ZBIGNIEW CIEKLIŃSKI, JAN JANUSZKIEWICZ

Wydawnictwo Łódzkie

Okładka, strona tytułowa oraz układ graficzny

JERZEGO SOWIŃSKIEGO

Zdjęcia wykonali:

JAN GŁOWACKI, MIECZYSŁAW PRACUTA, ZDZISŁAW WALTER

Eysunki

JERZEGO SAMUJŁŁY

Wydano na zlecenie Wojewódzkiego Komitetu Kultury

Fizycznej i Turystyki — Wojewódzkiego Ośrodka Informacji

Turystycznej w Łodzi.

Wydawnictwo Łódzkie

Łódź 1970

Wydanie pierwsze. Nakład 20 000+200 egz. Ark. wyd. 1,8. Ark. druk.

2,5 (1,75). Papier druk. mat. . III, 80, 70X100 z Fabryki Papieru

w Kostrzyniu. Oddano do składania 1.X.1969 r. Podpisano do druku

w czerwcu 1970 r. Druk ukończono w czerwcu 1970 r. Łódzka

Drukarnia Dziełowa, Łódź, ul. Rewolucji 1905 r. nr 45.

Zam. nr 1209/A/69. H-9. Cena zł 5.—

Uniejów, miasteczko liczące około 2600 mieszkań­ców, położony jest w pow. poddębickim,
w woj. łódzkim, na prawym brzegu rzeki Warty, w miejscu kotlinowego rozszerzenia doliny, przy krawędzi pradoliny Warszawsko-Berlińskiej. Miasteczko jest lokalnym węzłem komunikacji autobusowej; ma ono połączenie przez Poddębice z Łodzią (55 km), przez Łęczycę z Warszawą (170 km), przez Turek z Poznaniem (150 km). W ciągu dnia z Unie­jowa odjeżdża ponad 35 autobusów PKS. Najbliższa sta­cja kolejowa — Kłudna — znajduje się
w odległości 10 km na linii Herby Nowe-Gdynia.

Mieszkańcy miasta znajdują zatrudnienie w Zakładach Przemysłu Pończoszniczego, które uruchomione zostały w 1952 roku (oddział aleksandrowskiej „Sandry"), w za­kładach młynarskich, mleczarskich, zakładach przemysłu terenowego, rzemieślniczych, w handlu.
W ostatnich latach Uniejów stał się poważnym ośrodkiem turystycznym. Pełniąc funkcję krajoznawczo-wypoczynkową zaliczony został do miejscowości o znaczeniu regio­nalnym.
W konkursie turystycznym na najlepiej przygo­towaną miejscowość regionalną, Uniejów zajął
w 1966 roku pierwsze miejsce w skali krajowej.

Dzieje osady

Uniejów należy niewątpliwie do najbardziej inte­resujących miejscowości województwa łódzkiego. Pierw-sza wzmianka o osadzie pochodzi z 1136 roku. Osada na­leżała wtedy
do arcybiskupów gnieźnieńskich, którzy mieli tu drewnianą fortalicję strzegącą przeprawy przez rzekę. Miasto zniszczone w czasie wojen z Krzyżakami otrzymało w 1338 r. prawa miejskie od arcybiskupa Ja­rosława Bogorii Skotnickiego, który na lewym brzegu rzeki wzniósł obronny zamek, w mieście zaś monumen­talną kolegiatę.

Największy rozwój miasta przypada na wiek XIV i XV. Arcybiskupi często wtedy gości w Uniejowie, ponieważ zamek dawał w czasach burzliwych i niespo­kojnych pełną gwarancję bezpieczeństwa. Upadek miasta datuje się od wieku XVII, po przeniesieniu siedziby prymasów z Gniezna do Łowicza. Miary jego upadku dopełnił najazd Szwedów w 1655 ., gdy najeźdźcy spalili miasto i spustoszyli jego okolicę. Również począ­tek wieku XVIII przyniósł mu szereg nieszczęść w zwią­zku z walkami staczanymi między stronnikami Augusta II i Stanisława Leszczyńskiego. Miasto zostało ponownie spalone w 1704 r. przez wojska saskie, jako odwet wobec przychylnego dla Szwedów stanowiska prymasa Radzie­jowskiego.

