TEMAT PRACY:POSTAWY RODZICIELSKIE.
Na kształtowanie się osobowości dziecka pierwszy, największy i podstawowy wpływ ma rodzina. Środowisko to powinno być trwałe i nierozerwalne, ale w niektórych przypadkach ulega rozbiciu przez rozwód,seperacje lub śmierć.
Psychospołeczne oddziaływania rodziców na swoje dzieci mają rozległy zasięg i wpływ na poszczególne sfery, takie jak: motoryka, rozwój funkcji poznawczych, społecznych, osiągnięcia szkolne, na samoocenę itp.
W procesie wychowania rodzice przyjmują różne postawy. Czasami nie uświadamiają sobie do końca, że zawsze ich zachowanie wywiera piętno na dziecku - dobre lub złe, a to rzutuje na jego przyszłość.
Postawę rodzicielską można określić jako tendencję do zachowania się w pewien specyficzny sposób w stosunku do dziecka. Każda postawa zawiera 3 elementy-składniki:
1)myślowy - wypowiedź o dziecku „ to taki mądry, miły chłopiec” lub „on jest okropnie nieznośny”
2) działania - czynne zachowanie wobec dziecka,np. matka tuli dziecko lub je karci
3) uczuciowy - zawsze towarzyszy obu poprzednim(może być wyrażona słownie lub czynem).
Postawy rodzicielskie ulegają zmianom w miarę jak zmienia się dziecko wkraczające w różne fazy rozwoju. Zmianie podlegają głównie: stopień i jakość dawanej dziecku swobody, oraz formy dozoru nad dzieckiem. W miarę dorastania maleje konieczność bliskiego kontaktu fizycznego, a wzrasta rola więzi psychicznej z rodzicami. Jeśli rodzice wraz z rozwojem dziecka nie przyjmują postaw właściwych dla danego okresu rozwojowego, prowadzi to do konfliktów, zaburzeń w zachowaniu dziecka, a w konsekwencji do deformacji w rozwoju jego osobowości. Zależność osobowości dziecka od postawy jego rodziców przejawia się u niego w rozwoju: sprawności umysłowej, uczuciowości, aktywności, uspołecznienia, dobrego lub złego przystosowania w szkole, stosunku do dorosłych.
Z postawami rodzicielskimi łączą się w sposób istotny typy osobowości rodziców.
J. Obuchowska wyodrębniła sześć typów osobowości matek będących przyczyną negatywnego funkcjonowania dziecka.Są to matki:
- Matka autokratyczna
wymaga od dziecka bezwzględnego podporządkowania,
bezustannie nim steruje,
Dziecko boi się matki,dlatego za wszelką cenę chce spełnić jej oczekiwania.
- Matka pedantyczna
jest drobiazgowa, nieustępliwa, korygująca, ciągle narzuca dziecku zbyt wysokie wymagania.
Dziecko nie mogąc sprostać tym wymaganiom narażone jest na utratę miłości.
- Matka lękowa
jest niezmiernie skrupulatna i opiekuńcza,
nie potrafi docenić możliwości dziecka,
chroni je przed rówieśnikami,
rozwiązuje za nie wszelkie problemy
- Matka niezrównoważona
jest nerwowa,
najczęściej przemęczona pracą nie potrafi znaleźć czasu dla siebie i dla rodziny,co powoduje jej wybuchowość i drażliwość.
- Matka niekochająca
nie troszczy się o dziecko,
nie poświęca mu czasu,
podrzuca dziecko pod opiekę krewnym.
Dziecko czuje się nieszczęśliwe,pozbawione bezpieczeństwa.
- Matka nieszczęśliwa
to kobieta smutna, zgorzkniała, często zawiedziona pożyciem małżeńskim,
niekiedy przelewa na dziecko wszystkie swoje uczucia,
czasami odrzuca je,gdy jest podobne do ojca.
- Matka stresująca
działa niezależnie od innych układów w rodzinie,
jej ujemny wpływ na dziecko może być z trudem kompensowany,
zdarza się,że niektóre cechy matek występują jednocześnie i wówczas ich stresujący wpływ jest jeszcze większy.
