Epoka w historii europejskiej.

Staro�ytnoœ� œredniowiecze renesans

1450 rok- druk

306- wst Konstantyna Wlk. na tron Knzpola 1453- up. Knzpola

378- bitwa pod Adrianopolem. Rzym-Wizygoci 1492- Kolumb

476- obalony cesarz zach-rzymski Romulus Augustulus. 1517- Luter.

Renesans: -media aetas -czasy ska� kult antycznej -wieki ciemne(szczV-X w)(brak Ÿr�de� inf.).

Kultura uniwersalna, przeplataj�ca elementy staro�ytnej kult. Rzymian, barbarz. (German�w, Celt�w, S�owian i innych), silnych wp�yw�w chrzeœcija�skich, kultury arabskiej oraz element�w oryginalnych.

Ca�oœ� kultury, mentalnoœci i sztuki œredniowiecza zdominowa� temat wiary. Najwy�sz�, bo jedyn� sta�� wartoœci� by� B�g. Surowy, niedost�pny, obserwuj�cy i oceniaj�cy. Cz�owiek wyznaj�cy takiego boga by� ma�y, s�aby i bojaŸliwy, ca�kowicie podleg�y Stw�rcy. Ma�oœ� ta wynika�a z jego œmiertelnoœci, bez �ycia wiecznego wszystko traci�o sens z powodu swej przemijalnoœci. Cz�owiek �y� w poczuciu miernoœci wszystkiego (Kohelet - vanitas vanitarum-omnia vanitas), musia� pami�ta� o swej sko�czonoœci (memento mori) i d��y� ku doskona�oœci �yj�c w ascezie, ub�stwie, wyrzekaj�c si� przyjemnoœci, a sprawy swoje poœwi�caj�c jedynie Bogu (ora et labora). Œredniowiecze - szczyt skupienia na sprawach wiary. Filozofie: augustynizm (hierarchia), tomizm (podporz�dkowanie), franciszkanizm (umi�owanie stworzenia).

�acina - zjednoczenia kulturowe. Pod koniec VIII wieku nast�pi� podzia� j�zyka klasycznego na mow� ludow� i uczon�. Mowa ludowa - zal��ek j�zyk�w narodowych, �acina - mowa wykszta�conych œrodowisk europejskich.

Koœci� - piecza nad szkolnictwem - jednolite pod wzgl�dem organizacyjnym i metodycznym. Podstawa nauczania - septem artes liberales: gramatyka, dialektyka (w filozofii nazwa metody rozumowania albo teoria ontologiczna ujmuj�ca rzeczywistoœ� w aspekcie dynamicznym), retoryka, arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka. Sieci szk� parafialnych, przyklasztornych.

Ksi��ka - podstawowe narz�dzie pracy i Ÿr�d�o wiedzy. -klasztorne skryptoria -p�Ÿniej wyspecjalizowane warsztaty kopist�w.

Ksi��ki - pergamin lub papier (Cai Luna 105 n.e., Europa 2 po�. XII wieku - rozpowsz.XIV w.). -bogato zdobione -miniatury, inicja�y, bordiury, ozdoby roœlinne, motywy zwierz�ce, symbole. Johanna Gutenberga-1455-era ksi��ki drukowanej [ruchoma czcionka Pi Sheng 1048 r.].

Rzadkoœ� umiej�tnoœci czytania oraz spos�b powielenia ksi��ek, r�czny i bogate zdobienia, sprawia� �e ksi��ki mia�y du�� wartoœ� materialn�, czasem wycenian� na kilka wsi.

Charakterystyczn� cech� literatury œredniowiecznej jest jej szczeg�lne zaanga�owanie w kwestie religijne i œwieckie, duchowe i spo�eczne. Literatura s�u�y�a okreœlonym celom: pouczeniu i wychowaniu, pot�pieniu z�a i afirmacji dobra, poszerzeniu wiedzy, pokazywaniu wzorc�w osobowych. Dlatego tak ch�tnie tworzono zalecane do naœladowania idea�y osobowe, np. œwi�tego, rycerza, w�adcy.

Obok oficjalnego nurtu literatury istnia�a tak�e poezja "rozrywkowo-przeœmiewcza".

Spo�ecze�stwo niejednolite - warstwy - stany, r�ne pod wzgl�dem praw i obowi�zk�w. W okresie œredniowiecza wykszta�ci�o si� spo�ecze�stwo feudalne oparte na podda�stwie i hierarchii.