Po drugim rozbiorze Uniejów przeszedł pod panowa­nie pruskie, a jednym z pierwszych pociągnięć no­wego rządu była sekularyzacja dóbr prymasowskich, które przeszły pod administrację państwową. Odbiło się to niekorzystnie na rozwoju ekonomicznym miasta. Wiek XIX nie przyniósł żadnych zmian na lepsze, ponieważ nowa granica państwowa przeprowadzona na Kongresie Wiedeńskim przerwała ożywione stosunki Uniejowa
z Gnieznem i Poznaniem. Również oddalenie od nowych szlaków komunikacyjnych musiało odbić się niekorzyst­nie na ekonomicznym rozwoju miasta. Świadectwem upadku może być odebranie mu w 1870 r. praw miej­skich, które Uniejów odzyskał ponownie dopiero w 1919 roku.

W 1939 r. w czasie działań wojennych 25 dywizja piechoty gen. bryg. Franciszka Altera z armii „Poznań" broniła pod Uniejowem przeprawy przez Wartę, odpie­rając ataki jednostek 8 armii niemieckiej. W nocy z dnia 5 na 6 września armia „Łódź" rozpoczęła odwrót na po­zycje obronne na zachód od Łodzi. Naczelne dowództwo polskie pragnąc zasilić walczącą od 5 dni armię przeka­zało jej 25 dywizję piechoty ze składu armii „Poznań". Dywizja otrzymała rozkaz przemarszu przez Uniejów, Ozorków, Zgierz, do dyspozycji dowództwa armii „Łódź". Pierwszym etapem przemarszu był Uniejów. Skierowano tam pośpiesznie część oddziałów dywizji, które zabezpie­czyć miały przeprawę przez Wartę. Tymczasem nastąpiła zmiana rozkazu. Postanowiono 25 dywizję piechoty po­zostawić w armii „Poznań". W rejonie Uniejowa miała ona osłaniać maszerującą na Warszawę, Wielkopolską Brygadę Kawalerii przed uderzeniem 30 dywizji piecho­ty nieprzyjaciela, której oddziały zaobserwowano
w Poddębicach. Obrona dywizji pod Uniejowem trwać miała do godz. 15.00 dnia 7 września.

Natarcie niemieckie nastąpiło 7 września około godziny 5.30. Nieprzyjaciel wykorzystując mgłę zaskoczył polską kompanię z 2 batalionu 56 pułku piechoty w Balinie, na prawym brzegu Warty i odrzucił ją z tej miejscowości. Błądząc we mgle jedna z kompanii niemieckich podsunę­ła się pod stanowiska polskie i zaległa. Gdy mgła ustąpiła, kompania niemiecka ostrzelana silnym ogniem pol­skiej piechoty została rozbita.

Na całym odcinku obrony dywizji trwała walka. Nieprzy­jaciel atakował bez przerwy. Pomimo jednak silnej pomo­cy artylerii i lotnictwa, natarcie jego rozwijało się powoli. Około południa Niemcy ruszyli ponownie do ataku, ale obrona polska wciąż trwała. W tym czasie przechodziły przez Wartę ostatnie nasze oddziały. 25 dywizja piecho­ty wykonała zadanie. Bez większych przeszkód przepro­wadzono nakazany odwrót i oderwanie się dywizji od przeciwnika.

W czasie działań wojennych uległa pożarowi większa część zabudowy rynku. Po wyzwoleniu w 1945 r. miasto poczęło usuwać ślady wojenne i odbudowywać się. Zwrotnym jednak punktem w powojennym rozwoju było przyłączenie Uniejowa wraz z częścią po­wiatu tureckiego do województwa łódzkiego. W okresie ostatniego dziesięciolecia miasto otrzymało wzorowy bu­dynek szkolny, szereg bloków mieszkalnych oraz obiekty przemysłowe. Ponadto przeprowadzono odbudowę i adap­tację do celów turystycznych monumentalnego zamku gotyckiego, dzięki czemu miasto uzyskało atrakcję tury­styczną wysokiej klasy.

