KATOLICKA NAUKA SPOŁECZNA

Wykład 1

1.TEMAT: Pojęcie KNS, metoda i źródła.

Pojęcie KNS

• Katolicka nauka społeczna - określenie po raz pierwszy pojawia się w encyklice Piusa XI „Quadragesimo anno' z 1931r. (QA 19.21)

• KNS - nauka zajmująca się formułowaniem twierdzeń zasad i wskazań w oparciu o moralną refleksję czynioną nad szeroko pojętą sferą społeczną, korzystająca z wyników badań nauk szczegółowych - m.in. ekonomia, socjologia, politologia

• Wcześniej często : socjologia chrześcijańska (katolicka)

• różnice metodologiczne - charakter empiryczny, opisowy, a normatywny por. etyka

• interdyscyplinarny charakter KNS i jej autonomia

• różnica wobec Nauczania społecznego - NSK (doktryna - nauczanie)

Interdyscyplinarny charakter KNS

• Przedmiot - zajmuje się szeroko rozumianymi zagadnieniami społecznymi

• KNS-NSK rodzi się z zetknięcia się orędzia ewangelicznego z konkretnymi problemami społecznymi

• Odwołuje się do dorobku wielu dyscyplin naukowych

• Filozofia i teologia (podstawą - formułowanie zasad i ocena)

• Nauki szczegółowe, pozytywne

Metoda KNS

• Sformułowana po raz pierwszy w encyklice Jana XXIII „Mater et magistra” z 1961r. (MM 234, odwołująca się do metody JOC Cardijina)

• Widzieć -> oceniać-> działać

Voir->juger>agir

• Widzieć (badać) - socjologia i inne nauki szczegółowe, badające konkretny fragment rzeczywistości

• Oceniać - zasady KNS, etyka i prawo moralne

• Działać - praktyczne wskazania odnośnie realizacji - o charakterze ogólnym

Trzy rodzaje zdań w KNS

• Twierdzenia o charakterze analitycznym, diagnostycznym, a niekiedy także prognostycznym - wyrażają krytyczną analizę istniejącej rzeczywistości społecznej, to znaczy działań, zachowań i postaw ludzi w określonych sytuacjach społecznych

• Twierdzenia o charakterze filozoficznym i teologicznym - pokazują podstawowe zasady i prawa moralne dotyczące człowieka, jego życia w świecie, społeczności i powołania nadprzyrodzonego człowieka

• Wypowiedzi o charakterze zaleceń i wskazań - w sprawach wiary i moralności kompetencje Kościoła są jasne, natomiast co do szczegółowych i technicznych rozwiązań problemów nie powinien on posuwać się zbyt daleko, bądź na zasadzie sugestii

Przyczyny i adresaci

• Nauczanie Kościoła i troska o dobro wspólne

• Zainteresowanie człowiekiem i jego problemami(por. humanizm integralny i solidarny)

• Humanizacja życia społecznego

• Charakter ewangelizacyjny wobec wielu sfer życia

• Czy zasady skierowane tylko do katolików i wierzących?

• Jan XXIII „Pacem in terris” z 1963r. - pierwszy raz:

• „Do wszystkich ludzi dobrej woli”

• silne odwołanie do prawa naturalnego

• por. zasada pomocniczości i solidarności w UE

Źródła KNS

• Pismo św.

• Tradycja

• Magisterium Kościoła

• Prawo naturalne

• Nauczanie wielkich teologów Kościoła

Pismo św. i tradycja

• Pismo św. i Tradycja razem stanowią Objawienie, które jest podstawą teologii, a także jest pomocne w odczytywaniu prawa naturalnego

• Formułowanie zasad KNS oraz różnych zjawisk społecznych odwołuje się i opiera na interpretacji w nowym kontekście kulturowym testów natchnionych (Pismo św.) których pierwszy wzór daje nam Tradycja.

• Tradycja - rozwija i pokazuje pierwotne „Zastosowanie” Pisma św. do spraw i problemów społecznych.

Magisterium Kościoła

• Magisterium Kościoła - władza nauczycielska w Kościele katolickim należąca do papieża i kolegium biskupów pozostających w nim w jedności

• Świadectwo, dbałość o przekazywanie prawd wiary i o czystość wiary oraz moralności

• Nauczanie soborów (zwłaszcza Watykańskiego II)

• Nauczanie papieży (encykliki, adhortacje, listy etc.)

• Nauczanie episkopatów krajowych i biskupów

• Moc wiążąca wykładni Magisterium w sprawach społecznych wobec wiernych - jeśli chodzi o zasady i kwestie dotyczące wiary i moralności (por. CA 3)

• wiara, moralność i związek ze sprawami nadprzyrodzonymi

• problemy mieszane

• sprawy doczesne

Prawo naturalne

• odbicie prawa wiecznego (Bożego)w sumieniu człowieku(wynikające ze stworzenia), które on odczytuje i ma charakter zobowiązujący dla każdego człowieka; obiektywne, powszechne, niezmienne

• Prawo naturalne a prawo natury (por. św. Tomasz) - charakter moralny, odczytywane w sumieniu

• Trzy stopnie prawa naturalnego wg św. Tomasza:

• Norma ogólna (intuicyjnie rozpoznawalna) prawa naturalnego:

• „Dobro należy czynić, a zła unikać.”

• Podstawowe skłonności naturalne człowieka:

• Zachowywanie własnego życia

• Przekazywanie życia - zachowanie gatunku

• Życie w społeczności - rozwój osobowości w społeczności

• Implikacje szczegółowe w oparciu o zasady logiki

• Prawo naturalne a prawo stanowione - prawo stanowione powinno opierać się na prawie naturalnym i powinno być przedłużeniem prawa naturalnego, ma charakter wtórny, stanowiony przez człowieka. Nie może być sprzeczne z prawem naturalnym

Nauczanie wielkich teologów

• Inna waga niż Magisterium Kościoła, ale także znaczący udział w rozwoju społecznej nauki Kościoła (por. HMSK)

• Nie ma mocy wiążącej, głównie o charakterze:

• wyjaśniającym

• systematyzującym

• inspirującym

• pomoc przedstawicielom Magisterium Kościoła w przygotowaniu i formułowaniu nauczania społecznego Kościoła

Historyczny rozwój a niezmienność zasad KNS:

• Stopniowe formułowanie zasad - precyzowanie pojęć

• Zmienne uwarunkowania kulturowe, społeczne, gospodarcze i polityczne a KNS

• Stałość zasad i odnoszenie ich do nowych uwarunkowań

• Twierdzenia bardziej szczegółowe muszą być analizowane z uwzględnieniem konkretnych uwarunkowań historycznych

2.Temat: Podstawowe zasady KNS

Przegląd:

• Personalizm - godność osoby ludzkiej

• Dobro wspólne i powszechne przeznaczenie dóbr

• Solidarność

• Pomocniczość i uczestnictwo

• Miłość i sprawiedliwość społeczna

Prawda i wolność *jedność wszystkich zasad i wartości

PERSONALIZM - godność osoby ludzkiej

• zasada personalizmu oznacza respektowanie szczególnej godności człowieka jako osoby w życiu społecznym

• Potrzeba wyjaśnienia dwóch kwestii związanych z wizją człowieka:

• Co oznacza godność człowieka jako osoby?

• Jaka jest relacja osoby wobec społeczeństwa?

• Integralna wizja człowieka jako jedności duchowo-cielesnej(humanizm integralny i solidarny)

• Godność osoby:

• nienabyta (naturalna i nadprzyrodzona) na niej opiera się zasada

• nabyta(kulturowa i nadprzyrodzona)

• Godność nienabyta ma charakter powszechny, absolutny, niezbywalny

• Godność nabyta ma charakter dynamiczny - wiąże się z wychowaniem, rozwojem osobowościowym, rozwojem wiary, pozycją w społeczeństwie.

• Nienabyta godność osoby:

Wymiar przyrodzony - naturalny:

• Rozumność, wolność, możność rozpoznawania dobra i zła( sumienie) => odpowiedzialność

• Ukierunkowany na rozwój własny i rozwój relacji z innymi

• Istota społeczna - powołanie do życia w społeczeństwie

• Zdolny do tworzenia kultury(praca i sztuka)

• „Człowiek jest jedynym stworzeniem na ziemi, którego Bóg chciał dla niego samego”(KDK 24) - obraz Boży - inne mają charakter podporządkowany (KDK - Gaudium et spes)

Wymiar nadprzyrodzony:

• Wcielenie - Chrystus poprzez to, że został człowiekiem w pewien sposób zjednoczył się z każdym człowiekiem - przez ten fakt człowiek podniesiony w swojej godności

• Odkupienie i ostateczne powołanie (do życia w jedności z Bogiem)

• Człowiek - „drogą Kościoła” : „człowiek jest pierwszą drogą, po której winien kroczyć Kościół w wypełnianiu swojego posłannictwa, jest pierwszą i podstawową drogą Kościoła, drogą wyznaczoną przez samego Chrystusa, drogą która nieodmiennie prowadzi przez Tajemnice Wcielenia i Odkupienia (RH- Redemptor Hominis 14) RH- Jan Paweł II

Personalizm - godność osoby ludzkiej

• Osoba a społeczność:

• Jako jednostka, w wymiarze cielesnym(materialnym) człowiek elementem całości (społeczeństwa) - podporządkowany całości

• Ograniczenie człowieka do tego wymiaru jest podstawą systemów totalitarnych

• Jako osoba człowiek ze względu na swą godność przekracza społeczeństwo(byt niesamoistny, wtórny), stąd społeczeństwo, jego organizacja, życie społeczne - rola służebna w życiu człowieka

• Personalizm(humanizm) solidarny - uwzględnienie wspólnego funkcjonowania z innymi osobami i ich potrzeb osobowych

• Osoby w społeczeństwie - równość co do nienabytej godności

• Konkretnym wyrazem i probierzem uwzględnienia zasady w życiu społecznym : katalog praw i obowiązków człowieka (oddzielny wykład)

• por. ius a lex - prawo naturalne a prawo stanowione, na ile jedno odpowiada drugiemu

Dobro wspólne i powszechne przeznaczenie dóbr

• PPD a DW(natura - (stworzenie) - kultura(całość wytworów ludzkich)

To pierwsze jest odnoszone częściej do całego stworzenia, co dane człowiekowi w akcie stworzenia; dobro wspólne odnosi się do dobra wytworzonego przez człowieka

• PPD - naturalny i pierwotny charakter prawa; Bóg stwarza i oddaje świat człowiekowi; obecnie to zdobycze techniczne i naukowe decydują o bogactwie i sile narodów, ich podział musi również uwzględniać PPD (CA - Centesimus Annus -32)

• DW - całość wytworów ludzkich, ale także dobro otrzymane w akcie stworzenia - por. podziały ziemi, oceanów , przestrzeni powietrznej, czy kosmosu(początki)

• PPD a własność prywatna - podporządkowany charakter, nie ma absolutnego charakteru

• Dobro wspólne:

• „ suma warunków życia społecznego, jakie bądź zrzeszeniom, bądź członkom społeczeństwa pozwalają osiągnąć pełniej i łatwiej własną doskonałość” (KDK 26)

Dobro wspólne i powszechne przeznaczenie dóbr

• Zasada dobra wspólnego ukierunkowuje działalność całej społeczności (państwa, czy całej ludzkości)

• Każdy człowiek i cała społeczność zobowiązani do tworzenia dobra wspólnego oraz mają prawo z niego korzystać (m.in. właściwy podział dóbr materialnych)

• Dobro wspólne a dobro indywidualne (stanowi jego element, część)

• Dobro wspólne a dobro osoby (nie może być sprzeczności - osoba podstawa i „kryterium” właściwego rozumienia dobra wspólnego)

• PPD i DW a opcja peryferyjna wobec ubogich: to ma silny związek z Ewangelią i nauczaniem Chrystusa i Kościoła; przy powszechnym przeznaczeniu dóbr - zwrócenie uwagi na najbiedniejszych = mają mieć szczególną pomoc społeczeństwa

Pomocniczość i uczestnictwo

• Sformułowana najpierw przez Piusa XI w „Quadregesimo anno” (QA 80)

• Jan Paweł II w „Centesimus annus””

• „społeczność wyższego rzędu nie powinna ingerować w wewnętrzne sprawy społeczności niższego rzędu, pozbawiając ją kompetencji, lecz raczej winna wspierać ją w razie konieczności i pomóc w koordynacji jej działań z działaniami innych grup społecznych, dla dobra wspólnego” (CA 48)

(= nie pomagać wtedy, gdy nie ma takiej potrzeby - dać szansę rozwoju jednostkom ,niższym strukturom organizacjom - np. wychowanie dziecka w rodzinie)

• Potrzeba konieczność pomocy - interwencji:

1. niezdolność do wypełnienia swoich obowiązków

2. zadanie możliwe do wypełnienia tylko przez większą jednostkę - por. Wałęsa

Pomocniczość i uczestnictwo:

• Schemat:

• a. państwa, organizmy społeczne większe i silniejsze

• b. Jednostki, małe grupy, małe i słabe państwa i instytucje

• pomocniczość od a. b.

