TEMAT 20,2: Jakie cechy budowy i stylu bajek Ignacego Krasickiego pozwalają
celnie wyrazić myśl? Omów kilka przykładów.
Ignacy Krasicki jest autorem wielu utworów o charakterze dydaktycznym. Należą do nich między innymi bajki. Te krótkie, zwięzłe i niezwykle trafne opowieści ukazują i piętnują wady ludzkie. Pojawiające się w nich zwierzęta mają za zadanie uosabiać pewne typy ludzi i pokazywać ich przywary i słabości. Treść bajki ułożona jest w ten sposób, że z jej zakończenia wynika jakaś nauka moralna, jakaś głęboka prawda życiowa. Bajka uczy, wyplenia wady ludzkie poprzez to, że je ośmiesza. Ten wierszowany utwór literacki przeważnie bierze w obronę zwierzęta słabe: małą rybkę, zajączka, myszkę, mrówkę, owieczkę. Z drugiej strony bajka ostrzega przed zwierzętami silnymi, które swą chciwość i okrucieństwo ukrywają; wyśmiewa się ze zwierząt głupich, którym wydaje się, że są mądre. Bajka wyszydza chytrego lisa, drapieżnego wilka, okrutnego lwa, zarozumiałego kruka itd. Bajki znane są od tysiąca lat, są - jak się to mówi - „stare jak świat”. Utwory te powstały wśród ludu i żyły wśród ludu, przekazywane ustnie z pokolenia na pokolenie. Potem zaczęto je opisywać. Najdawniejszym bajkopisarzem, jakiego znamy, jest Ezop, który żył w VI wieku przed naszą erą. Ezop był niewolnikiem u różnych panów, wreszcie jeden z nich obdarzył go wolnością. O życiu Ezopa wiemy jeszcze i to, że jedną z bajek obraził kapłanów, którzy skazali go na śmierć. Ludowe bajki zebrane przez Ezopa, rozpowszechniły się po świecie. Znani poeci różnych krajów do dzisiaj pisują bajki. Najsławniejszym bajkopisarzem polskim był Krasicki, rosyjskim - Kryłow, francuskim - La Fontaine. Osobno należy wspomnieć o bajkach nowszych, w których zamiast zwierząt występują martwe przedmioty, zachowujące się podobnie jak ludzie. Są to bajki o tańcującej miotle, o igle tańczącej z nitką itd.
W literaturze polskiej bajka pojawiła się w początkach XVI wieku, ale szczególną popularność zyskała w okresie oświecenia. Były już wtedy wyraźnie ukształtowane dwie formy bajek: epigramatyczna i narracyjna.
Bajki Ignacego Krasickiego to m. in.: „Szczur i kot”, „Jagnię i wilcy”, „Kruk i lis”, „Groch przy drodze”, „Dewotka”, „Malarze” itd.
Bohaterami bajki pt. „Kruk i lis” są zwierzęta. Bajka ta zaczyna się moralną przestrogą, mówiącą że, „bywa często zwiedzionym, kto lubi być chwalonym”. Dowodem na to twierdzenie jest historia kruka, który uległ pochwałom sprytnego lisa, czyhającego tylko na kawałek sera. Lis tak długo wychwalał zalety kruka, że w końcu ptak uległ pokusie „zaśpiewania”. Tę sytuację sprytnie wykorzystał lis. Wniosek płynący z tego utworu to przestroga dla osób łatwo ulegających pochwałom, próżnych i zapatrzonych w siebie.
Innym utworem jest „Dewotka”. Treścią tej bajki jest postawa pewnej kobiety, która zanosząc modły do Boga i wypowiadając słowa: „Odpuść nam nasze winy, jako i my odpuszczamy”, jednocześnie biła swoją służącą, która zawiniła wobec pani. Kobeita ta, modliła się tylko na pokaz, tak, aby to wszyscy wiedzieli, a w istocie była złą i przewrotna. Utwór ten ukazuje obłudę i dwulicowość owej kobiety i nazywa ją dewotką, gdyż jej pobożność jest nieprawdziwa i powierzchowna. Sytuacje takie zdarzają się i współcześnie. Wciąż są aktualne i dotyczą każdego, nie tylko poszczególnych jednostek społeczeństwa.
Kolejnym utworem są „Malarze”. Treścią tej bajki jest postawa dwóch artystów; jeden z nich jest pracowity, dokładny, rzetelny, ale nie znajduje uznania, w związku z czym cierpi głód i nędzę. Drugi natomiast jest kiepskim artystą, ale na swoich portretach upiększa twarze ludzi i dzięki temu zarabia krocie. Bajka ta ukazuje, że często łgarstwo, pochlebstwo i spryt bardziej popłacają, niż realistyczny wizerunek, jaki wystawia się ludziom.
Zwierzęta są także bohaterami bajki pt. „Jagnię i wilcy”. Zaczyna się ona moralną przestrogą, mówiącą o tym, że zawsze znajdzie się jakiś pretekst, który usprawiedliwi postępowanie człowieka nawet jeśli jest ono sprzeczne z elementarnymi zasadami moralności. Przedstawiona jest tutaj historia jagnięcia, które padło ofiarą „brutalnych” i bezlitosnych wilków, tylko dlatego, iż jest smaczne, bezbronne i zagubione w ogromnym lesie. Bajka ta na przykładzie zwierząt, ukazuje, że w świecie również rządzi „prawo pięści”, prawo silniejszego. Staje się on bezkarny, bezwzględnie wykorzystuje swoją siłę, aby znęcać się nad słabszymi.
Kolejną bajką jest „Filozof”. Treścią tego utworu jest postawa zadufanego i pewnego siebie człowieka w stosunku do pana Boga i świętych. Nie wierzył on nikomu i nie wierzył w nic, czego sam nie wynalazł. Był zapatrzony w siebie i we własne możliwości, za co spotkała go zasłużona kara. Nagle opuściło go szczęście i był zdany wyłącznie na siebie. Wtedy dopiero uwierzył w opatrzność boską i zawierzył Bogu. W myśl tego chciałem przytoczyć znane powiedzenie: „Jak trwoga to do Boga”.
Bajki Ignacego Krasickiego są wspaniałym obrazem ówczesnego społeczeństwa polskiego. Jego słabostki, wady ukazane są w sposób ironiczny, a jednocześnie niezwykle trafny. Są dowodem na to, że ludzie nie zmienili się prawie wcale, a walka z ich negatywnymi cechami jest „walką z wiatrakami”. Ludzie doskonale zdają sobie sprawę, że ich postępowanie jest niewłaściwe, ale nie czynią niczego, aby temu zaradzić. Dlatego także, utwory Krasickiego winny być wciąż czytane, gdyż zawierają prawdy uniwersalne i dotyczą również i nas.