Wśród negatywnych typów postaw ojców najsilniej zaznaczona rolę przypisuje się następującym typom:
- Typ ojca nieobecnego stosuje się zarówno do określenia sytuacji, której autorytet ojca sprowadzony jest do minimum wobec dominującej matki,jak również dla oznaczenia braku zainteresowania ojca sprawami dziecka.
- Typ ojca rygorystycznego i surowego cechuje nadmierne egzekwowanie wymagań w stosunku do dziecka.
- Ojciec groźny
często wykazuje utajoną wrogość i nienawiść do własnych dzieci.
ten typ jest często spotykany w rodzinach alkoholików.
|
Wymienione typy osobowości ojców i matek wpływają niekorzystnie na kształtowanie się stosunków rodzinnych i atmosferę życia domowego. |
Postawy rodzicielskie a zaburzenia występujące u dzieci-zależność między postawą rodziców a zachowaniami dzieci:
Rodzic dominujący-ten typ rodzica kształtuje w dzieciach najbardziej negatywne cechy.
rodzice mają bardzo wysokie oczekiwania i sztywne zasady wobec dzieci,
rzadko zaś okazują ciepło i troskliwe wsparcie
Są przekonanie,że pewne rzeczy są złe i nakazują,aby dzieci trzymały się od nich z daleka nie uzasadniają jednak dzieciom,dlaczego dane rzeczy są złe-Wzbudza to ciekawość u dzieci,które mają ochotę angażowania się w niedozwolone przyjaźnie,odwiedzanie zabronionych miejsc.
Badania przeprowadzone przez psychologów i psychiatrów dowodzące wysoko stopień agresji u dzieci jest spowodowany zachowaniem przesadnie dominujących rodziców.Agresja ta zazwyczaj trwa przez całe życie i może prowadzić do większej przemocy.Badania wykazały również,że surowa dyscyplina połączona z odrzuceniem może prowadzić do bardzo agresywnego zachowania.
Typowe wypowiedzi i zachowania rodziców dominujących:
„Zasady są zasadami”
„Spóźniłeś się, więc idziesz spać bez kolacji”
„Nie musisz wiedzieć wszystkiego. Rób, co mówię”
„Ile razy ci mówiłam, żebyś tego nie robił!? Idź do pokoju, dostaniesz lanie!”
Reakcje dzieci, które mają rodziców dominujących:
Darzą siebie niewielkim szacunkiem. Mają niewielką zdolność do podporządkowania się zasadom,normom,władzą,
Ogromna surowość rodziców”łamie ducha” dziecka,co prowadzi do przeciwstawiania się,milczenia lub buntu,
Dziecko zazwyczaj nie chce mieć nic wspólnego z zasadami w ogóle albo zasadami rodziców(zazwyczaj odrzuca ich ideały),
Może poddawać się wpływom innych dzieci,które buntują się przeciwko swoim rodzicom i ogólnym zasadom społecznym,
Może używać środków psychoaktywnych lub angażować się w inne ryzykowne działania,np.sekty ,grupy subkulturowe,
Dziecko poza domem może agresywnie,głośno domagać się swoich praw,np.w szkole sprawia kłopoty wychowawcze,by skupić na sobie uwagę innych.
Rodzic zaniedbujący
nie okazuje dzieciom miłości i wsparcia,ani nie kieruje się miłością,
najczęściej izoluje się od dzieci za pomocą opiekunek,
rodzicami stają się tylko wtedy,gdy pojawiają się kłopoty- wtedy to bardzo restrykcyjnie”wychowują”dzieci za pomocą różnego rodzaju restrykcji.(RESTRYKCJA-ograniczenie swobody),
generalnie dzieci są traktowane jako kłopot-„mają być widoczne,ale niesłyszane”,
rodziców zaniedbujących często nie ma w domu a nawet jak są to tak jakby byli nieobecni duchem-nie słuchają swoich dzieci,nie zwracają na nie uwagi,nie odpowiadają na ich potrzeby psychiczne.
Typowe wypowiedzi i zachowania rodziców zaniedbujących:
„Zrób to sam. Przecież widzisz, że jestem zajęty.”
„Daj mi spokój. Mam tyle spraw na głowie.”