Zamek

Górujący nad okolicą monumentalny zamek uniejowski należy niewątpliwie do najbardziej interesujących na terenie Wielkopolski obiektów średniowiecznego bu­downictwa obronnego. Położony malowniczo na lewym brzegu Warty, naprzeciw miasta, zachował pomimo licznych późniejszych przebudowań, swój obronny, średnio­wieczny charakter, czego przykładem jest imponująca wieża wznosząca się wysoko ponad bryłę zabudowań zamkowych. Zamek wzniesiony został w latach 1360—1365 przez arcybiskupa Jarosława Skotnickiego na miejscu istnie­jącej fortalicji drewnianej pochodzącej jeszcze z XII w., kiedy to włości uniejowskie przeszły we władanie arcybiskupów gnieźnień­skich. Od XIV w. za­mek stał się jedną
z rezydencji arcybis­kupów, a użytkowa­ny był zwłaszcza w okresie wojen i za­mieszek krajowych, ponieważ potężne mury zamkowe da­wały pewne schro­nienie zarówno właścicielom jak i zasob­nemu skarbcowi, ar­chiwum i bibliotece prymasów. Ponadto
na zamku odbywały się liczne zjazdy i synody diecezjalne (pierwszy w 1376 roku).

W XVI w. zamek w Uniejowie stracił w dużej mierze swe dawne znaczenie obronne na skutek rozpowszech­nienia się broni palnej, odbierającej wartość średniowie­cznym warowniom. Zmniejszyło się również jego polity­czne znaczenie, ponieważ prymasi przenieśli swą siedzibę z Gniezna do Łowicza, budując tam okazałą rezydencję.

W pierwszej połowie XVII w. staraniem prymasów Jana Wężyka i Macieja Łubieńskiego zamek został prze­budowany w stylu Odrodzenia, o czym informuje tablica ozdobiona herbami obu prymasów, umieszczona nad bra­mą wjazdową. Wtedy to zamek stracił ostatecznie swój obronny charakter na rzecz renesansowej okazałości i wy­gody.
W 1704 r. zamek spustoszony został przez konfe­deratów wielkopolskich wspierających Augusta II w wal­ce ze Szwedami; od tego czasu popadł w ruinę na całe stulecia. Po II rozbiorze Polski zabrane prymasom dobra uniejowskie przeszły na własność państwa pruskiego, co w rezultacie przyśpieszyło dewastację budowli. Dopiero po upadku powstania listopadowego zamek doczekał się odbudowy, kiedy nowy właściciel — carski generał hr. Toll — odbudował go w stylu klasycystycznym. Choć od­budowa ta przeprowadzana była w sposób prymitywny, daleki od zasad konserwatorskich, uratowała cenny zaby­tek od zupełnej zagłady.

W okresie międzywojennym zamek przeszedł ponownie na rzecz skarbu państwa, brak jednak środków pie­niężnych uniemożliwił przystąpienie do koniecznych prac zabezpieczających. Podczas okupacji i po wojnie nastąpi­ła dalsza dewastacja, zwłaszcza w latach 1950—1954, kie­dy budynek użytkowany był jako magazyn zbożowy i składnica nawozów sztucznych.

Po przyłączeniu Uniejowa do województwa łódzkiego w 1956 r., Wojewódzki Konserwator Zabytków na polece­nie ówczesnego Przewodniczącego Prezydium Wojewódz­kiej Rady Narodowej J. Horodeckiego, przystąpił na­tychmiast do zabezpieczenia, a następnie
do odbudowy obiektu. Myślą przewodnią odbudowy było w miarę moż­ności przywrócenie zamkowi jego pierwotnej gotyckiej szaty i wydobycie tych elementów, które zostały zakryte

w czasie późniejszych przebudowań. Ponieważ zamek przeznaczony został już w czasie przeprowadzania prac remontowych na ośrodek wczasowo-wypoczynkowy dla ZMS, musiano w związku z tym przeprowadzić szereg kosztownych robót instalacyjnych. Autorami projektu przebudowy byli inż. Z. i H. Ziętkiewiczowie z Pozna­nia, natomiast roboty konserwatorsko-budowlane prze­prowadził warszawski Oddział Pracowni Konserwacji Za­bytków. Zakończenie robót i oddanie obiektu użytkowni­kowi nastąpiło w 1967 ., po dziesięcioletnim okresie odbudowy, w czasie którego pokonać musiano nieraz w bardzo dramatycznych warunkach szereg piętrzących się trudności.

