KATOLICKA NAUKA SPOŁECZNA

Wykład 1

1

.TEMAT: Pojęcie KNS, metoda i źródła.

Pojęcie KNS
 Katolicka nauka społeczna – określenie po raz pierwszy pojawia się w encyklice Piusa XI „Quadragesimo anno’ z 1931r.

(QA 19.21)

 KNS – nauka zajmująca się formułowaniem twierdzeń zasad i wskazań w oparciu o moralną refleksję czynioną nad

szeroko pojętą sferą społeczną, korzystająca z wyników badań nauk szczegółowych – m.in. ekonomia, socjologia,
politologia

 Wcześniej często : socjologia chrześcijańska (katolicka)
-

różnice metodologiczne – charakter empiryczny, opisowy, a normatywny por. etyka

-

interdyscyplinarny charakter KNS i jej autonomia

-

różnica wobec Nauczania społecznego – NSK (doktryna – nauczanie)

Interdyscyplinarny charakter KNS
 Przedmiot – zajmuje się szeroko rozumianymi zagadnieniami społecznymi
 KNS-NSK rodzi się z zetknięcia się orędzia ewangelicznego z konkretnymi problemami społecznymi
 Odwołuje się do dorobku wielu dyscyplin naukowych
 Filozofia i teologia (podstawą – formułowanie zasad i ocena)
 Nauki szczegółowe, pozytywne

Metoda KNS
 Sformułowana po raz pierwszy w encyklice Jana XXIII „Mater et magistra” z 1961r. (MM 234, odwołująca się do metody

JOC Cardijina)

 Widzieć -> oceniać-> działać
Voir->juger>agir
 Widzieć (badać) – socjologia i inne nauki szczegółowe, badające konkretny fragment rzeczywistości
 Oceniać – zasady KNS, etyka i prawo moralne
 Działać – praktyczne wskazania odnośnie realizacji – o charakterze ogólnym

Trzy rodzaje zdań w KNS
 Twierdzenia o charakterze analitycznym, diagnostycznym, a niekiedy także prognostycznym – wyrażają krytyczną analizę

istniejącej rzeczywistości społecznej, to znaczy działań, zachowań i postaw ludzi w określonych sytuacjach społecznych

 Twierdzenia o charakterze filozoficznym i teologicznym – pokazują podstawowe zasady i prawa moralne dotyczące

człowieka, jego życia w świecie, społeczności i powołania nadprzyrodzonego człowieka

 Wypowiedzi o charakterze zaleceń i wskazań – w sprawach wiary i moralności kompetencje Kościoła są jasne, natomiast

co do szczegółowych i technicznych rozwiązań problemów nie powinien on posuwać się zbyt daleko, bądź na zasadzie
sugestii

Przyczyny i adresaci
 Nauczanie Kościoła i troska o dobro wspólne

– Zainteresowanie człowiekiem i jego problemami(por. humanizm integralny i solidarny)
– Humanizacja życia społecznego
– Charakter ewangelizacyjny wobec wielu sfer życia
– Czy zasady skierowane tylko do katolików i wierzących?
– Jan XXIII „Pacem in terris” z 1963r. – pierwszy raz:
– „Do wszystkich ludzi dobrej woli”
– silne odwołanie do prawa naturalnego
– por. zasada pomocniczości i solidarności w UE

Źródła KNS

 Pismo św.
 Tradycja
 Magisterium Kościoła
 Prawo naturalne
 Nauczanie wielkich teologów Kościoła

Pismo św. i tradycja
 Pismo św. i Tradycja razem stanowią Objawienie, które jest podstawą teologii, a także jest pomocne w odczytywaniu

prawa naturalnego

 Formułowanie zasad KNS oraz różnych zjawisk społecznych odwołuje się i opiera na interpretacji w nowym kontekście

kulturowym testów natchnionych (Pismo św.) których pierwszy wzór daje nam Tradycja.

 Tradycja – rozwija i pokazuje pierwotne „Zastosowanie” Pisma św. do spraw i problemów społecznych.

Magisterium Kościoła
 Magisterium Kościoła – władza nauczycielska w Kościele katolickim należąca do papieża i kolegium biskupów

pozostających w nim w jedności

 Świadectwo, dbałość o przekazywanie prawd wiary i o czystość wiary oraz moralności
 Nauczanie soborów (zwłaszcza Watykańskiego II)
 Nauczanie papieży (encykliki, adhortacje, listy etc.)
 Nauczanie episkopatów krajowych i biskupów
 Moc wiążąca wykładni Magisterium w sprawach społecznych wobec wiernych – jeśli chodzi o zasady i kwestie dotyczące

wiary i moralności (por. CA 3)

-

wiara, moralność i związek ze sprawami nadprzyrodzonymi

-

problemy mieszane

-

sprawy doczesne

Prawo naturalne
 odbicie prawa wiecznego (Bożego)w sumieniu człowieku(wynikające ze stworzenia), które on odczytuje i ma charakter

zobowiązujący dla każdego człowieka; obiektywne, powszechne, niezmienne

 Prawo naturalne a prawo natury (por. św. Tomasz) – charakter moralny, odczytywane w sumieniu
 Trzy stopnie prawa naturalnego wg św. Tomasza:

-

Norma ogólna (intuicyjnie rozpoznawalna) prawa naturalnego:



„Dobro należy czynić, a zła unikać.”

– Podstawowe skłonności naturalne człowieka:



Zachowywanie własnego życia



Przekazywanie życia – zachowanie gatunku



Życie w społeczności – rozwój osobowości w społeczności

– Implikacje szczegółowe w oparciu o zasady logiki
 Prawo naturalne a prawo stanowione – prawo stanowione powinno opierać się na prawie naturalnym i powinno być

przedłużeniem prawa naturalnego, ma charakter wtórny, stanowiony przez człowieka. Nie może być sprzeczne z prawem
naturalnym

Nauczanie wielkich teologów
 Inna waga niż Magisterium Kościoła, ale także znaczący udział w rozwoju społecznej nauki Kościoła (por. HMSK)
 Nie ma mocy wiążącej, głównie o charakterze:

-

wyjaśniającym

-

systematyzującym

-

inspirującym

 pomoc przedstawicielom Magisterium Kościoła w przygotowaniu i formułowaniu nauczania społecznego Kościoła

Historyczny rozwój a niezmienność zasad KNS:
 Stopniowe formułowanie zasad – precyzowanie pojęć
 Zmienne uwarunkowania kulturowe, społeczne, gospodarcze i polityczne a KNS
 Stałość zasad i odnoszenie ich do nowych uwarunkowań
 Twierdzenia bardziej szczegółowe muszą być analizowane z uwzględnieniem konkretnych uwarunkowań historycznych

2

.Temat: Podstawowe zasady KNS

Przegląd:
 Personalizm – godność osoby ludzkiej
 Dobro wspólne i powszechne przeznaczenie dóbr
 Solidarność
 Pomocniczość i uczestnictwo
 Miłość i sprawiedliwość społeczna
Prawda i wolność  *jedność wszystkich zasad i wartości

PERSONALIZM – godność osoby ludzkiej
 zasada personalizmu oznacza respektowanie szczególnej godności człowieka jako osoby w życiu społecznym
 Potrzeba wyjaśnienia dwóch kwestii związanych z wizją człowieka:

-

Co oznacza godność człowieka jako osoby?

-

Jaka jest relacja osoby wobec społeczeństwa?

 Integralna wizja człowieka jako jedności duchowo-cielesnej(humanizm integralny i solidarny)
 Godność osoby:
-

nienabyta (naturalna i nadprzyrodzona)  na niej opiera się zasada

-

nabyta(kulturowa i nadprzyrodzona)

 Godność nienabyta ma charakter powszechny, absolutny, niezbywalny
 Godność nabyta ma charakter dynamiczny – wiąże się z wychowaniem, rozwojem osobowościowym, rozwojem wiary,

pozycją w społeczeństwie.

 Nienabyta godność osoby:

Wymiar przyrodzony – naturalny:
 Rozumność, wolność, możność rozpoznawania dobra i zła( sumienie) => odpowiedzialność
 Ukierunkowany na rozwój własny i rozwój relacji z innymi
 Istota społeczna – powołanie do życia w społeczeństwie
 Zdolny do tworzenia kultury(praca i sztuka)
 „Człowiek jest jedynym stworzeniem na ziemi, którego Bóg chciał dla niego samego”(KDK 24) – obraz Boży – inne mają

charakter podporządkowany (KDK – Gaudium et spes)

Wymiar nadprzyrodzony:
 Wcielenie – Chrystus poprzez to, że został człowiekiem w pewien sposób zjednoczył się z każdym człowiekiem – przez ten

fakt człowiek podniesiony w swojej godności

 Odkupienie i ostateczne powołanie (do życia w jedności z Bogiem)
 Człowiek – „drogą Kościoła” : „człowiek jest pierwszą drogą, po której winien kroczyć Kościół w wypełnianiu swojego

posłannictwa, jest pierwszą i podstawową drogą Kościoła, drogą wyznaczoną przez samego Chrystusa, drogą która
nieodmiennie prowadzi przez Tajemnice Wcielenia i Odkupienia (RH- Redemptor Hominis 14) RH- Jan Paweł II

Personalizm – godność osoby ludzkiej
 Osoba a społeczność:
-

Jako jednostka, w wymiarze cielesnym(materialnym) człowiek elementem całości (społeczeństwa) –
podporządkowany całości

 Ograniczenie człowieka do tego wymiaru jest podstawą systemów totalitarnych

-

Jako osoba człowiek ze względu na swą godność przekracza społeczeństwo(byt niesamoistny, wtórny), stąd społeczeństwo,
jego organizacja, życie społeczne – rola służebna w życiu człowieka

-

Personalizm(humanizm) solidarny – uwzględnienie wspólnego funkcjonowania z innymi osobami i ich potrzeb
osobowych

-

Osoby w społeczeństwie – równość co do nienabytej godności

 Konkretnym wyrazem i probierzem uwzględnienia zasady w życiu społecznym : katalog praw i obowiązków człowieka

(oddzielny wykład)

-

por. ius a lex – prawo naturalne a prawo stanowione, na ile jedno odpowiada drugiemu

Dobro wspólne i powszechne przeznaczenie dóbr
 PPD a DW(natura – (stworzenie) – kultura(całość wytworów ludzkich)
To pierwsze jest odnoszone częściej do całego stworzenia, co dane człowiekowi w akcie stworzenia; dobro wspólne odnosi się
do dobra wytworzonego przez człowieka
-

PPD – naturalny i pierwotny charakter prawa; Bóg stwarza i oddaje świat człowiekowi; obecnie to zdobycze techniczne
i naukowe decydują o bogactwie i sile narodów, ich podział musi również uwzględniać PPD (CA – Centesimus Annus -32)

-

DW – całość wytworów ludzkich, ale także dobro otrzymane w akcie stworzenia – por. podziały ziemi, oceanów ,
przestrzeni powietrznej, czy kosmosu(początki)

 PPD a własność prywatna – podporządkowany charakter, nie ma absolutnego charakteru
 Dobro wspólne:
-

„ suma warunków życia społecznego, jakie bądź zrzeszeniom, bądź członkom społeczeństwa pozwalają osiągnąć pełniej i
łatwiej własną doskonałość” (KDK 26)

Dobro wspólne i powszechne przeznaczenie dóbr
 Zasada dobra wspólnego ukierunkowuje działalność całej społeczności (państwa, czy całej ludzkości)
 Każdy człowiek i cała społeczność zobowiązani do tworzenia dobra wspólnego oraz mają prawo z niego korzystać (m.in.

właściwy podział dóbr materialnych)

 Dobro wspólne a dobro indywidualne (stanowi jego element, część)
 Dobro wspólne a dobro osoby (nie może być sprzeczności – osoba podstawa i „kryterium” właściwego rozumienia dobra

wspólnego)

 PPD i DW a opcja peryferyjna wobec ubogich: to ma silny związek z Ewangelią i nauczaniem Chrystusa i Kościoła; przy

powszechnym przeznaczeniu dóbr – zwrócenie uwagi na najbiedniejszych = mają mieć szczególną pomoc społeczeństwa


Pomocniczość i uczestnictwo
 Sformułowana najpierw przez Piusa XI w „Quadregesimo anno” (QA 80)
 Jan Paweł II w „Centesimus annus””
-

„społeczność wyższego rzędu nie powinna ingerować w wewnętrzne sprawy społeczności niższego rzędu, pozbawiając ją
kompetencji, lecz raczej winna wspierać ją w razie konieczności i pomóc w koordynacji jej działań z działaniami innych
grup społecznych, dla dobra wspólnego” (CA 48)

