Michelle Foucault 1926-1984r. dyplom z psychologii, filozofii i psychopatologii. Stworzył dla siebie katedrę "Historia systemów myślenia". Zaangażował się w ruch praw dla więźniów. Powołał nieformalną organizację zajmującą się obserwacją warunków w więzieniach. Był dyrektorem Centrum Francuskiego na UW. Wspierał polską opozycję. Wpływ Nietzschego widoczny w genealogicznej metodzie badania. Był nowatorski dlatego trudno go zakwalifikować, odrzucał wszelkie etykiety. W badaniach prowadził własną metodę: Studium dyskursu. Sam określał to co robi jako historia krytyczna nowoczesności która ma źródła u Kanta. Dzieła: "Szaleństwo i nierozum. Historia szaleństwa w dobie klasycyzmu." "Nadzorować i karać. Narodziny więzienia" "Wola wiedzy" "Słowa i rzeczy. Archeologia nauk humanistycznych".

Główna teza: wszystkie okresy w historii posiadały w swej głębi specyficzne uwarunkowania prawdy, która stanowiła, co było akceptowalne jako np. dyskurs naukowy. Znaczenie ma parezjastyczność wypowiedzi. Parezja (odwaga w prawdzie) jest rodzajem aktywności mowy, w której relację z prawdą określa szczerość, relację z życiem definiuje niebezpieczeństwo, relację z sobą i innymi charakteryzuje krytycyzm, zaś z moralnym prawem wyraża wolność i obowiązek. "to prawda wystawiona na ryzyko przemocy".

Metoda:

1. Archeologia

2. Genealogia

"jest metodą analizy lokalnych dyskursów, a genealogia - taktyką, która, wychodząc od opisanych w ten sposób dyskursów, wyzwala wiedzę ujarzmioną i robi z niej użytek krytyczny"

Archeologia wiedzy - analiza dyskursów ich struktura, historyczne warunki i możliwości. Zrozumieć to co znane, szukając wiedzy w przeszłości (nie wyjaśnienie rzeczy nieznanych przez analogię ze znanymi). Samozrozumiałe koncepcje, które są oczywiste i przeźroczyste. Np. pojęcie seksualności nie istnieje od zawsze, ale od socjalizacji, w procesie społecznym. Podobnie jak pojęcia normy, dewiacji, zdrowia psychicznego. Cel: ujawnić założenia, uwidocznić co ukryte. Metoda ukazująca warunki możliwości zaistnienia konkretnej wiedzy w określonym kształcie. Zrywa z tradycyjnymi kategoriami, porządkującymi materiał historyczny - takimi jak ciągłość, duch epoki, wpływ, związek przyczynowy, autor, dzieło.

Genealogia władzy - wpływ dyskursu na kształtowanie zjawisk społecznych, poszukiwanie źródeł współczesnego społeczeństwa

Epistemy - byłyby wielkimi całościami dyskursywnymi warunkującymi możliwość wiedzy danej epoki; systemami reguł przekształceń epistemologicznych. Są to całości ujęte synchronicznie i zamknięte w sobie, bez możliwości "komunikacji" z epistemami sąsiednimi.

Epistemą renesansową rządziły relacje podobieństwa: odpowiedniość, emulacja, analogia, sympatia. Okres nieodczarowany. Wszystko było wszelką formą tego samego (ziemia odbija niebo).

Epistema nowożytna: dla znaku niezbędny staje się podmiot poznający, płaszczyznę poznania ustanawia poznający. Płaszczyznę poznania ustanawia poznający, lecz jej elementy izometryczne odbijają przedustawny ład świata. Kartezjusz.

Epistema współczesna: człowiek, człowiek żyjący, pracujący i mówiący. Poznający podmiot, który uświadamia sobie, że to własnie on jest instancją porządkującą.

Relacja podmiot/prawda:

Starożytność: poznanie prawdy jest dopełnieniem i zbawieniem, ale droga do prawdy dostępna jest przez transformację podmiotu. "Poznaj samego siebie" wyrocznia delficka, "troska o siebie" Sokrates, poznanie prawdy w oparciu o duchowość i praktyki: ruch miłości eros, praca askesis, efekty zwrotne, oświecenie, szczęście i spokój duszy.

Nowożytność: podmiot nie jest zdolny do prawdy, a prawda nie zbawia. Poznanie jest zinstutucjonowanym niekończącym się postępem polegającym na kumulowaniu wiedzy. "Moment Kartezjański" Istnienie jako oczywistość jest punktem wyjścia myślę więc jestem, poznajemy dzięki aktom poznania, które podlega warunkom. Formalne obiektywne wymogi metody, warunki kulturowe - wykształcenie, moralne bezinteresowne badania.

Relacja prawda/podmiot - zerwana została więź między dostępem do prawdy, zależnym tylko od autonomicznego procesu pozniania, a wymogiem przemiany podmiotu. Tyle, że jak mówi M.Foucault "sam oczywiście w to nie wierzę, bo nie było żadnego cięcia" - ukrycie duchowości w formach społecznych widoczne no. w marksizmie czy psychoanalizie.

