoła katolickiego. Jego wystąpienie jednak stało się początkiem rozłamu w Kościele i zapoczątkowało potężny ruch religijny XVI wieku, czyli reformację. Luter krytykował bogactwo oraz niski poziom moralny kleru, postulował też tłumaczenie Pisma Świętego na narodowe języki. Reformacja pociągnęła za sobą krwawe wojny religijne oraz powstanie nowych wyznań chrześcijańskich. Później w łonie samej reformacji nastąpił rozłam, wyróżniono jej trzy główne nurty:
Luteranizm - opiera się na naukach Marcina Lutra, różnice między katolicyzmem wynikają głównie z różnego postrzegania organizacji Kościoła oraz liturgii, a nie
z kwestii doktrynalnych. Upowszechnił się on przede wszystkim w Niemczech oraz
w krajach skandynawskich.
Kalwinizm - opiera się na naukach Jana Kalwina, odłam podobny raczej do luteranizmu. Podstawą jest doktryna o predestynacji, czyli przeznaczeniu człowieka, w życiu codziennym obowiązywały kalwinów niezwykle surowa moralność, majątek i bogactwo był traktowany jako nagroda i oznaka zbawienia, natomiast bieda
i niedostatek były karą za lenistwo i znakiem potępienia.
Anglikanizm - było to wyznanie narodowe Anglików, za jego twórcę uważa się króla Henryka VIII. Zerwał on z Rzymem, kiedy papież nie zgodził się na jego rozwód
i w 1534 roku ogłosił się głową Kościoła. Król pozostawił starą hierarchię kościelną, dawną liturgię i kult, ale zniósł celibat, zlikwidował wszystkie zakony i przejął ich majątki.
Kalendarium wydarzeń związanych z reformacją
1415 - na stosie spalony został reformator religijny i społeczny, Jan Hus, mimo że do wybuchu reformacji właściwej potrzebne było jeszcze sto lat, jego działalność była już zwiastunem konieczności przeprowadzenia reform w Kościele
1517 - wystąpienie w Wittenberdze teologa i mnicha Marcina Lutra przeciwko sprzedaży odpustów, postulował on przeprowadzenie reform w łonie Kościoła, przetłumaczenia na języki narodowe Pisma Świętego czy zniesienie celibatu, swoje nauki ujął w formie 95 tez
i wywiesił na drzwiach katedry; jego wystąpienie stało się początkiem reformacji
1534 - król Anglii Henryk VIII zrywa stosunki z Rzymem, sam powołuje Kościół anglikański i staje się jego głową
1536 - Jan Kalwin ogłasza swe nauki, które staja się podstawą nowego wyznania, jego doktryna znajduje uznanie wśród mieszczan. Nauki Kalwina opierają się o doktrynę predestynacji, czyli naukę o przeznaczeniu; głosiła ona, że jedni zostaną potępieni, a inni zbawieni, bez względu na to, co czynią w tym życiu
1545-1563 - obrady soboru trydenckiego, Kościół katolicki podejmuje reformy w swoim łonie, decyduje się również na walkę z reformatorami, rozpoczyna się okres kontrreformacji
1555 - podpisanie pokoju w Augsburgu, koniec walk religijnych w Rzeszy Niemieckiej, zaczyna obowiązywać zasada: „czy kraj, tego religia”
1572 - we Francji noc św. Bartłomieja, wymordowanie hugenotów zgromadzonych w Paryżu
1598 - wydanie edyktu nantejskiego, który zakończył wojny wyznaniowe we Francji, edykt ten nadawał hugenotom wolność wyznania oraz swobodę uprawiania kultu, jednak
z wyłączeniem Paryża.
SZTUKA - w malarstwie pojawia się perspektywa, obrazy nabierają głębi i trzeciego wymiaru, czego nie spotykamy w malarstwie średniowiecznym, rozszerzeniu ulega również tematyka przedstawień - obok tematów czysto religijnych, pojawiają się także tematy z życia codziennego zwykłego człowieka. W tym okresie powstaje też instytucja mecenatu sztuki.