Właściwy układ założeń zamkowych pochodzi z XIV w. i nosi cechy średniowiecznej siedziby magnackiej, o silnie zaakcentowanym charakterze obronnym. Jednolitość kom­pozycji architektonicznej rzutu oraz materiału budowla­nego wskazują na powstanie obiektu jako całości już w okresie początkowym. Zamek składał się niegdyś z bu­dynku mieszkalnego, monumentalnej wieży-stołpu, czte­rech baszt narożnych połączonych murami oraz zabudo­wań gospodarczych. Mury zamkowe zbudowane zostały z cegły gotyckiej o układzie polskim,
z dekoracją rombów z cegły glazurowanej, (została ona odsłonięta spod tyn­ków w czasie ostatniej restauracji). Jedynie fundamenty zbudowane są z kamienia polnego.

Trójkondygnacjowy budynek mieszkalny przebudowano w stylu późnego Odrodzenia, włączając do powiększonego budynku baszty i wykorzystując mury obronne jako ele­ment łączący budynek z basztami. Mury obronne zacho­wały się w swej pierwotnej postaci jedynie od strony północnej.

Przez ozdobną bramę renesansową wchodzi się do obszernej sieni nakrytej beczkowym sklepieniem, z niej zaś na prostokątny dziedziniec służący niegdyś za­równo
do urządzania turniejów rycerskich jak i innych uroczystości dworskich.

Na szczególną uwagę zasługuje wieża wtopiona w gru­bość traktu budynku i posiadająca
u podstawy około 10 m średnicy. Spełniała ona rolę stołpu i stanowiła ważny ele­ment obronny zamku jako ostatni punkt oporu. Wieża po­siada właściwy otwór wejściowy na wysokości 13 m od poziomu dziedzińca, jej wysokość zaś wynosi około 30 m. W trakcie ostatniej rekonstrukcji otrzymała ona właściwe zwieńczenie w formie stożka oraz krenelażu. Jedną z najbardziej interesujących cech obronnych za­mku jest dobrze zachowany system ganków obronnych, wydobyty i częściowo zrekonstruowany w latach 1956 — —1962. Jest on obok krakowskiego Barbakanu cennym przykładem średniowiecznej konstrukcji obronnej. Komnaty na parterze posiadają sklepienia beczkowe z lunetami. Niegdyś znajdowały się w nich pomieszcze­nia gospodarcze; natomiast właściwy charakter reprezen­tacyjny posiadały komnaty pierwszego
i drugiego piętra. Znajdowały się w nich dawniej bogato profilowane stro­py modrzewiowe pokryte polichromią, podobne do tych, jakie ostatnio odkryte zostały na zamku w Oporowie. Jedynie pomieszczenie przy wieży w skrzydle wschodnim, (dawna kaplica zamkowa) posiada sklepienie beczkowe z lunetami oraz relikty dawnej polichromii (obecnie zre­konstruowanej .)

Należy podkreślić, że odbudowa i rekonstrukcja zamku w Uniejowie jest pięknym osiągnięciem polskiego kon­serwatorstwa, a jego adaptacja do celów społecznych jest dobrym przykładem właściwego wykorzystania cennego pomnika kultury narodowej.