„O rety! Znowu rozlany sok! Czy wy nie możecie być bardziej ostrożni?”
Nie, nie mogę ci pomóc. Muszę załatwić swoje ważne sprawy.”
„Daj mi spokój. Jestem zmęczona.”
Skutki, jakie wywołuje w dzieciach rodzic zaniedbujący:
Surowość i zaniedbywanie zazwyczaj łamią ducha dziecka, co prowadzi do buntu,
Dziecko dochodzi do wniosku, że nie warto spędzać z rodzicami czas,choć z drugiej strony bardzo tego pragnie,
Dziecku brakuje poczucia bezpieczeństwa, ponieważ rodzice są nieobliczalni,
Dziecko nie może ukształtować w sobie szacunku do siebie, ponieważ jemu nie okazuje się szacunku,ani nie uczy się go panowania nad sobą,
Niedotrzymywanie obietnic uczy dziecko, że słowa dorosłych można traktować „byle jak”,a ono samo jest mało warte,skoro można się z nim nie liczyć.
Dziecko ma zazwyczaj kłopoty w nauce, ponieważ jest słabo motywowane.
Rodzic pozwalający na wszystko
tacy rodzice są mili i wspierający,ale słabi w ustalaniu i egzekwowaniu zasad i ograniczeń,
chociaż mają dobre intencje,nieświadomie narażają dziecko za wiele trudności i kłopotów,
główną przyczyną tego,że rodzice pozwalają dzieciom na wszystko,jest ich wewnętrzny strach przed zrobieniem dziecku krzywdy zbyt surowymi zasadami,
z jednej strony rodzice pozwalający na wszystko są bardzo dobrzy we wspieraniu dzieci,okazują im bardzo dużo ciepła i miłością ofiarni,wyrozumiali i pełni pocieszenia drugiej zaś strony bezkrytycznie chroniąc tolerują również czyny i zachowania nie dopuszczalne,np.bicie innych dzieci,późne powroty do domu,zaniedbywanie obowiązków.
Zachowania i wypowiedzi typowe dla rodziców pozwalających na wszystko:
„W porządku. Tym razem możesz pójść później spać. Ja wiem, kochanie,jak bardzo lubisz ten program?”
„Jesteś zmęczona. Nie sprzątaj już po kolacji. Ja to zrobię.”
„Straszna jest ta twoja szkoła - Nie idź jutro, a ja napiszę ci usprawiedliwienie”
„Bardzo cię proszę, wstań już, spóźnię się przez ciebie do pracy.”
Przykłady zachowań dzieci, które mają rodziców pozwalających na wszystko:
Dziecko wyczuwa, że może dowolnie kierować rodzicami, uczy się manipulacji
Dziecko traci poczucie bezpieczeństwa - to jak opieranie się o ścianę,która się” wali”
Dziecko może darzyć siebie niewielkim szacunkiem, ponieważ nie nauczyło się kontrolowania siebie i nie nauczyło się innych umiejętności związanych z dyscypliną
Dziecko uczy się, że zasady nie są sztywne - można nimi manipulować.
Rodzice kochający i stanowczy
mają jasno określone zasady,wartości,normy życia i ograniczenia- poświęcają czas by nauczyć tego dzieci,
udzielają im jasnych komunikatów(ostrzeżeń),gdy dziecko przekracza ustalone granice.Jednocześnie okazuje dzieciom wsparcie(gesty miłości,spędzanie z nimi czasu,słuchanie ich),
są elastyczni i gotowi na wysłuchanie dziecka(jego punktu widzenia)również w sytuacji,gdy naruszono pewne ograniczenia(nawiązują dialog,rozwiązują problem),
to osoba cechująca się zdrowym i zrównoważonym połączeniem rodzica pozwalającego na wszystko i rodzica dominującego.Umie jasno określić normy i zasady,które ukazują stanowczość,ale jednocześnie działa i postępuje także dziecko wie,iż jest kochane.
Zachowania i wypowiedzi typowe dla rodziców kochających i stanowczych:
„Już kolejny raz spóźniasz się na obiad. Chcę wiedzieć, co jest tego powodem.Być może wspólnie rozwiążemy ten problem”
„Możesz pójść do kolegi o ile najpierw odrobisz zadanie”.