• uczestnictwo od b. a.

Pozwolenie na rozwój skierowane ku zasadzie uczestnictwa - każdy ma prawo do uczestnictwa w społeczeństwie

• Podstawą tej zasady także w osobie ludzkiej - jej pierwszeństwem i jej rozwoju nad państwem, większą społecznością

• Wymaga rozwoju wszelkiego typu struktur pośrednich w społeczeństwie - wynika z natury człowieka (por. QA)

• por. np. odpowiedzialna praca, inicjatywa gospodarcza, samorządność, problem pomocy społecznej, pomoc krajom rozwijającym się

Solidarność

• dopełnienie zasady pomocniczości

• szerzej omówiona przez Pawła VI w „Populorum progressio”, następnie rozwinięta przez Jana Pawła II w SRS- „Sollicitudo rei socialis” i Benedykta XVI - CV

• oznacza: wspólne realizowanie wyznaczonych celów; zgodność w działaniu i wzajemne wspieranie się, w tym także pomoc słabszym

• Skierowana jest na realizację dobra wspólnego (por. potoczne rozumienie solidarności)

• Podstawą - społeczna natura człowieka

• Dla chrześcijan dodatkowe uzasadnienie w solidarności Boga z człowiekiem w osobie Jezusa Chrystusa

• Zasada społeczna a cnota moralna:

• Jako zasada społeczna - porządkuje działania instytucji w kierunku DW

• Jako cnota - doskonalenie człowieka - realne zobowiązanie i zaangażowanie na rzecz dobra wspólnego(nie jest to kwestia uczuć i chęci) por. SRS 38

Solidarność:

• Solidarność jako wartość sama w sobie - dążenie do solidarnego społeczeństwa, solidarności międzyludzkiej - cel do osiągnięcia

• Jej rozwój spowodowany szczególnym wzrostem współzależności międzyludzkiej i między narodami - na płaszczyźnie globalnej(SRS 38)

• Szczególnie ważna przy realizacji zadań wymagających zaangażowania wielu ludzi, czy nawet państw, zadań na płaszczyźnie globalnej por. kwestia zmian klimatycznych

• „Solidarność w sposób szczególny uwydatnia społeczną naturę właściwą osobie ludzkiej, równość wszystkich w godności i prawach, wspólną drogę ludzi i narodów do coraz bardziej przekonującej jedności. Świadomość związku współzależności między ludźmi i narodami, wyrażająca się na każdym poziomie, nigdy dotąd nie była tak rozpowszechniona jak dzisiaj(KNSK - Kompendium nauki społecznej Kościoła 192)

Sprawiedliwość

• Sprawiedliwość - oddać każdemu to, co mu się należy

• Św. Tomasz z Akwinu : 3 wymiary sprawiedliwości

społeczność - państwo

jednostka a jednostka = sprawiedliwość wymienna

społeczeństwo wobec jednostki =sprawiedliwość rozdzielcza(dystrybucyjna)

jednostka a społeczeństwo = sprawiedliwość prawna(legalna)

• Sprawiedliwość społeczna - wraz z rozwojem „kwestii społecznej”, oddać każdemu to co mu się należy z racji jego niezbywalnej godności wg porządku dobra wspólnego

• Dotyczy rzeczy i spraw w porządku materialnym i duchowym

• Rozwija się pojęcie od końca XIX i pocz. XXw.

• Od Leona XIII; szczególny wkład w rozwój pojęcia Pius XI

• Podstawowa zasada w stosunkach społecznych, regulująca życie międzyludzkie, także w relacjach międzynarodowych

• Jej zadaniem jest budowa ładu, wprowadzanie porządku w relacje społeczne i międzynarodowe

• Jest wymogiem, koniecznością, progiem minimalnym:

„przynajmniej to, co się na leży według sprawiedliwości”

Miłość

• Termin „miłość społeczna” pochodzi najpewniej od św. Tomasza; pełniejsze zastosowanie w KNS i nadanie jej właściwej treści - Pius XI

• Miłość jako cnota moralna a miłość jaka zasada regulująca życie społeczne:

• Benedykt XV, encyklika o pokoju Pacem Dei munus z 23 maja 1920r.

„Nie ma bowiem innego prawa miłości ewangelicznej dla poszczególnych jednostek, a innego dla państw i narodów, tworzonych przecież z poszczególnych ludzi”

• Społecznotwórczy charakter miłości:

• św. Augustyn : „Dwie miłości zbudowały dwa miasta: miłość siebie, posunięta aż do pogardy Boga zrodziła miasto ziemskie, miłość Boga posunięta aż do pogardy siebie, zrodziła miasto niebieskie (Państwo Boże...)

• Miłość jako podstawowa najważniejsza zasada życia społecznego:

„Jednak nawet wówczas gdyby człowiek wszystko otrzymał co mu się ze sprawiedliwości należy, zostałoby jeszcze bardzo szerokie pole dla działania miłości. Sprawiedliwość bowiem, nawet najwierniej przestrzegana, sama z siebie może wprawdzie usunąć przyczyny walk społecznych, nigdy jednak nie zdoła złączyć serc i umysłów(..) A bogate doświadczenie dowodzi, że gdy tej łączności braknie zawodzą nawet najmędrsze przepisy” (Pius XI, QA 137)

• Miłość musi mieć jednak oparcie w sprawiedliwości i być w niej zakotwiczona inaczej staje się nieuporządkowanym uczuciem, emocją, która może prowadzić w niewłaściwym kierunku (cf.BXVI - „miłość w prawdzie”)

• „Sprawiedliwość jutra będzie tym, co dzisiaj nazywamy caritas, tak samo jak sprawiedliwość dzisiejsza jest wczorajszą caritas” (Ch.Gide, Solidarite ou charite)

• „Cywilizacja miłości” (Paweł VI, Orędzie na światowy Dzień Pokoju 1977; JPII,DM 14,SRS 33,CA10)

• „In necessariis unitas, in dubiis libertas, in omnibus caritas” = „W tym co konieczne jedność, w tym co wątpliwe wolność, we wszystkim miłość” - św. Augustyn

Wartości: Prawda i wolność

• „Wartości społeczne wyrażają ocenę tych określonych aspektów dobra moralnego, które zasady chcą uzyskać, przedstawiając się jako punkty odniesienia dla właściwej budowy i prowadzenia uporządkowanego życia społecznego” (KNSK 197)

• „Wszystkie wartości społeczne są nieodłącznie związane z godnością osoby ludzkiej, sprzyjając jej autentycznemu rozwojowi (KNSK 197)

• „Prawda, sprawiedliwość i wolność to wartości, które wypływają i czerpią moc do rozwoju z wewnętrznego źródła miłości” KNSK 205

• Prawda: „Im bardziej osoby i grupy społeczne starają się rozwiązywać problemy społeczne zgodnie z prawdą, w tym większym stopniu odstępują od samowoli i stosują się do obiektywnych wymogów moralności” (KNSK 198)

• Wolność: to najwyższy znak Bożego obrazu w człowieku

• „Nie należy zawężać znaczenia wolności i rozpatrywać jej w perspektywie czysto indywidualistycznej sprowadzać do samowolnego i niekontrolowanego korzystania ze swej autonomii „ (KNSK 199)

• „Pełnia wolności polega na rozporządzaniu sobą, w świetle autentycznego dobra, wpisanego w horyzont powszechnego dobra wspólnego” ( KNSK 200)

3.Temat: Najważniejsze teksty społeczne papieży

Krótki przegląd:

• Leon XIII (1878-1903)

• Rerum Novarum

• Pius XI (1922 - 1939)

• Quadragesimo anno

• Divini Redemptoris i Mit brennender Sorge

• Pius XII (1939-1958)

• Wigilijne orędzia radiowe

• Jan XXIII (1958-1963)

• Mater et magistra

• Pacem in terris

• Paweł VI (1963-1978)

• Populorum progressio

• Octogesima advensiens

• Jan Paweł II (1978-2005)

• Laborem exercens (90-ta rocznica)

• Sollicitudo rei socialis

• Centesimus annus

- Benedykt XVI 2005-

Deus caritas est

• Caritas in veritate

Rerum Novarum - 15.05.1891r.

• Kontekst społeczno-historyczny:

• II rewolucja przemysłowa ; szybki rozwój kapitalizmu, rozwinięcie klasy kapitalistów i robotników, praca najemna, silny antagonizm, konflikt interesów

• socjalizm jako radykalna próba odpowiedzi na wady kapitalizmu, Marks - istota problemu w ekonomii, własności środków produkcji

• Powstawanie związków zawodowych

• „...nowe postępy w przemyśle o nowe metody produkcji, zmiana stosunków między przedsiębiorcami a pracownikami najemnymi, napływ bogactw do rąk niewielu przy równoczesnym zubożeniu mas, wzrost zaufania pracowników we własne siły i łączność miedzy nimi, nade wszystko zaś pogorszenie się obyczajów, sprawiły, że walka społeczna zawrzała (RN 1)

• Głos Magisterium Kościoła

• tzw. „kwestia społeczna”, głównie problem ekonomiczny

• poza ukazaniem wad rozwijających się systemów, pierwszy pozytywny wykład nauczania społecznego przez Magisterium Kościoła w czasach nowożytnych

• Główne tezy:

• Podstawą problemu - zły ustrój społeczno - gospodarczy (ówczesny kapitalizm - liberalizm)

• Fałszywe rozwiązanie : ówczesny socjalizm

• Społeczna własność środków produkcji

• Nierozwiązywalny antagonizm między klasami

• Krytyka zarówno ówczesnego liberalizmu, jak i socjalizmu, jednakże szczególny nacisk na ten drugi błąd

• Podkreślenie znaczenia własności prywatnej dla funkcjonowania społeczeństw - silne podkreślenie jej znaczenia jako wynikającej z natury

• Potrzeba właściwej polityki społecznej z udziałem państwa, Kościoła i związków zawodowych

• Konkretna propozycja rozwiązania problemu : upowszechnienie własności (uwłaszczenie), dzięki sprawiedliwej płacy(możliwość oszczędzania)

Etap przejściowy:

• Św. Pius X (1903-1914) problem modernizmu

• Benedykt XV (1914-1921) I wojna światowa - główny problem pokoju światowego

Quadragesimo anno - 15.05.1931r.

• Kontekst społeczno - historyczny

• krach gospodarczy - 1929-33 - pierwszy o charakterze światowym i największy do tej pory

• Główne tezy

• Aktualność i wielkość nauczania Leona XIII

• Kontynuacja - nowe problemy; 40- sta rocznica RN

• „(Leon XIII) Nie prosi o pomoc ani liberalizmu, ani socjalizmu, ponieważ pierwszy okazał nieudolność swoją do rozwiązania kwestii społecznej, a drugi zalecił lekarstwo, które było by gorszym od choroby samej i przyprawiłaby ludzkość o większe jeszcze niebezpieczeństwo” (QA 10)

• przeciwko skrajnemu liberalizmowi - główny nacisk (por. kryzys)

• Propozycja gruntownej przebudowy dotychczasowego systemu społeczno - ekonomicznego; korporacjonizm chrześcijański - struktury pośrednie(zniszczone przez gwałtowny rozwój „dzikiego” kapitalizmu); podtytuł encykliki - „o Ewangelii”. Jako środek zaradczy przeciwko walce klasowej i problemom społecznym epoki podaje powołanie do życia zrzeszeń, czy organizacji zawodowych mających charakter korporacji. Daje ona konkretne propozycje uregulowania palących problemów społecznych, także, w perspektywie międzynarodowej - globalnej.

• Sprawiedliwość i miłość społeczna - „Główną rolę do odegrania w odrodzeniu moralnym ma miłość, która jest więzią doskonałości (Kol 3, 14)

• (QA 137) Dążyć do tego, by „poniekąd i o organizmie społecznym można będzie powiedzieć to, co Apostoł mówi o mistycznym ciele Chrystusa; Z niego cale Ciało - zespalane i utrzymywane w łączności dzięki całej więzi umacniającej każdy z członków stosowne do jego miary - przyczynia sobie wzrostu dla budowania siebie w miłości” (Ef 4,16) „(QA 92)

• zasada pomocniczości

• nazwa „katolicka nauka społeczna”(.....)