Nowożytne poznania i podmiotowość: Kartezjusz powiedział: sama filozofia wystarcza by osiągnąć wiedzę. Kant go uzupełnił: jeśli poznanie ma swoje granice, to wynikają one ze struktury samego poznającego podmiotu, czyli z tego, co pozwala nam w ogóle poznawać.

"Śmierć człowieka" - końcowe słowa z książki "człowiek jest tylko niedawnym wynalazkiem" i że nadchodzi "koniec człowieka" zaprowadziły Foucault na czołówki gazet i został okrzyknięty czołowym intelektualistą francuskim.

Archeologia psychoanalizy - w "Historii seksualności" Foucault ukazuje znaczenie praktyk konfesyjnych (psychoterapia, procedury medyczne) oraz wzrostu zainteresowania ludzką psychiką. F. nie przyjmuje istnienia głębokiego sensu, który mówi "tam tkwi prawda, tam masz jej szukać". Jest konstruktorem kulturowym. Seksualność jest zjawiskiem historycznym, oraz ujawnia warunki, które uczyniły możliwym jej powstanie. Psychoanaliza dokonuje rytuału indywiduacji, jest formą biowładzy: "relacje między władzą a seksem i rozkoszą rozgałęziają się i mnożą, przemierzają ciała i wnikają w zachowania". Technologie konfesyjne przekonywały jednostki, iż wyznanie jest sposobem poznania siebie. W istocie są to techniki, które mają za zadanie dyscyplinować ciała, społeczności czy społeczeństwo jako takie.

Archeologia seksualności - seksualność to historyczny konstrukt, a nie kategoria naturalna. Przedstawia "sfery erogenne" organizmu społecznego. Aparat seksualności pojawił się w XVIIIw. i stał się obiektem badań naukowych, przedmiotem administacyjnej kontrolii i społecznej troski. W oparciu o seksualność buduje się tożsamość i jest to forma indywidualnej i społecznej samokontrolii. Np. regulacja prawna aborcji.

"Nadzorować i karać. Narodziny więzienia." 1. karanie monarchiczne, 2. karanie dyscyplinarne. Współczesne społeczeństwo do projektu więzienia w układzie Panoptikonu autorstwa Jeremiego Benthama.

Zmiany. Ustawodawstwo karne zostało zastąpione przez dyscyplinarną władzę nadzoru. Analiza działania prawa karnego, która w wyniku postępu i humanizacji wciela prawa mniej brutalne i krwawo, ale za to podstępnie. Karanie staje się najbardziej ukrytym elementem procesu karnego. Celem kary staje się dusza, która jest więzieniem ciała.

System władzy: przednowożytne systemy władzy - normy o uniwersalnym charakterze. Nowożytne systemy władzy - klasyfikacja, specyfikacja, ciągła rejestracja, nieustająca ocena, plasowanie wokół normy, hierarchiczny nadzór.

Funkcja dystynkcyjna prawa karnego. Rozróżnienie, dystrybucja i wykorzystywanie - ustalanie co jest niedozwolone, ujarzmianie zachowań nietolerowanych przez prawo, zarządzanie illegalizamami przez ustalanie granic tolerancji, przez jeden illegalizm kontroluje się inne.

Od władzy monarchicznej do władzy bez podmiotu. Władza monarchiczna - ustawa, kara. Władza bez podmiotu - strategia, sieć aktywnych powiązań, które pozostają w ciągłej walce, technika, kontrola wybiegająca poza państwo i jego aparat np. władza dysyplinarna.

"Blask kaźni" - publiczna kaźń jest karą za popełnienie zbrodni do XVIIIw. Opis kaźni Damiensa, lokaja Ludwika XV, w 1757r. skazany na śmierć, kaźń jest liturgią karną, która ma na celu: piętnować ofiarę, by przez bliznę pozbawić ją czci, uzyskać rozgłos jako inwestycja w ogólną ekonomię władzy. Funkcja sądowo - polityczna kaźni to przywracanie godności obrażonemu majestatowi. Egzekucja publiczna ma dwa oblicza: zwycięstwo - uroczyste zamknięcie wojny, które nie ustanawia sprawiedliwości a reaktywuje władzę, walka - kat manifestuje siłę, a jeśli nie zdoła zabić jak należy sam podlega karze.

Zmiana charakteru kary - zamieranie spektaklu i anulowanie bólu. Włączanie elementów pozasądowych w proces tak by odebrać tej operacji charakter czysto karnego i zdjąć z barków sędziego odpowiedzialność osoby, która tylko karze "wydajemy wyrok, ale ... my chcemy go uleczyć". Wzrost łagodności kar, zanik kaźni, obecność lekarzy, psychiatrów, kapelanów, wychowawców itp. Zastrzyki znieczulające przy wykonywaniu wyroków. Indywidualizacja zbrodni, bada się zaangażowanie podmiotu. "Niechaj kara godzi raczej w duszę, niż ciało".

Dyscyplina - pojawiają się dyscypliny jako powszechne formy dominacji, są to metody drobiazgowej kontroli czynności ciała, gdzie kryterium staje się jego przydatność/podatność. "władza dyscyplinarna posługuje się dyskursem reguły naturalnej, można powiedzieć normy. Definiują kod, który nie będzie kodem prawnym, lecz kodem normalizacji".