(= nie pomagać wtedy, gdy nie ma takiej potrzeby – dać szansę rozwoju jednostkom ,niższym strukturom organizacjom – np.
wychowanie dziecka w rodzinie)

 Potrzeba konieczność pomocy – interwencji:
a. niezdolność do wypełnienia swoich obowiązków
b. zadanie możliwe do wypełnienia tylko przez większą jednostkę – por. Wałęsa

Pomocniczość i uczestnictwo:
 Schemat:
 a. państwa, organizmy społeczne większe i silniejsze
 b. Jednostki, małe grupy, małe i słabe państwa i instytucje
 pomocniczość od a.  b.
 uczestnictwo od b.  a.
Pozwolenie na rozwój skierowane ku zasadzie uczestnictwa – każdy ma prawo do uczestnictwa w społeczeństwie

 Podstawą tej zasady także w osobie ludzkiej – jej pierwszeństwem i jej rozwoju nad państwem, większą społecznością
 Wymaga rozwoju wszelkiego typu struktur pośrednich w społeczeństwie – wynika z natury człowieka (por. QA)
 por. np. odpowiedzialna praca, inicjatywa gospodarcza, samorządność, problem pomocy społecznej, pomoc krajom

rozwijającym się

Solidarność
 dopełnienie zasady pomocniczości
 szerzej omówiona przez Pawła VI w „Populorum progressio”, następnie rozwinięta przez Jana Pawła II w SRS- „Sollicitudo

rei socialis” i Benedykta XVI - CV

 oznacza: wspólne realizowanie wyznaczonych celów; zgodność w działaniu i wzajemne wspieranie się, w tym także pomoc

słabszym

 Skierowana jest na realizację dobra wspólnego (por. potoczne rozumienie solidarności)
 Podstawą – społeczna natura człowieka
 Dla chrześcijan dodatkowe uzasadnienie w solidarności Boga z człowiekiem w osobie Jezusa Chrystusa
 Zasada społeczna a cnota moralna:
 Jako zasada społeczna – porządkuje działania instytucji w kierunku DW
 Jako cnota – doskonalenie człowieka – realne zobowiązanie i zaangażowanie na rzecz dobra wspólnego(nie jest to kwestia

uczuć i chęci)  por. SRS 38


Solidarność:
 Solidarność jako wartość sama w sobie – dążenie do solidarnego społeczeństwa, solidarności międzyludzkiej – cel do

osiągnięcia

 Jej rozwój spowodowany szczególnym wzrostem współzależności międzyludzkiej i między narodami – na płaszczyźnie

globalnej(SRS 38)

 Szczególnie ważna przy realizacji zadań wymagających zaangażowania wielu ludzi, czy nawet państw, zadań na

płaszczyźnie globalnej por. kwestia zmian klimatycznych

 „Solidarność w sposób szczególny uwydatnia społeczną naturę właściwą osobie ludzkiej, równość wszystkich w godności i

prawach, wspólną drogę ludzi i narodów do coraz bardziej przekonującej jedności. Świadomość związku współzależności
między ludźmi i narodami, wyrażająca się na każdym poziomie, nigdy dotąd nie była tak rozpowszechniona jak
dzisiaj(KNSK - Kompendium nauki społecznej Kościoła 192)

Sprawiedliwość
 Sprawiedliwość – oddać każdemu to, co mu się należy
 Św. Tomasz z Akwinu : 3 wymiary sprawiedliwości

społeczność – państwo
jednostka a jednostka = sprawiedliwość wymienna
społeczeństwo wobec jednostki =sprawiedliwość rozdzielcza(dystrybucyjna)
jednostka a społeczeństwo = sprawiedliwość prawna(legalna)

 Sprawiedliwość społeczna – wraz z rozwojem „kwestii społecznej”, oddać każdemu to co mu się należy z racji jego

niezbywalnej godności wg porządku dobra wspólnego

 Dotyczy rzeczy i spraw w porządku materialnym i duchowym
 Rozwija się pojęcie od końca XIX i pocz. XXw.
 Od Leona XIII; szczególny wkład w rozwój pojęcia Pius XI
 Podstawowa zasada w stosunkach społecznych, regulująca życie międzyludzkie, także w relacjach międzynarodowych
 Jej zadaniem jest budowa ładu, wprowadzanie porządku w relacje społeczne i międzynarodowe
 Jest wymogiem, koniecznością, progiem minimalnym:
„przynajmniej to, co się na leży według sprawiedliwości”

Miłość
 Termin „miłość społeczna” pochodzi najpewniej od św. Tomasza; pełniejsze zastosowanie w KNS i nadanie jej właściwej

treści – Pius XI

 Miłość jako cnota moralna a miłość jaka zasada regulująca życie społeczne:
-

Benedykt XV, encyklika o pokoju Pacem Dei munus z 23 maja 1920r.

„Nie ma bowiem innego prawa miłości ewangelicznej dla poszczególnych jednostek, a innego dla państw i narodów,
tworzonych przecież z poszczególnych ludzi”
 Społecznotwórczy charakter miłości:
-

św. Augustyn : „Dwie miłości zbudowały dwa miasta: miłość siebie, posunięta aż do pogardy Boga zrodziła miasto
ziemskie, miłość Boga posunięta aż do pogardy siebie, zrodziła miasto niebieskie (Państwo Boże...)

 Miłość jako podstawowa najważniejsza zasada życia społecznego:
„Jednak nawet wówczas gdyby człowiek wszystko otrzymał co mu się ze sprawiedliwości należy, zostałoby jeszcze bardzo
szerokie pole dla działania miłości. Sprawiedliwość bowiem, nawet najwierniej przestrzegana, sama z siebie może wprawdzie
usunąć przyczyny walk społecznych, nigdy jednak nie zdoła złączyć serc i umysłów(..) A bogate doświadczenie dowodzi, że
gdy tej łączności braknie zawodzą nawet najmędrsze przepisy” (Pius XI, QA 137)
 Miłość musi mieć jednak oparcie w sprawiedliwości i być w niej zakotwiczona inaczej staje się nieuporządkowanym

uczuciem, emocją, która może prowadzić w niewłaściwym kierunku (cf.BXVI – „miłość w prawdzie”)

 „Sprawiedliwość jutra będzie tym, co dzisiaj nazywamy caritas, tak samo jak sprawiedliwość dzisiejsza jest wczorajszą

caritas” (Ch.Gide, Solidarite ou charite)

 „Cywilizacja miłości” (Paweł VI, Orędzie na światowy Dzień Pokoju 1977; JPII,DM 14,SRS 33,CA10)
 „In necessariis unitas, in dubiis libertas, in omnibus caritas” = „W tym co konieczne jedność, w tym co wątpliwe

wolność, we wszystkim miłość” – św. Augustyn

Wartości: Prawda i wolność
 „Wartości społeczne wyrażają ocenę tych określonych aspektów dobra moralnego, które zasady chcą uzyskać,

przedstawiając się jako punkty odniesienia dla właściwej budowy i prowadzenia uporządkowanego życia społecznego”
(KNSK 197)

 „Wszystkie wartości społeczne są nieodłącznie związane z godnością osoby ludzkiej, sprzyjając jej autentycznemu

rozwojowi (KNSK 197)

 „Prawda, sprawiedliwość i wolność to wartości, które wypływają i czerpią moc do rozwoju z wewnętrznego źródła

miłości” KNSK 205

 Prawda: „Im bardziej osoby i grupy społeczne starają się rozwiązywać problemy społeczne zgodnie z prawdą, w tym

większym stopniu odstępują od samowoli i stosują się do obiektywnych wymogów moralności” (KNSK 198)

 Wolność: to najwyższy znak Bożego obrazu w człowieku
-

„Nie należy zawężać znaczenia wolności i rozpatrywać jej w perspektywie czysto indywidualistycznej sprowadzać do
samowolnego i niekontrolowanego korzystania ze swej autonomii „ (KNSK 199)

-

„Pełnia wolności polega na rozporządzaniu sobą, w świetle autentycznego dobra, wpisanego w horyzont powszechnego
dobra wspólnego” ( KNSK 200)

3

.Temat: Najważniejsze teksty społeczne papieży

Krótki przegląd:
-

Leon XIII (1878-1903)

 Rerum Novarum
-

Pius XI (1922 – 1939)

 Quadragesimo anno
 Divini Redemptoris i Mit brennender Sorge
-

Pius XII (1939-1958)

 Wigilijne orędzia radiowe
-

Jan XXIII (1958-1963)

 Mater et magistra
 Pacem in terris
-

Paweł VI (1963-1978)

 Populorum progressio
 Octogesima advensiens
-

Jan Paweł II (1978-2005)

 Laborem exercens (90-ta rocznica)
 Sollicitudo rei socialis
 Centesimus annus
- Benedykt XVI 2005-

Deus caritas est

 Caritas in veritate

Rerum Novarum – 15.05.1891r.
 Kontekst społeczno-historyczny:

– II rewolucja przemysłowa ; szybki rozwój kapitalizmu, rozwinięcie klasy kapitalistów i robotników, praca najemna, silny

antagonizm, konflikt interesów

– socjalizm jako radykalna próba odpowiedzi na wady kapitalizmu, Marks – istota problemu w ekonomii, własności

środków produkcji

– Powstawanie związków zawodowych

 „...nowe postępy w przemyśle o nowe metody produkcji, zmiana stosunków między przedsiębiorcami a pracownikami

najemnymi, napływ bogactw do rąk niewielu przy równoczesnym zubożeniu mas, wzrost zaufania pracowników we własne
siły i łączność miedzy nimi, nade wszystko zaś pogorszenie się obyczajów, sprawiły, że walka społeczna zawrzała (RN 1)

 Głos Magisterium Kościoła
-

tzw. „kwestia społeczna”, głównie problem ekonomiczny

-

poza ukazaniem wad rozwijających się systemów, pierwszy pozytywny wykład nauczania społecznego przez Magisterium
Kościoła w czasach nowożytnych

 Główne tezy:
-

Podstawą problemu – zły ustrój społeczno – gospodarczy (ówczesny kapitalizm – liberalizm)

-

Fałszywe rozwiązanie : ówczesny socjalizm



Społeczna własność środków produkcji



Nierozwiązywalny antagonizm między klasami

-

Krytyka zarówno ówczesnego liberalizmu, jak i socjalizmu, jednakże szczególny nacisk na ten drugi błąd

-

Podkreślenie znaczenia własności prywatnej dla funkcjonowania społeczeństw – silne podkreślenie jej znaczenia jako
wynikającej z natury

-

Potrzeba właściwej polityki społecznej z udziałem państwa, Kościoła i związków zawodowych

-

Konkretna propozycja rozwiązania problemu : upowszechnienie własności (uwłaszczenie), dzięki sprawiedliwej
płacy(możliwość oszczędzania)

Etap przejściowy:
 Św. Pius X (1903-1914) problem modernizmu
 Benedykt XV (1914-1921) I wojna światowa – główny problem pokoju światowego

Quadragesimo anno – 15.05.1931r.
 Kontekst społeczno – historyczny
-

krach gospodarczy – 1929-33 – pierwszy o charakterze światowym i największy do tej pory

 Główne tezy
-

Aktualność i wielkość nauczania Leona XIII

-

Kontynuacja – nowe problemy; 40- sta rocznica RN

– „(Leon XIII) Nie prosi o pomoc ani liberalizmu, ani socjalizmu, ponieważ pierwszy okazał nieudolność swoją do

rozwiązania kwestii społecznej, a drugi zalecił lekarstwo, które było by gorszym od choroby samej i przyprawiłaby
ludzkość o większe jeszcze niebezpieczeństwo” (QA 10)

– przeciwko skrajnemu liberalizmowi – główny nacisk (por. kryzys)
-

Propozycja gruntownej przebudowy dotychczasowego systemu społeczno – ekonomicznego; korporacjonizm
chrześcijański – struktury pośrednie(zniszczone przez gwałtowny rozwój „dzikiego” kapitalizmu); podtytuł encykliki – „o
Ewangelii”. Jako środek zaradczy przeciwko walce klasowej i problemom społecznym epoki podaje powołanie do życia
zrzeszeń, czy organizacji zawodowych mających charakter korporacji. Daje ona konkretne propozycje uregulowania
palących problemów społecznych, także, w perspektywie międzynarodowej – globalnej.

-

Sprawiedliwość i miłość społeczna – „Główną rolę do odegrania w odrodzeniu moralnym ma miłość, która jest więzią
doskonałości (Kol 3, 14)

-

(QA 137) Dążyć do tego, by „poniekąd i o organizmie społecznym można będzie powiedzieć to, co Apostoł mówi o
mistycznym ciele Chrystusa; Z niego cale Ciało – zespalane i utrzymywane w łączności dzięki całej więzi umacniającej
każdy z członków stosowne do jego miary – przyczynia sobie wzrostu dla budowania siebie w miłości” (Ef 4,16) „(QA
92)

-

zasada pomocniczości

-

nazwa „katolicka nauka społeczna”(.....)

