Metody ochrony roślin
Ochrona roślin - dział produkcji roślinnej, którego celem jest zapobieganie obniżaniu plonów przez agrofagi oraz zabezpieczenie ziemiopłodów w magazynach. Wspomagana jest przez fitopatologię, entomologię i herbologię. W ochronie roślin stosuje się metody:
chemiczne,
agrotechniczne,
mechaniczne,
fizyczne,
biologiczne,
hodowlane,
integrowane,
kwarantannę.
Metoda chemiczna
Stosowanie chemicznych środków ochrony roślin oprócz niewątpliwych korzyści zagraża zdrowiu pracowników stykających się z nimi. Eliminacja zagrożeń związanych ze stosowaniem środków ochrony roślin nie jest w praktyce możliwa; konieczne jest zatem zaopatrzenie pracowników w odpowiednie środki ochrony indywidualnej. Środki te tylko wtedy zabezpieczają pracowników przed zagrożeniami, jeżeli mają odpowiednie właściwości ochronne i użytkowe, potwierdzone przez kompleksowe badania obejmujące m.in.: odporność na działanie substancji chemicznych, właściwości fizykomechaniczne i biofizyczne. Ocena właściwości ochronnych i użytkowych możliwa jest przez wyznaczanie odpowiednich parametrów oraz porównanie ich z wymaganiami przedstawionymi w kryteriach oceny dla tego rodzaju środków. Jak powszechnie wiadomo, środki ochrony roślin są substancjami o dużej toksyczności i szkodliwym oddziaływaniu na zdrowie i życie ludzi. Zatrucia tymi związkami powodują alergiczne reakcje skóry. Prowadzą do zmian martwiczych wątroby, schorzeń naczyniowych i porażeń układu nerwowego. Są to zatrucia niebezpieczne, tym bardziej iż środki ochrony roślin mają zdolność kumulowania się w organizmie. Zatrucia środkami ochrony roślin należą do zatruć o najcięższym przebiegu.
Stosowanie środków ochrony roślin odbywa się głównie następującymi metodami:
opryskiwanie
zamgławianie
fumigowanie
podlewanie i wprowadzanie granulatów do gleby
zaprawianie materiału siewnego.
Metoda agrotechniczna
Metoda ta polega na stosowaniu zabiegów agrotechnicznych oraz higienicznych w celu poprawy stanu roślin uprawnych oraz zwiększenia ich odporności na uszkodzenia powodowane przez organizmy szkodliwe. Zabiegi te często jednocześnie mogą pogorszyć warunki przeżycia i rozwoju organizmów szkodliwych. Do najważniejszych zabiegów należą:
uprawa roli - np. podorywka bezpośrednio po zbiorach zmniejsza parowanie wody z gleby, niszczy mechanicznie chwasty i przerywa rozwój wielu organizmów szkodliwych,
zmianowanie (płodozmian) - ogranicza zagrożenie ze strony organizmów szkodliwych, których rozwój zależy od danego gatunku roślin uprawnych oraz łagodzi skutki jednostronnego wyczerpania gleby,
nawożenie organiczne - dostarcza składników pokarmowych oraz podnosi żyzność gleby,
nawożenie mineralne
siew i sadzenie - o terminie siewu lub sadzenia roślin uprawnych decyduje temperatura i wilgotność gleby, wymagania rośliny uprawnej co do temperatury i długości okresu wegetacji oraz istniejące zagrożenie ze strony organizmów szkodliwych.
dobór odmian - uwarunkowany jest odpornością na czynniki szkodliwe, ale przede wszystkim plennością i cechami jakościowymi oraz przydatnością do uprawy w danym środowisku.
Kwarantanna
To system organizacyjno-kontrolny oparty na przepisach i porozumieniach, także międzynarodowych. Przestrzeganie przepisów i zasad kwarantannowych ma zapobiegać przewożeniu chorób, szkodników i chwastów z zagranicy i rozprzestrzenianiu ich w kraju.
Metoda biologiczna
Biologiczne środki ochrony roślin - to grupa środków, które jako substancję biologicznie czynną zawierają mikroorganizm lub jego produkt i formy przetrwalnikowe albo organizmy żywe. Środki te nazywa się często biopreparatami. Najczęściej stosowane są środki oparte na różnych szczepach bakterii, lecz także takie, które posiadają wirusy, nicienie i grzyby. W biologicznej ochronie upraw szklarniowych wykorzystuje się drapieżnego roztocza dobroczynka szklarniowego w zwalczaniu przędziorków, owada Encarsia formosa pasożyta larw mączlika szklarniowego i wiele innych entomofagów, czyli zwierząt odżywiających się owadami.