• szczegółowe wskazania na przykład na temat płacy rodzinnej

• nowy adres encykliki „także do wiernych Chrześcijan katolików świata”

Divini Redemptoris i Mit brennender Sorge (1937r.)

• DR (1937) - skierowana przeciwko „bezbożnemu komunizmowi” i jego założeniom; w ekonomii głównie niszczenie własności prywatnej, również ucisk i wyzysk mas, którym obiecywano zmianę na lepsze

• Mit brennender Sorge z 1937r. - potępienie narodowego socjalizmu - nazizmu w Niemczech; łamanie podstawowych praw ludzkich

• Non abbiamo bisogno z 1931r. - potępienie faszyzmu we Włoszech

Wigilijne orędzia radiowe Piusa XII

• Nacisk na prawo naturalne oraz poszanowanie godności i praw osoby ludzkiej, m.in. przemówienie z 1942r.

• Płaca rodzinna

• Własność prywatna dla wszystkich (choćby niewielka)

• Przeniknięcie ustroju społecznego duchem chrześcijańskim

• Sprzyjanie rozwojowi więzi społecznych i łagodzenie konfliktów

• Potępienie wobec komunizmu, nazizmu i faszyzmu

• Zagrożenie materializmem, a także przez nieuporządkowany rozwój techniki, który może wprowadzać zamieszanie w życiu społecznym w jego naturalnym rozwoju

Jan XXIII - Mater et Magistra z 15.05.1961r.

• W 70-tą rocznicę encykliki Rerum Novarum

• Jako główny problem społeczny widzi nie zubożenie klasy robotniczej i wyzysk ze strony kapitalistów, ani liberalizm ekonomiczny, ale nierównomierny podział dochodu społecznego w skali państwa jak i międzynarodowej; (sprawiedliwość rozdzielcza)

• Zasada humanizmu chrześcijańskiego - człowiek w perspektywie nadprzyrodzonej

• Problemy ówczesne:

• Zanalizował zjawisko przeludnienia i niedorozwoju w krajach najbiedniejszych - zasady rozwiązania (MM 185-195)

• Problem technicznego i ekonomicznego zacofania rolnictwa wobec szybkiego rozwoju miast; podkreślenie znaczenia wsi i produkcji rolnej (MM 137-141;150-152)

• Duża rola i odpowiedzialność państwa (sprawiedliwość rozdzielcza)

• Problem neokolonializmu i jego zagrożenia(MM 171-174)

• Potrzeba rozwinąć współpracę między narodami (MM 200-211) opartą na porządku moralnym, którego podstawą jest Bóg

• Metodologia KNS :”zbadać, ocenić, działać” (MM 234)

Jan XXIII - Pacem in terris - Pokój na ziemi z 11.04.1963r.

• Charakter głównie społeczno-polityczny; niebezpieczeństwo wybuchu wojny atomowej, tzw. kryzys kubański (konflikt USA ze Związkiem Radzieckim), blokada Kuby

• Bardzo istotne kwestie dotyczące procesu globalizacji; pokój światowy może być oparty na tylko właściwych zasadach

• Adres : „do wszystkich ludzi dobrej woli”

• Argumentacja głównie oparta na zasadach moralnych i „słusznym rozumie” (prawie naturalnym)

• Godność i prawa osoby - katalog praw (PT 11-27) jak i obowiązków człowieka (PT 28-45) - ład i porządek miedzy ludźmi jest podstawą pokoju na świecie (PT 1-3)

• Podkreślenie wzrastającej współzależności między państwami (PT 130-135)

• Potrzeba rządu światowego

• Podaje zasady ustanowienia i działania takiej władzy (PT 138-145)

Gaudium et spes - 07.12.1965r.

Dokument Soboru Watykańskiego II razem z Papieżem

• Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym

• Podstawy KNS; znaki czasu(p.4); humanizm; dialog ze światem

• Aktywność ludzka w świecie - podstawowe zasady (p.33-39)

• Zadanie Kościoła w świecie współczesnym(40-45)

• Godność małżeństwa i rodziny(47-52)

• Podnoszenie poziomu kultury(53-62)

• Życie gospodarczo-społeczne(63-72)

• Wspólnota polityczna(73-76)

• Umacnianie pokoju i rozwijanie wspólnoty narodów(77-90)

Paweł VI - Populorum progressio z 26.03.1967r.

• Kontekst : druga połowa lat 60-tych - narastanie dysproporcji między narodami; zarzewie nowych konfliktów

• Tytuł: „o popieraniu rozwoju narodów” - charakter globalny problemu

• Rozwinięcie Gaudium et spes - Życie gospodarczo - społeczne (63-72)

• I część encykliki : Rozwój integralny człowieka

• Rozwój : „przejście od warunków mniej ludzkich do warunków bardziej godnych człowieka”(PP 20)

• Rozwój integralny : przyczyniający się do rozwoju „każdego człowieka i całego człowieka” - rozwój człowieka we wszystkich sferach

• Całościowy rozwój wymaga hierarchizacji wartości

• „Rozwój oznacza to samo co pokój” (PP 87)

• II część : Sprawiedliwość społeczna w skali międzynarodowej - solidarny rozwój ludzki

• Napiętnowanie niesprawiedliwości w stosunkach międzynarodowych (dopuszczenie buntów i rewolucji w skrajnych przypadkach) PP 31

• Potrzeba niwelowania różnic w rozwoju gospodarczym i społecznym

• Podstawy nauczania o potrzebie budowy „cywilizacji miłości” (PP 73) - samo sformułowanie w „Orędziu na Światowy Dzień Pokoju 1977”

Paweł VI - Octogesima adveniens z 14.05.1971r.

• Forma listu apostolskiego

• W 80-tą rocznicę Rerum Novarum

• Nowe problemy związane z zachodnim światem uprzemysłowionym i społeczeństwem postindustrialnym:

• silna urbanizacja - przeludnienie miast

• problem degradacji środowiska naturalnego

• silny rozwój środków komunikacji społecznej

• Inne : problem miejsca młodzieży, kobiety we współczesnym świecie, problem dyskryminacji rasowej, religijnej etc.

• Konieczność solidarnego działania na rzecz dobra wspólnego

Jan Paweł II - Laborem exercens z 1981r.

• O pracy ludzkiej - 90-ta rocznica Rerum Novarum

• Szczegółowe zagadnienie potraktowane szerzej

• Praca w perspektywie zbawczej : od stworzenia do odkupienia

• Człowiek - podmiotem i celem pracy

• Charakter podmiotowy pracy - rozwój osobowy ( wpisana w naturę) - „Jako osoba jest tedy człowiek podmiotem pracy. Jako osoba pracuje, wykonuje różne czynności przynależące do procesu pracy, a wszystkie one, bez względu na ich charakter, mają służyć urzeczywistnianiu się jego człowieczeństwa, spełnianiu osobowego powołania, które jest mu właściwe z racji samegoż człowieczeństwa.” (LE 6)

• Człowiek celem pracy: człowiek „podmiot i sprawca, a przez to samo także jako właściwy cel całego procesu produkcji”(LE 7)

• Krytyka materialistycznych podejść i uprzedmiotowienia człowieka zarówno ze strony kapitalizmu, jak i komunizmu

• Godność pracy, prawo do pracy, zobowiązanie do pracy (LE 16)- rozwiązanie konfliktu między pracownikami a właścicielami kapitału

• Zatrudnienie i słuszna płaca (LE 18-19)

• Uprawnienia do zrzeszania się - związki zawodowe

Jan Paweł II - Sollicitudo rei socialis z 1987r.

• Nawiązanie do encykliki Populorum progressio

• 20-ta rocznica PP; wskazuje na potrzebę ( w związku ze zmianami społeczno- gospodarczymi) bogatszej i bardziej zróżnicowanej koncepcji rozwoju (SRS 4)

• Problemy rozwoju w perspektywie ostatnich 20-tu lat (wcześniej zbyt optymistycznie - SRS 13)

• Dramatyczna sytuacja krajów Trzeciego Świata - przepaść rozwojowa Północ - Południe - jeden z głównych problemów rozwoju na świecie

• Konfrontacja między blokami : wschodnim i zachodnim; wyścig zbrojeń

• Rozszerzanie się zjawiska bezrobocia, wzrost zadłużenia międzynarodowego krajów, problemy demograficzne

• Pozytywne elementy rozwoju międzynarodowego:

• Większa świadomość osoby ludzkiej

• Rozwój instytucji i organizacji międzynarodowych

• Większa troska o środowisko naturalne

• Podkreślone znaczenie solidarnego działania, rozwinięta zasada solidarności przez Papieża

• Prawdziwy rozwój a nieokreślony postęp - potrzeba bardziej wzbogacać „być” niż „mieć” : „samo nagromadzenie dóbr i usług nawet z korzyścią dla większości nie wystarcza do urzeczywistnienia ludzkiego szczęścia.”; „Zło nie polega na „mieć” jako takim, ale na takim posiadaniu, które nie uwzględnia jakości i uporządkowanej hierarchii posiadanych dóbr” (SRS 28)

• Na płaszczyźnie międzynarodowej, czyli stosunków między państwami lub- używając potocznego określenia - pomiędzy różnymi światami, konieczne jest pełne poszanowanie tożsamości każdego ludu, z jego cechami historycznymi i kulturowymi” (SRS 33)

• Przeszkoda „struktury grzechu” (SRS 36nn) - podstawowe rozwiązanie: solidarność pojęta w duchu chrześcijańskim (SRS 38-40)

• Wskazania szczegółowe: „Opcja, czy miłość preferencyjna na rzecz ubogich” (SRS 42)

Jan Paweł II - Centesimus annus z 01.05.1991r.

• W setną rocznicę Rerum Novarum

• Kontekst: upadek bloku komunistycznego

• Treść:

• Rekapitulacja nauki społecznej Kościoła i nowe wyzwania

• Źródła i przyczyny upadku ekonomii marksistowskiej i bloku komunistycznego (odrzucenie prawdziwej godności człowieka, materializm etc.)

• Tworzenie nowego ładu społecznego po 1989 (zwłaszcza w krajach po upadku komunizmu) - Potrzeba wprowadzenia ładu we współczesne myślenie : odpowiednich zasad i wartości

• Rozdz. IV „ Własność prywatna i powszechne przeznaczenie dóbr” - problemy socjalizmu i jego mentalności a problemy kapitalizmu

• Pozytywnie o demokracji, ale ostrzeżenie przed konsumpcjonizmem

• Tak dla wolnego rynku, ale potrzeba większej współpracy między narodami i wsparcia zwłaszcza ubogich i zacofanych w rozwoju

• Ponadto potrzeba właściwej interwencji państwa w sferę gospodarki; zasady państwa opiekuńczego(przekraczają zasadę pomocniczości ) - potrzeba odpowiedniego rozwoju społeczno-kulturowego narodu

Benedykt XVI

Caritas in veritate - 2009r.

• Encyklika dotycząca rozwoju -jak PP,SRS

• 40(42) rocznica PP - miała być w 40 rocznicę PP - 2007, ale z powodu kryzysu opóźniono wydanie

• Integralny rozwój człowieka a współczesny kryzys

• Podkreślenie strony moralnej, etycznej kryzysu światowej gospodarki

• Procesy ekonomiczne a moralność:

• wszędzie - w każdej formie działalności i na każdym etapie niezbędne zasady etyczne (por. etyka biznesu)

• Człowiek podmiotem w ekonomii, nie może być traktowany przedmiotowo (tylko jako czynnik produkcji)

• Potrzeba rozwoju i wsparcia trzeciego sektora w ekonomii

• Propozycja zasady bezinteresowności w ekonomii

• jako uzupełnienie, a nie jako wyłączna zasada w ekonomii

• potrzeba stworzenia odpowiednich warunków dla takiego funkcjonowania

• Silny rozwój procesów globalizacyjnych

• Potrzeba międzynarodowej współpracy (solidarności) przy rozwiązywaniu ważnych globalnych problemów

• Ochrona środowiska naturalnego - potrzeba współpracy i mobilizacji

• Między narodowe korporacje i ich inwestycje:

- Nie należy kierować się jedynie wielkością zysku, ale także uwzględniać potrzeby społeczne. Odpowiedni stosunek do pracowników i społeczności lokalnych

• Wobec związków zawodowych w perspektywie globalnej, m.in.