-

szczegółowe wskazania na przykład na temat płacy rodzinnej

-

nowy adres encykliki „także do wiernych Chrześcijan katolików świata”

Divini Redemptoris i Mit brennender Sorge (1937r.)
-

DR (1937) – skierowana przeciwko „bezbożnemu komunizmowi” i jego założeniom; w ekonomii głównie niszczenie
własności prywatnej, również ucisk i wyzysk mas, którym obiecywano zmianę na lepsze

-

Mit brennender Sorge z 1937r. – potępienie narodowego socjalizmu – nazizmu w Niemczech; łamanie podstawowych praw
ludzkich

-

Non abbiamo bisogno z 1931r. – potępienie faszyzmu we Włoszech

Wigilijne orędzia radiowe Piusa XII
 Nacisk na prawo naturalne oraz poszanowanie godności i praw osoby ludzkiej, m.in. przemówienie z 1942r.

 Płaca rodzinna
 Własność prywatna dla wszystkich (choćby niewielka)
 Przeniknięcie ustroju społecznego duchem chrześcijańskim
 Sprzyjanie rozwojowi więzi społecznych i łagodzenie konfliktów
 Potępienie wobec komunizmu, nazizmu i faszyzmu
 Zagrożenie materializmem, a także przez nieuporządkowany rozwój techniki, który może wprowadzać zamieszanie w

życiu społecznym w jego naturalnym rozwoju

Jan XXIII – Mater et Magistra z 15.05.1961r.
 W 70-tą rocznicę encykliki Rerum Novarum
 Jako główny problem społeczny widzi nie zubożenie klasy robotniczej i wyzysk ze strony kapitalistów, ani liberalizm

ekonomiczny, ale nierównomierny podział dochodu społecznego w skali państwa jak i międzynarodowej; (sprawiedliwość
rozdzielcza)

 Zasada humanizmu chrześcijańskiego – człowiek w perspektywie nadprzyrodzonej
 Problemy ówczesne:
-

Zanalizował zjawisko przeludnienia i niedorozwoju w krajach najbiedniejszych – zasady rozwiązania (MM 185-195)

-

Problem technicznego i ekonomicznego zacofania rolnictwa wobec szybkiego rozwoju miast; podkreślenie znaczenia wsi i
produkcji rolnej (MM 137-141;150-152)

-

Duża rola i odpowiedzialność państwa (sprawiedliwość rozdzielcza)

-

Problem neokolonializmu i jego zagrożenia(MM 171-174)

-

Potrzeba rozwinąć współpracę między narodami (MM 200-211) opartą na porządku moralnym, którego podstawą jest Bóg

 Metodologia KNS :”zbadać, ocenić, działać” (MM 234)

Jan XXIII – Pacem in terris - Pokój na ziemi z 11.04.1963r.
 Charakter głównie społeczno-polityczny; niebezpieczeństwo wybuchu wojny atomowej, tzw. kryzys kubański (konflikt

USA ze Związkiem Radzieckim), blokada Kuby

 Bardzo istotne kwestie dotyczące procesu globalizacji; pokój światowy może być oparty na tylko właściwych zasadach
 Adres : „do wszystkich ludzi dobrej woli”
 Argumentacja głównie oparta na zasadach moralnych i „słusznym rozumie” (prawie naturalnym)
 Godność i prawa osoby – katalog praw (PT 11-27) jak i obowiązków człowieka (PT 28-45) – ład i porządek miedzy

ludźmi jest podstawą pokoju na świecie (PT 1-3)

 Podkreślenie wzrastającej współzależności między państwami (PT 130-135)
 Potrzeba rządu światowego
-

Podaje zasady ustanowienia i działania takiej władzy (PT 138-145)

Gaudium et spes – 07.12.1965r.
Dokument Soboru Watykańskiego II razem z Papieżem
 Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym
 Podstawy KNS; znaki czasu(p.4); humanizm; dialog ze światem
-

Aktywność ludzka w świecie – podstawowe zasady (p.33-39)

-

Zadanie Kościoła w świecie współczesnym(40-45)

-

Godność małżeństwa i rodziny(47-52)

-

Podnoszenie poziomu kultury(53-62)

-

Życie gospodarczo-społeczne(63-72)

-

Wspólnota polityczna(73-76)

-

Umacnianie pokoju i rozwijanie wspólnoty narodów(77-90)

Paweł VI – Populorum progressio z 26.03.1967r.
 Kontekst : druga połowa lat 60-tych – narastanie dysproporcji między narodami; zarzewie nowych konfliktów
 Tytuł: „o popieraniu rozwoju narodów” – charakter globalny problemu
 Rozwinięcie Gaudium et spes – Życie gospodarczo – społeczne (63-72)
 I część encykliki : Rozwój integralny człowieka
-

Rozwój : „przejście od warunków mniej ludzkich do warunków bardziej godnych człowieka”(PP 20)

-

Rozwój integralny : przyczyniający się do rozwoju „każdego człowieka i całego człowieka” – rozwój człowieka we
wszystkich sferach

-

Całościowy rozwój wymaga hierarchizacji wartości

-

„Rozwój oznacza to samo co pokój” (PP 87)

 II część : Sprawiedliwość społeczna w skali międzynarodowej – solidarny rozwój ludzki
-

Napiętnowanie niesprawiedliwości w stosunkach międzynarodowych (dopuszczenie buntów i rewolucji w skrajnych
przypadkach) PP 31

-

Potrzeba niwelowania różnic w rozwoju gospodarczym i społecznym

-

Podstawy nauczania o potrzebie budowy „cywilizacji miłości” (PP 73) – samo sformułowanie w „Orędziu na Światowy
Dzień Pokoju 1977”

Paweł VI – Octogesima adveniens z 14.05.1971r.
 Forma listu apostolskiego
 W 80-tą rocznicę Rerum Novarum
 Nowe problemy związane z zachodnim światem uprzemysłowionym i społeczeństwem postindustrialnym:
-

silna urbanizacja – przeludnienie miast

-

problem degradacji środowiska naturalnego

-

silny rozwój środków komunikacji społecznej

-

Inne : problem miejsca młodzieży, kobiety we współczesnym świecie, problem dyskryminacji rasowej, religijnej etc.

 Konieczność solidarnego działania na rzecz dobra wspólnego

Jan Paweł II – Laborem exercens z 1981r.
 O pracy ludzkiej – 90-ta rocznica Rerum Novarum
 Szczegółowe zagadnienie potraktowane szerzej
 Praca w perspektywie zbawczej : od stworzenia do odkupienia
 Człowiek – podmiotem i celem pracy
-

Charakter podmiotowy pracy – rozwój osobowy ( wpisana w naturę) – „Jako osoba jest tedy człowiek podmiotem
pracy. Jako osoba pracuje, wykonuje różne czynności przynależące do procesu pracy, a wszystkie one, bez względu na ich
charakter, mają służyć urzeczywistnianiu się jego człowieczeństwa, spełnianiu osobowego powołania, które jest mu
właściwe z racji samegoż człowieczeństwa.” (LE 6)

-

Człowiek celem pracy: człowiek „podmiot i sprawca, a przez to samo także jako właściwy cel całego procesu
produkcji”(LE 7)

 Krytyka materialistycznych podejść i uprzedmiotowienia człowieka zarówno ze strony kapitalizmu, jak i komunizmu
 Godność pracy, prawo do pracy, zobowiązanie do pracy (LE 16)- rozwiązanie konfliktu między pracownikami a

właścicielami kapitału

 Zatrudnienie i słuszna płaca (LE 18-19)
 Uprawnienia do zrzeszania się – związki zawodowe

Jan Paweł II – Sollicitudo rei socialis z 1987r.
 Nawiązanie do encykliki Populorum progressio
 20-ta rocznica PP; wskazuje na potrzebę ( w związku ze zmianami społeczno- gospodarczymi) bogatszej i bardziej

zróżnicowanej koncepcji rozwoju (SRS 4)

 Problemy rozwoju w perspektywie ostatnich 20-tu lat (wcześniej zbyt optymistycznie – SRS 13)
-

Dramatyczna sytuacja krajów Trzeciego Świata – przepaść rozwojowa Północ – Południe – jeden z głównych problemów
rozwoju na świecie

-

Konfrontacja między blokami : wschodnim i zachodnim; wyścig zbrojeń

-

Rozszerzanie się zjawiska bezrobocia, wzrost zadłużenia międzynarodowego krajów, problemy demograficzne

 Pozytywne elementy rozwoju międzynarodowego:
-

Większa świadomość osoby ludzkiej

-

Rozwój instytucji i organizacji międzynarodowych

-

Większa troska o środowisko naturalne

 Podkreślone znaczenie solidarnego działania, rozwinięta zasada solidarności przez Papieża
 Prawdziwy rozwój a nieokreślony postęp – potrzeba bardziej wzbogacać „być” niż „mieć” : „samo nagromadzenie dóbr i

usług nawet z korzyścią dla większości nie wystarcza do urzeczywistnienia ludzkiego szczęścia.”; „Zło nie polega na
„mieć” jako takim, ale na takim posiadaniu, które nie uwzględnia jakości i uporządkowanej hierarchii posiadanych dóbr”
(SRS 28)

 Na płaszczyźnie międzynarodowej, czyli stosunków między państwami lub- używając potocznego określenia – pomiędzy

różnymi światami, konieczne jest pełne poszanowanie tożsamości każdego ludu, z jego cechami historycznymi i
kulturowymi” (SRS 33)

 Przeszkoda „struktury grzechu” (SRS 36nn) – podstawowe rozwiązanie: solidarność pojęta w duchu chrześcijańskim

(SRS 38-40)

 Wskazania szczegółowe: „Opcja, czy miłość preferencyjna na rzecz ubogich” (SRS 42)

Jan Paweł II – Centesimus annus z 01.05.1991r.
 W setną rocznicę Rerum Novarum
 Kontekst: upadek bloku komunistycznego
 Treść:
-

Rekapitulacja nauki społecznej Kościoła i nowe wyzwania

-

Źródła i przyczyny upadku ekonomii marksistowskiej i bloku komunistycznego (odrzucenie prawdziwej godności
człowieka, materializm etc.)

-

Tworzenie nowego ładu społecznego po 1989 (zwłaszcza w krajach po upadku komunizmu) – Potrzeba wprowadzenia ładu
we współczesne myślenie : odpowiednich zasad i wartości

-

Rozdz. IV „ Własność prywatna i powszechne przeznaczenie dóbr” – problemy socjalizmu i jego mentalności a
problemy kapitalizmu

-

Pozytywnie o demokracji, ale ostrzeżenie przed konsumpcjonizmem

-

Tak dla wolnego rynku, ale potrzeba większej współpracy między narodami i wsparcia zwłaszcza ubogich i zacofanych w
rozwoju

-

Ponadto potrzeba właściwej interwencji państwa w sferę gospodarki; zasady państwa opiekuńczego(przekraczają zasadę
pomocniczości ) – potrzeba odpowiedniego rozwoju społeczno-kulturowego narodu

Benedykt XVI
Caritas in veritate – 2009r.
 Encyklika dotycząca rozwoju –jak PP,SRS
 40(42) rocznica PP – miała być w 40 rocznicę PP - 2007, ale z powodu kryzysu opóźniono wydanie
 Integralny rozwój człowieka a współczesny kryzys
 Podkreślenie strony moralnej, etycznej kryzysu światowej gospodarki
 Procesy ekonomiczne a moralność:
-

wszędzie – w każdej formie działalności i na każdym etapie niezbędne zasady etyczne (por. etyka biznesu)

 Człowiek podmiotem w ekonomii, nie może być traktowany przedmiotowo (tylko jako czynnik produkcji)
 Potrzeba rozwoju i wsparcia trzeciego sektora w ekonomii
 Propozycja zasady bezinteresowności w ekonomii
-

jako uzupełnienie, a nie jako wyłączna zasada w ekonomii

-

potrzeba stworzenia odpowiednich warunków dla takiego funkcjonowania

 Silny rozwój procesów globalizacyjnych
 Potrzeba międzynarodowej współpracy (solidarności) przy rozwiązywaniu ważnych globalnych problemów
 Ochrona środowiska naturalnego – potrzeba współpracy i mobilizacji
 Między narodowe korporacje i ich inwestycje:
- Nie należy kierować się jedynie wielkością zysku, ale także uwzględniać potrzeby społeczne. Odpowiedni stosunek do
pracowników i społeczności lokalnych
 Wobec związków zawodowych w perspektywie globalnej, m.in.
-

Potrzeba szerszego widzenia zasady solidarności (solidarność także wobec pracowników z biednych krajów)

 Znaczenie techniki i nowych technologii w rozwoju gospodarczym
-

Technika jako narzędzie, które można wykorzystać dobrze bądź źle – to zależy od postawy moralnej samego człowieka

4.