Nowocześnie wyposażony zamek jest aktualnie wykorzy­stywany na cele turystyczne. Mieści się w nim Wojewódz­ki Ośrodek Turystyki i Wypoczynku województwa łódz­kiego. Dysponuje on hotelem, z łączną ilością 64 miejsc noclegowych stałych i 70 miejsc sezonowych (dalsze 50 miejsc znaleźć można w kwaterach prywatnych). Ośrodek prowadzi restaurację „Herbowa" II kat. z ilością 100 miejsc stałych (w okresie lata 50 miejsc dodatkowych); ponadto stylowo urządzoną kawiarnię „Legenda" z 60 miejscami konsumpcyjnymi. W zamku mieści się sala telewizyjna i czytelnia dla 40 osób oraz sala konferencyjna na 120 osób. Na dziedzińcu zamkowym znajduje się letnie kino dla 150 osób.

Obecnie przygotowuje się w zamku ekspozycję muzealną, poświęconą historii obiektu i okolicy oraz turystyce wo­jewództwa łódzkiego.

Zamek dostępny jest dla wycieczek zbiorowych codzien­nie w godzinach 10.00—17.00. Wstęp płatny. Wycieczki należy zgłaszać wcześniej na adres Ośrodka: Uniejów pow. Poddębice, tel. 144 — Zamek.

Inne zabytki miasta

Na wstępie należy podkreślić dobrze zachowany średniowieczny układ śródmieścia, składający się z czwo­robocznego rynku z ośmioma narożnikowymi wylotami ulic. W północno-zachodniej pierzei Rynku znajduje się kościół parafialny. Ulica łącząca rynek z kościołem zamknięta jest neobarokową dzwonnicą. Wśród zabytkowych budowli miasta na plan pierwszy wysuwa się pochodzący z początku XIV w. gotycki kościół parafialny (dawna kolegiata). Zniszczony w 1331 r. w czasie najazdu krzyżackiego, odbudowany został przez arcybiskupa Jarosława Skotnickiego w latach 1342—1349, rozbudowany zaś przez przedłużenie nawy
ku zachodo­wi o dwa przęsła w XV w. Później kilkakrotnie jeszcze niszczony był
i odbudowywany. Druga wojna światowa również nie oszczędziła budowli, spłonął w jej czasie dach i częściowo wyposażenie wnętrza. Kościół odbudo­wany został po wojnie.

Kościół zbudowany jest w stylu gotyckim; jednonawowy, murowany, z cegieł o układzie polskim, podobnie jak zamek. Prezbiterium trzyprzęsłowe, zamknięte wielobocznie, z zakrystią i skarbczykiem. Od wschodu, między szkarpami, znajduje się barokowa kaplica.
W prezbiterium zachowało się oryginalne sklepienie gotyckie krzyżowo-żebrowe z XIV w.
Z kruchty do kościoła wiedzie gotycki portal kamienny o ościeżach profilowanych; drzwi
z żelazną kratownicą gotycką pochodzącą z XV w. Na szczególną uwagę zasługuje również cerkiewka-mauzoleum fundacji hr. Tolla znajdująca się na miejscowym cmentarzu oraz dwuprzęsłowa kaplica błogosławionego Bogumiła, posiadająca bogaty wystrój barokowy
z XVII i XVIII w. (zespół ołtarzy, ambona, chrzcielnica, ławki i konfesjonały). Prawdziwą jednak ozdobą kaplicy jest marmurowy sarkofag Bogumiła, wykonany w Gdańsku w 1666 r., fundacji prymasa Leszczyńskiego. Na tumbie z czarnego marmuru umieszczona jest brązowa figura Bogumiła w szatach biskupich, w pozycji półleżącej, z gestem błogosławiącym. Całość pełna siły i ekspresji świadczy o dużym talencie nieznanego twórcy.

Interesującym zabytkiem jest w Uniejowie także klasycystyczny dworek z 1845 r. przy ul. Kościelnickiej. Jest to budynek murowany na rzucie prostokąta, zwrócony frontem
do wschodu, posiadający na osi dwa piętrowe ryza­lity. Wnętrze zachowało dawną stolarkę
i wystrój sztukateryjny. Dworek jest charakterystycznym przykładem rozpowszechnienia się
na terenie małych miast typu bu­dowli właściwych dla wsi.

