EUROPEJSKI WYMIAR W EDUKACJI |
OPRACOWANIE |
MARIA CHOJNACKA MAŃCZAK |
Europejski wymiar w edukacji to nowe podejście do nauczania o Europie i dla Europy, które polega na kształtowaniu właściwych postaw tolerancji i otwartości i na wykształceniu zainteresowań młodzieży zmianami, które dokonują się w Europie i świecie, oraz na ukazaniu roli i udziału własnego kraju w dokonujących się zmianach.
Jest to szczególnie istotne wobec przemian, które dokonały się i dokonują w Europie po 1989 roku, jednakże prace nad europejskim wymiarem w edukacji trwają w Europie Zachodniej od przeszło 40 lat.
Początkowo europejski wymiar w edukacji znajdował odzwierciedlenie w programach nauczania, treści których służyć miały zrozumieniu i pojednaniu narodów Europy. Było to uzasadnione warunkami historycznymi w Europie i tworzeniem u progu lat pięćdziesiątych nowego ładu europejskiego.
Od początku lat sześćdziesiątych stopniowo dokonywała się przemiana w postrzeganiu europejskiego wymiaru w edukacji, polegająca na pragmatycznym podejściu i przekonaniu, że tworzeniu nowego modelu edukacji w szkołach powinna sprzyjać współpraca i wymiana międzyszkolna , współpraca na poziomie uniwersyteckim, rozwój badań naukowych, uznawanie dyplomów itp.
Efekty wieloletnich działań państw członkowskich Unii Europejskiej , zmierzających do wykreowania modelu edukacji dla potrzeb XXI wieku, prezentowane były w formie dokumentów, będących jednocześnie deklaracją działań wspólnotowych i wyrazem dążenia do zinstytucjonalizowanego wychowania i kształcenia.
W 1972 roku w Hadze opublikowano raport „Perspektywy oświaty i wychowania w Europie Zachodniej. Projekt 1 - kształcenie dla potrzeb XXI stulecia”, w którym stwierdzono, że procesy edukacyjne należy rozpatrywać w ścisłym powiązaniu z uwarunkowaniami ekonomicznymi, społecznymi i kulturowymi, determinowanymi z kolei przez sytuację polityczną.
Również w 1972 roku międzynarodowa Komisja do Spraw Rozwoju Oświaty i Wychowania, powołana przez UNESCO, opublikowała raport „ Uczyć się, by być. Świat wychowania dziś i jutro”. Dokument ten przedstawiał systemy edukacyjne lansujące model kształcenia permanentnego, bowiem autorzy raportu słusznie przewidywali, że wykształcenie stawać się będzie niezbywalnym warunkiem godnej egzystencji a także najważniejszym wyznacznikiem osiągnięć gospodarczych, społecznych i kulturowych.
Znaczącą rolę w przystosowaniu systemów edukacyjnych do potrzeb dynamicznych przemian odegrał Raport Klubu Rzymskiego, opublikowany w 1979 roku a zatytułowany
„ Uczyć się bez granic. Jak zewrzeć „ lukę ludzką”?”. Dokument przedstawiał skutki dotychczasowego, tradycyjnego, przystosowawczego modelu edukacji, odpowiedzialnego - w opinii ekspertów- za powstanie „luki ludzkiej”, którą należy rozumieć jako dystans między człowiekiem, jego możliwościami a złożonością współczesnego świata.
Klub Rzymski zaproponował, by nauczanie tradycyjne zastąpione zostało nauczaniem - uczeniem się innowacyjnym, którego konstytutywnymi cechami stałyby się: antycypacja i partycypacja. Cechy te miałyby doprowadzić do zaktywizowania ludzi, poszerzenia zakresu ich odpowiedzialności za sprawy pozajednostkowe, twórcze spożytkowanie ich możliwości, a co najważniejsze - do wdrożenia do uczenia się w przyszłości.
W roku 1997 Stała Konferencja Europejskich Ministrów Edukacji skierowała do Komitetu Ministrów Rady Europy przesłanie na temat zasadniczej roli, jaką spełnia edukacja w sferze indywidualnej i instytucjonalnej. Z jednej strony umożliwia ona pełne uczestnictwo w życiu społecznym, gospodarczym i politycznym , z drugiej natomiast umożliwia tworzenie sieci współpracy w Europie oraz promowanie wartości państwa demokratycznego: tolerancji, przestrzegania praw człowieka, tworzenie klimatu wzajemnego zaufania.