Prawa i obowiązki człowieka

Źródła historyczne
-

Świeckie:

 Deklaracja praw człowieka i obywatela – 1789r.
 Powszechna deklaracja praw człowieka – 1948r.- Jacques Maritain
 Karta Praw Podstawowych UE –2007r.
-

Kościół:

 Pismo św. i Tradycja
 Sobór w Konstancji – (1414-1418) – Paweł Włodkowic
 Leon XIII – Rerum Novarum
 Jan XIII – Pacem in terris

Pojęcie praw człowieka
 Prawa człowieka należą do praw podmiotowych
 Prawo podmiotowe – oparta na uprzedniej normie możność działania podmiotu oraz możność domagania się od innych

podmiotów prawa odpowiednich świadczeń z tym związanych

 Trzy elementy:
-

Odniesienie do pierwotnej, uprzedniej normy

-

Uprawnienia przysługujące podmiotowi

-

Zobowiązania innych podmiotów

 Różnice dotyczące tych trzech elementów
 Prawa człowieka – prawa podmiotowe przysługujące człowiekowi na płaszczyźnie publiczno-prawnej (instytucja państwa

zobowiązana do ochrony praw człowieka)

 Prawo publiczne – przynajmniej jednym z podmiotów jest państwo
-

Nie mają zatem charakteru prywatnego

-

Państwo – podstawowym podmiotem zobowiązań

 Cechy praw człowieka :
-

Korelacja uprawnień i obowiązków

-

Podmiotem uprawnień jest człowiek jako jednostka

 Każdy człowiek
 Wspólnota – wtórne uprawnienia ze względu na samego człowieka
 Człowiek sam wobec siebie

– Niezbywalność praw

Podstawa i charakter praw człowieka

 Dwie koncepcje podstawy normatywnej
-

Prawo pozytywne (państwowe – międzynarodowe)

-

Podstawa „tkwi” w samym człowieku, w jego naturze

 Prawo pozytywne
-

Ustanowione przez władzę społeczną

-

Prawa osoby wtórne wobec władzy społecznej

 Prawo naturalne:
-

Prawa człowieka niezależne od decyzji władzy

-

Są uprzednie(prawnie) wobec władzy i stoją ponad jej ustanowieniami

-

Niezależne od warunków czasu i miejsca

-

Obecnie duża zgodność (powszechne przeświadczenie) co do takiej podstawy praw człowieka

Podstawa i charakter praw człowieka
 Druga koncepcja podstawy normatywnej wiele interpretacji
 Katolicka nauka społeczna jako podstawa normatywna uznaje osobową godność człowieka
 Opiera się ona na chrześcijańskiej wizji człowieka:
-

Jedność duchowo – cielesna z prymatem elementu duchowego

-

Samoistność w istnieniu, świadomość, wolność i odpowiedzialność

-

Godność osobowa jako najwyższa i niepowtarzalna wartość człowieka jako osoby

-

Elementy nadprzyrodzone godności człowieka (Wcielenie, Odkupienie)

Charakter praw człowieka w oparciu o godność osobową
 Niezbywalna godność osobowa nadaje koncepcji p.cz. charakter absolutny i integralny (taka jest podstawa, z której

wypływa)

 Charakter absolutny:
-

Niezależne od czasu, kultury, religii, dotyczą każdego człowieka

-

Niezależne od prawa stanowionego

-

Państwo nie może ich uchylać, ani zmieniać ich treści

-

Nabywa je człowiek od początku swego istnienia

-

Por. relatywna koncepcja praw człowieka

 Charakter integralny:
-

należy je traktować łącznie, a nie wybiórczo

-

stanowią nierozerwalną jedność i dopełniają się : por. różne kategorie praw

-

podkreślanie znaczenia jednych praw kosztem innych uderza w ich istotę

-

są niepodzielne jak niepodzielna jest godność człowieka, z której wypływają

-

prawa wynikają z godności osobowej, ale także ją chronią i zabezpieczają

Treść praw człowieka
 W KNS wyróżniamy 3 grupy praw człowieka – określane też jako trzy generacje praw
-

Wolnościowe

-

Społeczne

-

Solidarnościowe

 Wpływ na „wydobywanie” i podkreślanie poszczególnych grup
-

Czynniki pozytywne

-

Czynniki negatywne

Prawa wolnościowe
 Prawa wolnościowe : (rozwój od XVIIIw.)
-

Nie tylko „wolność od..”, ale także „wolność do...” – całokształt wolności w sferze zewnętrznej i wewnętrznej

 W sferze kulturowej:
-

Wolność poszukiwania prawdy

-

Wolność przekonań i opinii

-

Możliwość ich wyrażania na zewnątrz

-

Wolność poszukiwań naukowych etc

 W sferze społeczno – gospodarczej
-

wolność wyboru pracy

-

stowarzyszania się

-

angażowanie się w życie społeczne etc

 w sferze politycznej
-

wolność przekonań politycznych

-

wolność podejmowania działalności politycznej

-

wolność czynnego udziału w życiu politycznym etc

 W sferze małżeńsko – rodzinnej

-

wolność zawierania małżeństwa

-

wolność wychowania dzieci zgodnie ze swymi przekonaniami etc

 W sferze religijnej
-

Wolność wyznania

-

Wolność wyrażania przekonań religijnych na zewnątrz

-

Wolność sprawowania kultu etc

Prawa społeczne
 Rozwój – zwłaszcza przełom XIX i XXw.
 Oznaczają wymagania jednostki lub grupy wobec społeczności aby człowiek mógł prowadzić godne życie, „życie w pełni

ludzkie”

 Dotyczą spraw społecznych, gospodarczych i kulturowych np.
-

Prawo do pracy

-

Prawo do sprawiedliwej płacy

-

Prawo do własności

-

Prawo do wyżywienia i mieszkania

-

Prawo do wypoczynku i do opieki lekarskiej

-

Prawo do korzystania z dorobku kulturowego społeczeństwa etc.

 Realizacja tych praw zależy od sprawiedliwego podziału dóbr

Prawa solidarnościowe
 Rozwój – lata 70te XXw.
 Wymagają solidarnej współpracy całego społeczeństwa, aby realizować określone wartości i dążyć do dobra człowieka
-

Prawo do życia w pokoju

-

Prawo do rozwoju

-

Prawo do własnej tożsamości

-

Prawa mniejszości etnicznych, w tym religijnych

-

Prawo do demokracji

-

Prawo do życia w czystym środowisku naturalnym

-

Prawo do dziedzictwa ludzkości

-

Prawo do pomocy humanitarnej

 Dla właściwej ich realizacji potrzeba współpracy całej społeczności światowej
Komplementarność praw i obowiązków
 Realizacja praw możliwa dzięki wypełnianiu obowiązków
 Każdemu uprawnieniu odpowiadają obowiązki o charakterze osobowym bądź spolecznym
-

osobowy, gdy obowiązek spoczywa na samym uprawnionym

-

społeczny, gdy obowiązek spoczywa na innych czy całym społeczeństwie

 inne jednostki, grupy społeczne czy państwo

 Jan XXIII „ w społeczności ludzkiej każdemu prawu naturalnemu jednego człowieka odpowiada obowiązek innych ludzi, a

mianowicie obowiązek uznania i poszanowania tego prawa” (PT 30)

 Prawa i obowiązki wypływają bezpośrednio z natury człowieka (nacisk w NSK zarówno na prawa jak i obowiązki)

Ochrona praw człowieka
 Instytucje świeckie - głównie ochrona praw
 Problem : uznanie praw a ich przestrzeganie – potrzeba ochrony
 Rodzaje ochrony : prawna i pozaprawna
 Ochrona prawna : Prawa wynikające z natury mają charakter moralny, aby miały charakter wiążący w systemach

prawnych krajów potrzeba odpowiednich zapisów prawnych

-

Deklaracje (potrzeba ratyfikacji)

-

Konwencje (charakter prawa międzynarodowego)

 Dotyczy wszystkich praw, wszystkich ludzi na całym świecie
-

Ochrona praw o charakterze regionalnym (np. UE)

 Ochrona pozaprawna praw człowieka
-

Wychowanie

-

Upowszechnienie znajomości praw człowieka

-

Kształtowanie opinii publicznej

-

Właściwy rozwój moralny i kulturalny

-

Odpowiednie struktury społeczne i gospodarcze

-

Właściwy ustrój polityczny

-

Organizacje międzynarodowe : rządowe i pozarządowe (np. Amnesty International), Human Rights Watch

Prawa pochodne wobec praw człowieka
-

Prawa rodziny

-

Prawa innych społeczności

5.

Temat: Kościół wobec życia rodzinnego

Wprowadzenie
-

współczesne problemy dotyczące rodziny i małżeństwa

-

potrzeba jasnego określenia i definiowania podstawowych pojęć

-

najważniejsze dokumenty NSK dotyczące rodziny:

 „Familiaris consortio” – adhortacja z 1981r.
 „Karta Praw Rodziny” – 1983r.
 „List do Rodzin” – 1994r.
 „Kompendium NSK”

Rodzina jako wspólnota i instytucja
 Pierwotna i podstawowa grupa społeczna
 Ścisły związek małżeństwa i rodziny ale i odrębność
 Małżeństwo : „przymierze miłości małżeńskiej lub świadomy i wolny wybór, poprzez który mężczyzna i kobieta przyjmują

wewnętrzną wspólnotę życia i miłości, zamierzona przez samego Boga.” (FC 11)

 Przymierze małżeńskie jest podstawą funkcjonowania rodziny i wypełniania jej zadań
 Rodzina to trwała wspólnota osób oparta na instytucji małżeństwa i związana odpowiedzialną miłością małżeńską i

rodzicielską, wspomagająca się wzajemnie i dopełniająca dla integralnego rozwoju jej członków

 Rodzina jest przede wszystkim wspólnotą, a jej instytucjonalny charakter wypływa z instytucji małżeństwa

Zadania – funkcje rodziny
 Tworzenie wspólnoty osób:
-

Podkreślenie osobowego wymiaru rodziny

-

Wymiana wychowawcza miedzy rodzicami i dziećmi

-

Istnieje i rozwija się dzięki duchowi ofiary i poświęcenia się oraz w atmosferze wzajemnego szacunku

 Służba życiu:
-

Nastawiona na życie, jego przekazywanie i rozwój

 Zrodzenie biologiczne
 Kształtowanie i rozwój człowieka we wszystkich jego wymiarach (duchowe rodzenie)
Odpowiedzialność szczególna małżonków, ale i ich prawo do decydowania o czasie narodzin i liczbie dzieci uwzględniając:
-

dziecko jest zawsze darem Bożym

-

obowiązki wobec siebie, wobec dzieci już narodzonych, wobec rodziny i społeczeństwa

-

Zachęta do adopcji podkreślając wagę rodziny dla rozwoju osoby i wagę duchowego zrodzenia

-

Odrzucanie mentalności przeciwnej życiu

 Udział w rozwoju społeczeństwa:
-

Podstawowa komórka społeczna

-

Pierwsza szkoła życia społecznego

 Rozwój relacji osobowych – uspołecznianie
 Rozwój relacji międzypokoleniowych

-

Humanizacja i personalizacja społeczeństwa

-

Otwarcie na inne rodziny – gościnność

-

Zaangażowanie w różne dzieła społeczne (pomoc ubogim etc.)