Park

Dużą atrakcją turystyczną Uniejowa jest park le­żący na lewym brzegu Warty. Założony on został w II połowie XIX w., jako otoczenie rezydencji powstałej z przebudowanego zamku. Park posiada charakter kra­jobrazowy, liczy około 37 ha, projektant jego jest nie­znany.

Obiekt zaliczamy nie tylko do najładniejszych w wo­jewództwie łódzkim, lecz także i do lepiej zacho­wanych w kraju. Obecnie zaniedbany, na skutek nie prowadzonych prac pielęgnacyjnych. W parku występuje około 60 gatunków drzew i krzewów, a wśród nich sze­reg ciekawych drzew, rzadko spotykanych w kraju — będących pomnikami przyrody i egzotykami. Występuje tu m. in.: 5 drzew cypryśnika błotnego do 20 m wysokości i obwodzie pni od 0,73 m do 2,60 m; rzadkie w naszych parkach drzewo północnoamerykańskie żywotnik za­chodni (3 okazy), leszczyna turecka — wysokość 14 m, obwód pnia 1,2 m; pień pochyły, rozgałęziony u nasady. Kłęk kanadyjski, rzadkie drzewo ozdobne z Ameryki Północnej, orzech czarny, wysokości 30 m, w obwodzie ponad 2 m. Dąb kaukaski — rzadko występujący w par­kach polskich, sosna czarna, kosodrzewina, modrzew eu­ropejski, klony jesionolistne, srebrzyste, zwyczajne, buki

zwyczajne, wielkoząbkowe, zwisające, jawory, topola czarna, dąb północny, platan klonolistny, wiąz górski i cały szereg innych. Niektóre fragmenty parku są silnie zwarte, a gęsty podszyt krzewów bardziej przypomina stary las niż park. Szczególnie wyróżniają się tu dorodne jesiony przekraczające 30 m wysokości, będące najwyż­szymi drzewami parku.

Obecnie opracowywana jest dokumentacja, na podstawie której planuje się przystosowanie parku do celów tu­rystyczno-wypoczynkowych z zachowaniem jego nauko­wo-dydaktycznych
i krajoznawczych wartości. Gospodarzem parku leżącego w bezpośrednim sąsiedztwie Zamku jest Wojewódzki Ośrodek Turystyki i Wypoczynku woj. łódzkiego. Prowadzi on kąpielisko
na Warcie, wypo­życzalnię sprzętu, przystań kajakową, parking.

OKOLICE UNIEJOWA

Poddębice

Miasto powiatowe nad Nerem, liczące 3500 mieszkań­ców. Występuje ono w zapisach z XIV w., jako własność Chebdów-Pomianów. W XVI w. Klemens Zakrzewski wyjednał dla Poddębic prawo założenia sukienniczej osa­dy fabrycznej. Do 1831 r. dobrze prosperowało tu włókiennictwo. Rozwój Łodzi i pożar miasta spowodowały upadek Poddębic. W 1962 r. Poddębice obchodziły uro­czyście 500-lecie swojego istnienia. Współcześnie Poddębice pełnią funkcję miasta powiatowego. Tutejszy przemysł reprezentuje m. in. oddany na XX-lecie PRL Oddział ZPO im. A. Próchnika i Stolarska Spółdzielnia Pracy „Dąb". Nad Nerem odkryto cmenta­rzysko z XII w. eksponowane w Muzeum Archeologicznym w Łodzi. Regulacja Neru
i zmelio­rowanie łąk w tym regionie przyczyniło się do wydatnego wzrostu stanu pogłowia bydła i poprawy mleczności krów. Zabytki Poddębic reprezentowane są przez renesansowy pałac fundacji Gru­dzińskich z około 1617 r., jeden z najpięk­niejszych na terenie województwa łódzkiego (obecnie użytkowany jako internat Liceum Ogólnokształcącego im. M. Ko­nopnickiej). W 1832 r. do pałacu dobu­dowano na planie siedmioboku kaplicę. Późnorenesansowy kościół p. wez. św. Ka­tarzyny pochodzi z 1610 r., fundacji Grudzińskich; z XVII w. pochodzi rów­nież dzwonnica.