Zwrócono się do Rady Europy o koncentrowanie programów edukacyjnych na 4 obszarach:
- promowania demokratycznego bezpieczeństwa, spójności społecznej i walki z marginalizacją
- edukacji na rzecz demokratycznego obywatelstwa, w tym nauczania w zakresie rozstrzygania sporów oraz w podejmowaniu decyzji
- promowania wielokulturowego wymiaru edukacji
- działań na rzecz rozwoju wymiaru europejskiego w edukacji, w tym nauczania języków, nauczania historii, wypracowywania różnych form wymiany młodzieży, szkoleń dla nauczycieli.
Wśród wielu programów Rady Europy, które miały istotne znaczenie dla wprowa-
dzenia europejskiego wymiaru w edukacji, szczególnie ważną rolę odegrały trzy:
szkolnictwo średnie w Europie
nauczanie historii w nowej Europie
wkład nauczania języków obcych dla europejskiego obywatelstwa.
Szkolnictwo średnie w Europie - to program, który pokazuje rozwój szkolnictwa w państwach członkowskich Rady Europy, wskazuje różne formy przygotowania młodzieży do podejmowania następnego etapu kształcenia, bądź podejmowania pracy zawodowej.
Projekt dotyczący nauczania historii stanowi bardzo ważny udział Rady Europy w kształtowaniu obywatelstwa europejskiego. Nauczanie historii nie tylko własnego kraju w sposób pozbawiony uprzedzeń, obejmuje historię najnowszą , a zwłaszcza konflikty XX wieku, jest ukierunkowane na problemy praw człowieka i pluralistycznej demokracji oraz na przeciwdziałanie nacjonalizmowi.
Program dotyczący nauczania języków współczesnych zmierzał do ułatwienia zatrudnienia i odbywania studiów i nauki w różnych państwach. Jego celem jest nie tylko promowanie języków, lecz również wypracowywanie metody oceny nauczania języków, uznawania kwalifikacji itd.
Analiza programów i kierunków działania Unii Europejskiej, Rady Europy, OECD i UNESCO wskazuje na dążenie do ekonomicznej i kulturowej integracji krajów Europy z zachowaniem pełnej tożsamości narodowej. Nie przewiduje się koncepcji organizacyjnego ujednolicenia struktur szkolnych, dominuje natomiast cel: wychowanie Europejczyka świadomego własnych, narodowych korzeni i kierującego się ideą respektowania praw człowieka.
Wśród priorytetów w polityce oświatowej Unii Europejskiej można wyróżnić:
Równość szans edukacyjnych w odniesieniu do:
dzieci innych narodowości i języków, wyznań, dzieci imigrantów
uczniów niepełnosprawnych fizycznie lub umysłowo
płci
ochrony zdrowia i życia uczniów.
Podniesienie jakości kształcenia przez:
reformę programów
eliminowanie encyklopedyzmu
wykorzystanie najnowszych osiągnięć nauki i techniki
reformę systemu orientacji i poradnictwa zawodowego.
Modelowanie nowoczesnego systemu kształcenia nauczycieli, którego podstawę
stanowi:
wykształcenie akademickie
twórcza, innowacyjna postawa
podnoszenie i weryfikacja wiedzy oraz doskonalenie umiejętności nauczyciela w procesie nauczania ustawicznego.
Wychowanie Europejczyka - „ obywatela świata” obejmujące:
wychowanie dla pokoju i demokracji
naukę języków obcych
tolerancję religijną, rasową i społeczną, zgodnie z Konwencją Praw Człowieka
budowę europejskiej sieci informacyjnej
wymianę młodzieży.
Deklarując wolę członkostwa w Unii , Polska zobowiązała się do stopniowego dostosowywania się do norm i zasad obowiązujących w krajach Unii.
Jednym z kroków na drodze do europeizacji polskiej oświaty były Układy Europejskie, podpisane pomiędzy Unią Europejską a Polską , Węgrami i Czechosłowacją 16 XII 1991 roku ( weszły w życie1.II.1994 r.). Dokument ten określa zasady wzajemnej współpracy w celu zbliżenia i ujednolicenia standardów edukacvjnych.
Współpraca oświatowa powinna obejmować:
reformę nauczania i kształcenia
szkolenie w miejscu pracy i szkolenie ustawiczne
kursy przekwalifikujące i przystosowujące do rynku pracy
szkolenie umiejętności zarządzania
nauczanie języków Wspólnoty
tłumaczenia
dostarczanie wyposażenia dla celów szkolenia
popieranie nauczania w zakresie studiów europejskich w ramach odpowiednich instytucji.
W obszarze działań szkoły europejski wymiar w edukacji powinien być realizowany w trzech płaszczyznach, którymi są:
edukacja
informacja
promocja.
