Katarzyna Krakowiak

MUZYKA PROGRAMOWA

Mianem muzyki programowej określamy nurt w muzyce XIX i XX w.
Jest to instrumentalna twórczość kompozytorska bezpośrednio związaną z programem literackim lub muzyka instrumentalna, która nawiązuje do treści pozamuzycznych dzieła
(np. jego tytułu lub motta). Termin ten jest stosowany niemal wyłącznie do dzieł muzyki poważnej.

Muzyka programowa wyraża treść programu literackiego poprzez formę utworu.
Ma za zadanie wywołać określone skojarzenia i wyobrażenia słuchaczy. Sięga po środki ilustracyjne, ilustruje odgłosy przyrody, legendy, dramatyczne przeżycia. Może też być inspirowana dziełami malarskimi lub rzeźbami. Typowe formy muzyki programowej wykształciły się w XIX w. Są to: symfonia programowa, uwertura koncertowa, miniatury programowe i ich cykle (np. „Obrazki z wystawy” na fortepian Modesta Musorgskiego, inspirowane dziełami malarza Wiktora Hartmanna. Do utworów muzyki programowej zalicza się również uwertury do oper, oratoriów i dramatów muzycznych oraz niektóre utwory charakterystyczne. Muzyka programowa rozwinęła się u klawesynistów francuskich, zwłaszcza w okresie neoromantyzmu.

Mianem muzyki programowej określa się też muzykę wokalną zawierającą elementy onomatopeiczne (dźwiękonaśladowcze), np. renesansowe Chansons Clementa Jannequina. Muzykę programową komponował m.in. Hektor Berlioz („Symfonia fantastyczna”),
Piotr Czajkowski („Cztery pory roku”), Ludwik van Beethoven (VI Symfonia F-dur "Pastoralna") i Franz Liszt („Mazepa”).

Przeciwieństwem muzyki programowej jest muzyka absolutna (z łaciny absolutus,
czyli niezależny). Określa się w ten sposób muzykę pozbawioną treści pozamuzycznej. Ocena, które utwory są zaliczane do muzyki absolutnej jest względna, trudno znaleźć dzieło, które wyrażałoby i było realizowane jedynie środkami czysto muzycznymi. Muzyka absolutna jest najczęściej utożsamiana z twórczością okresu klasycyzmu.

---