W parku znajduje się pamiątkowy głaz ku czci Marii Konopnickiej.

Bronów

Oddalony 9 km od Uniejowa w kierunku na Łę­czycę. W nowym dworku wzniesionym
na miejscu sta­rego, modrzewiowego, będącego siedzibą Konopnickich, mieści się dziś szkoła podstawowa. W 1967 r. budynek został odnowiony, znajdują się w nim pamiątki po po­etce (książki dla dzieci z wydań ozdobnych z lat 1883—

1916) oraz popiersie poetki. Konopnicka przebywała w Bronowie w latach 1862—1872,
o czym przypomina tablica pamiątkowa na budynku.

Dworek otoczony jest parkiem krajobrazowym, w któ­rym znajdują się resztki grabowo-leszczynowej altanki, o której poetka wspominała w liście z 1863 r. oraz po­tężne drzewa — pomniki przyrody (m. in. biała topola — 5,75 m obwodu). U północnego krańca stawu widać dwa kamienie, przy których miejscowa ludność często widy­wała poetkę.

Gostków

Pałac zbudowany w 1802 r. w stylu klasycystycznym, piętrowy, położony w głębi dziedzińca, zwrócony frontem ku wschodowi. Wokół pałacu rozległy park z gę­stym drzewostanem liściastym.

Budowla założona jest na rzucie prostokąta, z półkolistym ryzalitem od strony ogrodu. Układ wnętrza dwutraktowy, analogiczny w obu kondygnacjach, na osi sieni z trzybiegową klatką schodową i owalnym salonem. Pół­nocna strona budynku posiada szereg sal o charakterze reprezentacyjnym.

Na uwagę zasługuje klasycystyczna polichromia wnętrz. W sieni nad drzwiami armatury.
Na klatce schodowej kolumnada z romantycznym pejzażem i świątynią w par­ku. Na suficie piętra putta w chmurach. Na parterze w salonie znajduje się plafon Cezara w ramie
z rocaillami, zaś w przylegającym od północy pokoju, na suficie, cztery pory roku
w medalionach i groteski; w pokoju przylegającym do sieni, od północy, malowane supraporty z wazami, kwiatami, owocami i liśćmi akantu. Na pię­trze w salonie owalny plafon przedstawiający Zeusa na Olimpie, w ramie o dekoracji pompejańskiej; w pokoju przylegającym do klatki schodowej od północy, górna część ściany i sufit o dekoracji geometrycznej, z alego­rycznymi postaciami na ścianach oraz trzy pejzaże roman­tyczne
w ramach pompejańskich.

Przy skrzyżowaniu dróg znajduje się oryginalny pomnik ofiar hitlerowskiego terroru
i bojowników o niepodle­głość: tablica pamiątkowa ufundowana przez miejscowe społeczeństwo, wmurowana została tu w ogromnych roz­miarów i niezwykłego kształtu głaz narzutowy.

Spicymierz

Położony na lewym brzegu rzeki Warty, 2 km od Uniejowa. Jest to stara, ładnie zabudowana wieś, dawniej własność kościelna, niegdyś jeden z ważniejszych grodów kasztelańskich, strzegących przeprawy przez Wartę. W początkach XII w. Spicymierz stanowił letnią rezydencję arcybiskupów.

Od rzeki wieś oddzielona jest rozwiniętą siecią łach i martwych koryt, poprzecinana kępami zarośli i usypi­skami piasku. Podczas prowadzonych tu prac badawczych na jednej z kęp odkryto dużych rozmiarów grodzisko stożkowate, otoczone wałem i fosą. Obiekt położony jest w łęgach, między właściwym korytem Warty a Starą Wartą, na gruntach rolnika Gawłowskiego, na południe od drogi z Uniejowa do Spicymierza, tuż pod wsią. Obok grodziska znajduje się podgrodzie, oddzielone od grodziska fosą i wałem. Miejsce to ludność okoliczna nazywa „gó­rą" lub „kasztelanką".