Z metodycznego punktu widzenia w edukacji europejskiej powinny być obecne cztery równorzędne elementy:
- uczenie o Europie (tzn. nauka historii kontynentu, rozwoju idei europejskich, eksponowanie kultury ogólnoeuropejskiej, będącej fundamentem rozwoju kultur narodowych, ukazanie roli chrześcijaństwa)
- uczenie o integracji europejskiej ( tzn. ukazanie procesów integracyjnych w perspektywie historycznej, informacja o instytucjach europejskich, przedstawienie funkcjonowania Unii Europejskiej i innych organizacji europejskich)
- „europejskie myślenie” ( ten komponent odnosi się do nauki o fundamentalnych wartościach i zasadach, na których oparta jest Europa: demokracji, tolerancji, prawach człowieka, gospodarce rynkowej)
- „ europejskie kompetencje” ( są niejako narzędziem niezbędnym do funkcjonowania w Europie; wymienić tutaj należy umiejętność korzystania z technologii informacyjnych i znajomość języków obcych).
Europejski wymiar w edukacji to również dążenie do wyznaczenia szkole nowej roli w stosunku do imigrantów i mniejszości narodowych, poszukiwanie pluralistycznego i interkulturowego modelu kształcenia. Jako członek Unii będziemy musieli zapewnić dzieciom pracowników migracyjnych obywateli UE równy dostęp do polskich szkół, a w nich możliwość kontaktu z rodzimą kulturą i językiem. Oznacza to obowiązek nauczania lub douczania tych dzieci języka polskiego i zapewnienia im lekcji ich ojczystej mowy.
W węższym znaczeniu europejski wymiar w edukacji oznacza wzbogacenie szkolnych treści programowych o te elementy wiedzy, które przyczyniają się do rozwijania autentycznej świadomości europejskiej, mogącej stać się podstawą współistnienia państw „ Zjednoczonej Europy”. Stąd od początku lat dziewięćdziesiątych istnieje nurt innowacji pedagogicznych, związany z edukacją europejską. Przejawia się on głównie w tworzeniu programów autorskich, klas europejskich, klubów europejskich, organizowaniu międzynarodowej wymiany młodzieży, współpracy edukacyjnej ze szkołami z innych państw europejskich.
Od 1999 r., wraz z wprowadzeniem nowej podstawy programowej kształcenia ogólnego, edukacja europejska stała się stałym elementem programowym polskiej szkoły ( w postaci ścieżki edukacyjnej w gimnazjum i liceum profilowanym).
Zatem celem nauczania o jednoczącej się Europie jest wykreowanie świadomego i aktywnego obywatela- Europejczyka.
Realizacja tego celu powoduje osiąganie celów pośrednich, którymi są:
rozwijanie poczucia wspólnoty europejskiej z zachowaniem tożsamości narodowej
rozumienie tego, co Europejczyków łączy, a co dzieli
znajomość i umiejętność korzystania z instytucji demokratycznych
dostrzeganie szans i zagrożeń w procesie jednoczenia Polski z Unią Europejską
przezwyciężanie uprzedzeń i akceptowanie europejskiej różnorodności
respektowanie praw człowieka
zdolność do osiągania kompromisu
prowadzenie działań na rzecz pokoju, demokracji, poszanowania praw człowieka, rozwoju ekonomicznego.
Emanacją zadań wynikających z wyzwań edukacji europejskiej powinien stać się wysoki stopień przygotowania absolwentów wszystkich typów specjalności nauczycielskich.
Aby nauczyciel mógł sprostać wymaganiom, stawianym mu w dobie integracji europejskiej, musi nieustannie doskonalić umiejętności, poszerzać swoją wiedzę i kompetencje a także czynnie opanować co najmniej jeden język zachodni.
Wdrożenie postulatów euroedukacji oznacza także zmiany w sposobie pracy nauczycieli. Oczekiwania będą dotyczyły umiejętności racjonalnego doboru lub samodzielnego tworzenia programów nauczania oraz zmian metod pracy na stymulujące w większym stopniu samodzielną pracę ucznia.
Edukacja europejska interpretowana jest jako programowe i merytoryczne zbliżenie narodowych systemów edukacyjnych w zakresie standardów kształcenia, z uwzględnieniem czynników ekonomicznych i materialnych, przy zachowaniu specyficznej organizacji systemów w poszczególnych krajach.
Europejski wymiar w edukacji zakłada potrzebę wzmacniania tożsamości europejskiej poprzez zrozumienie wartości tworzących europejski krąg kulturowy.
LITERATURA
1. Dziewulak D.: Systemy szkolne Unii Europejskiej. Warszawa 1997
2. Edukacja europejska w zreformowanej szkole. Pod red. S Bednarka. Wrocław 2000
3. Przemiany edukacyjne w Polsce i na świecie a modele wychowania. Pod red. W Korzeniowskiej. Kraków 2001