• Potrzeba szerszego widzenia zasady solidarności (solidarność także wobec pracowników z biednych krajów)

• Znaczenie techniki i nowych technologii w rozwoju gospodarczym

• Technika jako narzędzie, które można wykorzystać dobrze bądź źle - to zależy od postawy moralnej samego człowieka

4.Prawa i obowiązki człowieka

Źródła historyczne

• Świeckie:

• Deklaracja praw człowieka i obywatela - 1789r.

• Powszechna deklaracja praw człowieka - 1948r.- Jacques Maritain

• Karta Praw Podstawowych UE -2007r.

• Kościół:

• Pismo św. i Tradycja

• Sobór w Konstancji - (1414-1418) - Paweł Włodkowic

• Leon XIII - Rerum Novarum

• Jan XIII - Pacem in terris

Pojęcie praw człowieka

• Prawa człowieka należą do praw podmiotowych

• Prawo podmiotowe - oparta na uprzedniej normie możność działania podmiotu oraz możność domagania się od innych podmiotów prawa odpowiednich świadczeń z tym związanych

• Trzy elementy:

• Odniesienie do pierwotnej, uprzedniej normy

• Uprawnienia przysługujące podmiotowi

• Zobowiązania innych podmiotów

• Różnice dotyczące tych trzech elementów

• Prawa człowieka - prawa podmiotowe przysługujące człowiekowi na płaszczyźnie publiczno-prawnej (instytucja państwa zobowiązana do ochrony praw człowieka)

• Prawo publiczne - przynajmniej jednym z podmiotów jest państwo

• Nie mają zatem charakteru prywatnego

• Państwo - podstawowym podmiotem zobowiązań

• Cechy praw człowieka :

• Korelacja uprawnień i obowiązków

• Podmiotem uprawnień jest człowiek jako jednostka

• Każdy człowiek

• Wspólnota - wtórne uprawnienia ze względu na samego człowieka

• Człowiek sam wobec siebie

• Niezbywalność praw

Podstawa i charakter praw człowieka

• Dwie koncepcje podstawy normatywnej

• Prawo pozytywne (państwowe - międzynarodowe)

• Podstawa „tkwi” w samym człowieku, w jego naturze

• Prawo pozytywne

• Ustanowione przez władzę społeczną

• Prawa osoby wtórne wobec władzy społecznej

• Prawo naturalne:

• Prawa człowieka niezależne od decyzji władzy

• Są uprzednie(prawnie) wobec władzy i stoją ponad jej ustanowieniami

• Niezależne od warunków czasu i miejsca

• Obecnie duża zgodność (powszechne przeświadczenie) co do takiej podstawy praw człowieka

Podstawa i charakter praw człowieka

• Druga koncepcja podstawy normatywnej wiele interpretacji

• Katolicka nauka społeczna jako podstawa normatywna uznaje osobową godność człowieka

• Opiera się ona na chrześcijańskiej wizji człowieka:

• Jedność duchowo - cielesna z prymatem elementu duchowego

• Samoistność w istnieniu, świadomość, wolność i odpowiedzialność

• Godność osobowa jako najwyższa i niepowtarzalna wartość człowieka jako osoby

• Elementy nadprzyrodzone godności człowieka (Wcielenie, Odkupienie)

Charakter praw człowieka w oparciu o godność osobową

• Niezbywalna godność osobowa nadaje koncepcji p.cz. charakter absolutny i integralny (taka jest podstawa, z której wypływa)

• Charakter absolutny:

• Niezależne od czasu, kultury, religii, dotyczą każdego człowieka

• Niezależne od prawa stanowionego

• Państwo nie może ich uchylać, ani zmieniać ich treści

• Nabywa je człowiek od początku swego istnienia

• Por. relatywna koncepcja praw człowieka

• Charakter integralny:

• należy je traktować łącznie, a nie wybiórczo

• stanowią nierozerwalną jedność i dopełniają się : por. różne kategorie praw

• podkreślanie znaczenia jednych praw kosztem innych uderza w ich istotę

• są niepodzielne jak niepodzielna jest godność człowieka, z której wypływają

• prawa wynikają z godności osobowej, ale także ją chronią i zabezpieczają

Treść praw człowieka

• W KNS wyróżniamy 3 grupy praw człowieka - określane też jako trzy generacje praw

• Wolnościowe

• Społeczne

• Solidarnościowe

• Wpływ na „wydobywanie” i podkreślanie poszczególnych grup

• Czynniki pozytywne

• Czynniki negatywne

Prawa wolnościowe

• Prawa wolnościowe : (rozwój od XVIIIw.)

• Nie tylko „wolność od..”, ale także „wolność do...” - całokształt wolności w sferze zewnętrznej i wewnętrznej

• W sferze kulturowej:

• Wolność poszukiwania prawdy

• Wolność przekonań i opinii

• Możliwość ich wyrażania na zewnątrz

• Wolność poszukiwań naukowych etc

• W sferze społeczno - gospodarczej

• wolność wyboru pracy

• stowarzyszania się

• angażowanie się w życie społeczne etc

• w sferze politycznej

• wolność przekonań politycznych

• wolność podejmowania działalności politycznej

• wolność czynnego udziału w życiu politycznym etc

• W sferze małżeńsko - rodzinnej

• wolność zawierania małżeństwa

• wolność wychowania dzieci zgodnie ze swymi przekonaniami etc

• W sferze religijnej

• Wolność wyznania

• Wolność wyrażania przekonań religijnych na zewnątrz

• Wolność sprawowania kultu etc

Prawa społeczne

• Rozwój - zwłaszcza przełom XIX i XXw.

• Oznaczają wymagania jednostki lub grupy wobec społeczności aby człowiek mógł prowadzić godne życie, „życie w pełni ludzkie”

• Dotyczą spraw społecznych, gospodarczych i kulturowych np.

• Prawo do pracy

• Prawo do sprawiedliwej płacy

• Prawo do własności

• Prawo do wyżywienia i mieszkania

• Prawo do wypoczynku i do opieki lekarskiej

• Prawo do korzystania z dorobku kulturowego społeczeństwa etc.

• Realizacja tych praw zależy od sprawiedliwego podziału dóbr

Prawa solidarnościowe

• Rozwój - lata 70te XXw.

• Wymagają solidarnej współpracy całego społeczeństwa, aby realizować określone wartości i dążyć do dobra człowieka

• Prawo do życia w pokoju

• Prawo do rozwoju

• Prawo do własnej tożsamości

• Prawa mniejszości etnicznych, w tym religijnych

• Prawo do demokracji

• Prawo do życia w czystym środowisku naturalnym

• Prawo do dziedzictwa ludzkości

• Prawo do pomocy humanitarnej

• Dla właściwej ich realizacji potrzeba współpracy całej społeczności światowej

Komplementarność praw i obowiązków

• Realizacja praw możliwa dzięki wypełnianiu obowiązków

• Każdemu uprawnieniu odpowiadają obowiązki o charakterze osobowym bądź spolecznym

• osobowy, gdy obowiązek spoczywa na samym uprawnionym

• społeczny, gdy obowiązek spoczywa na innych czy całym społeczeństwie

• inne jednostki, grupy społeczne czy państwo

• Jan XXIII „ w społeczności ludzkiej każdemu prawu naturalnemu jednego człowieka odpowiada obowiązek innych ludzi, a mianowicie obowiązek uznania i poszanowania tego prawa” (PT 30)

• Prawa i obowiązki wypływają bezpośrednio z natury człowieka (nacisk w NSK zarówno na prawa jak i obowiązki)

Ochrona praw człowieka

• Instytucje świeckie - głównie ochrona praw

• Problem : uznanie praw a ich przestrzeganie - potrzeba ochrony

• Rodzaje ochrony : prawna i pozaprawna

• Ochrona prawna : Prawa wynikające z natury mają charakter moralny, aby miały charakter wiążący w systemach prawnych krajów potrzeba odpowiednich zapisów prawnych

• Deklaracje (potrzeba ratyfikacji)

• Konwencje (charakter prawa międzynarodowego)

• Dotyczy wszystkich praw, wszystkich ludzi na całym świecie

• Ochrona praw o charakterze regionalnym (np. UE)

• Ochrona pozaprawna praw człowieka

• Wychowanie

• Upowszechnienie znajomości praw człowieka

• Kształtowanie opinii publicznej

• Właściwy rozwój moralny i kulturalny

• Odpowiednie struktury społeczne i gospodarcze

• Właściwy ustrój polityczny

• Organizacje międzynarodowe : rządowe i pozarządowe (np. Amnesty International), Human Rights Watch

Prawa pochodne wobec praw człowieka

• Prawa rodziny

• Prawa innych społeczności

5.Temat: Kościół wobec życia rodzinnego

Wprowadzenie

• współczesne problemy dotyczące rodziny i małżeństwa

• potrzeba jasnego określenia i definiowania podstawowych pojęć

• najważniejsze dokumenty NSK dotyczące rodziny:

• „Familiaris consortio” - adhortacja z 1981r.

• „Karta Praw Rodziny” - 1983r.

• „List do Rodzin” - 1994r.

• „Kompendium NSK”

Rodzina jako wspólnota i instytucja

• Pierwotna i podstawowa grupa społeczna

• Ścisły związek małżeństwa i rodziny ale i odrębność

• Małżeństwo : „przymierze miłości małżeńskiej lub świadomy i wolny wybór, poprzez który mężczyzna i kobieta przyjmują wewnętrzną wspólnotę życia i miłości, zamierzona przez samego Boga.” (FC 11)

• Przymierze małżeńskie jest podstawą funkcjonowania rodziny i wypełniania jej zadań

• Rodzina to trwała wspólnota osób oparta na instytucji małżeństwa i związana odpowiedzialną miłością małżeńską i rodzicielską, wspomagająca się wzajemnie i dopełniająca dla integralnego rozwoju jej członków

• Rodzina jest przede wszystkim wspólnotą, a jej instytucjonalny charakter wypływa z instytucji małżeństwa

Zadania - funkcje rodziny

• Tworzenie wspólnoty osób:

• Podkreślenie osobowego wymiaru rodziny

• Wymiana wychowawcza miedzy rodzicami i dziećmi

• Istnieje i rozwija się dzięki duchowi ofiary i poświęcenia się oraz w atmosferze wzajemnego szacunku

• Służba życiu:

• Nastawiona na życie, jego przekazywanie i rozwój

• Zrodzenie biologiczne

• Kształtowanie i rozwój człowieka we wszystkich jego wymiarach (duchowe rodzenie)

Odpowiedzialność szczególna małżonków, ale i ich prawo do decydowania o czasie narodzin i liczbie dzieci uwzględniając:

• dziecko jest zawsze darem Bożym

• obowiązki wobec siebie, wobec dzieci już narodzonych, wobec rodziny i społeczeństwa

• Zachęta do adopcji podkreślając wagę rodziny dla rozwoju osoby i wagę duchowego zrodzenia

• Odrzucanie mentalności przeciwnej życiu

• Udział w rozwoju społeczeństwa:

• Podstawowa komórka społeczna

• Pierwsza szkoła życia społecznego

• Rozwój relacji osobowych - uspołecznianie

• Rozwój relacji międzypokoleniowych

• Humanizacja i personalizacja społeczeństwa

• Otwarcie na inne rodziny - gościnność

• Zaangażowanie w różne dzieła społeczne (pomoc ubogim etc.)