Przykłady zachowań dzieci, które mają rodziców kochających i stanowczych:
mają szacunek do siebie - czułe wsparcie i jasno określone granice,
ich świat jest bardziej bezpieczny - rozumieją, że istnieją nieprzekraczalne granice i zasady,
umieją się porozumieć z rodzicami - mniejsze zagrożenie totalnym buntem w okresie nastoletnim,
takie dzieci mają na ogół szacunek do siebie, łatwość uznawania władzy,większe zainteresowanie wiarą i zdecydowanie mniejszą skłonność do przyłączania się do grup ryzyka(sekty,subkultury).
Typologia postaw wg M. Ziemskiej wyróżnia 4 postawy właściwe i 4 postawy niewłaściwe.Do podstaw pozytywnych należą:
-akceptacja,
-współdziałanie z dzieckiem,
-rozumna swoboda,
-uznanie praw dziecka w rodzinie jako równych.
Akceptację - czyli przyjęcie - kochanie dziecka niezależnie od jego możliwości,dysfunkcji,usposobienia,osobowości,trudności.Rodzice akceptujący nie ukrywają przed dzieckiem swoich uczuć,okazują mu miłość i tolerancję,staraja się zaspokoić potrzeby dziecka,dają mu poczucie bezpieczeństwa,uznania i kochają je za to, jakie jest sytuacji, gdy dziecko zachowuje się nagannie,upominaja je i dają do zrozumienia,że to co robi w tej sytuacji jest złe,jednak nie dopuszczają do dziecka uczucia,że zła jest jego osobowość..
Uznanie praw dziecka w rodzinie jako równych - rodzice akceptują i ustosunkowują się do aktywności dziecka, zawsze mają na względzie jego poziom rozwoju i umiejętności; opiekunowie nie stosują kar i wymuszeń, ale tłumaczą dziecku, wyjaśniają mu, co jest dobre i pożądane, w takiej atmosferze rodzinnej dziecko ma zapewniony odpowiedni zakres swobody i indywidualności.
Współdziałanie z dzieckiem - świadczy o tym,iż rodzice świadomie wciągają dziecko do życia rodzinnego,mając przy tym na względzie jego możliwości rozwojowe.Rodzice są aktywni w na wiązywaniu kontaktu i we współdziałaniu z dzieckiem. Rodzice są gotowi pomóc, wyjaśnić dziecku, ale także uczą je samodzielności i umiejętności poszukiwania.
Rozumna swoboda - rodzice utrzymują autorytet oraz kierują dzieckiem, ale równocześnie dają mu poczucie swobody i pozwalają na samodzielną zabawę z dala od nich.
Do grupy postaw niewłaściwych zalicza się:
Postawa nadmiernie wymagająca-rodzice pragną mieć idealne dziecko, co prowadzi do tego, iż nie liczą się z jego potrzebami oraz możliwościami; tacy opiekunowie stale krytykują, poprawiają oraz uzupełniają dziecko; wychowanek traktowany jest z pozycji autorytetu bez jakichkolwiek praw.
Postawa unikająca - rodzice mało interesują się dzieckiem i jego problemami, często zaniedbują nawet podstawowe - biologiczne potrzeby; kontakt z dzieckiem jest pozornie dobry i maskowany poprzez obdarowywanie dziecka wieloma prezentami; zauważyć można niedbałość o bezpieczeństwo, niekonsekwencję w stawianych wymaganiach; nie angażuje się dziecka do spraw życia rodzinnego.
Postawa nadmiernie chroniąca - rodzice w każdej sytuacji życiowej znajdują zagrożenie dla dziecka i starają się je przed nim uchronić, w ten sposób paraliżują oni wszelką samodzielną działalność dziecka; dziecko uważane jest za wzór doskonałości i wychowywane jest bezkrytycznie; rodzice ulegają dziecku za każdym razem i spełniają jego każde życzenie.
Postawa odtrącająca - rodzice są niechętni lub nawet wrodzy względem swojego dziecka, żywią wobec niego uczucie rozczarowania i zawodu; rodzice demonstrują zachowania negatywne i otwarcie krytykują wychowanka, stosują surowe kary zastraszenia, nakazy, zakazy wobec dziecka; opiekunowie zupełnie nie tolerują jego wad i nie biorą pod uwagę stopnia rozwoju.