W�adcy, ksi���ta, wy�sze duchowie�stwo, rycerstwo, rzemieœlnicy i ch�opi.

Ch�opi bezbronni - �atwo ulegali najeŸdŸcom. IX w. - system feudalny.

Ziemia kr�l >pan> nadawa� ziemi� ch�opom, broni swoich pracownik�w przed najeŸdŸcami, ci w zamian na niego pracuj�.

Podatki: 1. danina, czyli p�atnoœ� w naturze, 2. pa�szczyzna - praca odrobkowa na ziemiach pana, 3. dziesi�cina, czyli dziesi�� procent z dochod�w dla Koœcio�a, 4. czynsz.

Gospodarka - produkcja rolna i hodowla, handel wymienny.

W folwarkach �elazne narz�dzia (p�ug, kosa). Powstaj� manufaktury - przedmioty codziennego u�ytku - ubrania, narz�dzia, bro�. Wyodr�bnienie nowej ga��zi gospodarki - rzemios�a. Podzia� na rzemieœlnik�w i handlarzy. Miasta wyrasta�y na skrzy�owaniach szlak�w handlowych (l�dowych lub wodnych (Wenecja)) oraz na terenach bogatych w potrzebne surowce czy dobrych do uprawy roli. W miastach - cechy rzemieœlnicze i gildie kupieckie. Miasta i wsie przetrwa�y w takiej formie, a� do odrodzenia, w kt�rym upad� feudalizm i system lenny. Ale nowo powsta�e miasta wpisa�y si� ju� na sta�e w gospodarcze mapy Europy.

Sztuka bizanty�ska/ bizantyjska

Sztuka chrzeœcija�ska Wschodniego Cesarstwa Rzymskiego (Bizantyjskiego).

Za�o�enie Konstantynopola (330) podzia� Cesarstwa (395) czasy Justyniana (VI wiek) koniec -1453 (Turkowie zdob Konstantynopol).

Przed�u�enie greckiej sztuki staro�ytnej architektura(g��wnie sakralna). malarstwo pod postaci� malowide� œciennych, mozaik i obraz�w (ikon). rzemios�o, rzeŸba (zw�aszcza figuralna) pe�ni�a funkcj� marginaln�.

(� okres wczesnobizantyjski; obejmowa� kszta�towanie si� sztuki, jej rozkwit za panowania Justyniana oraz ikonoklazm (726-843);

� okres œredniobizantyjski, z�ote czasy sztuki; (843-1261) dynastii macedo�skiej, dynastii Komnen�w;

� okres p�Ÿnobizantyjski, rozci�gaj�cy si� od 1262 do 1453 roku; w okresie tym panowa�a dynastia Paleolog�w.)

Oœrodkiem by�a przede wszystkim stolica, Konstantynopol, a zasi�giem obejmowa�a Grecj� i p�wysep Ba�ka�ski. Jej wp�ywy dociera�y na p�wysep Apeni�ski, na Sycyli�, Ruœ. Za Justyniana Portugalia, W�ochy, Ukraina, basen Morza Czarnego, Turcja i p�nocne wybrze�e Afryki. Wp�ywy s� zauwa�alne w architekturze Armenii, Gruzji i Rusi, a nawet w Polsce.

T�o historyczne

W�dr�wki lud�w IV-V w. przyspieszy�y podzia� Cesarstwa rzymskiego na Wschodnie i Zachodnie (395 r.) a p�Ÿniej upadek zachodniej cz�œci cesarstwa (476 r.)

330 r. Konstantyn Wielki postanowi� zbudowa� Nowy Rzym. Przenosi stolic� cesarstwa rzymskiego do Bizancjum, niewielkiej kolonii greckiej. Centrum miasta: gmach senatu, koœci� Hagia Sophia, pa�ac cesarski.

Sztuka zwi�zana by�a z ideologi� chrzeœcija�sk� oraz cesarsk�.

Œcis�y zwi�zek w�adzy œwieckiej i religii osi�gn�� szczyt w Cesarstwie Bizantyjskim, gdzie cesarz by� w�adc� absolutnym, niemal despot�, reprezentowa� pa�stwo i wiar�. Rz�dy: cesarz, wy�sze duchowie�stwo, wojskowi - sprawy polityczne, spo�eczne, kulturalne. Dw�r cesarski mecenasowa� sztuce- funkcje: religijna, dekoracyjna i gloryfikuj�ca w�adc�.

Architektura - przej�cie tradycji wczesnochrzeœcija�skich, rzymskich, hellenistycznych i orientalnych, zw�aszcza perskich.