-

Wpływ na państwo i jego politykę rodzinną

 Uczestnictwo w życiu i posłannictwie Kościoła
-

„Kościół domowy” – rodzina wspólnota wiary

-

Przekaz wiary i ewangelizacja

-

Służba człowiekowi

-

Waga sakramentu małżeństwa

Prawa rodziny
 Rodzina jest grupą naturalną i uprzednią wobec innych wspólnot i państwa
 Prawa rodziny opierają się na prawach człowieka i wynikają z zadań rodziny
 Karta Praw Rodziny (1983):
-

Prawo do istnienia i rozwoju rodziny

-

Prawo do przekazywania życia, decydowania o czasie narodzin i liczbie dzieci

-

Prawo do wychowywania dzieci wg własnych tradycji, wartości religijnych i kulturowych

-

Prawo do intymności życia małżeńskiego i rodzinnego

-

Prawo do uzyskania zabezpieczenia fizycznego, społecznego, politycznego i ekonomicznego

-

Prawo do przedstawiania swych postulatów wobec władz publicznych

-

Prawo do zrzeszania się z innymi rodzinami

-

Prawo do godziwego mieszkania

-

Prawo do służącej rozwojowi rodziny rozrywki

-

Prawo do emigrowania całej rodziny etc

 Prawo państwowe i podstawowe zadanie władzy państwowej zabezpieczenie przestrzegania tych praw
-

Znaczna poprawa w ostatnich dziesięcioleciach

 Obrona przez Kościół praw najbardziej zagrożonych, np.:
-

Prawo dzieci i osób niepełnosprawnych do życia

-

Prawo rodziców do wychowywania swoich dzieci

-

Prawo do godnych warunków życia

Rodzina a społeczeństwo i państwo
 Hierarchia ważności : rodzina podstawowa, pierwotna wspólnota
 „Rodzina nie jest dla społeczeństwa; lecz o wiele bardziej społeczeństwo jest dla rodziny. Rodzina jest podstawową

komórką, konstytutywnym elementem społeczności państwowej...” (Pius XI, 1951)

 Rodzina i społeczeństwo są złączone organicznymi więziami, są obie potrzebne i uzupełniają się
 ze względu na swe znaczenie rodzina ma niezbywalne prawa i zasługuje na szczególną ochronę przez państwo
 większość państw ochronę praw rodziny ma zapisane w swej konstytucji, co jest podstawą prowadzenia odpowiedniej

polityki rodzinnej przez państwo

Funkcje społeczeństwa i państwa wobec rodziny
 Funkcja pomocnicza społeczeństwa – państwa
-„ społeczeństwo, a w szczególności państwo i organizacje międzynarodowe, winny czynić wszystko, co możliwe, celem
zabezpieczenia wszelkiej pomocy – politycznej, ekonomicznej, społecznej i prawnej – niezbędnej do umocnienia jedności i
stabilności rodziny, tak aby mogła ona sprostać swym specyficznym zadaniom.” (KPR, wstęp)
 Funkcja solidarnościowo – interwencyjna społeczeństwa – państwa
-

Wówczas, gdy rodzina nie funkcjonuje właściwie

-

Niemożność właściwego wypełnienia swych zadań

-

Sytuacje patologiczne

Zadania społeczeństwa i państwa wobec rodziny:
 Aktywna polityka prorodzinna państwa
 Wypracowanie i przestrzeganie praw rodziny
 Wyrównywanie dochodów rodzinnych
 Rozbudowa i doskonalenie infrastruktury rodzinnej
 Pomoc w pełnieniu przez rodzinę zadań wychowawczych i kształceniowo – oświatowych
 Doskonalenie organizacji życia społecznego
 Ochrona i promocja wartości duchowych w życiu rodzinnym
 Kształtowanie atmosfery szacunku dla małżeństwa i rodziny

Współczesne problemy demograficzne
 Polska – współczynnik dzietności – 1,3
 Ostatni spis powszechny – 2011:
-

mniej ludności : ok. 37,3 mln

-

ok. 1 mln emigrantów – więcej

-

mężczyźni – 47,9 % ogółu ludności (100 na 109 kobiet)

-

w ostatniej dekadzie o 4,2% zmniejszył się odsetek najmłodszych Polaków

6.

Temat : Praca i życie zawodowe

Praca



Stanowi podstawowy wymiar zaangażowania i działania ludzkiego



Od początku związana z życiem człowieka, złączona z jego naturą – por. Księga Rodzaju

-

życie i rozwój człowieka



Prawo i obowiązek pracy



Wymiar przedmiotowy i podmiotowy pracy



Podstawowe znaczenie wymiaru podmiotowego w NSK

-

Godność pracy

-

Szacunek dla pracy i znaczenie każdej pracy



Podstawowy dokument NSK – JPII – Laborem exercens – 1981



Znaczenie ( funkcje ) pracy:

-

Podstawowe źródło utrzymania (życia) człowieka i jego rodziny

-

Miejsce rozwoju osobowościowego człowieka, kształtowania jego relacji społecznych

-

Tworzy wspólny dorobek społeczeństwa, narodu, ludzkości

-

Narzędzie kształtowania i doskonalenia świata stworzonego

-

Środek pomocy bliźniemu

-

Prawo do pracy



Prawo do pracy zawiera w sobie / treść/:

-

Prawo do zatrudnienia

-

Prawo do wyboru pracy

-

Prawo do wolnej umowy o pracę

-

Prawo do owocu pracy



Prawo do zatrudnienia:

-

Pozytywnie : prowadzenie przez państwo odpowiedniej polityki zatrudnienia i stworzenia właściwych warunkach
zatrudnienia; zasada pomocniczości – dalej pracownik musi wykazać właściwą inicjatywę

-

Negatywnie : wolność podjęcia pracy; wyjątkowo ze względu na dobro wspólne – nakaz lub zakaz pewnej pracy

Słuszna płaca



Płaca jest wynagrodzeniem za usługę pracy, ale ze względu, na fakt, że świadczy ją osoba nie można jej traktowa jak innej
ceny



Ustalenie sprawiedliwej płacy uwzględnia:

-

Wydajność pracy

-

Potrzeby pracownika i jego rodziny

-

Efektywność całego przedsiębiorstwa

-

Wymagania dobra społecznego



Wydajność pracy

-

relacja wypływająca ze sprawiedliwości zamiennej(równość świadczeń jako podstawa słusznej płacy

Własność



Każdy ma prawo do własności zapewniającej godne życie – “życie w pełni ludzkie”



Prawo własności ma swój wymiar prawny, gospodarczy i moralny

-

Własność jest sumą dóbr gospodarczych, materialnych i niematerialnych, nad którymi jednostka lub zbiorowość ma władzę
rozporządzania dla osiągnięcia korzyści własnych przez realizację dobra wspólnego



Podmiot własności i przedmiot własności



Przedmiotowa treść prawa własności:

-

Prawo do posiadania dóbr

-

Prawo do użytkowania

-

Prawo do dysponowania nimi



Podmiot własności 0 decyduje o całym ustroju społeczno – gospodarczym kraju



Podmiot własności

-

jednostka

-

wspólnota, grupa

-

społeczność – państwo



Osoba ludzka jest podstawowym podmiotem własności, jednak absolutyzacja i wyłączność tej własności jest niezgodna z

NSK



Własność grupowa – wspierana jako ważna forma systemu wartości i element rozwoju solidarności międzyludzkiej



NSK uznaje także znaczenie własności publicznej – całego społeczeństwa, ale także sprzeciwia się jej absolutyzacji i
wyłączności

Przedsiębiorczość



Prawo do inicjatywy gospodarczej



Znaczenie przedsiębiorczości dla człowieka i jego rozwoju:

-

rozwój kreatywności

-

rozwój umiejętności organizacyjnych

-

wdrażanie w podejmowaniu decyzji

-

zarządzanie i współzarządzanie



„...każdy bowiem, kto zajmuje się pracą, czy to będzie artysta, czy rzemieślnik, przedsiębiorca, robotnik czy rolnik, w
pewien sposób stwarza” – (Paweł VI, PP 27)



Znaczenie dla tworzenia dobrobytu indywidualnego i społecznego



Przedsiębiorczość wrażliwa społecznie (BXVI,CV)



Przedsiębiorczość społeczna, m.in. III sektor, społeczeństwo obywatelskie, bezinteresowność (BXVI, CV)

Kapitał a praca



Podmiotowy charakter pracy wyznacza jej szczególne znaczenie pośród innych czynników produkcji



Kapitał jako czynnik pochodny – wtórny wobec pracy



Technika i technologie – decydujące znaczenie współcześnie – także wynik kreatywności, innowacyjności człowieka



Praca i kapitał uzupełniają się w procesie produkcji(komplementarność)

-

odrzucenie konfliktowego podejścia

-

nierozdzielczość pracy i kapitału w procesie produkcji

-

odrzucenie wyzysku, pracy na czarno, pracy dzieci etc.

Kapitał ludzki



Pozytywny wpływ integralnego rozwoju człowieka na skuteczność przedsiębiorczości i wydajność procesu



Pojęcie kapitału społecznego (ludzkiego)



Podstawowe znaczenie „kapitału ludzkiego” dla procesu produkcyjnego (JPII, CA 32)

-

kapitał społeczny



Ekonomiczny wymiar kapitału ludzkiego:

-

zdrowie (fizyczne, stabilność emocjonalna i psychiczna, moralność, duchowość)

-

wykształcenie, kwalifikacje zawodowe, rozwijanie różnych zdolności

-

umiejętności współpracy i działania w zespole etc.



Praca w sensie podmiotowym jako rozwijanie kapitału ludzkiego

Współczesne znaczenie techniki i technologii



BXVI, Civitas in veritate 68-77



Wyraża panowanie ducha nad materią



Duży udział we współczesnym rozwoju ekonomicznym i procesie globalizacji



Technika jako narzędzie



Ambiwalentny charakter techniki(„jak?” – „dlaczego?”)



„Pilna potrzeba formacji do etycznej odpowiedzialności w posługiwaniu się techniką.” (CV 70)

Prawo i obowiązek wypoczynku



Rdz 2,2 ; kulturowe i społeczno – gospodarcze znaczenie niedzieli



Naturalna potrzeba człowieka do właściwego odpoczynku



Niezbędny dla integralnego rozwoju i tworzenia kapitału ludzkiego:

-

zdrowie

-

relacje rodzinne

-

kultura i rozrywka

-

pomoc bliźniemu, zwłaszcza starszym i niepełnosprawnym

-

rozwój duchowy – pogłębianie życia wiary



Ważne względy rodzinne, czy społeczne – mogą być uzasadnieniem czasowego zawieszenia prawa

Zrzeszenia i związki zawodowe



Potrzeba współpracy i solidarności w miejscu pracy



Prawo do tworzenia stowarzyszeń i związków w celu obrony życiowych interesów pracowników



Udział w tworzeniu harmonijnej organizacji życia gospodarczego

-

współpraca z innymi podmiotami życia społecznego



Nie utożsamianie się z walką polityczną i nie łączenie się z żadna partią



Obrona interesów pracowników, ale i troska o dobro wspólne



Procesy globalizacji a działalność związków zawodowych – nowy wymiar solidarności (BXVI, CV)



Nowe formy zatrudnienia i relacji pracodawca-pracownik a solidarność pracownicza

Prawo do strajku



Wywieranie nacisku w obronie podstawowych praw pracowniczych



Przysługuje pracownikom w wypadku nieprzestrzegania ich praw i istnienia określonych warunków



Warunki podjęcia tego radykalnego środka:

-

słuszna przyczyna

-

podjęte próby dialogowego rozwiązania sporu

-

oczekiwana korzyść przewyższa koszty strajku

-

rozsądna nadzieja powodzenia strajku

-

środek ostateczny



unikanie drastycznych form strajku np. głodowego (zwłaszcza w systemach demokratycznych)

7.

Temat: Problem bezrobocia

 Pius XI – encyklika z 1931.r – Wielki Kryzys
 Pojęcie bezrobocia

 Przyczyny i rodzaje bezrobocia :
-

Frykcyjne, strukturalne i cykliczne /koniunkturalne/

-

Dobrowolne i przymusowe

-

Jasne, fikcyjne i ukryte

 Skutki bezrobocia:
-

dla poszczególnego człowieka : brak doskonalenia zawodowego i obniżanie kwalifikacji, degradacja społeczna i nierzadko
moralna

-

dla rodziny : problem z utrzymaniem, niższy status społeczny rodziny

-

dla całego społeczeństwa : większe wydatki na zasiłki i pomoc społeczną, odpływ pracowników za granicę, niższa
produkcja i mniejszy popyt, niewykorzystane zasoby produkcyjne

 potrzeba właściwej polityki gospodarczej państwa, w tym polityki zatrudnienia

8.

Temat : Naród i ojczyzna

 Naród – naturalna wspólnota łącząca szerszą grupę ludzi i stanowiąca miejsce rozwoju człowieka i budowania dobra

wspólnego

 Wtórna wobec rodziny, ale dla pełnego rozwoju człowiek potrzebuje szerszej wspólnoty:
-

rodzina nie jest w stanie zapewnić zaspokojenia wszystkich potrzeb człowieka

 Koncepcje narodu:
-

Etnie – odniesienie do ścisłych grup etnicznych

-

Rozbudowana wspólnota w oparciu o dominującą etnię

-

Obywatele danego kraju

 Relacje i związki w ramach narodu mają przede wszystkim charakter duchowy, ale także wymiar materialny:
-

Duchowy wymiar: dzieje narodu, normy i wartości kulturowe (w tym język)

-

Materialny ; terytorium, dorobek kultury narodowej, pochodzenie etniczne

 Naród a ojczyzna – często utożsamiane
-

Naród : wspólnota osób

-

Ojczyzna – terytorium zamieszkiwane przez dany naród wraz z całym jego kulturowym dziedzictwem

 Prawa narodu:
-

Do samostanowienia i swobody rozwoju

-

Zachowania swych tradycji, ich odrębności

-

Rozwoju swej kultury /też języka/ i wychowywanie w niej kolejnych pokoleń etc.

