• Historia myśli ekonomicznej - podstawowe nurty

Ekonomia klasyczna

połowa XVIII wieku

przedstawiciele:

Adam Smith (1723-1790), David Ricardo (1772-1823)

główne dzieła:

• traktat A. Smitha pt. „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” 1776r.

• dzieło D. Ricardo „Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania” 1817r.

Założenia ekonomii klasycznej:

• Liberalizm ekonomiczny - wolnokonkurencyjna gospodarka samoczynnie, bez zewnętrznej ingerencji, dąży do równowagi.

• Rząd nie powinien ingerować w procesy gospodarcze, ponieważ „niewidzialna ręka rynku” dokonuje optymalnej alokacji zasobów do poszczególnych dziedzin wytwarzania.

• U podstaw takiego spojrzenia na procesy gospodarcze leży pogląd, że interesy społeczne są wypadkową interesów indywidualnych. Klasycy traktują społeczeństwo jako sumę jednostek.

• Prawo J.B. Saya (1767-1832):

• Produkcja stwarza możliwość zbytu produktów, to znaczy tworzy efektywny popyt wystarczający na zakup całej podaży towarów.

• Z prawa Saya można wywnioskować, że ogólna nadprodukcja jest niemożliwa. W procesie produkcji powstają z jednej strony produkty, z drugiej dochody, będące odzwierciedleniem ich wartości. Powstaje więc siła nabywcza potrzebna do ich realizacji.

• Prawo Saya może być spełniony jeżeli pieniądz jest neutralny (zmiana jego ilości powoduje zmiany wielkości nominalnych (cen), nie wpływa na kształtowanie się wartości realnych (poziom i struktura produkcji, poziom zatrudnienia). Pieniądz odgrywa w procesie wymiany jedynie rolę technicznego pośrednika jest „wozem przekazywania wartości produktów”.

Jednym z krytyków Prawa Saya był R. Malthus (1766-1834)

• Prawo Malthusa

„Ludność - w razie braku przeszkód - wzrasta w postępie geometrycznym. Środki utrzymania wzrastają jedynie w postępie arytmetycznym.”

Drugim był Simone de Simondi (1773-1842), twierdził że to popyt umożliwia podaż.

Ekonomia neoklasyczna

1. Szkoła austriacka zwana też szkołą psychologiczną

twórca: Carl Menger (1840-1921) (urodzony w Nowym Sączu)

przedstawiciele: E.von Böhm-Bawerk (1851-1914) oraz F.Wieser (1851-1926).

• stworzenie i rozwinięcie subiektywistycznej teorii wartości, łączącej wartość towaru z jego użytecznością

• teoria krańcowej użyteczności

• rozwiązanie paradoksu wody i diamentu

2. Szkoła lozańska (matematyczna)

L. Walras (1834-1910) V. Pareto (1848-1923)

• próba przedstawienia w postaci układu równań statycznego obrazu całego systemu gospodarczego

budowa systemu ogólnej równowagi (zwanego przez niektórych złośliwych badaczy „niebiańską mechaniką nieistniejącego świata”)

3. Szkoła anglo-amerykańska

przedstawiciele: H.H. Gossen (1810-1858), W.S. Jevons (1835-1882), J.B. Clark (1847-1938), P.H. Wicksteed (1844-1927)

- teoria krańcowej użyteczności

- matematyczne ujęcie teorii podziału produktu globalnego

4. System ekonomiczny Alfreda Marshalla

Alfred Marshall (1842-1929),

A.C. Pigou (1887-1959) uczeń i następca Marshalla

• wszelkie twierdzenia o zbiorowych zjawiskach społecznych należy redukować do twierdzeń o zachowaniu jednostek. Psychologia jednostek stanowi podstawę wyjaśniania zjawisk społecznych

• zależności sformułowane na szczeblu mikroekonomicznym przenosi się na szczebel globalny - makroekonomiczny (indywidualizm metodologiczny)

• rozwinięcie teorii krańcowej produkcyjności

• sformułowanie koncepcji cenowej elastyczności popytu

• wprowadzenie rozróżnienia między okresem krótkim i długim oraz rozróżnienia kosztów na stałe i zmienne (w krótkim okresie)

• Marshall usystematyzował analizę podażowo-popytową

• Marshall stosował mieszankę metodologiczną (podejście teoretyczne, matematyczne, historyczne, empiryczne). Stosował następującą zasadę:

1. używaj matematyki jako języka stenograficznego, a nie jako narzędzia badawczego

2. trzymaj się jej aż skończysz

3. przetłumacz to na angielski

4. zilustruj przykładami mającymi znaczenie w świecie realnym

5. spal matematykę

6. jeżeli nie udaje ci się 4) to spal 3)

Szkoła historyczna i Instytucjonalizm

przedstawiciele:

W. Roscher (1817-1894), K. Knies (1821-1898), G. Schmoller (1838-1917), M. Weber (1864-1920), W. Sombart (1863-1941)

założenia:

• ogólnej teorii ekonomicznej nie można opierać na koncepcji człowieka ekonomicznego. Nie mniejszą rolę niż bodźce materialne odgrywają bodźce moralne, psychika itp.

• analizować należy organizm społeczny, w którym współdziałają takie składniki, jak: język, religia, sztuka, nauka, prawo, gospodarka i państwo

• amerykańska wersja kierunku historycznego nosi nazwę Instytucjonalizmu - T. Veblen (1857-1929), W. Mitchell (1874-1948).

• ekonomia powinna badać instytucje społeczne, które mają istotne znaczenie dla zachowań ekonomicznych tj. władze państwowe, związki zawodowe, organizacje społeczno-polityczne itp.