• Wpływ na państwo i jego politykę rodzinną

• Uczestnictwo w życiu i posłannictwie Kościoła

• „Kościół domowy” - rodzina wspólnota wiary

• Przekaz wiary i ewangelizacja

• Służba człowiekowi

• Waga sakramentu małżeństwa

Prawa rodziny

• Rodzina jest grupą naturalną i uprzednią wobec innych wspólnot i państwa

• Prawa rodziny opierają się na prawach człowieka i wynikają z zadań rodziny

• Karta Praw Rodziny (1983):

• Prawo do istnienia i rozwoju rodziny

• Prawo do przekazywania życia, decydowania o czasie narodzin i liczbie dzieci

• Prawo do wychowywania dzieci wg własnych tradycji, wartości religijnych i kulturowych

• Prawo do intymności życia małżeńskiego i rodzinnego

• Prawo do uzyskania zabezpieczenia fizycznego, społecznego, politycznego i ekonomicznego

• Prawo do przedstawiania swych postulatów wobec władz publicznych

• Prawo do zrzeszania się z innymi rodzinami

• Prawo do godziwego mieszkania

• Prawo do służącej rozwojowi rodziny rozrywki

• Prawo do emigrowania całej rodziny etc

• Prawo państwowe i podstawowe zadanie władzy państwowej zabezpieczenie przestrzegania tych praw

• Znaczna poprawa w ostatnich dziesięcioleciach

• Obrona przez Kościół praw najbardziej zagrożonych, np.:

• Prawo dzieci i osób niepełnosprawnych do życia

• Prawo rodziców do wychowywania swoich dzieci

• Prawo do godnych warunków życia

Rodzina a społeczeństwo i państwo

• Hierarchia ważności : rodzina podstawowa, pierwotna wspólnota

• „Rodzina nie jest dla społeczeństwa; lecz o wiele bardziej społeczeństwo jest dla rodziny. Rodzina jest podstawową komórką, konstytutywnym elementem społeczności państwowej...” (Pius XI, 1951)

• Rodzina i społeczeństwo są złączone organicznymi więziami, są obie potrzebne i uzupełniają się

• ze względu na swe znaczenie rodzina ma niezbywalne prawa i zasługuje na szczególną ochronę przez państwo

• większość państw ochronę praw rodziny ma zapisane w swej konstytucji, co jest podstawą prowadzenia odpowiedniej polityki rodzinnej przez państwo

Funkcje społeczeństwa i państwa wobec rodziny

• Funkcja pomocnicza społeczeństwa - państwa

-„ społeczeństwo, a w szczególności państwo i organizacje międzynarodowe, winny czynić wszystko, co możliwe, celem zabezpieczenia wszelkiej pomocy - politycznej, ekonomicznej, społecznej i prawnej - niezbędnej do umocnienia jedności i stabilności rodziny, tak aby mogła ona sprostać swym specyficznym zadaniom.” (KPR, wstęp)

• Funkcja solidarnościowo - interwencyjna społeczeństwa - państwa

• Wówczas, gdy rodzina nie funkcjonuje właściwie

• Niemożność właściwego wypełnienia swych zadań

• Sytuacje patologiczne

Zadania społeczeństwa i państwa wobec rodziny:

• Aktywna polityka prorodzinna państwa

• Wypracowanie i przestrzeganie praw rodziny

• Wyrównywanie dochodów rodzinnych

• Rozbudowa i doskonalenie infrastruktury rodzinnej

• Pomoc w pełnieniu przez rodzinę zadań wychowawczych i kształceniowo - oświatowych

• Doskonalenie organizacji życia społecznego

• Ochrona i promocja wartości duchowych w życiu rodzinnym

• Kształtowanie atmosfery szacunku dla małżeństwa i rodziny

Współczesne problemy demograficzne

• Polska - współczynnik dzietności - 1,3

• Ostatni spis powszechny - 2011:

• mniej ludności : ok. 37,3 mln

• ok. 1 mln emigrantów - więcej

• mężczyźni - 47,9 % ogółu ludności (100 na 109 kobiet)

• w ostatniej dekadzie o 4,2% zmniejszył się odsetek najmłodszych Polaków

6.Temat : Praca i życie zawodowe

Praca

• Stanowi podstawowy wymiar zaangażowania i działania ludzkiego

• Od początku związana z życiem człowieka, złączona z jego naturą - por. Księga Rodzaju

• życie i rozwój człowieka

• Prawo i obowiązek pracy

• Wymiar przedmiotowy i podmiotowy pracy

• Podstawowe znaczenie wymiaru podmiotowego w NSK

• Godność pracy

• Szacunek dla pracy i znaczenie każdej pracy

• Podstawowy dokument NSK - JPII - Laborem exercens - 1981

• Znaczenie ( funkcje ) pracy:

• Podstawowe źródło utrzymania (życia) człowieka i jego rodziny

• Miejsce rozwoju osobowościowego człowieka, kształtowania jego relacji społecznych

• Tworzy wspólny dorobek społeczeństwa, narodu, ludzkości

• Narzędzie kształtowania i doskonalenia świata stworzonego

• Środek pomocy bliźniemu

Prawo do pracy

• Prawo do pracy zawiera w sobie / treść/:

• Prawo do zatrudnienia

• Prawo do wyboru pracy

• Prawo do wolnej umowy o pracę

• Prawo do owocu pracy

• Prawo do zatrudnienia:

• Pozytywnie : prowadzenie przez państwo odpowiedniej polityki zatrudnienia i stworzenia właściwych warunkach zatrudnienia; zasada pomocniczości - dalej pracownik musi wykazać właściwą inicjatywę

• Negatywnie : wolność podjęcia pracy; wyjątkowo ze względu na dobro wspólne - nakaz lub zakaz pewnej pracy

Słuszna płaca

• Płaca jest wynagrodzeniem za usługę pracy, ale ze względu, na fakt, że świadczy ją osoba nie można jej traktowa jak innej ceny

• Ustalenie sprawiedliwej płacy uwzględnia:

• Wydajność pracy

• Potrzeby pracownika i jego rodziny

• Efektywność całego przedsiębiorstwa

• Wymagania dobra społecznego

• Wydajność pracy

• relacja wypływająca ze sprawiedliwości zamiennej(równość świadczeń jako podstawa słusznej płacy

Własność

• Każdy ma prawo do własności zapewniającej godne życie - “życie w pełni ludzkie”

• Prawo własności ma swój wymiar prawny, gospodarczy i moralny

• Własność jest sumą dóbr gospodarczych, materialnych i niematerialnych, nad którymi jednostka lub zbiorowość ma władzę rozporządzania dla osiągnięcia korzyści własnych przez realizację dobra wspólnego

• Podmiot własności i przedmiot własności

• Przedmiotowa treść prawa własności:

• Prawo do posiadania dóbr

• Prawo do użytkowania

• Prawo do dysponowania nimi

• Podmiot własności 0 decyduje o całym ustroju społeczno - gospodarczym kraju

• Podmiot własności

• jednostka

• wspólnota, grupa

• społeczność - państwo

• Osoba ludzka jest podstawowym podmiotem własności, jednak absolutyzacja i wyłączność tej własności jest niezgodna z NSK

• Własność grupowa - wspierana jako ważna forma systemu wartości i element rozwoju solidarności międzyludzkiej

• NSK uznaje także znaczenie własności publicznej - całego społeczeństwa, ale także sprzeciwia się jej absolutyzacji i wyłączności

Przedsiębiorczość

• Prawo do inicjatywy gospodarczej

• Znaczenie przedsiębiorczości dla człowieka i jego rozwoju:

• rozwój kreatywności

• rozwój umiejętności organizacyjnych

• wdrażanie w podejmowaniu decyzji

• zarządzanie i współzarządzanie

• „...każdy bowiem, kto zajmuje się pracą, czy to będzie artysta, czy rzemieślnik, przedsiębiorca, robotnik czy rolnik, w pewien sposób stwarza” - (Paweł VI, PP 27)

• Znaczenie dla tworzenia dobrobytu indywidualnego i społecznego

• Przedsiębiorczość wrażliwa społecznie (BXVI,CV)

• Przedsiębiorczość społeczna, m.in. III sektor, społeczeństwo obywatelskie, bezinteresowność (BXVI, CV)

Kapitał a praca

• Podmiotowy charakter pracy wyznacza jej szczególne znaczenie pośród innych czynników produkcji

• Kapitał jako czynnik pochodny - wtórny wobec pracy

• Technika i technologie - decydujące znaczenie współcześnie - także wynik kreatywności, innowacyjności człowieka

• Praca i kapitał uzupełniają się w procesie produkcji(komplementarność)

• odrzucenie konfliktowego podejścia

• nierozdzielczość pracy i kapitału w procesie produkcji

• odrzucenie wyzysku, pracy na czarno, pracy dzieci etc.

Kapitał ludzki

• Pozytywny wpływ integralnego rozwoju człowieka na skuteczność przedsiębiorczości i wydajność procesu

• Pojęcie kapitału społecznego (ludzkiego)

• Podstawowe znaczenie „kapitału ludzkiego” dla procesu produkcyjnego (JPII, CA 32)

• kapitał społeczny

• Ekonomiczny wymiar kapitału ludzkiego:

• zdrowie (fizyczne, stabilność emocjonalna i psychiczna, moralność, duchowość)

• wykształcenie, kwalifikacje zawodowe, rozwijanie różnych zdolności

• umiejętności współpracy i działania w zespole etc.

• Praca w sensie podmiotowym jako rozwijanie kapitału ludzkiego

Współczesne znaczenie techniki i technologii

• BXVI, Civitas in veritate 68-77

• Wyraża panowanie ducha nad materią

• Duży udział we współczesnym rozwoju ekonomicznym i procesie globalizacji

• Technika jako narzędzie

• Ambiwalentny charakter techniki(„jak?” - „dlaczego?”)

• „Pilna potrzeba formacji do etycznej odpowiedzialności w posługiwaniu się techniką.” (CV 70)

Prawo i obowiązek wypoczynku

• Rdz 2,2 ; kulturowe i społeczno - gospodarcze znaczenie niedzieli

• Naturalna potrzeba człowieka do właściwego odpoczynku

• Niezbędny dla integralnego rozwoju i tworzenia kapitału ludzkiego:

• zdrowie

• relacje rodzinne

• kultura i rozrywka

• pomoc bliźniemu, zwłaszcza starszym i niepełnosprawnym

• rozwój duchowy - pogłębianie życia wiary

• Ważne względy rodzinne, czy społeczne - mogą być uzasadnieniem czasowego zawieszenia prawa

Zrzeszenia i związki zawodowe

• Potrzeba współpracy i solidarności w miejscu pracy

• Prawo do tworzenia stowarzyszeń i związków w celu obrony życiowych interesów pracowników

• Udział w tworzeniu harmonijnej organizacji życia gospodarczego

• współpraca z innymi podmiotami życia społecznego

• Nie utożsamianie się z walką polityczną i nie łączenie się z żadna partią

• Obrona interesów pracowników, ale i troska o dobro wspólne

• Procesy globalizacji a działalność związków zawodowych - nowy wymiar solidarności (BXVI, CV)

• Nowe formy zatrudnienia i relacji pracodawca-pracownik a solidarność pracownicza

Prawo do strajku

• Wywieranie nacisku w obronie podstawowych praw pracowniczych

• Przysługuje pracownikom w wypadku nieprzestrzegania ich praw i istnienia określonych warunków

• Warunki podjęcia tego radykalnego środka:

• słuszna przyczyna

• podjęte próby dialogowego rozwiązania sporu

• oczekiwana korzyść przewyższa koszty strajku

• rozsądna nadzieja powodzenia strajku

• środek ostateczny

• unikanie drastycznych form strajku np. głodowego (zwłaszcza w systemach demokratycznych)

7.Temat: Problem bezrobocia

• Pius XI - encyklika z 1931.r - Wielki Kryzys

• Pojęcie bezrobocia

• Przyczyny i rodzaje bezrobocia :

• Frykcyjne, strukturalne i cykliczne /koniunkturalne/

• Dobrowolne i przymusowe

• Jasne, fikcyjne i ukryte

• Skutki bezrobocia:

• dla poszczególnego człowieka : brak doskonalenia zawodowego i obniżanie kwalifikacji, degradacja społeczna i nierzadko moralna

• dla rodziny : problem z utrzymaniem, niższy status społeczny rodziny

• dla całego społeczeństwa : większe wydatki na zasiłki i pomoc społeczną, odpływ pracowników za granicę, niższa produkcja i mniejszy popyt, niewykorzystane zasoby produkcyjne

• potrzeba właściwej polityki gospodarczej państwa, w tym polityki zatrudnienia

8.Temat : Naród i ojczyzna

• Naród - naturalna wspólnota łącząca szerszą grupę ludzi i stanowiąca miejsce rozwoju człowieka i budowania dobra wspólnego

• Wtórna wobec rodziny, ale dla pełnego rozwoju człowiek potrzebuje szerszej wspólnoty:

• rodzina nie jest w stanie zapewnić zaspokojenia wszystkich potrzeb człowieka

• Koncepcje narodu:

• Etnie - odniesienie do ścisłych grup etnicznych

• Rozbudowana wspólnota w oparciu o dominującą etnię

• Obywatele danego kraju

• Relacje i związki w ramach narodu mają przede wszystkim charakter duchowy, ale także wymiar materialny:

• Duchowy wymiar: dzieje narodu, normy i wartości kulturowe (w tym język)

• Materialny ; terytorium, dorobek kultury narodowej, pochodzenie etniczne

• Naród a ojczyzna - często utożsamiane

• Naród : wspólnota osób

• Ojczyzna - terytorium zamieszkiwane przez dany naród wraz z całym jego kulturowym dziedzictwem

• Prawa narodu:

• Do samostanowienia i swobody rozwoju

• Zachowania swych tradycji, ich odrębności

• Rozwoju swej kultury /też języka/ i wychowywanie w niej kolejnych pokoleń etc.