Patriotyzm
 Patriotyzm – miłość ojczyzny, przywiązanie do wspólnoty narodowej jest ważną cnotą społeczną
 Wynika ona z naturalnego charakteru tej wspólnoty i jej wagi rozwoju człowieka:
-

Miejsce urodzenia, wychowania i wzrastania („szersza rodzina”)

-

Korzystanie z dorobku kulturowego, środowisko życia i rozwoju

-

Wdzięczność oparta też na sprawiedliwości /odwzajemnienie dobra, z którego korzystałem i korzystam

Nacjonalizm – /najczęściej/ niewłaściwe ukierunkowanie więzi patriotycznych; prawa narodu ponad prawa mniejszości i prawa
innych narodów; skrajna postać – szowinizm /wrogość i zwalczanie innych/

Naród a państwo
 Dwie najważniejsze formy uspołecznienia ludzi
 Naród jest rzeczywistością odrębną wobec państwa
-

Naród – rzeczywistość duchowa, która może istnieć niezależnie od organizacji państwowej i terytorium

-

Naród może być wspólnotą szerszą lub węższą wobec państwa

 Obie mają charakter wspólnot naturalnych:
-

Poprzez urodzenie człowiek przynależy zarówno do określonego narodu jak i państwa

-

Obie wspólnoty są potrzebne człowiekowi dla właściwego rozwoju

-

Zaspokajają jednak inne potrzeby ludzkie:



Naród – więź duchowa oparta na patriotyzmie



Państwo – budowa dobra społecznego opierająca się na sprawiedliwości prawnej

Naród a państwo
 Naród – wspólnota dziejowa i środowisko społeczne; mniejszy wpływ jednorazowych działań ludzi; wspólnota państwowa

może umacniać jego jedność i rozwój

 Państwo – celowy / zorganizowany/ związek społeczności dla realizacji dobra wspólnego, więcej elementów

instytucjonalnych, formalnych i prawnych

 W historii czasami trudno rozdzielić te dwie rzeczywistości; ojczyzna i patriotyzm też wobec państwa – por. USA
 Kształtowanie się państw narodowych – pierwszy etap na zachodzie: XV i XVIw. , pełniej zwłaszcza w XIX w. i na

początku XXw.

 Waga narodu i państwa:

-

Państwo powstaje zasadniczo dzięki odrębności i samodzielności kultury narodowej, dla państwa najlepiej jest, gdy
tworzy go jeden naród (Arystoteles, św.Tomasz), naród tworzy najsilniejszą, duchową więź społeczną, co zapewnia
państwu spoistość społeczną

-

Państwo ma tworzyć i dbać o jak najwyższe dobro społeczne – nie zawsze niewielka grupa narodowościowa jest w
stanie sama / ze względów politycznych, gospodarczych etc./ osiągnąć najwyższy poziom dobra społecznego / nie są
wówczas tzw. społecznościami doskonałymi/ , stąd:

-

Potrzeba łączenia z innymi narodami / niezbędna jest tu nade wszystko poszanowanie swych podstawowych praw –
sprawiedliwość, ale i tworzenie głębszych więzi pokonujących czysty formalizm i wzajemny interes – miłość społeczna/

-

Dobro wspólne całej społeczności państwowej ma pierwszeństwo przed dobrem partykularnym poszczególnych grup
narodowych, poszanowanie praw każdego narodu, z wyjątkiem sprzeciwiających się prawu naturalnemu i zagrożeniu dobra
wspólnego

Mniejszości narodowe / etniczne/
 Naród nie zawsze pokrywa się z organizacją polityczną państwa; stąd istniejące w wielu krajach mniejszości narodowe i

etniczne

 Prawa mniejszości:



Prawo do istnienia i swej odrębności



Prawo do zachowania swej kultury, języka, religii /i kultu/



Prawo do pewnej autonomii w ramach państwa, gdy stanowią pewną zwartą i znaczącą grupę

 Mniejszości mają także swoje obowiązki wobec państwa i dobra całości
 Poszczególne osoby i rodziny wzrastające we wspólnotę narodu / porównanie z adopcją – duchowy rozwój/ ; integracja w

ramach narodu

-

wzrastanie w kulturę narodu

-

stopniowe utożsamianie się, zwłaszcza kolejne pokolenia
 Rasizm – /przeciwko równej godności człowieka – potępienie/ ideologia przypisująca różnym narodom i grupom

społecznym pewne niezmienne cechy biologiczne / genetyczne/ oraz wartościująca wg tych kryteriów

Pojęcie i istota państwa
 Państwo jest polityczną organizacją szerszej grupy ludzi, pewnej społeczności funkcjonującą na danym terytorium w

oparciu o przyjęty system władzy

 Elementy konstytutywne państwa:
-

naród – społeczność

-

terytorium

-

władza

 Państwo jest społecznością naturalną, niezbędną dla człowieka w jego rozwoju historycznym i osobowościowym /

społeczna natura człowieka/; przynależność przez urodzenie

 Państwo jest tzw. społecznością pełną i doskonałą – odrębną i samowystarczalną / funkcjonującą niezależnie/;

odpowiadającą na wszystkie podstawowe potrzeby doczesne ludzi



Z powyższą cechą państwa związana jest jego suwerenność która oznacza prawo do sprawowania najwyższej władzy wobec
swych obywateli.

- Ograniczeniem tego prawa jest tylko prawo naturalne



Podstawą funkcjonowania państwa jest prawo nadające mu pewien ustrój i ład. Państwo-władza stanowi prawo i czuwa nad
jego przestrzeganiem.



Podstawowym celem istnienia państwa jest dbałość o dobro wspólne obywateli i jego rozwój



Cel ten wyznacza służebny charakter państwa wobec swych obywateli

1. Zadania państwa
Wypływają z jego podstawowej misji i celu - dobra społecznego, dobra właścicieli.

 Dbałość o pokój i porządek:

 Ochrona suwerenności i integralności kraju
 Stanowienie i czuwanie nad przestrzeganiem ustanowionego porządku prawnego
 Pozytywnie: rozwój integracji społecznej i międzynarodowej
 Budowa autorytetu i zaufania do państwa

 Zapewnienie właściwej wolności obywateli i swobody ich działalności:



W sferze politycznej, społecznej, gospodarczej i kulturowej.

 Dbałość o dobrobyt swych obywateli i jego rozwój



Szczególna ochrona i wsparcie ludzi słabych i biednych najbardziej narażonych na sprawiedliwość

 Pomoc rodzinie w edukacji dzieci i młodzieży.
 Budowa odpowiedniego systemu ochrony zdrowia i ubezpieczeń obywateli.
 Ochrona i wspieranie rozwoju dziedzictwa kulturowego kraju.

 Zagwarantowanie możliwości rozwoju i praktykowania wiary przez obywateli

- Właściwa współpraca z instytucjami religijnymi.

 Dbałość także o swych obywateli poza granicami kraju,.

2. Władza i ustrój polityczny:



Władza polityczna jest niezbędna dla funkcjonowanie państwa, a zatem jest elementem naturalnym (stąd : „

pochodzi od Boga- Stwórcy”)

 Im szersza wspólnota, tym większa potrzeba władzy- szczególnie państwo,
 „Każda władza pochodzi od Boga (...) nie mam tu na myśli żadnego władcy, ale władzę w samej swej

istocie” ( Jan Chryzostom, IV w.)



Władza stanowi zasadę jedności i porządku



Winna kierować działaniami obywateli w celu realizowaniu dobra wspólnego



Stanowi prawo i czuwa nad jego przestrzeganiem- sama winna zachowywać i kierować zasadami moralnym i

prawem.



Podmiotem władzy społecznej jest cały naród, wszyscy obywatele



Oni decydują o formie władzy (ustroju) i delegowaniu uprawnień konkretnym ludziom (KDK 74).



Forma władzy (ustrój) nie wynika z prawa naturalnego – jest to domena decyzji społeczeństwa związana z jego
rozwojem historycznym i kulturowym



Podstawowe cechy władzy:



Najważniejsza i suwerenna (nie ma wyższej władzy wewnętrznej i niezależna od czynników zewnętrznych)

 Ograniczenie: prawo naturalne i wola społeczeństwa



Niepodzielna i niezależna – istotne elementy władzy nie mogą być oddane innym społecznościom i
jednostkom nie ulegają zmianie.



Bezstronna i służebna – ze względu na swój cel , ma charakter służebny wobec osoby ludzkiej i całego
społeczeństwa, nie może mieć charakteru partykularnego.

3. Demokracja i jej zasady

 Gr. demos i krateo – rządy ludu
 Demokracja to system „ który zapewnia udział obywateli w decyzjach politycznych i rządzonym gwarantuje

możliwość wyboru oraz kontrolowania własnych rządów” (CA 46)

 Najczęstsza forma występująca obecnie, ale jedna z możliwych form władzy- zapewniających wypełnianie

podstawowego celu władzy państwa.

 Niebezpieczeństwo wykrzywienia charakteru władzy- potrzeba kierowania się prawe oraz zachowania

podstawowych norm i zasad moralnych.

 Delegacja władzy- nie co do szczegółów, ale jako dbałość o dobro społeczne (inaczej nie najwyższa i nie

bezstronna).

4. System totalitarny a autorytarny

 Totalitaryzm- uzurpacja władzy



Często zdobyta bądź podstępem



Trwałe naruszenie istotnych elementów dobra wspólnego.

 Przykłady: komunizm, faszyzm, nazizm (por. Pius Xi)
 Bezstronny i służebny charakter władzy wyklucza tę jej formę (nie respektuje ona także wyższości praw

naturalnych).

 Czasami upragniony jest system autorytarny, dyktatorski- uzasadnieniem dobro kraju, potrzeba realizacji

podstawowych zadań państwa.:



Zasadniczo w wyjątkowych przypadkach zagrożenia dla państwa i podstawowego dobra obywateli (np.

wojna , rewolucja wewnętrzna, chaos i niemożność wykonywania podstawowych zadań przez państwo,
początkowy rozwój i kształtowanie państwa).



Ta forma winna mieć jednak charakter przejściowy - do czasu ustąpienia przyczyn.

5. Prawa i obowiązki obywatelskie:



„osoba ludzka jest i powinna być zasadą , podmiotem i celem wszystkich urządzeń społecznych”



Pełnia dobra osobowego osiągana jest łącznie z dobrem społeczności naturalnych takich jak rodzina i państwo.



Podstawą praw i obowiązków obywatelskich jest zasada personalizmu (godności osobowej). Głów zasada

regulująca i podporządkowująca relacje obywatel – państwo to sprawiedliwość, która winna być wzmocniona i
pogłębiona przez miłość.



Z nich wypływają prawa i obowiązki obywatelskie.



Każdy obywatel podmiotem wszystkich praw człowieka, zaś w relacji do państwa mówimy w sposób

szczególny o prawach politycznych człowieka.



Prawa polityczne:



Prawo do udziału we władzy państwowej



Prawo do kontroli władzy państwowej



Prawo krytyki władzy państwowej



Prawo do oporu wobec władzy państwowej



Prawo do stowarzyszania dla celów politycznych



Prawo do wolności przekonań politycznych



Prawo do odwoływania się od decyzji



Obowiązki obywatelskie:



Służba cywilna



Służba wojskowa



Podatki

6. Społeczności niższego rzędu:

a. Państwo jest społecznością pełną łączącą w sobie wiele różnych niższych społeczności ludzkich
b. W relacjach państwo- społeczności niższego rzędu szczególne znaczenie:



Zasada pomocniczości – państwo winno pozostawiać możliwie szeroką swobodę działania niższych
społecznościom.



Zasada solidarności - potrzebna współudziału i wspierania tych wspólnot i koordynowanie ich działalności
dla stworzenia harmonijnego organizmu społecznego.

c. Te niższe społeczności pozwalają wdrażać obywateli do samodzielnego zarządzania – samorządności,

samoorganizowania się.

d. Rodzaje społeczności niższego rzędu (wewnątrzpaństwowych):



Terytorialne



Zawodowe



Klasowe



Wolne stowarzyszenia



7. Samorząd terytorialny



Różne poziomy samorządu i administracji0 struktury państwa



Zaletą samorządności jest bliski kontakt z poszczególnym człowiekiem, znajomość jego sytuacji i potrzeb



Podstawowym pion opiera się na samoorganizacji grupy rodzin: wieś: gmina, bloki (osiedla)- dzielnice.



