Wielki światowy kryzys gospodarczy (1929 - 1933, oprac. RM (do ok.1935 - 1936 r. w państwach słabiej rozwiniętych gospodarczo)
1. Istota i przyczyny wielkiego światowego kryzysu gospodarczego
Istota wielkiego światowego kryzysu gospodarczego - kryzys nadprodukcji, nadprodukcja
towarów w stosunku do możliwości nabywczych konsumentów, gwałtowne zmniejszenie
zapotrzebowania (popytu) na wyprodukowane towary
Przyczyny:
nadprodukcja towarów w stosunku do możliwości nabywczych konsumentów,
gwałtowne zmniejszenie zapotrzebowania (popytu) na wyprodukowane towary
pogorszenie koniunktury w gospodarce światowej u schyłku lat dwudziestych
wadliwy system powiązań gospodarczych w skali całego świata
trudności z przestawieniem gospodarki światowej z produkcji na potrzeby wojny na produkcję mającą zbyt w okresie pokoju
nadmierny odpływ kapitału ze Stanów Zjednoczonych, spowodowany zwł. zadłużeniem europejskich państw dawnej Ententy w bankach amerykańskich w okresie I wojny światowej
nadmierna ilość papierów wartościowych (akcji) na amerykańskim rynku giełdowym i ich zbyt wysoka cena nieadekwatna do rzeczywistej wartości przedsiębiorstw emitujących akcje
spadek na rynku światowym popytu na amerykańskie towary rolne (pszenica, bydło, bawełna)
konsumpcjonistyczny styl życia Amerykanów w „szalonych latach dwudziestych” sprzyjający masowemu „kupowaniu na kredyt” (zachęcali do tego producenci - w wielkich kampaniach reklamowych - dążący do zbytu wzrastającej na rynku ilości towarów)
bezpośrednia przyczyna: „czarny czwartek” (24 X 1929) na giełdzie nowojorskiej (na Wall Street) - gwałtowny spadek kursu papierów wartościowych
2. Najważniejsze przejawy kryzysu i jego skutki społeczne
gwałtowny spadek kursu papierów wartościowych, ograniczenie produkcji („dno kryzysu” - rok 1932: ST. Z. - 58/54 %, Niemcy - 53 %), masowe bankructwa przedsiębiorstw i banków, załamanie handlu światowego (spadł do jednej trzeciej wartości obrotów handlowych sprzed kryzysu), wycofywanie przez amerykańskich przedsiębiorców swojego kapitału z krajów europejskich i latynoamerykańskich,
„nożyce cen” (szybszy spadek cen artykułów rolnych niż cen artykułów przemysłowych)
kryzys swoim zasięgiem objął wszystkie kraje świata o gospodarce rynkowej - kapitalistycznej (światowy kryzys nadprodukcji nie dotyczył ZSRR, aczkolwiek niektóre jego aspekty miały wpływ na gospodarkę tego państwa - radykalne odejście przez Stalina od NEP-u, kolektywizacja rolnictwa)
skutki społeczne:
masowe bezrobocie (ST. Zjedn. - 12 - 15 mln., Niemcy - 6 mln., W. Brytania (3 mln.),
tragedie osobiste, wzrost przestępczości (w tym zorganizowanej - np. mafia
chicagowska, Al. Capone), zniechęcenie do demokracji, radykalizacja nastrojów
społecznych i wzrost znaczenia radykalnych ruchów politycznych (umożliwiająca np.
Hitlerowi przejęcie władzy w Niemczech), dostrzeżenie wad zasad liberalizmu
ekonomicznego (leseferyzmu)
3. Najważniejsze przejawy walki z kryzysem i jego przezwyciężenie w Stanach
Zjednoczonych
„Nowy Ład” („New Deal”) - polityka gospodarcza i społeczna administracji prezydenta
F. D. Roosevelta (realizowana od 1933 r.) zmierzająca do przezwyciężenia w Stanach
Zjednoczonych wielkiego światowego kryzysu, realizowana przez tzw. „trust mózgów”
Założenia polityki „Nowego Ładu”
przyjęcie w gospodarce zasad interwencjonizmu państwowego (zgodnie z poglądami
„poprawiacza kapitalizmu” - brytyjskiego ekonomisty J. M. Keynes'a), a tym samym
odejście od skrajnej odmiany liberalizmu ekonomicznego (leseferyzmu)
rządowe zamówienia dla przemysłu jako sposób nakręcenia koniunktury (zwiększenia
popytu na towary)
obniżenie kursu dolara (zniesienie parytetu złota w kursie dolara) jako sposób na
zwiększenie eksportu
- progresywny podatek dochodowy
oddłużenie i tanie kredyty dla farmerów oraz podniesienie cen produktów rolnych
zniesieni prohibicji jako sposób walki z przestępczością zorganizowaną
ustawodawstwo pracy, ustawodawstwo socjalne (obowiązkowe ubezpieczenia społeczne, zwiększenie roli związków zawodowych)
1