WIEDZA - w okresie odrodzenia odgrywała ona niezwykle istotną rolę, ideałem stał się uczony, który znał się na wszystkich dziedzinach wiedzy. Programy nauczania obejmowały obowiązkowo filozofię i literaturę starożytną oraz naukę łaciny i greki. Rozwinęły się też nauki ścisłe, jak astronomia, dzięki wynalezionej przez Galileusza lunecie, oraz medycyna. Na dworach królewskich i magnackich wysoko ceniona była również znajomość muzyki oraz dobrych manier.
WSZECHŚWIAT - rewolucyjna stała się teoria heliocentryczna polskiego uczonego Mikołaja Kopernika, który: „Wstrzymał słońce, ruszył Ziemie, polskie go wydało plemię”.
W swym dziele „O obrotach ciał niebieskich” Kopernik obalił geocentryczną teorię kosmosu, która zakładała, że w centrum wszechświata znajduję się Ziemia, natomiast inne planety
i Słońce wokół niej się obracają. Jego teoria heliocentryczna udowadniała coś wręcz odwrotnego.
Różnice |
Średniowiecz |
Renesans |
Najważniejsze wartości |
Bóg
|
Człowiek |
Europa |
Uniwersalna, jeden język i religia |
Reformacja, wojny religijne, języki narodowe |
Miłość |
Platoniczna i dworska
|
Zmysłowa, erotyczna |
Wyprawy |
Wyprawy krzyżowe
|
Zamorskie odkrycia, podróże |
Ideał człowieka |
Rycerz, mnich
|
Kupiec, zdobywca, przedsiębiorca |
Artysta |
Anonimowy, ideał skromności |
Sława, szacunek dla mistrza |
Ideały |
Ubóstwo, skromność, memento mori |
Radość z życia, pieniądze , sława |
Rewolucyjne przemiany, które zmieniły oblicze świata:
Odkrycia geograficzne
Wynalazek druku
Reformacja
Rozkwit ideałów humanistycznych, moda na starożytność
Powstawanie w Europie silnych państw narodowych, upadek uniwersalizmu europejskiego
Sztuka odrodzenia
1) Architektura
Architektura renesansowa czerpała głównie z wzorów antycznych, przykładem dla twórców były idealne podziały i proporcje wielu rzymskich zabytków. Wielką innowacją
w architekturze były, rozpowszechnione przez Donato Bramante centryczne budowle kopułowe. W budowlach stosowano klasyczne proporcje, opierając się na antycznych obelkowaniach i kolumnadach. Powszechny stał się w krajobrazie miast łuk triumfalny czy portyk o trójkątnym tympanonie. Budowle często dekorowano elementami zaczerpniętymi ze sztuki hellenistycznej, jak wieńce, rozety, liście akantu czy układy kandelabrowe. Najistotniejsze rodzaje budowli, jakie można wyróżnić w architekturze renesansu, to: miejski pałac o arkadowym dziedzińcu wewnętrznym, podmiejska willa z reprezentacyjną kondygnacja na parterze oraz tzw. palazzo in fortezza, czyli wznoszona za miejskimi murami pałace, które otaczano ziemną fortyfikacją. Rozwijała się także prężnie świecka architektura, która najdoskonalej ujawniała się w ratuszach, sukiennicach czy giełdach miejskich.
W konstrukcjach budynków stosowano na szeroką skalę kolumnady arkadowe, łuki półkoliste, kopuły, proste belkowania, stropy kasetonowe, sklepienia krzyżowe lub kolebkowe, natomiast na elewacjach budowli boniowanie i rustykę. Głównymi przedstawicielami renesansowej architektury we Włoszech byli: L.B. Alberti, Michał Anioł, F. Brunelleschi, D. Bramante, Rafael czy J. Sansovino.