Większe okręgi mogą mieć znaczną autonomię (zwłaszcza , gdy uwarunkowania historyczne, narodowe )



Przywiązanie do „małej ojczyzny” może być duże nawet na równi z miłością do ojczyzny.



Samorządy posiadają pewną samodzielność organizacyjną i finansową, zależną od dojrzałości
społeczeństwa, ale potrzeba też kontroli państwa.

8. Społeczeństwo obywatelskie:



Społeczeństwo obywatelskie stanowi całość stosunków i zasobów kulturowych i wspólnotowych,
względnie niezależnych zarówno od polityki, jak i ekonomii.



Jest ono źródłem i miejscem powstawania i rozwoju wolnego i solidarnego zrzeszenia się grup obywateli w
celu realizacji swych potrzeb i obrony swych interesów.



Te wszelkie formy wolnego stowarzyszenia się i realizacji celów społecznych winny być wspierane przez
państwo, ale państwo ma prawo tez do pewnej kontroli ich działalności (m.in. zatwierdzenie statusów
stowarzyszeń).



Będąc osobami prawnymi stowarzyszenia mają prawo do własności, zawierania umów prawnych,
nauczania , publikacji, prowadzenia działalności charytatywnej.



Wagę i znaczenie społeczeństwa obywatelskiego i powstających w nim wolnych stowarzyszeń mocno
podkreśla NSK.

9. Państwo a wspólnoty religijne



Wolność sumienia i wyznawania religii jako podstawowe prawo obywatela, które zobowiązuje państwo

- ograniczone dobrem wspólnym i obiektywnym porządkiem moralnym.



Inne prawa relgine:

 Nauczania i ewangelizacji
 Wolności sprawowania kultu
 Posiadania własnych uregulowań wewnętrznych
 Wznoszenia budowli sakralnych
 Posiadania potrzebnych dóbr do prowadzenia swej działalności etc.



Ze względu na historyczne i kulturowe uwarunkowania jedna wspólnota religijna może uzyskać specjalne

uznanie ze strony państwa, ale nie może to powodować dyskryminacji prawnej i społecznej innych grup.

10. Kościół katolicki a państwo



Autonomia i niezależność:



Dwie społeczności doskonałe, ale inna natura i cel



Każda wspólnota winna działać w swoim porządku.



Potrzeba współpracy- jeden człowiek



Najwyraźniej widać w tzw. Sprawach mieszanych (np. małżeństwo, służba wojskowa, pomoc

charytatywna).



Wspólnota polityczna i Kościoła są w swoich dziedzinach są od siebie niezależne i autonomiczne, Obydwie

jednak wspólnoty, choć z różnego tytułu służą powołaniu jednostkowemu i społecznemu tych samych ludzi.



Sposoby ułożenia relacji państwo- Kościoł



Cezaropapizm (-)



Teokracja (-)



W demokracji lub systemie autorytarnym:

o

Kościół państwowy (+, ale gdy zdecydowanie dominuje jedna relgia i nie ma dyskryminacji

innych)

o

Rozdział- zasada neutralności:

 Separacja na zasadach współpracy (+)
 Separacja tolerująca (+, gdy duża różnorodność religijna)
 Separacja wroga (-)

o Laicyzm- skrajna laickość (-) – nieuznawanie żadnych religii



Konkordat- umowa prawna między państwem i kościołem regulująca podstawowe wzajemne relacja.

Polityka i jej znaczenie:



Polityka- etymologicznie od gr. Politeia – rzeczpospolita; polis- miasto- państwo



Polityka- w sensie szerokim dbałość o dobro wspólne- obejmuje całość zaangażowania społecznego ,

politycznego, gospodarczego i kulturalnego.



Polityka- w sensie wąskim aktywne uczestniczenie w życiu politycznym kraju, związana z władzą- z

rządzeniem lub dążeniem do władzy.



Polityka w sensie potoczno- negatywnym- dbałość o interesy jednej grupy , partii, tzw. Polityka partyjna, czy

partyjniactwo.

1) Dbałość o dobro wspólne , w tym głównie w związku z jego celem- o dobro nadprzyrodzone

człowieka.

2) Kościół: duchowieństwo i wierni świeccy- różne zadania w polityce.
3) Duchowieństwo- dbałość o dobro wspólne, ale wpływ pośredni na samo życie polityczne.
4) świeccy- kształtowanie i przemiana rzeczywistości społecznej, politycznej, gospodarczej i

kulturalnej poprzez bezpośrednie.

Świeccy a polityka



Współodpowiedzialność za kraj i jego losy – odrzucenie zamknięcia się do strefy prywatności



Prawo i obowiązek politycznego zaangażowania



Bezpośrednie zaangażowanie dla tych, którzy rozpoznają w tym swoje powołanie.



Dobro wspólne na celu



Podstawowa sprawa dbałości o godność człowieka i jego rozwój.



Szanowanie autonomii rzeczywistości ziemskiej



Działają na własny rachunek w zyciu politycznym ale mają przepajać je wartościami chrześcijańskimi.



Działalność w imieniu Kościoła wyłączona z bezpośredniego zaangażowanie w politykę.



Do jakiej partii może należeć?



Na jaką partię/ na kogo może głosować?

Duchowieństwo a polityka



Hierarchia nie angazuje się bezpośrednio w Zycie polityczne



Bezpośrednio, gdy dotyczy to kompetencji Kościoła- sfery wiary i moralności



Pośredni wpływ : poprzez posługę prawdzie, sprawiedliwości i miłości.



Nauczanie i posługa uświecania:

 Kształtowanie życia moralnego i sumienia wiernych
 Rozwój osobowościowy człowieka
 Budowanie braterstwa, ducha współpracy i pomcy
 Niesienie pomocy najsłabszym
 Ogólne zasady postępowanie w zyciu społecznym (w tym państwowym i międzynarodowym).
 Dialog z rzeczywistością (zasady).



Prawo wyborcze- aktywnie- nie biernie



Czy osoba duchowna może głosować na różne partie?



Czy osoba duchowna może zachęcać do głosowania na jakąkolwiek partię?



Czy osoba duchowna może zachęcać (zalecać), aby nie głosować na daną partię?



Apolityczność Kościoła



Związana z jego misją zbawienia wobec każdego człowieka



Kościół nie jest jedynie dla określonej partii, nawet najbardziej katolickiej.



Respektowanie autonomii rzeczy ziemskich.

KNS Wobec ekonomii i jej zasad

o

Pomoc społeczna



Jednym z podstawowych zadań państwa jest dbałość o godne życie obywateli i możliwość

samorealizacji

 Zwłaszcza o slabych i biednych (prawo do ochrony socjalnej oraz prawo do ochrony zdrowia-

jednym z podstawowych praw społecznych).



Stąd szczególne zadanie państwa wobec tych , którzy nie rządzą właściwie w systemie społecznym lub
doświadczają niesprawiedliwości.



Zasada sprawiedliwości społecznej (szczególnie sprawiedliwość rozdzielcza) i solidarności.



Pomoc społeczna nie jest domeną tylko państwa ale powinna być realizowana możliwie jak najszerzej inne
społeczności i poszczególni ludzie.

o

Wolontariat chrześcijański

 W Kościele katolickim jest formą apostolstwa świeckich, angażujących się na rzecz budowania

królestwa Bożega poprzez pokorną służbę ubogim i potrzebującym wsparcia.

 Wolontariat stanowi znak i wyraz ewangelicznej miłości, która jest bezinteresownym darem z siebie

samego- darem ofiarowanym bliźnim, zwłaszcza najuboższym i potrzebującym.

 W Polsce głównie poprzez działania ogólnopolskie, diecezjalne i lokalne Caritas angażują się w sposób

systematyczny, planowany.

o

Działalnośc charytatywna w nauczaniu Kościoła

 BXVI- encyklika „Deus Caritas Est:
 Należy do istoty posłannictwa Kościoła- miłośc bliźniego (świadectwo)
 Dz 6, 1-6 – ustanowienie diakonów – pomoc dla biednych, zwłaszcza wdów i sierot.
 Św. Justyn Męczennik – opis Eucharystii – zbiórka na potrzeby biednych.
 Miłość społeczna (miłośc- Caritas). Niezbędna nawet gdy zachowana sprawiedliwość społeczna.
 DCE 31:

Imperatyw miłości bliźniego wpisany w samą naturę człowieka

Elementy konstytutywne „które stanowią o istocie chrześcijańskiej i kościelnej Caritas:

a. Odpowiedź na bezpośrednią konieczność- pomoc kompletna i dzielenie się swym

człowieczeństwem („formacja serca” ze spotkania Boga w Chrystusie).

b. Działalność charytatywna Kościoła musi być wolna od jakiejkolwiek ideologii i partii.
c. Działalność ta nie może być narzędziem prozelityzmu- ma być bezinteresowna; ale „tak:

dla świadectwa.

5. Caritas

 Caritas catholica od 1924 r.

 Struktura:



Caritas Intrenationalis (główna siedziba w Watykanie)



Caritas Europa (organizacje na wszystkich kontynentach)



Caritas Polska (165 narodowych organizacji) reaktywowana w 1990



Caritas diecezjalne, parafialne.

 Zasięg działania:

a.

Bezpośrednia pomoc każdego roku- 24 mln osób w 200 rajach i terytoriach- tez w krajach, których nie
ma struktury krajowej.

b. 440 tys. Opłacanych pracowników i 650 tys. Wolontariuszy.



Caritas Polska:



Parafialne i diecezjalne punkty wydawania odzieży 3393



Noclegownie dla bezdomnych



Łaźnie dla bezdomnych



Zakłady opieki lekarskiej



Zakłady rehabilitacyjne



Domy samotnej matki



Apteki



Łączna wartość udzielonej pomocy w 2010 r – 482 mln zł. .

6. Konferencja Caritas Europa:

a) Od 11.05.2012 w Warszawie
b) 40 lecie Caritas Europa
c) 46 organizacji krajowych
d) Siedziba w Brukseli
e) Temat „opieka i migracja”.

KNS wobec ekonomii i jej zasad
1) Mikroekonomia- zagadnienie pracy, przedsiębiorczości i własności
2) Makroekonomia- zasady wolnego rynku

I.

NSK wobec wolnego rynku



Pierwotnie wolny rynek0 zasadą : niczym nieograniczona konkurencja a celem: jedynie maksymalizacja zysków



NSK: Ekonomia i jej zasady ma być w służbie człowiekowi.



Pojęcie Społecznej gospodarki rynkowej- łączy zasadę konkurencyjności wyzwalającej efektywnościowe dążenia w

gospodarce z elementami sterującymi gospodarką zwłaszcza w celu rozwiązywania problemów społecznych
- połączenie prywatnej inicjatywy z ochroną społęczną



Uwzględnienie zarówno zasady pomocniczości jak i solidarności

II.

Zagrożenie ekonomii rynkowej:

A. Absloutayzacja praw gospodarczych i ekonomii:

- możliwa nie tylko w ekonomii rynkowej

B. Prawo silniejszego- także w relacjach między krajami

- wykorzystywanie przewagi ekonomicznej nad innymi podmiotami

C. Przedsiębiorstwa: zysk ponad dobro osoby
D. Niewłaściwe style życia:

- Konsumizm- często zwracał na to uwagę JPII- Niewłaściwa postawa uzycia i wykorzystywana dostępnych

środków i zasobów wbrew zasadom moralnym i integralnemu dobru człowieka.

III.

Udział państwa w gospodarce

o

Ekonomiczny spór między zwolennikami państwa minimalnego a statystami i zwolennikami państwa
opiekuńczego

o NSK- potrzeba roztropnego udziału państwa w życiu gospodarczym (wg zasad społecznych: sprawiedliwości

społecznej, solidarności, pomocniczości).
 Potrzeba uwarunkowania czasu i miejsca

o

Wypełnianie zadań dla dobra i dobrobytu obywateli których nie jest w stanie zapewniśc wolny rynek

 Nalezą t: prawo gospodarcze, zapewnienie porządku i wolności obrotu gospodarczego, nadzór nad

pieniądzem, podział dochodu, ochrona środowiska, pomoc socjalne dla najsłabszych, rozwój kultury i
ochrona dziedzictwa narodowego

o

Najogólniej ujmując podstawowe zadanie państwa to stworzenie właściwych ram prawnych,
instytucjonalnych i politycznych. Podstawowym motorem gospodarczym – inicjatywa prywatna,
państwo- tam, gdzie to konieczne (pomocniczość)

 Inicjatywa gospodarcza prawem człowieka i ważna dla jego rozwoju osobowego.

