Romantyzm w Polsce - charakterystyka literatury romantycznej
Ramy czasowe a wydarzenia historyczne
1795r. III rozbiór Polski,
1797r. powstanie Legionów Dąbrowskich,
1807r. utworzenie Księstwa Warszawskiego,
1815r. ostateczna klęska Napoleona Bonaparte,
kongres wiedeński,
utworzenia Królestwa Polskiego,
1822r. wydanie tomiku poezji „Ballady i romanse” autorstwa Adama Mickiewicza,
1824r. proces młodzieży wileńskiej,
1825r. powstanie dekabrystów,
powstanie pierwszych utworów literackich odzwierciedlających stosunki polsko-rosyjskie (dyktatura Aleksandra I-cara Rosji),
1829r. koronacja Mikołaja I w Warszawie,
1830r. powstanie listopadowe,
1848r. „Wiosna Ludów”,
1863r. powstanie styczniowe.
Elementy preromantyczne (1795-1822):
Pojawienie się nowych idei przejawiających się w kulturze, nauce i literaturze - literackie utwory preromantyczne:
poezja (elegijna i patriotyczna) - Józef Wybicki „Pieśń legionów polskich we Włoszech” (od 1830r. hymn narodowy),
powieść historyczna - Julian Ursyn Niemcewicz „Władysław Łokietek”,
tragedie sentymentalne - Feliński „Barbara Radziwiłówna”.
Krytyka literacka
polemika romantyków (reprezentowanych przez rewolucyjną i postępową młodzież) z klasykami (ugrupowanie konserwatywne, współpracujące z władzami rosyjskimi).
Powstanie w Warszawie Towarzystwa Przyjaciół Nauki (głównie zajmującego się historią).
Rangę największego ośrodka kulturalnego uzyskał Uniwersytet Warszawski.
Rozkwit Uniwersytetu Wileńskiego (wyróżniający się Jan - matematyk -i Jędrzej Śniadeccy).
Polemika klasyków z romantykami
Kazimierz Brodziński w utworze p.t. „O klasyczności i romantyczności tudzież
o duchu poezji polskiej” dokonał zgrabnego porównania między klasycyzmem
a romantyzmem. Kontrast przeprowadził łagodnie, z dozą obiektywizmu; bez wulgaryzmów czy ostrej krytyki.
Romantyzm
|
Klasycyzm |
„kręta ścieżka albo raczej podróż, wśród której wolno zbaczać albo też nasycać się widokami natury i swobodnie płoty przeskakiwać” |
„wymierzony, dobrze ubity, porządnie
|
„młodzież naturalnie ma pociąg do niego” |
„doświadczeni wzwyczajeni być wolą” |
natura ponad sztukę |
sztuka ponad naturę |
wywołuje uczucie tęsknoty i emocje niedosytu (naturalność) |
gust i doświadczenie, wykształcenie (nienaturalność) |
bogactwo zjawisk nadprzyrodzonych i ich wyjaśnianie |
oparty na twardych, racjonalnych, ściśle określonych zasadach, wzorcach |
eksponuje naturę, urozmaicenia i elementy tajemniczości, zaskoczenia |
uporządkowanie, elegancja i harmonia. |
nawiązuje do symboli chrześcijaństwa |
|
Ideologię nadchodzącego romantyzmu w sposób dosadny, wręcz wulgarny przedstawił Jan Śniadecki w utworze p.t. „O pismach klasycznych i romantycznych”:
„oddzielny i niby nowy rodzaj poezji, że się zajmuje i ożywia żałosnym wspomnieniem i tęsknotą do rzeczy przeszłych albo wznowieniem zdarzeń, jakie bawił ludzi
w wiekach rycerskich”;
„dla literatury i oświecenia prawdziwie szkodliwy”;
„nie słuchająca prawideł sztuki”;
„kocha się w dzikiej, prostej i nieokrzesanej naturze”;
„czary, gusła i upiory nie są naturą, ale płodem spodlonego nieświadomością
i zabobonem umysłu”;
„barbarzyństwo”;
„upokarza człowieka”;
„duby bab wiejskich” (rezultat prostactwa, plotkarstwa i prymitywizmu);
„szkoła zdrady i zarazy”;
„dziwactwo albo rozpacz głów dumnych”.
Jan Śniadecki jako reprezentant oświecenia deprecjonizuje znaczenie i poetykę romantyzmu, lecz - paradoksalnie - jego wystąpienie ukazuje nadmiar emocji u klasyka, który ogromnie przeżywa zmierzch swej epoki; kieruje się sercem, a jego atak stał się obroną ideologii romantycznych
Założenia filozofii romantycznej w Polsce:
Odrzucenie klasycyzmu, empiryzmu i racjonalizmu.
Romantyzm obierany przez poetów jako jedność oparta na antynomiach (prawdy martwe - prawdy żywe, dobro - zło, rozum - uczucie, młodość-starość, materia - duch).
Człowiek jest cząstką nieskończonego kosmosu, dotrzeć do wnętrza siebie to poznać głębiej naturę, która odradza się w ten sposób w człowieku.
O odrębności narodu świadczy jego tradycja narodowa (tajemniczy, nierozerwalny
i mistyczny związek wspierających się żywych i umarłych; przejawia się
w pamiątkach narodowych oraz w zainteresowaniu historią) oraz ludowość romantyczna (każda ludowość ma specyficzny, pierwotny i rodzinny charakter o randze ogólnonarodowej; łączy człowieka z naturą-ze światem ducha i siłami nadnaturalnymi).
Świat poznawany jest poprzez kontakt ze światem ducha, o którego istnieniu dowodzą niezwykłe zjawiska: prorocze sny, przeczucia, objawienia i znaki odbiegające poza sferę życia materialnego.
Wzorem obywatela jest patriota - człowiek, który całkowicie poświęca się ojczyźnie
i jest gotów oddać za nią życie.
Nowa idea ojczyzny - traktowana jako sprawa osobista; należy walczyć z zaborcami wszelkimi możliwymi sposobami.
Mesjanizm (Mesjasz to człowiek wyznaczony przez Boga do spełnienia określonej misji.Za mesjasza chrześcijanie uważają Jezusa Chrystusa, Syna Boga, który został ukrzyżowany, by zbawić ludzkość. Po powstaniu listopadowym Polacy uważali swój naród jako lud wybrany przez Boga, który cierpi po to, by zbawić świat).
Polski bohater romantyczny:
jednostka wybitna,
duża indywidualność,
bezgranicznie poświęca się Sprawie,
wewnętrznie rozdarty człowiek o niezwykle skomplikowanej psychice charakteryzujący się niekonwencjonalnym zachowaniem, szaleniec i „najwyższy
z czujących”;
traktuje naród i państwo jak tajemniczą i zbiorową osobę rozwijającą się w czasie, za którą gotów jest poświęcić swe życie.
Poeta romantyczny
to genialny i „najwyższy z czujących” człowiek zdolny do przeżywania wszelkich uczuć - bohater romantyczny. Przywódca narodu (wieszcz), polityk i ideolog. Za pośrednictwem swej poezji poruszał zbiorową wyobraźnią.
Poezja romantyczna:
twór wybitnej jednostki,
nieskończona siła twórcza,
tajemniczy głos wnętrza,
największe znaczenie ma natchnienie poety, który tworzy pod wpływem kumulujących się w jego duszy uczuć,
wszystkie tematy są jej godne,
łamie wszelkie zasady i prawidła klasycyzmu.