2) Malarstwo
Odrodzeniowe malarstwo koncentrowało się przede wszystkim na problemach związanych
z konstrukcją przestrzenną oraz oddaniem trójwymiarowości brył i przedmiotów. W swych poszukiwaniach artyści korzystali z badań nad perspektywą barwną P. Della Francesco oraz perspektywą linearną Masaccio czy P. Uccello. Zagadnieniami tymi zajmował się także Leonardo da Vinci, który nadał nowy bieg malarstwu europejskiemu pod koniec XV stulecia. Artysta ten opierał swe zasady komponowania postaci na obrazie na układzie symetrycznym trójkąta równobocznego, stworzył też nowe zasady rysunku, tzw. sfumato, które zastąpiło dotychczasowy konturowy, twardy modelunek. Malarstwo odrodzeniowe dokonało charakterystycznego zwrotu w kierunku przyrody i natury, który opierał się na uważnej jej obserwacji. Zaczęło się również szybko rozwijać malarstwo portretowe, początkowo postacie ujmowane były z profilu, później wprowadzono ujęcie półpostaci. Często na obrazach pojawiała się tematyka mitologiczna czy religijna, która była często jedynie pretekstem do ukazania współczesnego życia. Przedstawienia krajobrazów czy pejzaże doskonale nadawały się do eksperymentowania z trójwymiarową przestrzenia, często w przedstawieniach nasyconym kontrastowo, czystym kolorom wtórowało rozproszone światło. Najwybitniejszymi mistrzami światła i barwy byli wenecjanie. Pod względem technicznym niebagatelne znaczenie miało etapowe zastępowanie techniką olejową tempery, zaś jako podobrazie pojawiło się płótno, obok używanej do tej pory deski. Natomiast w malarstwie ściennym dominowały głownie freski. Najwybitniejszymi malarzami odrodzenia byli: we Florencji - S. Botticelli, A. del Castagno, D. Ghirlandaio, B. Gozzoli, Filippo Lippi, F. Lippi, Masaccio, P. Uccello oraz D. Veneziano; w Padwie - A. Mantegna; w Umbrii - P. Della Francesco, Perugio, Pinturicchio oraz L. Signorelli; w Wenecji - V. Carpaccio, Giorgione, Tycjan oraz rodzina Bellinich. W okresie rozkwitu renesansu szczególne znaczenie posiadała wszechstronna działalność i twórczość trzech najznamienitszych artystów epoki: Michała Anioła, Rafaela w Rzymie oraz Leonarda da Vinci w Mediolanie.
3) Rzeźba
Początek odrodzeniowej rzeźby możemy ustalić na 1401 rok, kiedy to ogłoszono konkurs na odlew brązowych drzwi baptysterium w katedrze florenckiej. Zawody te wygrał projekt
L. Ghiberti, od tego momentu do powszechnego użytku weszła starożytna technika odlewu
z brązu. Najbardziej jednak popularnym materiałem rzeźbiarskim stał się kamień, głównie był to marmur. Rzeźba powoli przestawała być jedynie częścią tła i stawała się samoistną, wolno stojącą, samodzielną kreacją artystyczną. Do najpopularniejszych rodzajów rzeźby należały: akty, popiersia portretowe, niszowe nagrobki przyścienne czy posągi konne. Ważną rolę ornamentalną i dekoracyjną pełniły też płaskorzeźby. Najwybitniejszym rzeźbiarzem doby wczesnego renesansu był, tworzący we Florencji, Donatello. Spod jego dłuta wyszły takie dzieła, jak: Dawid - z ok. 1430 roku, który stanowił pierwszy od czasów starożytnych pełny akt męski czy konny posąg Gattamelaty z ok. 1453 roku z Padwy. Równie popularne rzeźby, zaliczane do arcydzieł odrodzenia, stworzył inny artysta renesansowy, Michał Anioł, który był autorem „Dawida” (1501-1504), „Mojżesza” (1513-1516) czy wreszcie „Piety” (1498-1500). Innymi słynnymi rzeźbiarzami odrodzenia byli: M. da Fiesole, J. Sansovino, J. della Quercia, A. del Verrocchio czy L. della Robbia, który do rzeźby wprowadził nową technikę glazurowanej terakoty w postaci tond czy biało-błękitnych reliefów.
