Katolicka nauka o małżeństwie i rodzinie
ks. prof. P. Bortkiewicz
literatura:
- katechezy Jana Pawła II „Mężczyzną i niewiastą stworzył ich”
- Familiaris Consortio
- List do Rodzin
- Deus Caritas est
- uksw.edu.pl - baza bibliograficzna t. moralnej
1. Kondycja i etos rodziny współczesnej
KAIROI - znaki czasu
KDK 47 - instytucja, miłość, zagrożenia demograficzne, uwarunkowania zewnętrzne
FC 6:
- plusy: żywsze poczucie wolności osobistej, jakość stosunków międzyosobowych, odpowiedzialne rodzicielstwo, promocja godności kobiety, wychowanie dzieci, rosnąca świadomość zacieśniania więzi między rodzinami, pełniejsze odkrycie zapotrzebowania religijnego
- minusy: błędne pojmowanie małżeństwa we wzajemnych odniesieniach, degradacja autorytetu rodziców, plaga rozwodów, przerywanie ciąży, sterylizacja, mentalność antynatalistyczna, osłabienie więzi w ramach wspólnoty małżeńskiej, zafałszowanie pierwotnej treści ludzkiej płciowości, zanik osobowej komunii w małżeństwie i rodzinie, zanik hierarchiczności, nietrwałość wspólnot, negacja prokreacji, antykoncepcja i aborcja traktowane jako rodzaj odpowiedzialnego rodzicielstwa, przemiany demograficzne, utrata funkcji wychowawczej, techniki reprodukcyjne
2 grupy przyczyn ujemnych zjawisk:
- zew.: kryzys prawdy i związany z nim kryzys pojęć - odpowiedzialne rodzicielstwo, wolna miłość, małżeństwa homoseksualne, in vitro - kiedyś techniki sztucznej reprodukcji i techniki wspomagania prokreacji, a dziś metody leczenia niepłodności; poza tym polityka państwa - prawo rodzinne, sytuacja ekonomiczna rodziny i społeczeństwa, media
- wew.: grzech i deformacja, osłabienie wrażliwości na Boga i człowieka, sekularyzm/hedonizm,
2. Płciowość - integralna część człowieczeństwa czy dodatek do niego?
- człowiek to jedność psychofizyczna - przez ciało dochodzi się do ducha
- aspekty:
a) somatyczny (cechy płciowe); płeć ustalona w fazie zygoty, płeć gonadalna, płeć popędowa, płeć somatyczna
pojawiają się głosy, że płeć jest określana przez krąg kulturowy (transseksualizm, homoseksualizm) - zaprzeczanie faktom biologicznym
b) psychiczny (popęd seksualny - nie jest równoznaczny z instynktem, którego nie można opanować, i który występuje w świecie zwierząt) - swoiste podniecenie i napięcie, które kieruje zachowania człowieka do pewnych czynności określonych budową anatomiczną (można nad nim zapanować) - nie determinuje, jest podłożem działań, które bliżej określa sam człowiek
c) osobowy (wyrażony w miłości) - filozofia:
miłość pożądania (amor concubiscentia), czysto cielesna, nie musi dotyczyć człowieka (ut mihi bene sit)
miłość upodobania (amor complacentia), ofiarność, element równowagi
miłość dobrej woli (amor benevolentia), istotne jest dawanie siebie, przykładem chrześcijańska miłość bliźniego bez chęci czegoś w zamian
- płciowość wyrazem całego człowieczeństwa
- sens:
a) znaczenie hedonistyczne
b) aspekt ponadhedonistyczny - otwarcie na prokreację
3. Miłość w małżeństwie:
KDK 49 „Miłość małżeńska”
- czysta i niepodzielna
- czynniki boskie i ludzkie (cielesna i duchowa)
- przenikająca całe życie
- wzajemna wierność
- uświęcona sakramentem Chrystusowym
- potrzeba łaski, pielęgnacji, modlitwy
- ogarnia dobro całej osoby
Humanae vitae 11:
- seks nie jest tożsamy z miłością ludzką
- człowiek nie tylko istotą płciową (eros naznaczony egoizmem), posiada osobowe TY
- przynaglenie do dzielenia się sobą
- miłość motywacyjna
- miłość trwała jest w gestii samych małżonków
4. Pismo Święte:
a) Stary Testament:
- małżeństwo wpisane w dzieje wielopokoleniowej rodziny
- okresem poprzedzającym było narzeczeństwo
- ojcowie decydowali o zawarciu małż. (patriarchat), gdzie dominującą rolę odgrywał ojciec pana młodego
- zawarcie kontraktu - wpłacenie określonej sumy pieniędzy, posag można było odpracować
- następowała zmiana statusu własności (wcześniej panna była własnością ojca)
- młodzi, którzy zawarli małż. byli nadal pod opieką rodziny
- wprowadzenie panny do domu oblubieńca (ceremonia trwała ok. 7 dni, czasem więcej)
- nie ma przeszkód dotyczących zawarcia małżeństwa (zabraniało się małż. w najbliższej rodzinie, ale stosowano w wielopokoleniowym klanie)
- restrykcyjne były zasady dotyczące zawarcia małż. mieszanych (z poganami)
- małż. miało charakter moralny i prawny
mężczyzna cudzołożył wtedy, gdy naruszał prawo własności
kobieta zawsze, gdy dopuściła się niewierności
