Poglądy Michela Foucaulta
Paul Michel Foucault - ur. 15 października 1926 w Poitiers we Francji, zm. 25 czerwca 1984 w Paryżu), historyk, ale przede wszystkim jeden z najwybitniejszych filozofów francuskich XX w., przedstawiciel poststrukturalizmu.
Michel Foucault podjął refleksję krytyczną nad tradycją filozoficzną związaną z racjonalizmem i empiryzmem. Szczególne znaczenie w filozoficznych dociekaniach Michela Foucault zajmowały archeologia wiedzy i genealogia władzy. W dziedzinie archeologii wiedzy podjął próbę analizy dyskursów. Natomiast w ramach genealogii władzy zajmował się wpływem dyskursu na kształtowanie zjawisk społecznych. Posługiwał się metodą analizy warunków historycznych, w jakich rozwijają się: wiedza, sposoby sprawowania władzy i egzekwowania przymusu. Rozpatrywał sposoby wykluczania i represjonowania pewnych grup, takich jak przestępcy, chorzy umysłowo, trędowaci, zadżumieni, żołnierze, dzieci. Jego prace nie dają się łatwo zakwalifikować mimo związków z filozofią Fryderyka Nietzschego, fenomenologią i marksizmem. Michel Foucault zastosował własną metodę badań, opartą na studium dyskursu. Jest autorem neologizmu "biopolityka" (1971) odnoszącego się do formy sprawowania władzy nad grupami społecznymi i sposobem życia jednostek. Publikacje i wykłady Michela Foucaulta, począwszy od lat 60. uzyskały szeroki rozgłos z powodu nowatorskich, śmiałych i kontrowersyjnych poglądów autora.
Poglądy Michala Foucaulta - podręcznik:
- w książce Nadzorować i karać (1975) dowodził, ze nowoczesna kultura zachodnia powstała wskutek instytucjonalizacji techniki dyscyplinujących, zrodzonych w więzieniach i obecnych w najdrobniejszych sektorach życia publicznego. Ta „mikrofizyka władzy” sprawia, ze jednostka zostaje poddana dyscyplinującym mechanizmom władzy państwowej, która wpływa nie tylko na swobodę mówienia i myślenia, ale też na to, kim można być.
- wg Foucaulta „władza nie ma zewnętrza” co współbrzmi ze zdaniem Derridy „ nie ma poza-tekstu” gdzie podkreślany jest mechanizm powstawania znaczeń w efekcie nieustannie różnicujących się znaków oraz powstawania podmiotu jako efektu ścierających się sił. Podmiot jest z definicji ujarzmiony przez instytucje kontroli i dyscypliny.
- analiza kulturowa zmierza do odsłonięcia tych mechanizmów ujarzmiania i przekształcenia jej w podmiot polityczny, dlatego Foucault w swoich książkach:
Historia szaleństwa w dobie klasycyzmu zanalizował zamkniecie szaleńców i dowodził, ze szaleństwo jest raczej skutkiem ideologicznego wykluczenia niż przyczyną;
Nadzorować i karać - śledzi pojawienie się instytucji dyscyplinujących w wyniku których zabezpieczone zostają mechanizmy władzy społecznej;
Historia seksualności- seksualność jest środkiem za pomocą którego społeczeństwo ustanawia kontrolę nad zagrażającą jego ładowi przyjemnością.
Główne tezy:
- koncepcja dyskursu - dyskurs nie przedstawia uprzednio istniejącej rzeczywistości, lecz ja dyscyplinuje, czyli produkuje dyscypliny wiedzy i tym samym kontroluje ich przedmioty;
- władza - władza produkuje wiedzę, której używa do nadzorowania jej przedmiotów, wiedza dzięki dyskursowi porządkuje i klasyfikuje fakty, by następnie poddać je instytucjonalnej obróbce;
- podmiot - jako efekt ujarzmienia ciała jednostek przez władzę, która powołuje podmiot do istnienia po to tylko, by mieć nad nim kontrolę i przekształcić go w ciało społeczne;
- mikrofizyka władzy - władza nie należy do nikogo, lecz jest rozsiana w życiu publicznym.
Te cztery tezy opierają się na dwóch przesłankach dotyczących kultury i podmiotu oraz języka:
Kultura jest miejscem konfliktu miedzy władzą a jednostką, która by przetrwać musi zostać ujarzmiona, z czego wynika, ze podmiot jest fikcja władzy;
Kultura jest efektem zderzających się ze sobą praktyk dyskursywnych, wynikających z produkowania wiedzy przez władzę, z czego wynika, ze dyskurs jest fikcja władzy.
Pojęcia:
władza - koncept intensywnie używany w pracach Michaela Foucaulta, który władzę rozumie jako efekt działania zinstytucjonalizowanych dyskursów ustanawiających podmiot; władza istnieje w stanie dyskursywnym, więc opór przeciwko władzy musi dokonać się również poprzez dyskurs.
dyskurs - zbiór społecznie usankcjonowanych praktyk wypowiedzeniowych, określających zarówno miejsce podmiotu, jak i status rzeczywistości. Dyskurs nigdy nie jest neutralny światopoglądowo i jest podstawowym warunkiem konstruowania tożsamości.
panoptyzm - etymologiczne „wszechwidzenie”, termin wprowadzony przez Foucaulta na określenie tych form władzy, które nie opierają się represji, lecz na ciągłym kontrolowaniu społ. oraz na „dyscyplinowaniu” ciała. Udowadnia to na przykładzie więzienia, gdzie May do czynienia z wirtualnym nadzorem, który polega na tym, ze sama idea sprawowania kontroli ucieleśniona w postaci boksu dla strażnika oddziałuje na więzniów, wymuszając na nich określone zachowania.
genealogia - nazwa metodolicznego projektu Foucaulta rozwijanego w latach 70. i inspirowanego filozofią Nietzschego. Geneologia stara się pokazać sposób formowania przedmiotów wiedzy i to jak są one społecznie dyscyplinowane przez poświęcone im dyskursy.
1