Renesans w Europie
Architektura i sztuka renesansu do Europy północnej i środkowej dotarły za pośrednictwem wędrownych artystów włoskich, którzy gromadnie sprowadzani byli na dwory królów
i magnatów. Najprędzej, bo już około 1490 roku, odrodzenie dotarło na węgierski dwór króla Macieja Korwina, czego dowodem może być kaplica z 1507 roku T. Bakocza w Ostrzyhomiu. Artystów z Włoch sprowadzano również do Rzeczpospolitej. Głównymi ich przedstawicielami byli, przede wszystkim architekci Franciszek Florentczyk i Bartłomiej Berecci, którzy razem z polskim mistrzem Benedyktem, przebudowali zamek królewski na Wawelu w latach 1504-1536. Autorstwa samego Berecciego jest również „perła polskiego renesansu”, Kaplica Zygmuntowska z katedry wawelskiej , wybudowana w latach 1517-1533. Na modłę renesansową zbudowano też pałace magnackie w Baranowie - architekt z otoczenia S. Gucciego, 1591-1606, Brzegu - J. Parr, XVI stulecie, Krasiczynie - G. Appiani, 1592-1614. W duchu renesansowym wzniesiono też wiele miejskich ratuszy czy giełd oraz kościołów i kaplic. Czysto renesansowy charakter mają założenia urbanistyczne Zamościa, który był projektowany przez B. Morando od 1578 roku. Specyficzne dla sztuki polskiego odrodzenia stały się dziedzińce arkadowe oraz attyki. W rzeźbie przeważały posągi nagrobne, typu piętrowego i niszowego, ich twórcami byli: H. Canavesi, S. Gucci, Jan Michałowicz
z Urzędowa oraz G.M. Padovano. W malarstwie ogromne znaczenie odegrała twórczość
S. Samostrzelnika, autora przepięknych polichromii i miniatur, a także ukształtowanie się polskiego typu portretu odrodzeniowego, przy znacznym udziale M. Kobera.
W Europie zachodniej najbardziej znanymi ośrodkami, które doskonale łączyły włoskie wpływy renesansowe z silnie jeszcze gotycką tradycją miejscową były: Francja - architektura: P. Lescot oraz Ph. Delorme, malarstwo: J. Clouet, F. Clouet oraz szkoła
z Fontainebleau, rzeźba: J. Goujon oraz G. Pillon; Niderlandy - architektura i rzeźba:
C. Floris, malarstwo: P. Bruegel Starszy; Niemcy - malarstwo: A. Altdorfer, L. Cranacha Starszy, A. Dürer oraz H. Holbeina Młodszy.
Odrodzenie we Włoszech
Renesans jako nowy styl w sztuce miał swój początek w XV wieku we Florencji, skąd zaczął promieniować na pozostałe kraje całej Europy. Powszechne nawiązanie i sięgnięcie do sztuki starożytnej antyku ujawniało się poprzez poszukiwanie harmonijnych form oraz jasnej konstrukcji, a także, podobnie do starożytnych Greków, pojmowanie piękna jako najwyższej wartości obiektywnej, którą da się sprawdzić rozumem i intelektem. Na rozwój sztuki odrodzenia szczególnie wpłynęło powstanie instytucji mecenatu sztuki oraz zmiana postrzegania społecznego statusu artysty, którzy z cechowych rzemieślników przekształcili się w wszechstronnych, samodzielnych twórców. Do rozpowszechniania i popularyzacji nowych trendów w sztuce przyczynił się rozwój teorii sztuki oraz publikacje wzorników czy traktatów o sztuce. Pogłównych teoretyków sztuki renesansu należeli: L.B. Alberti, P.Della Francesca, A. Palladio czy Leonardo da Vinci.