IV.

Podatki i podział dochodów:



Płacenie podatków to jeden z podstawowych obowiązków obywatelskiech ze względu na dpbro wspólne.



Wielokrotnie już ta kwestia pojawia się w Piśmie św.



System podatkowy i świadczenia mają opierać się na zasadzie sprawiedliwości społecznej i powszechnego

przeznaczenia dóbr



Państwo winno czuwać nad tym, aby możliwość podstawowego rozwoju i korzystania z dobra wspólnego winna byuć

zapweniona wszystkich.



Państwo integruje w redystrybucję dochodów tam, gdzie jest to niezbędne.



Niezgodnie z KNS: unikanie płacenia podatków, oszustwa podatkowe.

V.

Międzynarodowy przepływ przepływ towarów i usług

 Rozwój wymiany międzynarowodwj – związany z postępem technicznym i integrację międzynarodową-

poszukiwanie większych korzyści, rynków zbytu, nowych usług i towarów.

 Działalność WTO- Światowej organizacji Handlu
 KNS: Wspieranie tego co tworzy dobro społeczne- niezbędne uwzględnianie właściwego porządku dóbr.
 Potrzeba ustanowienie właściwych norm i zasad.
 Migracje w poszukiwaniu pracy:

 Wzrastająca mobilnośc pracownicza- większe możliwości ale i zagrożenia
 Człowiek- podstawowym kapitałem
 Potrzeba międzynarodowej współpracy i właściwych uregulowań
 Prawa migranta, ochrona godności pracy ludzkiej.

 Przepływ kapitału – BIZ

 Stwarzanie dodatkowych rozwoju i tworzenia większego dochodu.
 Poszukiwanie większego zysku- problem redukcji bezpieczeństwa socjalnego w krajach biednych
 Sprawiedliwość wobec miejsca i ludzie, gdzie powstał kapitał.

 Znaczenie techniki i technologii we wspólnym rozwoju:

 Decydująca dla współczesnego rozwoju
 Potrzeba większej solidarności

VI.

Finane międzynarodowe i międzynarodowe instytucje finansowe.

1) Międzynarodowe przepływy finansowe- ułatwianie transakcji finansowych dzięki technice.
2) Możliwości sterowanie i manipulowanie rynkami finansowymi przez duże instytucje finansowe i wielkie koncerny

dla własnych korzyści- międzynarodowa spekulacja

3) Relacja między wielkimi korporacjami międzynarodowymi a niewielki i słabo rozwiniętymi państwami:

 Uzależnienie i ochrona swej suwerenności.

4) Międzynarodowe instytucje finansowe zajmujące się pomocą i restrukturyzacją gospodarek krajowych:

 Najłatwiej ciąć wydatki socjalne- większa uwaga na podstawowe zabezpieczenia socjalne.

VII.

Międzynarodowa integracja ekonomiczna:

1) Pozytywny wymiar budowy przestrzeni współpracy między krajami- wazne dla pokoju

 Porównanie przykład UE i intencje jej założycieli

2) Problem wykorzystanie narzędzi ekonomicznych w celach nacisku politycznego
3) Potrzeba poszanowania odrębności i różnorodności kultur i narodów
4) Przypomnienie, że prawdziwa integracja może dokonać się tylko dzięki integracji społecznej i duchowej- w oparciu

o wspólne wartości

VIII.

Problem zadłużenia i kryzysy gospodarcze

1) Kryzys gospodarczy wskazuje na braki w modelu rozwoju

 Ukazują zwłaszcza kruchość zasad moralnych ifuknconujących systemów

2) Częsty problem jest nieobecnie człowieka- jego szerokich potrzeb (nie tylko materialnych), ale także przewrotności

i egoizmu

3) Bardzo szybko w latach kryzysu narasta zadłużenie zewnętrzne zwłaszcza krajów ekonomicznie
4) Wezwanie do solidarności

Problemy globalne w perspektywie KNS

1. Globalizacja



zespół procesów prowadzących do zmiejszenia barier i odległości” między krajami oraz wzmocnienie ściślejszych
powiązań i zależności ekonomicznych, politycznych i społecznych.



procesy rosnącej, wzajemnej zależności między wszystkimi ludźmi całej planety



BXVI, CV 33: eksplozja wzajemnej zalezności na poziomie planetarnym

2. Problem globalne:



społeczność międzynarodowa i jej organizacja



Rozwój (integralny)



Pokój (wojna, rozbrojenie, terroryzm)



Ekonomia globalna (kryzys, zadłużenie)



Ekologia, ekorozwój, wyczerpanie się zasobów etc.



Problemy w relacjach między krajami rozwiniętymi i rozwijającymi się.

Społeczność międzynarodowa i jej organizacja

1. Natura, cel i zadania społeczności międzynarodowej.
2. Społeczność międzynarodowa a suwerenność państwa.
3. Władza i prawo międzynarodowe:



element naturalny dla każdej większej wspólnoty na pewnym etapie jej rozwoju – por. Jan XXIII, PT.

4. ONZ i jego agendy
5. światowe dobro wspólne
6. Kościół a społeczność międzynarodowa

Pojęcie rozwoju w KNS

1. Rozwój gospodarczy a wzrost gospodarczy
2. Pojęcie rozwoju integralnego



Paweł VI, PP 14, 1967



JPII, SRS 32, 1987



BXVI, CV 18, 2009

3. rozwój integralny – „rozwój każdego i całego człowieka”
4. Charakter współczesnego rozwoju:



Różne aspekty biedy ludzkiej



Rozproszenie geograficzne miejsc niedorozwoju.

Problem ekologiczny:

1. Powstanie i rozwój problemu



1962 r. – wystąpienie U Thanta



1972 r. – Konferencja Sztokholmska

2. NSK wobec ekologii



Paweł VI – Octogesima adveniens, 1971 r.



JPII – encykliki, św. Franciszek – patron ekologów.

3. BXVI – CV i Orędzie na Światowy Dzień Pokoju 01.01.2010 r. – Jeśli chcesz krzewić pokój, strzeż dzieła stworzenia.

Rozwój zrównoważony a KNS

1. Pojęcie rozwoju zrównoważonego



Raport Brundtland – 1987 – Our common future



Ekorozwój, samopodtrzymujący się rozwój, rozwój trwały, rozwój jakościowy etc.



Rozwój zrównoważony – to rozwój ekonomiczny zaspokajający potrzeby obecnego pokolenia, który uwzględnia

ograniczony charakter zasobów naturalnych, pozwalając na korzystanie z nich także przyszłym pokoleniom

2. Różne koncepcje ekologiczne a główny nurt instytucjonalny



miejsce człowieka i jego zadania wobec środowiska życia przyszłych pokoleń.



Lynn T. White (1967 r.)



Szczyt ziemi w Rio de Janerio w 1992 – Agenda 21

3. Wspólne punkty:



Dbałość i szacunek wobec całego stowarzyszenia (Rdz)



Uwzględnienie potrzeb i możliwości rozwoju dla przyszłych pokoleń (solidarność międzypokoleniowa)



Potrzeba zmiany stylów życia (min. odejście od konsumpcjonizmu)



potrzeba wypracowania nowych modeli rozwoju.

Problematyka pokoju

1. Pokój- podstawowe dobro społeczne (wartość) niezbędne dla właściwego rozwoju poszczególnego człowieka, jak

całych społeczności.

2. Jest on zatem podstawowym prawem i obowiązkiem każdego człowieka
3. Podstawowa troska Kościoła dotyczaca rzeczywistości ziemskiej, ściśle związana z Jego orędziem zbawczym.



Jane XXIII, Pacem In terris, 1963



Światowy dzień pokoju (Paweł VI, 01.01.1968, Orędzia papieskie)



JPII, 01.01.1990; BXVI – 01.01.2010 – nt problemów ekologicznych

4. Prawdziwy pokój, wg NSK, nie jest tylko brakiem wojny ale zgodnym dążeniem i współpracą wszystkich w celu

tworzenia dobra wspólnego.



Należy odróżnić prawdziwy pokój, od przejściowego spokoju, rozejmu czy pokoju wymuszonego

5. Prawdziego pokoju na świecie nie można uzyskać jedynie siłą (pokój narzucony), czy zabiegami dyplomatycznymi –

niezbędne jest oparcie się na odpowiednich zasadach.

6. Źródłem prawdziwego pokoju jest sprawiedliwość i miłość.
7. Pokój rodzi się zatem z właściwego ładu w stworzeniu i uporządkowaniych relacjach międzyludzkich.
8. Pokój ma charakter dynamiczny- tak jak zmieniają się uwarunkowania życia społeczno- gospodarczego i politycznego ,

tak niezbędne są stałe zabiegi o pokój.

9. Paweł Vi , PP, 87 : Rozwój to drugie imię pokoju – Rozwój oznacza to samo co poój.
10. Niezbędna sprawiedliwość społęczna, solidarność międzynarodowa , miłość społeczna, które zabezpieczają rozwój

integralny człowieka- każdego i całego człowieka.

11. Walka o pokój toczy się w sercu każdego człowieka – niezbędny pokój we wnętrzu człowieka, uporządkowane dążenia

i zaspokojone podstawowe potrzeby.

12. Ponieważ źródłem ładu i harmonii w świecie jest prawo Boże a źródłem odnowienia pokoju w człowieku,

pojednania z Bogiem- Chrystus, Kościół uznaje prawdziwy pokój za dar Boży ( tu ścisły związek z misją
Kościoła).

13. Ostatecznym zatem źródłem pokoju jest Bóg, który działa przez serce człowieka.
14. Jeśli w człowieku brak pokoju, pojednania z Bogiem (przestrzegania jego praw) – niemożliwe jest zbudowanie

prawdziwego pokoju.

WOJNA

1. Początek wojnie daje nieporządek w sercu człowieka (grzech) i stąd nieład w relacjach międzyludzkich,

międzynarodowych.

2. Wojna jest zawsze złem, przeciwna dobro społecznemu, depcząca prawa człowieka i prawa narodów.



obowiązkiem poszukiwania innych dróg rozwiązania.

3. Pewne środki militarne niezbędna dla zabezpieczenia ładu i pokoju w poszczególnych krajach i na całym świecie.



potrzeba też odpowiednich instytucji międzynarodowych zapobiegających konfliktom.

4. Potrzeba ograniczenia wyścigu zbrojeń – rozbrojenia



Wzrost zagrożenia, ale i skierowanie sił i energii ludzkich w nieświadomym kierunku.

5. Prawo i obowiązek władz państwowych władz państwowych i międzynarodowych zorganizowania walki w przypadku

tzw słusznej przyczyny.

6. Prawo członka sił zbrojnych do odmowy działań przestępczych przeciwko podstawowym zasadom prawa narodów.
7. Obowiązek moralnego postępowania w czasie działań wojennych, zwłaszcza przestrzegania zasad humanitarnych

wobec ludności cywilnej, jeńców, rannych.

8. Pojęcie wojny sprawiedliwej:

 Pojęcie rodzi się w kulturze rzymskiej jeszcze w czasach przez Chr. (m.in. Cycreon, 106-34)
 Podjęli je myśliciele chrześcijańscy, rozwijając jej warunki (m.in. św . Augustyn)
 6 warunków słusznej wojny:

o

Szłuszna przyczyna (obrona konieczna, uzasadniona prewencja, obrona pokrzywdzonych)

o Dobra intencja
o

Brak możliwości pokojowego uregulowania konfliktu

o

Decyzja prawowitej władzy

o Uzasadniona szansa powodzenia

o Konsekwencje społeczne nie przerosną korzyści (jasne odrzucenie wojny nuklearnej).

9. Wg sprawiedliwości (prawa naturalnego) – Prawo i obowiązek państwa lub wspólnoty narodów.
10. natomiast nauka Chrystusa idzie jeszcze dalej : zło dobrem zwyciężaj



ludzie, narody maką prawo obrony koniecznej , co nie oznacza , że tak muszą postępować.

TERRORYZM

1. Skrajana forma wali i przemocy wyrażająca chęć odwetu, zemsty, nienawiść



wyraża pogradę dla życia ludzkiego

2. Przyczyną terroryzmu może być autentyczna niesprawiedliwość



terroryzm jako środek sprawiedliwości jest niedopuszczalny

3. Wg KNS cel NIE uświęca środków
4. Często ofiarami niewinne , przypadkowe osoby
5. Potrzeba międzynarodowej współpracy w obronie przez terroryzmem, ale także w uświadamianiu jego przyczyn.
6. Żadana religia nie może tolerować terroryzmu ,a tym bardziej do niego wzywać.