• Marksizm

twórcy:

Karol Marks (1818-1883), Fryderyk Engels (1820-1895)

założenia:

• własność prywatna dzieli społeczeństwo na dwie antagonistyczne klasy - burżuazję i proletariat

• stopa wyzysku pracy przez kapitał

• system teoretyczny marksizmu stał się podstawą strategii ruchu robotniczego w walce o zmianę ustroju.

• Keynesizm

• ekonomia dobrobytu - wolność gospodarcza nie zapewnia dobrobytu społecznego

• działalność interwencyjna państwa jest wskazana

przedstawiciele:

• John Maynard Keynes (1883-1946) - autor dzieła pt. „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza”

• J.V. Robinson (1903-1986), E.Chamberlin (1899-1967)

założenia:

• neoklasyczny system przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji to marginalny przypadek

• stopniu wykorzystania potencjału produkcyjnego decyduje efektywny popyt

• obszarem badań stają się nie poszczególne podmioty gospodarujące, ale makroekonomiczne warunki produkcji
  i realizacji

• założenie o sztywności cen i płac

• włączenie zjawisk pieniężnych do analizy rzeczywistego przebiegu procesów gospodarczych

• rola państwa jako stymulatora popytu:

• działania na rzecz obniżania stopy procentowej

• zwiększenie opodatkowania wysokich dochodów na rzecz grup najniżej uposażonych

• inwestycje finansowane z długu publicznego

• Neokeynesizm - synteza neoklasycznej ekonomii z keynesizmem

przedstawiciele:

J.R.Hicks (1904-1989), J.E. Meade, J. Tobin (laureaci Nagrody Nobla), P.A. Samuelson, F. Modigliani,

założenia:

• w krótkim okresie ceny i płace są względnie sztywne - reagują wolniej na zmiany popytu aniżeli wielkości realne (poziom zatrudnienia, produkcja). W krótkim okresie spadek popytu musi spowodować recesję - rząd powinien prowadzić politykę stabilizacyjną.

• w długim okresie gospodarka wraca do stanu równowagi przy pełnym wykorzystaniu potencjału produkcyjnego. Rośnie rola polityki podażowej, skierowanej na podniesienie poziomu produkcji potencjalnej.

Postkeynesizm

przedstawiciele:

• R. Harrod (1900-1978), N. Kaldor (1908-1986), P. Straffa (1898-1983), M. Kalecki (1899-1970)

założenia:

- samoczynny mechanizm rynkowy nie jest w stanie przywrócić równowagi ani w krótkim ani w długim okresie. Od interwencyjnej polityki państwa zależy tempo dochodzenia gospodarki do równowagi.

• Renesans koncepcji liberalnych i konserwatywnych

Monetaryzm

M. Friedman (laureat Nagrody Nobla w 1976r.), A. Meltzer

założenia

• neutralność pieniądza

• ceny i płace są względnie giętkie

• główną przyczyną fluktuacji ekonomicznych jest niewłaściwa stopa wzrostu podaży pieniądza

• keynesowska polityka interwencyjnego zwiększania inwestycji prowadzi do inflacji

• polityka państwa powinna się sprowadzać do zwalczania inflacji

• stosowanie innych narzędzi polityki gospodarczej zakłóca naturalną grę sił rynkowych, co ujemnie wpływa na przebieg procesów gospodarczych.

• Nowa ekonomia klasyczna

przedstawiciele:

R.E. Lucas (laureat Nagrody Nobla w 1995r.), T. Sargenta,
N. Wallace, R. Barro

założenia:

• pełna elastyczność rynków - wszelkie stany nierównowagi są niemal natychmiast likwidowane, a transakcje są zawierane w cenach równowagi rynkowej

• teoria racjonalnych oczekiwań zakłada, że ludzie analizując dane zjawisko ekonomiczne, oprócz przebiegu tego zjawiska w przeszłości, wykorzystują wszelkie dostępne informacje, które mogą im ułatwić prognozowanie

• monetarystyczna teoria inflacji.

Szkoła neoaustriacka

przedstawiciele:

L.E. von Mises (1881-1973), F.A. Hayek (1899-1993) (Noblista - 1974)

założenia:

• państwo nie jest w stanie zastąpić rynku jako mechanizmu alokacji zasobów, ponieważ nie dysponuje i nie może dysponować niezbędnym zasobem informacji.

• rząd powinien doskonalić przepisy prawne w celu stworzenia warunków do sprawnego funkcjonowania konkurencji

Ekonomiczna teoria polityki:

przedstawiciele:

K. Arrow (laureat Nagrody Nobla w 1972r.), J.M. Buchanan (laureat Nagrody Nobla w 1986r.)

założenia:

• koncepcja politycznego cyklu koniunkturalnego. Rząd wpływając na przebieg procesów gospodarczych, jest czynnikiem generującym, a nie wygaszającym cykliczny rozwój gospodarczy. Głównym celem rządu jest zwycięstwo w następnych wyborach.

• Ekonomia podaży

• zyskała sławę, gdy jej postulaty zostały uwzględnione w programie ekonomicznym R. Reagana.

przedstawiciele: A. Laffer, G. Gilder, J. Wannisky

założenia:

• wszelkie trudności w funkcjonowaniu gospodarki wynikają stąd, że zewnętrzne czynniki zakłócają działanie mechanizmów rynkowych (ingerencja państwa)

• zalecana jest polityka podażowa, czyli zorientowana na podnoszenie poziomu potencjalnej produkcji

• redukcja podatków zmierzająca do pobudzenia inwestycji

• redukcja podatków od dochodów osobistych

• subsydiowanie kosztów szkolenia zawodowego w celu zwiększenia podaży pracy

• ograniczenie sektora publicznego

4

---