Główni przedstawiciele odrodzenia
MICHAŁ ANIOŁ - „ten, który zmienił oblicze sztuki”
Michał Anioł - właściwie nazywał się Michelangelo Buonarotti, żył w latach 1475 - 1564; był jednym z najznakomitszych artystów na skalę europejską doby renesansu. Nauki pobierał w dziedzinie malarstwa u florenckiego mistrza D. Ghirlandaio, natomiast w dziedzinie rzeźbiarstwa w warsztacie Bertolda di Giovanni. Działalność artystyczna Michała Anioła jest związana przede wszystkim z Bolonią (1494-1495), Florencją (1501-1505, 1517-1534) oraz Rzymem (1496-1501, 1505-1517, 1534-1564), gdzie jego działalność artystyczna została objęta papieskim mecenatem. Sztandarowym tematem jego rzeźb pozostawała postać człowieka, w której upatrywał on dogłębny sens metafizyczny, jego malarstwo często nazywane też jest metafizycznym. Takiemu przedstawieniu ludzkiej postaci służył między innymi heroiczne figury w bardzo dynamicznych pozach, często pokazywane w chwili smutku czy cierpienia, dalekie od statycznych i harmonijnych posągów klasycznego odrodzenia. Jego nowatorstwo polegało na zastosowaniu rozwiązań manierystycznych oraz kreacji wyraźnie zapowiadających sztukę barokową. Michał Anioł rzeźbił wyłącznie
w marmurze i osobiście, bez jakiejkolwiek pomocy uczniów. Ogromnie zafascynowany był ostrym kontrastem między powierzchnią surową a wygładzoną dłutem, dlatego też pozostawił wiele dzieł nie dokończonych. Jego głównie rzeźby to: „Madonna na schodach” (1490-1492 rok), „Walka centaurów z Lapitami” (1490-1492 rok), „Bachus” (1497-1501 rok), „ Pieta Watykańska” (1498-1500 rok), „Madonna z Brugii” (po 1501 roku), „Dawid” (1501-1504 rok), „Mojżesz” (1513-1516 rok), posągi nagrobne Giuliana i Lorenza Medyceuszów
w kościele S. Lorenzo we Florencji (1520-1535 rok), „Rachel i Lea” (1542 rok), „Pieta Rondanini” (1564 rok). W malarstwie Michała Anioła wyraźnie widoczne jest jego rzeźbiarskie myślenie, bowiem interesowały go bardziej zagadnienia związane z formą
w przestrzeni, niż problemy barwy czy światłocienia. W jego pracach dominuje ekspresja oraz intensywność psychologiczna. Najsłynniejsze jego obrazy to: „Święta Rodzina” (1503 rok), freski w Kaplicy Sykstyńskiej (sklepienie 1508-1512 rok) czy „Sąd Ostateczny” (1536-1541 rok). W architekturze Michał Anioł zaszczepił nowe, dynamiczne podstawy kompozycji oraz wprowadził inne rozumienie przestrzeni stosując klasyczne detale w sposób niezgodny
z ich dotychczasowymi funkcjami. Do najbardziej nowatorskich jego projektów należy Kaplica Medyceuszy, w której odrzucił klasyczne kanony piękna przez zwężenie proporcji okien oraz pozbawienie pilastrów głowic. W dziedzinie urbanistyki wprowadził owal jako podstawę rozplanowania Kapitolu. Najistotniejsze dzieła architektoniczne oraz urbanistyczne to: przedsionek do biblioteki Laurenziana we Florencji (1524 rok), Plac Kapitoliński (1536 rok), dobudowa pałacu Farnese w Rzymie (1546 rok), kontynuacja budowy Bazyliki Św. Piotra - projekt kopuły (1547 rok), kościół S. Maria degli Angeli w termach Dioklecjana (1561 rok).
DONATELLO
Donatello - właściwie nazywał się Donato di Betto Bardi, żył w latach 1386 - 1466; główny twórca europejskiej rzeźby renesansowej, wyznaczył on tor rozwoju rzeźby naszego kontynentu na następne kilka stuleci. Za jego sprawą rzeźba uniezależniła się całkowicie od architektury, szczególnie kościelnej. Tworzył głównie w Padwie, Sienie i Florencji. Był także twórcą nowego rodzaju grobowca - we wnęce otoczonej pilastrami znajdował się sarkofag
z wyrzeźbioną postacią zmarłej osoby. Donatello zainicjował również rozwój odrodzeniowych popiersi portretowych. Do jego najsłynniejszych prac należą: „Dawid” -1430 rok, odlany z brązu pierwszy nowożytny akt męski; „Judyta” - 1455 rok; „Jan Chrzciciel” - 1457 rok oraz pomnik konny kondotiera Gattamelaty z Padwy z 1447 roku.