Patriotyzm

• Patriotyzm - miłość ojczyzny, przywiązanie do wspólnoty narodowej jest ważną cnotą społeczną

• Wynika ona z naturalnego charakteru tej wspólnoty i jej wagi rozwoju człowieka:

• Miejsce urodzenia, wychowania i wzrastania („szersza rodzina”)

• Korzystanie z dorobku kulturowego, środowisko życia i rozwoju

• Wdzięczność oparta też na sprawiedliwości /odwzajemnienie dobra, z którego korzystałem i korzystam

Nacjonalizm - /najczęściej/ niewłaściwe ukierunkowanie więzi patriotycznych; prawa narodu ponad prawa mniejszości i prawa innych narodów; skrajna postać - szowinizm /wrogość i zwalczanie innych/

Naród a państwo

• Dwie najważniejsze formy uspołecznienia ludzi

• Naród jest rzeczywistością odrębną wobec państwa

• Naród - rzeczywistość duchowa, która może istnieć niezależnie od organizacji państwowej i terytorium

• Naród może być wspólnotą szerszą lub węższą wobec państwa

• Obie mają charakter wspólnot naturalnych:

• Poprzez urodzenie człowiek przynależy zarówno do określonego narodu jak i państwa

• Obie wspólnoty są potrzebne człowiekowi dla właściwego rozwoju

• Zaspokajają jednak inne potrzeby ludzkie:

• Naród - więź duchowa oparta na patriotyzmie

• Państwo - budowa dobra społecznego opierająca się na sprawiedliwości prawnej

Naród a państwo

• Naród - wspólnota dziejowa i środowisko społeczne; mniejszy wpływ jednorazowych działań ludzi; wspólnota państwowa może umacniać jego jedność i rozwój

• Państwo - celowy / zorganizowany/ związek społeczności dla realizacji dobra wspólnego, więcej elementów instytucjonalnych, formalnych i prawnych

• W historii czasami trudno rozdzielić te dwie rzeczywistości; ojczyzna i patriotyzm też wobec państwa - por. USA

• Kształtowanie się państw narodowych - pierwszy etap na zachodzie: XV i XVIw. , pełniej zwłaszcza w XIX w. i na początku XXw.

• Waga narodu i państwa:

• Państwo powstaje zasadniczo dzięki odrębności i samodzielności kultury narodowej, dla państwa najlepiej jest, gdy tworzy go jeden naród (Arystoteles, św.Tomasz), naród tworzy najsilniejszą, duchową więź społeczną, co zapewnia państwu spoistość społeczną

• Państwo ma tworzyć i dbać o jak najwyższe dobro społeczne - nie zawsze niewielka grupa narodowościowa jest w stanie sama / ze względów politycznych, gospodarczych etc./ osiągnąć najwyższy poziom dobra społecznego / nie są wówczas tzw. społecznościami doskonałymi/ , stąd:

• Potrzeba łączenia z innymi narodami / niezbędna jest tu nade wszystko poszanowanie swych podstawowych praw - sprawiedliwość, ale i tworzenie głębszych więzi pokonujących czysty formalizm i wzajemny interes - miłość społeczna/

• Dobro wspólne całej społeczności państwowej ma pierwszeństwo przed dobrem partykularnym poszczególnych grup narodowych, poszanowanie praw każdego narodu, z wyjątkiem sprzeciwiających się prawu naturalnemu i zagrożeniu dobra wspólnego

Mniejszości narodowe / etniczne/

• Naród nie zawsze pokrywa się z organizacją polityczną państwa; stąd istniejące w wielu krajach mniejszości narodowe i etniczne

• Prawa mniejszości:

• Prawo do istnienia i swej odrębności

• Prawo do zachowania swej kultury, języka, religii /i kultu/

• Prawo do pewnej autonomii w ramach państwa, gdy stanowią pewną zwartą i znaczącą grupę

• Mniejszości mają także swoje obowiązki wobec państwa i dobra całości

• Poszczególne osoby i rodziny wzrastające we wspólnotę narodu / porównanie z adopcją - duchowy rozwój/ ; integracja w ramach narodu

• wzrastanie w kulturę narodu

• stopniowe utożsamianie się, zwłaszcza kolejne pokolenia

• Rasizm - /przeciwko równej godności człowieka - potępienie/ ideologia przypisująca różnym narodom i grupom społecznym pewne niezmienne cechy biologiczne / genetyczne/ oraz wartościująca wg tych kryteriów

Pojęcie i istota państwa

• Państwo jest polityczną organizacją szerszej grupy ludzi, pewnej społeczności funkcjonującą na danym terytorium w oparciu o przyjęty system władzy

• Elementy konstytutywne państwa:

• naród - społeczność

• terytorium

• władza

• Państwo jest społecznością naturalną, niezbędną dla człowieka w jego rozwoju historycznym i osobowościowym / społeczna natura człowieka/; przynależność przez urodzenie

• Państwo jest tzw. społecznością pełną i doskonałą - odrębną i samowystarczalną / funkcjonującą niezależnie/; odpowiadającą na wszystkie podstawowe potrzeby doczesne ludzi

• Z powyższą cechą państwa związana jest jego suwerenność która oznacza prawo do sprawowania najwyższej władzy wobec swych obywateli.

- Ograniczeniem tego prawa jest tylko prawo naturalne

• Podstawą funkcjonowania państwa jest prawo nadające mu pewien ustrój i ład. Państwo-władza stanowi prawo i czuwa nad jego przestrzeganiem.

• Podstawowym celem istnienia państwa jest dbałość o dobro wspólne obywateli i jego rozwój

• Cel ten wyznacza służebny charakter państwa wobec swych obywateli

1. Zadania państwa

Wypływają z jego podstawowej misji i celu - dobra społecznego, dobra właścicieli.

• Dbałość o pokój i porządek:

• Ochrona suwerenności i integralności kraju

• Stanowienie i czuwanie nad przestrzeganiem ustanowionego porządku prawnego

• Pozytywnie: rozwój integracji społecznej i międzynarodowej

• Budowa autorytetu i zaufania do państwa

• Zapewnienie właściwej wolności obywateli i swobody ich działalności:

• W sferze politycznej, społecznej, gospodarczej i kulturowej.

• Dbałość o dobrobyt swych obywateli i jego rozwój

• Szczególna ochrona i wsparcie ludzi słabych i biednych najbardziej narażonych na sprawiedliwość

• Pomoc rodzinie w edukacji dzieci i młodzieży.

• Budowa odpowiedniego systemu ochrony zdrowia i ubezpieczeń obywateli.

• Ochrona i wspieranie rozwoju dziedzictwa kulturowego kraju.

• Zagwarantowanie możliwości rozwoju i praktykowania wiary przez obywateli

- Właściwa współpraca z instytucjami religijnymi.

• Dbałość także o swych obywateli poza granicami kraju,.

2. Władza i ustrój polityczny:

• Władza polityczna jest niezbędna dla funkcjonowanie państwa, a zatem jest elementem naturalnym (stąd : „ pochodzi od Boga- Stwórcy”)

• Im szersza wspólnota, tym większa potrzeba władzy- szczególnie państwo,

• „Każda władza pochodzi od Boga (...) nie mam tu na myśli żadnego władcy, ale władzę w samej swej istocie” ( Jan Chryzostom, IV w.)

• Władza stanowi zasadę jedności i porządku

• Winna kierować działaniami obywateli w celu realizowaniu dobra wspólnego

• Stanowi prawo i czuwa nad jego przestrzeganiem- sama winna zachowywać i kierować zasadami moralnym i prawem.

• Podmiotem władzy społecznej jest cały naród, wszyscy obywatele

• Oni decydują o formie władzy (ustroju) i delegowaniu uprawnień konkretnym ludziom (KDK 74).

• Forma władzy (ustrój) nie wynika z prawa naturalnego - jest to domena decyzji społeczeństwa związana z jego rozwojem historycznym i kulturowym

• Podstawowe cechy władzy:

• Najważniejsza i suwerenna (nie ma wyższej władzy wewnętrznej i niezależna od czynników zewnętrznych)

• Ograniczenie: prawo naturalne i wola społeczeństwa

• Niepodzielna i niezależna - istotne elementy władzy nie mogą być oddane innym społecznościom i jednostkom nie ulegają zmianie.

• Bezstronna i służebna - ze względu na swój cel , ma charakter służebny wobec osoby ludzkiej i całego społeczeństwa, nie może mieć charakteru partykularnego.

3. Demokracja i jej zasady

• Gr. demos i krateo - rządy ludu

• Demokracja to system „ który zapewnia udział obywateli w decyzjach politycznych i rządzonym gwarantuje możliwość wyboru oraz kontrolowania własnych rządów” (CA 46)

• Najczęstsza forma występująca obecnie, ale jedna z możliwych form władzy- zapewniających wypełnianie podstawowego celu władzy państwa.

• Niebezpieczeństwo wykrzywienia charakteru władzy- potrzeba kierowania się prawe oraz zachowania podstawowych norm i zasad moralnych.

• Delegacja władzy- nie co do szczegółów, ale jako dbałość o dobro społeczne (inaczej nie najwyższa i nie bezstronna).

4. System totalitarny a autorytarny

• Totalitaryzm- uzurpacja władzy

• Często zdobyta bądź podstępem

• Trwałe naruszenie istotnych elementów dobra wspólnego.

• Przykłady: komunizm, faszyzm, nazizm (por. Pius Xi)

• Bezstronny i służebny charakter władzy wyklucza tę jej formę (nie respektuje ona także wyższości praw naturalnych).

• Czasami upragniony jest system autorytarny, dyktatorski- uzasadnieniem dobro kraju, potrzeba realizacji podstawowych zadań państwa.:

• Zasadniczo w wyjątkowych przypadkach zagrożenia dla państwa i podstawowego dobra obywateli (np. wojna , rewolucja wewnętrzna, chaos i niemożność wykonywania podstawowych zadań przez państwo, początkowy rozwój i kształtowanie państwa).

• Ta forma winna mieć jednak charakter przejściowy - do czasu ustąpienia przyczyn.

5. Prawa i obowiązki obywatelskie:

• „osoba ludzka jest i powinna być zasadą , podmiotem i celem wszystkich urządzeń społecznych”

• Pełnia dobra osobowego osiągana jest łącznie z dobrem społeczności naturalnych takich jak rodzina i państwo.

• Podstawą praw i obowiązków obywatelskich jest zasada personalizmu (godności osobowej). Głów zasada regulująca i podporządkowująca relacje obywatel - państwo to sprawiedliwość, która winna być wzmocniona i pogłębiona przez miłość.

• Z nich wypływają prawa i obowiązki obywatelskie.

• Każdy obywatel podmiotem wszystkich praw człowieka, zaś w relacji do państwa mówimy w sposób szczególny o prawach politycznych człowieka.

• Prawa polityczne:

• Prawo do udziału we władzy państwowej

• Prawo do kontroli władzy państwowej

• Prawo krytyki władzy państwowej

• Prawo do oporu wobec władzy państwowej

• Prawo do stowarzyszania dla celów politycznych

• Prawo do wolności przekonań politycznych

• Prawo do odwoływania się od decyzji

• Obowiązki obywatelskie:

• Służba cywilna

• Służba wojskowa

• Podatki

6. Społeczności niższego rzędu:

1. Państwo jest społecznością pełną łączącą w sobie wiele różnych niższych społeczności ludzkich

2. W relacjach państwo- społeczności niższego rzędu szczególne znaczenie:

• Zasada pomocniczości - państwo winno pozostawiać możliwie szeroką swobodę działania niższych społecznościom.

• Zasada solidarności - potrzebna współudziału i wspierania tych wspólnot i koordynowanie ich działalności dla stworzenia harmonijnego organizmu społecznego.

3. Te niższe społeczności pozwalają wdrażać obywateli do samodzielnego zarządzania - samorządności, samoorganizowania się.

4. Rodzaje społeczności niższego rzędu (wewnątrzpaństwowych):

• Terytorialne

• Zawodowe

• Klasowe

• Wolne stowarzyszenia

7. Samorząd terytorialny

• Różne poziomy samorządu i administracji0 struktury państwa

• Zaletą samorządności jest bliski kontakt z poszczególnym człowiekiem, znajomość jego sytuacji i potrzeb

• Podstawowym pion opiera się na samoorganizacji grupy rodzin: wieś: gmina, bloki (osiedla)- dzielnice.