Metoda mechaniczna i fizyczna
Metoda mechaniczna ze względu na dużą pracochłonność i niską efektywność traci obecnie znaczenie. Polega na ręcznym zbieraniu i niszczeniu szkodników. Wyłapywaniu ich za pomocą opasek chwytnych, rowków, stosowaniu zapór. Metoda fizyczna polega na stosowaniu niskiej lub wysokiej temperatury do niszczenia szkodników i patogenów.
Bezpowrotnie minął okres bezgranicznej wiary, że chemia stosowana w ochronie roślin uchroni pola uprawne od agrofagów i zapewni wzrost plonów. Chemiczne metody ochrony roślin, o czym świadczą przypadki związane ze stosowaniem preparatów zawierających DDT, mogą stwarzać poważne zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt. Niedoskonałość tych metod polega również na uodparnianiu się gatunków, które chcemy eliminować z upraw.
Koncepcja integrowanej ochrony roślin zrodziła się przekonania, że żadna z metod stosowanych oddzielnie, nie może w pełni zabezpieczyć wszystkich potrzeb związanych z produkcją roślin uprawnych. Integrowane metody nie zakładają potrzeby zwalczania agrofaga w 100%. Daje to możliwość przeżycia i rozwoju jego wrogów naturalnych. Definicję integracji można przedstawić jako wykorzystanie wszystkich, dostępnych metod i sposobów zwalczania agrofagów, włączając w to agrotechnikę, odmiany odporne, opór środowiska oraz metody biologiczne i chemiczne. Celem takiego postępowania jest skuteczne i bezpieczne ograniczenie liczebności agrofaga do poziomu, poniżej którego nie wyrządza on szkód gospodarczych.
Jednym z najtrudniejszych zadań jest określenie progów szkodliwości agrofaga. Problematyka ta jest bardzo złożona i wymaga dalszych, wieloletnich doświadczeń. Z ekonomicznego punktu widzenia, który ostatnio decyduje o gospodarowaniu, niezbędne jest zdobywanie i upowszechnianie wiedzy z tego zakresu. Producenci środków ochrony roślin w swoich publikacjach, podają wszelkie informacje dotyczące preparatów chemicznych (terminy stosowania, dawki, środki ostrożności, okresy karencji, klasy toksyczności). Brak jest natomiast innej, tak potrzebnej dla rolników informacji, dotyczącej progów szkodliwości.
Racjonalna walka z chwastami musi opierać się na dokładnej znajomości stanu i stopnia zachwaszczenia pola. Coraz większego znaczenia nabiera w naszym regione integrowana ochrona roślin, a coraz mniej chemiczna polegająca na łączeniu ww. metod przydatnych pod względem gospodarczym, ekologicznym i toksykologicznym, jak najlepiej powiązanych, w celu utrzymania liczebności agrofagów poniżej progu ekonomicznej szkodliwości, przy czym pierwszeństwo ma świadome wykorzystanie naturalnych czynników ograniczających. Integrowana ochrona roślin łączy wszystkie dostępne metody zwalczania agrofagów przy wykorzystaniu w jak największym zakresie naturalnych procesów samoregulacji zachodzących w agrocenozach i celowym wspomaganiu tych procesów. Podstawowy cel - jakim jest ograniczenie strat plonów - musi być łączony z celem minimalizacji zagrożeń dla konsumentów (pozostałości szkodliwych substancji chemicznych), zwierząt gospodarskich i środowiska przyrodniczego (ochrona wód, gleby i powietrza). Praktyczne zastosowanie integrowanej ochrony roślin wiąże się z wykorzystaniem wszelkich alternatywnych dla ochrony chemicznej metod zwalczania agrofagów.
Wyróżnia się dwa rodzaje działań:
działania pośrednie: opracowanie prawidłowego płodozmianu, wykorzystanie w jak największym zakresie odmian roślin odpornych i tolerancyjnych na patogeny i szkodniki, stosowanie mieszanin wewnątrz- i międzygatunkowych, ochrona organizmów pożytecznych.
działania bezpośrednie: dobór ekologicznie bezpiecznych metod zwalczania agrofagów, w chemicznej ochronie wybór technik wykonywania zabiegów o możliwie najmniejszym zagrożeniu dla otoczenia, wykonywanie zabiegów chemicznych tylko po przekroczeniu ekonomicznych progów zagrożenia (szkodliwości), stosowanie selektywnych pestycydów, stosowanie pestycydów na ograniczonej powierzchni lub w niższych dawkach.
4