RAFAEL SANTI
Rafael - właściwie nazywał się Raffaello Santi, żył w latach 1483 - 1520; był głównym przedstawicielem dojrzałego malarstwa i architektury włoskiego renesansu. Urodził się
w Turbino, do roku 1502 malarstwa uczył się w Perugii u mistrza P. Perugia, następnie pod koniec roku 1504 pojechał się do Florencji, gdzie zetknął się z dziełami Leonarda da Vinci, które miały na niego przeogromny wpływ. W 1508 roku osiedlił się w Rzymie, tam za pośrednictwem architekta Donato Bramante dostał od papieża Juliusza II zadanie udekorowania apartamentów reprezentacyjnych papieża, tzw. stanz, freskami. Pierwsze pokoje były gotowe już w 1511 roku. Za pontyfikatu Leona X, Rafael stał się głównym kierownikiem budowy Katedry Św. Piotra, kierownictwo to sprawował w latach 1515 - 1520. Równocześnie powołano go też na stanowisko głównego konserwatora starożytnych zabytków. Rafael dalej doskonalił swój malarski warsztat, tworząc między innymi cykl Madonn w latach 1500 - 1504. Sporządził też w latach 1514 - 1516 siedem kartonów, czyli wzorów do arrasów, przeznaczonych do powieszenia w dolnej części Kaplicy Sykstyńskiej. Kolejnym zleceniem od papieża Leona X było wykonanie w latach 1517 - 1519 dekoracji loggi watykańskich na krużgankach drugiego piętra, która obejmowała pięćdziesiąt dwa epizody z Pisma Świętego, namalowane w trzynastu przęsłach oraz znane groteski. Obok papieża, mecenasem artysty był również bankier, A. Chigi, na którego zlecenie Rafael zaprojektował w 1512 roku kaplicę przy kościele Santa Maria del Popolo w Rzymie. Inne dzieła architektoniczne artysty to: rzymski Palazzo Bresciano Costa (ok. 1515 roku, później zburzony), Palazzo Pandolfini we Florencji (1517 rok) oraz również rzymski kościół San Eligio degli Orefici (ok. 1509-1520 rok). W malarstwie sztalugowym skupił się Rafael głównie na portrecie i wątkach religijnych. Twórca dążył do wykonania idealnego portretu postaci kobiecej, przy czym posługiwał się psychologiczną analizą chcąc podkreślić cechy indywidualne modelek. Obrazy, które artysta namalował w Rzymie, wyróżniają się harmonijnymi i ciepłymi kolorami, co było efektem wpływów twórczości S. del Piombo.
Za najwybitniejsze dzieło artysty uważa się „Madonnę Sykstyńską” (ok. 1513 roku), która przeznaczona była do kościoła Św. Sykstusa w Piacenzie, a także „Madonna della Sedia” (1516 rok). Kolejne istotne obrazy to: „Zaślubiny Marii” (1504 rok), „Madonna del Granduca” (ok. 1505 roku), „Madonna ze szczygłem” (1505 rok), „Złożenie do grobu” (1507 rok), „Piękna ogrodniczka” (1507 rok). Najistotniejsze portrety to: La Fornarina (1515 rok), Baldassare Castiglione (1516 rok), Leon X z kardynałami (ok. 1518 roku). Rafael w swej twórczości, pełnej harmonii i spokoju, doskonale i płynnie łączył światopogląd chrześcijański ze starożytnymi estetycznymi ideałami. Sprawnie posługiwał się przy tym nastrojem powagi, doskonałą kompozycją oraz klasycznym pięknem. Jego wpływ na kulturę i sztukę następnych stuleci był ogromny, zwłaszcza tam, gdzie z chęcią realizowano idealizujące koncepcje
i formułowano początki założeń akademizmu.