• Większe okręgi mogą mieć znaczną autonomię (zwłaszcza , gdy uwarunkowania historyczne, narodowe )

• Przywiązanie do „małej ojczyzny” może być duże nawet na równi z miłością do ojczyzny.

• Samorządy posiadają pewną samodzielność organizacyjną i finansową, zależną od dojrzałości społeczeństwa, ale potrzeba też kontroli państwa.

8. Społeczeństwo obywatelskie:

• Społeczeństwo obywatelskie stanowi całość stosunków i zasobów kulturowych i wspólnotowych, względnie niezależnych zarówno od polityki, jak i ekonomii.

• Jest ono źródłem i miejscem powstawania i rozwoju wolnego i solidarnego zrzeszenia się grup obywateli w celu realizacji swych potrzeb i obrony swych interesów.

• Te wszelkie formy wolnego stowarzyszenia się i realizacji celów społecznych winny być wspierane przez państwo, ale państwo ma prawo tez do pewnej kontroli ich działalności (m.in. zatwierdzenie statusów stowarzyszeń).

• Będąc osobami prawnymi stowarzyszenia mają prawo do własności, zawierania umów prawnych, nauczania , publikacji, prowadzenia działalności charytatywnej.

• Wagę i znaczenie społeczeństwa obywatelskiego i powstających w nim wolnych stowarzyszeń mocno podkreśla NSK.

9. Państwo a wspólnoty religijne

• Wolność sumienia i wyznawania religii jako podstawowe prawo obywatela, które zobowiązuje państwo

- ograniczone dobrem wspólnym i obiektywnym porządkiem moralnym.

• Inne prawa relgine:

• Nauczania i ewangelizacji

• Wolności sprawowania kultu

• Posiadania własnych uregulowań wewnętrznych

• Wznoszenia budowli sakralnych

• Posiadania potrzebnych dóbr do prowadzenia swej działalności etc.

• Ze względu na historyczne i kulturowe uwarunkowania jedna wspólnota religijna może uzyskać specjalne uznanie ze strony państwa, ale nie może to powodować dyskryminacji prawnej i społecznej innych grup.

10. Kościół katolicki a państwo

• Autonomia i niezależność:

• Dwie społeczności doskonałe, ale inna natura i cel

• Każda wspólnota winna działać w swoim porządku.

• Potrzeba współpracy- jeden człowiek

• Najwyraźniej widać w tzw. Sprawach mieszanych (np. małżeństwo, służba wojskowa, pomoc charytatywna).

• Wspólnota polityczna i Kościoła są w swoich dziedzinach są od siebie niezależne i autonomiczne, Obydwie jednak wspólnoty, choć z różnego tytułu służą powołaniu jednostkowemu i społecznemu tych samych ludzi.

• Sposoby ułożenia relacji państwo- Kościoł

• Cezaropapizm (-)

• Teokracja (-)

• W demokracji lub systemie autorytarnym:

• Kościół państwowy (+, ale gdy zdecydowanie dominuje jedna relgia i nie ma dyskryminacji innych)

• Rozdział- zasada neutralności:

• Separacja na zasadach współpracy (+)

• Separacja tolerująca (+, gdy duża różnorodność religijna)

• Separacja wroga (-)

• Laicyzm- skrajna laickość (-) - nieuznawanie żadnych religii

• Konkordat- umowa prawna między państwem i kościołem regulująca podstawowe wzajemne relacja.

Polityka i jej znaczenie:

• Polityka- etymologicznie od gr. Politeia - rzeczpospolita; polis- miasto- państwo

• Polityka- w sensie szerokim dbałość o dobro wspólne- obejmuje całość zaangażowania społecznego , politycznego, gospodarczego i kulturalnego.

• Polityka- w sensie wąskim aktywne uczestniczenie w życiu politycznym kraju, związana z władzą- z rządzeniem lub dążeniem do władzy.

• Polityka w sensie potoczno- negatywnym- dbałość o interesy jednej grupy , partii, tzw. Polityka partyjna, czy partyjniactwo.

1. Dbałość o dobro wspólne , w tym głównie w związku z jego celem- o dobro nadprzyrodzone człowieka.

2. Kościół: duchowieństwo i wierni świeccy- różne zadania w polityce.

3. Duchowieństwo- dbałość o dobro wspólne, ale wpływ pośredni na samo życie polityczne.

4. świeccy- kształtowanie i przemiana rzeczywistości społecznej, politycznej, gospodarczej i kulturalnej poprzez bezpośrednie.

Świeccy a polityka

• Współodpowiedzialność za kraj i jego losy - odrzucenie zamknięcia się do strefy prywatności

• Prawo i obowiązek politycznego zaangażowania

• Bezpośrednie zaangażowanie dla tych, którzy rozpoznają w tym swoje powołanie.

• Dobro wspólne na celu

• Podstawowa sprawa dbałości o godność człowieka i jego rozwój.

• Szanowanie autonomii rzeczywistości ziemskiej

• Działają na własny rachunek w zyciu politycznym ale mają przepajać je wartościami chrześcijańskimi.

• Działalność w imieniu Kościoła wyłączona z bezpośredniego zaangażowanie w politykę.

• Do jakiej partii może należeć?

• Na jaką partię/ na kogo może głosować?

Duchowieństwo a polityka

• Hierarchia nie angazuje się bezpośrednio w Zycie polityczne

• Bezpośrednio, gdy dotyczy to kompetencji Kościoła- sfery wiary i moralności

• Pośredni wpływ : poprzez posługę prawdzie, sprawiedliwości i miłości.

• Nauczanie i posługa uświecania:

• Kształtowanie życia moralnego i sumienia wiernych

• Rozwój osobowościowy człowieka

• Budowanie braterstwa, ducha współpracy i pomcy

• Niesienie pomocy najsłabszym

• Ogólne zasady postępowanie w zyciu społecznym (w tym państwowym i międzynarodowym).

• Dialog z rzeczywistością (zasady).

• Prawo wyborcze- aktywnie- nie biernie

• Czy osoba duchowna może głosować na różne partie?

• Czy osoba duchowna może zachęcać do głosowania na jakąkolwiek partię?

• Czy osoba duchowna może zachęcać (zalecać), aby nie głosować na daną partię?

• Apolityczność Kościoła

• Związana z jego misją zbawienia wobec każdego człowieka

• Kościół nie jest jedynie dla określonej partii, nawet najbardziej katolickiej.

• Respektowanie autonomii rzeczy ziemskich.

KNS Wobec ekonomii i jej zasad

• Pomoc społeczna

• Jednym z podstawowych zadań państwa jest dbałość o godne życie obywateli i możliwość samorealizacji

• Zwłaszcza o slabych i biednych (prawo do ochrony socjalnej oraz prawo do ochrony zdrowia- jednym z podstawowych praw społecznych).

• Stąd szczególne zadanie państwa wobec tych , którzy nie rządzą właściwie w systemie społecznym lub doświadczają niesprawiedliwości.

• Zasada sprawiedliwości społecznej (szczególnie sprawiedliwość rozdzielcza) i solidarności.

• Pomoc społeczna nie jest domeną tylko państwa ale powinna być realizowana możliwie jak najszerzej inne społeczności i poszczególni ludzie.

• Wolontariat chrześcijański

• W Kościele katolickim jest formą apostolstwa świeckich, angażujących się na rzecz budowania królestwa Bożega poprzez pokorną służbę ubogim i potrzebującym wsparcia.

• Wolontariat stanowi znak i wyraz ewangelicznej miłości, która jest bezinteresownym darem z siebie samego- darem ofiarowanym bliźnim, zwłaszcza najuboższym i potrzebującym.

• W Polsce głównie poprzez działania ogólnopolskie, diecezjalne i lokalne Caritas angażują się w sposób systematyczny, planowany.

• Działalnośc charytatywna w nauczaniu Kościoła

• BXVI- encyklika „Deus Caritas Est:

• Należy do istoty posłannictwa Kościoła- miłośc bliźniego (świadectwo)

• Dz 6, 1-6 - ustanowienie diakonów - pomoc dla biednych, zwłaszcza wdów i sierot.

• Św. Justyn Męczennik - opis Eucharystii - zbiórka na potrzeby biednych.

• Miłość społeczna (miłośc- Caritas). Niezbędna nawet gdy zachowana sprawiedliwość społeczna.

• DCE 31:

• Imperatyw miłości bliźniego wpisany w samą naturę człowieka

• Elementy konstytutywne „które stanowią o istocie chrześcijańskiej i kościelnej Caritas:

1. Odpowiedź na bezpośrednią konieczność- pomoc kompletna i dzielenie się swym człowieczeństwem („formacja serca” ze spotkania Boga w Chrystusie).

2. Działalność charytatywna Kościoła musi być wolna od jakiejkolwiek ideologii i partii.

3. Działalność ta nie może być narzędziem prozelityzmu- ma być bezinteresowna; ale „tak: dla świadectwa.

5. Caritas

• Caritas catholica od 1924 r.

• Struktura:

• Caritas Intrenationalis (główna siedziba w Watykanie)

• Caritas Europa (organizacje na wszystkich kontynentach)

• Caritas Polska (165 narodowych organizacji) reaktywowana w 1990

• Caritas diecezjalne, parafialne.

• Zasięg działania:

1. Bezpośrednia pomoc każdego roku- 24 mln osób w 200 rajach i terytoriach- tez w krajach, których nie ma struktury krajowej.

2. 440 tys. Opłacanych pracowników i 650 tys. Wolontariuszy.

• Caritas Polska:

• Parafialne i diecezjalne punkty wydawania odzieży 3393

• Noclegownie dla bezdomnych

• Łaźnie dla bezdomnych

• Zakłady opieki lekarskiej

• Zakłady rehabilitacyjne

• Domy samotnej matki

• Apteki

• Łączna wartość udzielonej pomocy w 2010 r - 482 mln zł. .

6. Konferencja Caritas Europa:

1. Od 11.05.2012 w Warszawie

2. 40 lecie Caritas Europa

3. 46 organizacji krajowych

4. Siedziba w Brukseli

5. Temat „opieka i migracja”.

KNS wobec ekonomii i jej zasad

1. Mikroekonomia- zagadnienie pracy, przedsiębiorczości i własności

2. Makroekonomia- zasady wolnego rynku

1. NSK wobec wolnego rynku

• Pierwotnie wolny rynek0 zasadą : niczym nieograniczona konkurencja a celem: jedynie maksymalizacja zysków

• NSK: Ekonomia i jej zasady ma być w służbie człowiekowi.

• Pojęcie Społecznej gospodarki rynkowej- łączy zasadę konkurencyjności wyzwalającej efektywnościowe dążenia w gospodarce z elementami sterującymi gospodarką zwłaszcza w celu rozwiązywania problemów społecznych

- połączenie prywatnej inicjatywy z ochroną społęczną

• Uwzględnienie zarówno zasady pomocniczości jak i solidarności

2. Zagrożenie ekonomii rynkowej:

1. Absloutayzacja praw gospodarczych i ekonomii:

- możliwa nie tylko w ekonomii rynkowej

B. Prawo silniejszego- także w relacjach między krajami

- wykorzystywanie przewagi ekonomicznej nad innymi podmiotami

C. Przedsiębiorstwa: zysk ponad dobro osoby

D. Niewłaściwe style życia:

- Konsumizm- często zwracał na to uwagę JPII- Niewłaściwa postawa uzycia i wykorzystywana dostępnych środków i zasobów wbrew zasadom moralnym i integralnemu dobru człowieka.

3. Udział państwa w gospodarce

• Ekonomiczny spór między zwolennikami państwa minimalnego a statystami i zwolennikami państwa opiekuńczego

• NSK- potrzeba roztropnego udziału państwa w życiu gospodarczym (wg zasad społecznych: sprawiedliwości społecznej, solidarności, pomocniczości).

• Potrzeba uwarunkowania czasu i miejsca

• Wypełnianie zadań dla dobra i dobrobytu obywateli których nie jest w stanie zapewniśc wolny rynek

• Nalezą t: prawo gospodarcze, zapewnienie porządku i wolności obrotu gospodarczego, nadzór nad pieniądzem, podział dochodu, ochrona środowiska, pomoc socjalne dla najsłabszych, rozwój kultury i ochrona dziedzictwa narodowego

• Najogólniej ujmując podstawowe zadanie państwa to stworzenie właściwych ram prawnych, instytucjonalnych i politycznych. Podstawowym motorem gospodarczym - inicjatywa prywatna, państwo- tam, gdzie to konieczne (pomocniczość)

• Inicjatywa gospodarcza prawem człowieka i ważna dla jego rozwoju osobowego.