Księże Młyny

Wieś malowniczo położona na prawym brzegu Warty, w otoczeniu suchych, dużych kompleksów leś­nych, o 50 km od Łodzi, 7 km od Uniejowa. Wartości wypoczynkowe miejscowości odkryte w ostat­nich latach przyczyniły się do aktywizacji gospodarczej. Wybudowano tu nową drogę dojazdową od Niewiesza, sklep z restauracją czynną sezonowo, doprowadzono energię elektryczną; obecnie czyni się również przygo­towania do budowy wiejskiego wodociągu. Wykorzystując lokalne warunki zlokalizowano, w opar­ciu o Wartę, piękną plażę piaszczystą, ośrodek wypo­czynku świątecznego dla mieszkańców m. Łodzi. POSTiW prowadzi kąpielisko na rzece, wypożyczalnię sprzętu turystyczno-sportowego, parking i pole biwako­we. W przyszłości planowana jest także budowa cam­pingu.

W lesie łódzkie zakłady pracy zlokalizowały wiele ośrod­ków wypoczynku stałego.
W najbliższych latach dla wy­poczynku łódzkich rodzin robotniczych budowane będą dalsze.

Księże Młyny zyskały na stałe miano jednego z więk­szych i lepszych ośrodków wypoczynkowych pięknej Zie­mi Łódzkiej.

Chełmno n/Nerem

Miejscowość odległa od Uniejowa o 20 km. Tu, w lasach, istniał obóz masowej zagłady Kulmhof, w którym od grudnia 1941 r. do końca wojny hitlerowscy oprawcy wymordowali ponad 300 000 ludzi. W lasach rzuchowskich palono zwłoki zagazowanych spalinami Polaków, Żydów, Cyganów, jeńców radzieckich, dzieci z Zamojszczyzny i Lidie
z Czechosłowacji. Obóz był dokła­dnie zamaskowany, a wycofujący się Niemcy starannie zatarli ślady zbrodni, toteż szczątki obozu odkryte zosta­ły dopiero w kilka lat po wojnie.

Na miejscu kaźni wybudowano monumentalnych rozmia­rów pomnik-mauzoleum dzieła J. Stasińskiego i J. Buszkiewicza.

Z Uniejowa prowadzi szlak turystyczny znakowany ko­lorem żółtym, długości 38 km, noszący nazwę im K. Deczyńskiego. Szlak biegnie przez Księże Młyny, Siedlątków, Popów, Bródnie (miejsce urodzenia K. Deczyńskie-go — 1800 r., zmarł we Francji w 1838 r.), Brzeg do Warty. W opracowaniu znajduje się Szlak Walk nad Bzu­rą z 1939 roku, z Uniejowa do Kampinosu przez Łęczycę, Piątek, Łowicz, Sochaczew.

UNIEJÓW. PLAN MIASTA:

1. ZAMEK — WOJEWÓDZKI OŚRODEK SPORTU, TURYSTYKI I WYPOCZYN­KU, TEL. 144 i 145, PUNKT „IT"

2. PREZYDIUM MRN, UL. BOGUMIŁA, TEL. 62

3. SCHRONISKO MŁODZIEŻOWE — SZKOŁA PODSTAWOWA, TEL. 75 (CZYNNE VII—VIII)

4. OŚRODEK ZDROWIA, TEL. 61

5. POCZTA, UL. BOGUMIŁA, TEL. 37

6. STACJA BENZYNOWA CPN, UL. DĄBSKA, TEL. 123

7. MO, UL. KOSCIELNICKA, TEL. 07

8. APTEKA SPOŁECZNA, UL. BOGU­MIŁA 32, TEL. 32

9. RESTAURACJA „MIMOZA", RYNEK, TEL. Ill

10. RESTAURACJA „ZAMKOWA", ZA­MEK, TEL. 144

11. KAWIARNIA „WALENTYNKA", NAD WARTĄ (SEZONOWA)

12. KAWIARNIA „LEGENDA", ZAMEK, TEL. 144

13. PRZYSTANEK PKS

14. KINO „USTRONIE", TEL. 58

15. KOŚCIÓŁ

16. PARKING

17. PRZYSTAŃ KAJAKOWA

---