TYCJAN
Tycjan - właściwie nazywał się Tiziano Vecellio, żył w latach 1480 - 1576; malarz włoskiego renesansu, główny jego przedstawiciel, najsłynniejszy uczeń Giorgiona
i G. Belliniego. Pracował dla głównych potęg tego świata: od 1533 roku był w Bolonii nadwornym malarzem cesarza Karola V ; w latach 1545-1546 pracował w Rzymie dla papieża Pawła III, zaś w latach 1550 -1551 przeniósł się na dwór cesarza do Augsburga. Był czołowym przedstawicielem szkoły weneckiej, do której wprowadził swobodę kompozycji oraz elementy patosu. Był wybitnym kolorystą, na początku operował bardzo ciepłą tonacją barw, z kontrastem zieleni i czerwieni, następnie wykorzystywał chłodne zestawienia żółcieni i błękitów. Tematyką jego płócien były przede wszystkim wątki alegoryczne, historyczne i religijne. Był znany również jako doskonały portrecista, którego dzieła stanowiły znakomite studium psychologiczne postaci wyłaniającej się z półmroku. Jego działalność wpłynęła znacznie na twórców XVII stulecia. Główne dzieła Tycjana to przede wszystkim portrety: P. Aretina (1545 rok), papieża Pawła III oraz cesarza Karola V (1533-1538 rok), i konny posąg cesarza (1548 rok) oraz: „Flora” (ok. 1515 roku), „Miłość niebiańska i miłość ziemska” (ok. 1515 roku), „Assunta” (1517 rok), „Grosz czynszowy” (ok. 1517 roku), „Madonna rodziny Pesaro” (ok. 1520 roku), „Bachus i Ariadna” (1522 rok), „Bachanalia” (1522 rok), „Prezentacja Marii w świątyni” (1534-1538 rok), „Danae”
(1544 rok), „Św. Małgorzata” (1550-1552 rok), „Wenus z lustrem” (ok. 1555 roku), „Cierniem koronowanie” (ok. 1570 roku).
LEONARDO DA VINCI - „mistrz sztuki renesansowej”
Leonardo da Vinci -jedna z najbardziej fascynujących i zagadkowych postaci świata, typowy przedstawiciel odrodzenia, człowiek renesansu - naukowiec, wynalazca, a przede wszystkim artysta, najwybitniejszy przedstawiciel odrodzenia włoskiego. Do dziś dnia zachowało się bardzo mało obrazów tego artysty, a jednak to jego portret „Mona Lisy” jest najsłynniejszym obrazem świata. Już za życia został on nazwany geniuszem, z którym mogli się jedynie równać młodsi od niego Rafael czy Michał Anioł. Okres, w którym działali i tworzyli wyżej wymienieni artyści, jest uznawany za szczytowy czas odrodzenia. Artyści renesansu nie ograniczali się zwykle do jednego pola działalności, ale tworzyli na wielu dziedzinach, nie tylko sztuki, ale i techniki czy nauki. Leonardo da Vinci był człowiekiem wszechstronnie utalentowanym, miał on niezwykłe osiągnięcia w samej sztuce, ale również na polu anatomii, matematyki, nauk przyrodniczych, techniki czy inżynierii wojskowej. Zachowane do dzisiaj liczne notatki artysty są niezgłębioną kopalnią nowatorskich pomysłów i rozwiązań, które przy okazji są przepięknie ilustrowane. Zadziwiający jest fakt, iż wszystkie zapiski mistrza były spisane wspak, czyli od strony prawej do lewej i do dziś dnia nie wiadomo czy chodziło mu o zachowanie tajemnicy, czy po prostu taki sposób pisania był dla niego wygodniejszy, gdyż był leworęczny.