Podstawy rodzicielskie wobec dziecka niepełnosprawnego
Sposób pełnienia funkcji wychowawczych przez rodzinę oraz skutki oddziaływania obojga rodziców na dziecko zależą w znacznej mierze od postawy ojca i matki w stosunku do dziecka.
Pojawienie się w rodzinie dziecka niepełnosprawnego, wymagającego kształcenia specjalnego, przysparzającego rodzinie dodatkowych obowiązków, może zmienić stosunek rodziców do dziecka.
Najbardziej sprzyjająca rozwojowi dziecka niepełnosprawnego jest podstawa akceptacji dziecka takiego, jakim ono jest ze wszystkimi jego zaletami, wadami i ułomnościami. Rodzice, którzy akceptują w rodzinie dziecko niepełnosprawne, rozumieją jego potrzeby, trudności, troszczą się o nie, poświęcają mu wiele czasu. Nie skarżą się na dziecko, nie dają mu odczuć, że jest dla nich ciężarem. Cieszą się z jego osiągnięć, wyrażają gotowość do udziału w życiu dziecka. Uznają jego prawo do samostanowienia o sobie, liczą się ze zdaniem dziecka. Postawa akceptująca dziecko upośledzone tworzy postawę dobrej, prawidłowej atmosfery i warunkuje rozwój innych pozytywnych postaw wobec dziecka.
Do postawy akceptującej dziecko przez rodziców może dojść postawa nadmiernie chroniąca, co wpływa negatywnie na jego wychowanie. Postawa nazbyt chroniąca zdarza się u rodziców mających poczucie winy wobec dziecka. Najczęściej występuje ona u tych, którzy wyobrażają sobie, że zaburzenia czy odchylenie od normy zostało przez nich spowodowane. Postawa ta łączy się z niekonsekwentnym sposobem postępowania. Dziecko ma same przywileje, nie ma żadnych obowiązków. Rodzice na wszystko mu pozwalają, stale lękają się o jego zdrowie i bezpieczeństwo. Nieprzyzwyczajone jednak do żadnych obowiązków, napotyka trudności, zwłaszcza wychowawcze, bo nie umie współżyć w grupie, przez co często popada w konflikty z otoczeniem.
Do najbardziej drastycznych konsekwencji może doprowadzić postawa rodziców nadmiernie wymagająca wobec dziecka niepełnosprawnego. Mają oni w stosunku do dziecka duże aspiracje i bez względu na stopień upośledzenia stawiają przed nim duże wymagania. Dziecko takie nie ma żadnej swobody, a wszystkie jego poczynania są korygowane. Prowadzi to do wyrobienia u niego nerwowości, nadpobudliwości, często do zahamowań emocjonalnych.
Czasami rodzice, stwierdzając u dziecka zaburzenie, przyjmują postawę odrzucającą. Maria Ziemska dzieli postawę odrzucającą na: postawę odtrącania i unikania.
Postawa odtrącania polega na tym, że rodzice stosują wobec dziecka surowe kary, okazują mu niezadowolenie. Mówią dziecku, że jest dla nich ciężarem, często starają się umieścić je w zakładzie, mimo, że warunki domowe tego nie wymagają.
Postawa unikająca charakteryzuje się biernością w stosunku do potrzeb dziecka. Jeżeli rodzice oddadzą dziecko do zakładu specjalnego czy szpitala, nie interesują się nim wcale. Czasami zaspakajają dzieciom potrzeby materialne, opiekę specjalistyczną, dbają o ich wygody, ale charakteryzuje ich chłód uczuciowy.
Posiadanie dziecka niepełnosprawnego stawia rodziców w nowej i niezwykle trudnej sytuacji. Przystosowanie się do niej i opanowanie umiejętności jej optymalnego rozwiązania jest procesem długotrwałym, wymagającym nowego spojrzenia na szereg, rutynowo dotychczas realizowanych czynności bądź poznania zupełnie nieznanych spraw.
- 3 -