4. Podatki i podział dochodów:

• Płacenie podatków to jeden z podstawowych obowiązków obywatelskiech ze względu na dpbro wspólne.

• Wielokrotnie już ta kwestia pojawia się w Piśmie św.

• System podatkowy i świadczenia mają opierać się na zasadzie sprawiedliwości społecznej i powszechnego przeznaczenia dóbr

• Państwo winno czuwać nad tym, aby możliwość podstawowego rozwoju i korzystania z dobra wspólnego winna byuć zapweniona wszystkich.

• Państwo integruje w redystrybucję dochodów tam, gdzie jest to niezbędne.

• Niezgodnie z KNS: unikanie płacenia podatków, oszustwa podatkowe.

5. Międzynarodowy przepływ przepływ towarów i usług

• Rozwój wymiany międzynarowodwj - związany z postępem technicznym i integrację międzynarodową- poszukiwanie większych korzyści, rynków zbytu, nowych usług i towarów.

• Działalność WTO- Światowej organizacji Handlu

• KNS: Wspieranie tego co tworzy dobro społeczne- niezbędne uwzględnianie właściwego porządku dóbr.

• Potrzeba ustanowienie właściwych norm i zasad.

• Migracje w poszukiwaniu pracy:

• Wzrastająca mobilnośc pracownicza- większe możliwości ale i zagrożenia

• Człowiek- podstawowym kapitałem

• Potrzeba międzynarodowej współpracy i właściwych uregulowań

• Prawa migranta, ochrona godności pracy ludzkiej.

• Przepływ kapitału - BIZ

• Stwarzanie dodatkowych rozwoju i tworzenia większego dochodu.

• Poszukiwanie większego zysku- problem redukcji bezpieczeństwa socjalnego w krajach biednych

• Sprawiedliwość wobec miejsca i ludzie, gdzie powstał kapitał.

• Znaczenie techniki i technologii we wspólnym rozwoju:

• Decydująca dla współczesnego rozwoju

• Potrzeba większej solidarności

6. Finane międzynarodowe i międzynarodowe instytucje finansowe.

1. Międzynarodowe przepływy finansowe- ułatwianie transakcji finansowych dzięki technice.

2. Możliwości sterowanie i manipulowanie rynkami finansowymi przez duże instytucje finansowe i wielkie koncerny dla własnych korzyści- międzynarodowa spekulacja

3. Relacja między wielkimi korporacjami międzynarodowymi a niewielki i słabo rozwiniętymi państwami:

• Uzależnienie i ochrona swej suwerenności.

4. Międzynarodowe instytucje finansowe zajmujące się pomocą i restrukturyzacją gospodarek krajowych:

• Najłatwiej ciąć wydatki socjalne- większa uwaga na podstawowe zabezpieczenia socjalne.

7. Międzynarodowa integracja ekonomiczna:

1. Pozytywny wymiar budowy przestrzeni współpracy między krajami- wazne dla pokoju

• Porównanie przykład UE i intencje jej założycieli

2. Problem wykorzystanie narzędzi ekonomicznych w celach nacisku politycznego

3. Potrzeba poszanowania odrębności i różnorodności kultur i narodów

4. Przypomnienie, że prawdziwa integracja może dokonać się tylko dzięki integracji społecznej i duchowej- w oparciu o wspólne wartości

8. Problem zadłużenia i kryzysy gospodarcze

1. Kryzys gospodarczy wskazuje na braki w modelu rozwoju

• Ukazują zwłaszcza kruchość zasad moralnych ifuknconujących systemów

2. Częsty problem jest nieobecnie człowieka- jego szerokich potrzeb (nie tylko materialnych), ale także przewrotności i egoizmu

3. Bardzo szybko w latach kryzysu narasta zadłużenie zewnętrzne zwłaszcza krajów ekonomicznie

4. Wezwanie do solidarności

Problemy globalne w perspektywie KNS

1. Globalizacja

• zespół procesów prowadzących do zmiejszenia barier i odległości” między krajami oraz wzmocnienie ściślejszych powiązań i zależności ekonomicznych, politycznych i społecznych.

• procesy rosnącej, wzajemnej zależności między wszystkimi ludźmi całej planety

• BXVI, CV 33: eksplozja wzajemnej zalezności na poziomie planetarnym

2. Problem globalne:

• społeczność międzynarodowa i jej organizacja

• Rozwój (integralny)

• Pokój (wojna, rozbrojenie, terroryzm)

• Ekonomia globalna (kryzys, zadłużenie)

• Ekologia, ekorozwój, wyczerpanie się zasobów etc.

• Problemy w relacjach między krajami rozwiniętymi i rozwijającymi się.

Społeczność międzynarodowa i jej organizacja

1. Natura, cel i zadania społeczności międzynarodowej.

2. Społeczność międzynarodowa a suwerenność państwa.

3. Władza i prawo międzynarodowe:

• element naturalny dla każdej większej wspólnoty na pewnym etapie jej rozwoju - por. Jan XXIII, PT.

4. ONZ i jego agendy

5. światowe dobro wspólne

6. Kościół a społeczność międzynarodowa

Pojęcie rozwoju w KNS

1. Rozwój gospodarczy a wzrost gospodarczy

2. Pojęcie rozwoju integralnego

• Paweł VI, PP 14, 1967

• JPII, SRS 32, 1987

• BXVI, CV 18, 2009

3. rozwój integralny - „rozwój każdego i całego człowieka”

4. Charakter współczesnego rozwoju:

• Różne aspekty biedy ludzkiej

• Rozproszenie geograficzne miejsc niedorozwoju.

Problem ekologiczny:

1. Powstanie i rozwój problemu

• 1962 r. - wystąpienie U Thanta

• 1972 r. - Konferencja Sztokholmska

2. NSK wobec ekologii

• Paweł VI - Octogesima adveniens, 1971 r.

• JPII - encykliki, św. Franciszek - patron ekologów.

3. BXVI - CV i Orędzie na Światowy Dzień Pokoju 01.01.2010 r. - Jeśli chcesz krzewić pokój, strzeż dzieła stworzenia.

Rozwój zrównoważony a KNS

1. Pojęcie rozwoju zrównoważonego

• Raport Brundtland - 1987 - Our common future

• Ekorozwój, samopodtrzymujący się rozwój, rozwój trwały, rozwój jakościowy etc.

• Rozwój zrównoważony - to rozwój ekonomiczny zaspokajający potrzeby obecnego pokolenia, który uwzględnia ograniczony charakter zasobów naturalnych, pozwalając na korzystanie z nich także przyszłym pokoleniom

2. Różne koncepcje ekologiczne a główny nurt instytucjonalny

• miejsce człowieka i jego zadania wobec środowiska życia przyszłych pokoleń.

• Lynn T. White (1967 r.)

• Szczyt ziemi w Rio de Janerio w 1992 - Agenda 21

3. Wspólne punkty:

• Dbałość i szacunek wobec całego stowarzyszenia (Rdz)

• Uwzględnienie potrzeb i możliwości rozwoju dla przyszłych pokoleń (solidarność międzypokoleniowa)

• Potrzeba zmiany stylów życia (min. odejście od konsumpcjonizmu)

• potrzeba wypracowania nowych modeli rozwoju.

Problematyka pokoju

1. Pokój- podstawowe dobro społeczne (wartość) niezbędne dla właściwego rozwoju poszczególnego człowieka, jak całych społeczności.

2. Jest on zatem podstawowym prawem i obowiązkiem każdego człowieka

3. Podstawowa troska Kościoła dotyczaca rzeczywistości ziemskiej, ściśle związana z Jego orędziem zbawczym.

• Jane XXIII, Pacem In terris, 1963

• Światowy dzień pokoju (Paweł VI, 01.01.1968, Orędzia papieskie)

• JPII, 01.01.1990; BXVI - 01.01.2010 - nt problemów ekologicznych

4. Prawdziwy pokój, wg NSK, nie jest tylko brakiem wojny ale zgodnym dążeniem i współpracą wszystkich w celu tworzenia dobra wspólnego.

• Należy odróżnić prawdziwy pokój, od przejściowego spokoju, rozejmu czy pokoju wymuszonego

5. Prawdziego pokoju na świecie nie można uzyskać jedynie siłą (pokój narzucony), czy zabiegami dyplomatycznymi - niezbędne jest oparcie się na odpowiednich zasadach.

6. Źródłem prawdziwego pokoju jest sprawiedliwość i miłość.

7. Pokój rodzi się zatem z właściwego ładu w stworzeniu i uporządkowaniych relacjach międzyludzkich.

8. Pokój ma charakter dynamiczny- tak jak zmieniają się uwarunkowania życia społeczno- gospodarczego i politycznego , tak niezbędne są stałe zabiegi o pokój.

9. Paweł Vi , PP, 87 : Rozwój to drugie imię pokoju - Rozwój oznacza to samo co poój.

10. Niezbędna sprawiedliwość społęczna, solidarność międzynarodowa , miłość społeczna, które zabezpieczają rozwój integralny człowieka- każdego i całego człowieka.

11. Walka o pokój toczy się w sercu każdego człowieka - niezbędny pokój we wnętrzu człowieka, uporządkowane dążenia i zaspokojone podstawowe potrzeby.

12. Ponieważ źródłem ładu i harmonii w świecie jest prawo Boże a źródłem odnowienia pokoju w człowieku, pojednania z Bogiem- Chrystus, Kościół uznaje prawdziwy pokój za dar Boży ( tu ścisły związek z misją Kościoła).

13. Ostatecznym zatem źródłem pokoju jest Bóg, który działa przez serce człowieka.

14. Jeśli w człowieku brak pokoju, pojednania z Bogiem (przestrzegania jego praw) - niemożliwe jest zbudowanie prawdziwego pokoju.

WOJNA

1. Początek wojnie daje nieporządek w sercu człowieka (grzech) i stąd nieład w relacjach międzyludzkich, międzynarodowych.

2. Wojna jest zawsze złem, przeciwna dobro społecznemu, depcząca prawa człowieka i prawa narodów.

• obowiązkiem poszukiwania innych dróg rozwiązania.

3. Pewne środki militarne niezbędna dla zabezpieczenia ładu i pokoju w poszczególnych krajach i na całym świecie.

• potrzeba też odpowiednich instytucji międzynarodowych zapobiegających konfliktom.

4. Potrzeba ograniczenia wyścigu zbrojeń - rozbrojenia

• Wzrost zagrożenia, ale i skierowanie sił i energii ludzkich w nieświadomym kierunku.

5. Prawo i obowiązek władz państwowych władz państwowych i międzynarodowych zorganizowania walki w przypadku tzw słusznej przyczyny.

6. Prawo członka sił zbrojnych do odmowy działań przestępczych przeciwko podstawowym zasadom prawa narodów.

7. Obowiązek moralnego postępowania w czasie działań wojennych, zwłaszcza przestrzegania zasad humanitarnych wobec ludności cywilnej, jeńców, rannych.

8. Pojęcie wojny sprawiedliwej:

• Pojęcie rodzi się w kulturze rzymskiej jeszcze w czasach przez Chr. (m.in. Cycreon, 106-34)

• Podjęli je myśliciele chrześcijańscy, rozwijając jej warunki (m.in. św . Augustyn)

• 6 warunków słusznej wojny:

• Szłuszna przyczyna (obrona konieczna, uzasadniona prewencja, obrona pokrzywdzonych)

• Dobra intencja

• Brak możliwości pokojowego uregulowania konfliktu

• Decyzja prawowitej władzy

• Uzasadniona szansa powodzenia

• Konsekwencje społeczne nie przerosną korzyści (jasne odrzucenie wojny nuklearnej).

9. Wg sprawiedliwości (prawa naturalnego) - Prawo i obowiązek państwa lub wspólnoty narodów.

10. natomiast nauka Chrystusa idzie jeszcze dalej : zło dobrem zwyciężaj

• ludzie, narody maką prawo obrony koniecznej , co nie oznacza , że tak muszą postępować.

TERRORYZM

1. Skrajana forma wali i przemocy wyrażająca chęć odwetu, zemsty, nienawiść

• wyraża pogradę dla życia ludzkiego

2. Przyczyną terroryzmu może być autentyczna niesprawiedliwość

• terroryzm jako środek sprawiedliwości jest niedopuszczalny

3. Wg KNS cel NIE uświęca środków

4. Często ofiarami niewinne , przypadkowe osoby

5. Potrzeba międzynarodowej współpracy w obronie przez terroryzmem, ale także w uświadamianiu jego przyczyn.

6. Żadana religia nie może tolerować terroryzmu ,a tym bardziej do niego wzywać.

---