Architektura sakralna dominuje; œwiecka zachowana jest szcz�tkowo.

IV i V wiek - koœcio�y Knzpola powtarza�y plan tr�jnawowej bazyliki, od VI wieku tak�e plan centralny.

Jednak najbardziej typowy plan koœcio�a bizanty�skiego pojawi� si� po okresie ikonoklazmu (726-843); by�a to budowla na planie krzy�a greckiego wpisanego w kwadrat, z 5 kopu�ami i trzema absydami (pomieszczenie na rzucie p�kola, p�elipsy lub wieloboku, dostawione do bry�y œwi�tyni i otwarte do jej wn�trza).

Malarstwo mozaikowe, œcienne, miniaturowe i tablicowe (ikony).

Przed ikonoklazmem - niewiele zabytk�w przetrwa�o do dziœ. Ikonoklazm - 726 obrazoburstwo, czyli ikonoklazm. - zakazano wykonywania i czczenia obraz�w, -niszczono tak�e ju� istniej�ce. Na polecenie Leona III usuni�to wizerunek Chrystusa znad wejœcia do pa�acu w Konstantynopolu (liczne rozruchy). W 730 - edykt cesarski zabraniaj�cy kultu obraz�w. - masowe niszczenie ikon, niszczenia lub zamalowywania fresk�w i mozaik. Nieliczne ocala�y.

Pocz�tek IX w - pr�by przywr�cenia kultu obraz�w. Najwi�kszym zespo�em sprzed VIII wieku jest zesp� zabytk�w w Rawennie. Do najlepiej zachowanych nale�� mozaiki przedstawiaj�ce cesarza Justyniana i jego �on� Teodor� wraz z orszakiem, umieszczone w prezbiterium koœcio�a San Vitale. Pozy, gesty, uk�ad szat - dostojne i schematyczne. Twarze - portrety wiernie odtwarzaj�cymi rysy pary cesarskiej i wy�szych dostojnik�w.

Istnia�y przepisy okreœlaj�ce sposoby pisania ikon. Malowid�a te przedstawia�y œwi�tych, zawiera�y treœci teologiczne. Kompozycja ikon jest zazwyczaj centralna i statyczna, postacie malowane p�ask� plam�, obwiedzion� ciemnym konturem, gesty i ruch dostojny.

W Polsce wp�ywy bizantyjskie s� widoczne w niewielkim stopniu. Pierwsi Jagiellonowie: W�adys�aw II i Kazimierz Jagiello�czyk do wykonania malowide� w najwa�niejszych koœcio�ach Polski zapraszali malarzy z Rusi i Serbii.

RzeŸba figuralna wolnostoj�ca - niet. Bujnie - architektoniczna oraz rzemios�o artystyczne. Najwybitniejsze dzie�a to przedmioty zwi�zane z kultem religijnym. S� to relikwiarze, krzy�e, oprawy ksi�g, kielichy i naczynia liturgiczne.

Inaczej kszta�towano detale architektoniczne.

Opr�cz liœci akantu, motywem dekoracyjnym stosowanym do zdobienia kapiteli s� r�ne formy plecionek oraz motywy figuralne w postaci ptak�w i zwierz�t.

We wn�trzach budowli wznoszonych w VI wieku pojawia si� ikonostas oddzielaj�cy naw� g��wn� od sanktuarium.

Wp�ywy architektury bizanty�skiej

Najazdy arabskie - obszar Cesarstwa Bizanty�skiego doœ� szybko zmniejsza si�. Nie zawsze, wraz z utrat� ziem, nast�powa� zanik oddzia�ywania sztuki bizantyjskiej. Klasztor œw. Katarzyny zbudowany w IV wieku u st�p g�ry Synaj przetrwa� mimo niesprzyjaj�cych okolicznoœci. Przeœladowania mnich�w podczas ikonoklazmu -> emigracja do po�udniowej Italii -> przeniesienie za�o�e� sztuki bizanty�skiej (Rawenna i Wenecja(bazylika œw. Marka)). Mistrzowie bizanty�scy byli wielokrotnie zapraszani do udzia�u w budowie italskich œwi�ty�. Ruœ wraz z chrztem przej�a osi�gni�cia Bizancjum, uzna�a je za w�asne i po asymilacji z tradycjami rodzimego, drewnianego budownictwa, ukszta�towa�a w�asn� sztuk�, w kt�rej przetrwa�y elementy sztuki bizanty�skiej.

---