Leonardo da Vinci przyszedł na świat 15 kwietnia 1452 roku w miasteczku, od nazwy którego pochodzi jego nazwisko. W młodości uczył się malarstwa w niedalekiej Florencji, gdzie przebywał w warsztacie Andrea del Verrocchio. Anioły na obrazie „Chrzest Chrystusa”, pochodzącym z pracowni tego mistrza, uważane są za najwcześniejsze dzieło Leonarda. Mówi się, że Verrocchio, porażony niezwykłym talentem swego ucznia, porzucił malarstwo na rzecz rzeźby. W wieku dwudziestu lat Leonardo został już członkiem florenckiego cechu malarzy i artystów. W 1483 roku przeniósł się do Mediolanu na dwór Lodvica Sforzy, któremu przedstawił się jako inżynier wojskowości, nie omieszkał jednak dodać, iż:
„w malarstwie dorówna każdemu, bez względu na to, z kim przyjdzie mu konkurować”.
W tym okresie powstało pierwsze pewne dzieło autorstwa Leonarda „Madonna wśród skał”, które dziś znajduje się w Paryżu w Muzeum w Luwrze. Z niewyjaśnionych do dziś przyczyn, artysta nie dostarczył obrazu do parafii, która go zamówiła. Z zaciągniętego zobowiązania malarz wywiązał się dopiero po około dwudziestu latach, kiedy to zjawił się w tamtejszej kaplicy z innym, lecz równie pięknym obrazem o tej samej tematyce. Obraz ten można dziś podziwiać w Londynie w National Gallery. Pozycja i funkcje Leonarda na dworze Sforzy nie były ściśle określone, przez co mógł on rozwijać swe liczne talenty. Jednakże jego dwa najważniejsze projekty nie zostały do końca zrealizowane. Mianowicie ukończył wprawdzie gliniany, unikatowej wartości, model konia, jednak nie udało mu się nigdy wykonać jego odlewu z brązu, zaś sam model został w 1499 roku zniszczony przez żołnierzy francuskich podczas walk o Mediolan. Drugie zaś jego dzieło, fresk „Ostatnia wieczerza”, który wyniósł go na sam szczyt sławy, zaczął się niszczyć i łuszczyć jeszcze za życia artysty. Pod koniec XV wieku, po zdobyciu Mediolanu przez Francję, Leonardo powrócił do Florencji, długo jednak nie mógł tam znaleźć odpowiedniego dla siebie miejsca. Nie porzucił jednak swych, na szeroka skalę zakrojonych planów, a wykonany w tym czasie szkic do obrazu „Święta Anna Samotrzecia”, pozyskał wielu wielbicieli. Dzisiaj dzieło to znajduje się w Londynie
w National Gallery. W 1503 roku powstało najbardziej znane dzieło Leonardo, a mianowicie portret kobiety, który zatytułowany został „Mona Lisa”. W obrazie tym w pełni ukazał się geniusz artysty, jego niezwykłe umiejętności wydobycia w obrazie głębi i niepowtarzalności ludzkiego wnętrza oraz uchwycenia subtelnych i ulotnych, ledwie zauważalnych subtelności w twarzy kobiecej. Portret ten przedstawia twarz żony zamożnego kupca florenckiego, tak jednak zachwycił swego twórcę, że ten nigdy nie oddał swego dzieła w obce ręce. Wkrótce też rozpoczął pracę nad ogromnym ściennym malowidłem „Bitwa pod Anghiari”, które miało ozdobić jedną ze ścian florenckiego Palazzo Vecchi. Jak wiele poprzednich dzieł artysty, malowidło to nigdy nie zostało zakończone. Ostatnie lata z życia artysty były niezwykle płodne i twórcze, Leonardy jak gdyby przeczuwał zbliżający się kres i ścigał się
z uciekającym czasem. Ciągle był w podróży między Rzymem, Mediolanem a Florencją, zgłębiał tajniki natury, badał sekrety ciała ludzkiego. Z jego wielu zapisków wychylał się jednak coraz częściej duch pesymizmu i zwątpienia. Koniec swego życia spędził Leonardo na dworze francuskim Franciszka I, gdzie uważany był za: „pierwszego malarza, architekta
i inżyniera”. Przekazy legendarne podają, że Artysta zmarł 2 maja 1519 roku na rękach samego króla.
Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.