- uzasadnieniem listu rozwodowego było coś drażliwego u kobiety
- w czasach prorockich i królewskich istniała poligamia (na pewno bigamia) zwłaszcza u ludzi zamożnych
- tendencja do posiadania dużego potomstwa
płodność istotnym elementem - zamierzona i pobłogosławiona przez Boga
dla kobiety szczęście i marzenie - stabilizacja i miłość męża
- bezżenność i dziewictwo nieznane, wyjątek stanowi Jeremiasz; samotność nie jest dla człowieka dobra (powód do wstydu i hańby)
- znana okresowa wstrzemięźliwość seksualna
- małż. traktowane w kategoriach przymierza (świadkiem jest sam Bóg)
b) Nowy Testament:
- Chrystus pozostaje bezżenny - wyznacznik nowości, obcuje jednak w rodzinie, z małżeństwami, odwiedza rodziny
- w samych naukach Chrystusa są pewne wątki związane z małż.:
nierozerwalność - zwrócenie uwagi na początek, odchodzi od sfery prawa ST i wchodzi w sferę pierwotną
uchylenie listu rozwodowego/ Mt: „chyba że z powodu nierządu”
- u św. Pawła teologia ciała: „wszystko wolno, ale nie wszystko przynosi korzyść”; przeciwstawianie się nadużyciom, rozpuście i nierządowi
- Ef 5,32 - mowa o paraleli miłości Chrystusa do Kościoła i miłości wzajemnej małżonków
- Ef 5, 23 - małż. jako sacramentum:
vinculum - święty związek
siglum - święty znak
5. Scholastyka:
- pytania:
kiedy zawarte zostaje małż.?
jaki jest jego cel?
relacja między sakramentem a łaską - „Sakrament małżeństwa udziela łaski” Albert Wielki
- „Summa contra gentiles” - realnie powoduje zbawienie
6. Reformacja:
- podważenie myśli katolickiej
- 1520 - odrzucanie sakramentalności małż.
- uznaje nierozerwalność i praktykujących rozwody nazywa antychrystami (cudzołóstwo, impotencja, stała niechęć do spełniania powinności małż., herezje, apostazje, złe traktowanie współmałż. - wyjątki, które zezwalają na rozerwalność małż.)
7. Kontrreformacja:
- obrona sakramentalności
- brak jedności poglądów: materia, forma, szafarz
- Sobór Trydencki ustala problematykę:
małż. ustanowione przez samego Chrystusa
„Doctrina de sacramento matrimonio”
„Canones de sacramenti matrimoni”
tylko Kościół ma prawo do ustalania przeszkód i nieważności
dopuszczalność separacji
- orzeczenia soborowe nie zostały wszędzie przyjęte
- dyskusja po soborze trwała [zwł. dotycząca szafarza sakramentu (kapłan - valde probabilis)]
- 1751 - Kongregacja do Interpretacji Soboru Trydenckiego, wbrew opinii papieża, uznała, że to, iż małżonkowie są szafarzami, jest b. szeroko przyjęte
- problem małżeństwa mieszanego
8. Czasy współczesne:
- Vaticanum II
wcześniej małż. jako kontrakt między partnerami -> na Soborze przejście do katolickiego powołania
wprowadzenie w tajemnicę odkupienia
- podsumowanie:
małż. ustanowione przez Stwórcę
obrządek łaciński - sakrament sprawują małżonkowie
obrządek wschodni - szafarzem prezbiter lub biskup
sakramentalna trwałość
nierozerwalność i jedność
dobra płynące z małżeństwa:
1. rodzenie i wychowanie potomstwa
2. wzajemna wierność w służbie jedności
3. nierozerwalność małżeństwa
cele małżeństwa w piśmie „Etymologie”:
1. prokreacja
2. wzajemna pomoc
3. zaspokajanie popędu
Innocenty III, Grzegorz IX - norma kanoniczna
scholastycy:
1. refleksja patrystyczna - zrodzenie i wychowanie potomstwa, zaradzenie pożądliwości
2. wspólnota w miłości duchowej
3. św. Tomasz: officium naturae - zrodzenie i wychowanie, officium civitatis - obow. społeczny, officium sacramenti - porządek nadprzyrodzony
9. In vitro:
- diagnostyka - badanie szczegółowe, hormonalne, narządów wewnętrznych
- zapłodnienie dwuetapowe: pobranie nasienia poddawanego testom, drugie pobranie służące celom reprodukcyjnym
- dawca zewnętrzny jest dawcą anonimowym
- silne dawki hormonów dla kobiety
- pod mikroskopem wprowadza się najsilniejsze plemniki do komórki jajowej
- zapłodnienie w ciele kobiety
- FIVET - wszczepienie embrionu do łona matki (zapładnia się kilka komórek)
- komplikacje większe niż przy aborcji
- przeczytać: „Donum vitae”, „Dignitas personae”
- spór:
teleologiści - ocena ze względu na skutek; funkcjonalistyczna koncepcja osoby (człowiek się staje, nie jest nim od samego początku), autonomia jednostki (embrion, brzuch jako własność kobiety i ona jest decydencką), autonomia nauki - postulat etosu specjalistów, argumenty zysków i strat
deontologiści - zwrócenie uwagi na istotę; argumenty równi pochyłej, życie nieprzeliczalnym dobrem
4