Techniki dyscypliny - funkcjonalne rozmieszczenie obiektów, które narzuca własny kod przestrzeni, odmiennie od zwykłego przeznaczenie architektonicznego np. organizacja szpitali, fabryk. Stała wymienność elementów - "dyscyplina to sztuka rangi i technika zmiennej aranżacji. Indywidualizuje ciała, lokując je - nie przez trwałe osadzenie, ale przez dystrybucję i włączenie do obiegu w pewnej sieci relacji". Tabele to zarazem technika władzy i procedura wiedzy, a inne to musztra, ćwiczenia i taktyka. "dyscyplinujące technologie władzy" to egzaminowanie, normalizujące osądzanie (karanie). Techniki dyscyplinowania wprowadziły penalizację opartą na normie oraz hierarchiczną obserwację.

Egzamin: łączy w sobie techniki hierarchi, która nadzoruje i sankcji, która normalizuje. Pozwala nadzorować, klasyfikować i karać, ma charakter zrytualizowany: role, gry pytań, odpowiedzi, systemy oceny i klasyfikacji. Ceremonia władzy, pokaz siły i ustalanie prawdy. Ujarzmienie tych, których postrzega się jako obiekty i obiektywizacja tych, których się ujawnia.

Władza normy - nowa penalizacja "przenikająca wszystkie miejsca, kontrolująca wszystkie instancje instytucji dyscyplinarnych porównuje, rozróżnia, hierarchizuje, homogenizuje, wyklucza. Słowem - normalizuje". "Władza normalizująca wymusza homogenizację, mimo, że - pozwalając mierzyć odstępstwa od normy, określając poziomy, ustalając specjalności i spożytkowując różnice przez ich wzajemne dopasowywanie - indywidualizuje"

Norma - w praktykach dyscyplinarnych główną rolę odgrywają normy i standardy właściwego postępowania. "Normalne" postępowanie powstaje poprzez powtarzanie normalizujących wymagań. Pojęciu "norma" Foucault nadaje znaczenie zbliżone do używanego wcześniej pojęcia "dysyplina". Norma to reguła naturalna występująca w dyskursie tworzonym przez dyscypliny.

Infra prawo - dyscypliny różnią się od reguł prawnych, bo prawo operuje zakazem i karą. Dyscypliny to swoiste infra-prawo, przenoszą ogólne normy prawne na poziom indywidualnych zachowań jednostek - są elementem mikrofizyki władzy. Dyscypliny tworzą sieć przymusów, która spaja ciało społeczne. Gra władzy toczy się między prawem a dyscyplinami.

Różnice: dyskurs dyscyplin - kryterium władzy dyscyplinarnej stanowi standard, dysypliny są partykularne, ich zadaniem jest klasyfikowanie, odróżnianie. Dyskurs prawny - legalnym kryterium osądzania są normy prawne, prawo posługuje się ogólnymi i abstrakcyjnymi normami prawnymi, prawo jest nośnikiem dominacji i ją urzeczywistnia a nie suwerenności.

Dyscyplina jako władza: dyscypliny jako nowe formy władzy zastępują, w coraz większym stopniu, jurydyczny model prawa. Nowa władza ma raczej kwalifikować, mierzyć, oceniać, hierarchizować niż objawiać się w morderczym błysku. Dyscypliny stopniowo zmeniają swój charakter.

Anatomia władzy: "Dyscypliny nie można utożsamiać ani z instytucją, ani z aparatem, to pewien typ władzy, metoda jej sprawowania obejmująca cały zestaw narzędzi, technik, sposobów, płaszczyzn stosowania, zamierzonych celów; to pewna fizyka czy tez anatomia władzy, pewna technologia". Zapewniać jej byt mogą wyspecjalizowane instytucje: zakłady karne, domy poprawcze, zakłady edukacyjne, szpitale, rodzina, urzędy i aparat państwowy.

"Społeczeństwo normalizacyjne" - mechanizmy normalizacji dokonały kolonizacji prawa i ma ono coraz mniejsze znaczenie. Możliwe jest przyznanie karty praw powszechnych w szerokim znaczeniu, gdyż dyskurs normalizujący zabezpiecza możliwość korzystania z nich.

Procedura panoptyczna - sposób działania współczesnego wymiaru sprawiedliwości, która opiera się na drobnych codziennych mechanizmach i nieegalitarnych, dyssmymetrycznych systemów mikrowładzy - dyscyplinach. Odwraca wielowiekową formułę wg której to "ciało stanowi więzienie duszy" przedstawiając tezę, że to dusza stanowi więzienie ciała.

Wykłady w College de France - dwa rodzaje władzy: władza nad ciałami za pomocę technik nadzoru i instytucji karnych, biowładza.

Biowładza - w II poł. XVIIIw. technologia dyscyplinarna zmienia swój charakter. Nadzór dotyczy populacji a nie pojedyńczego ciała, kontrola seksualności, narodzin, produkcyjności. Ciało zostaje oplątane siecią mikrowładz, która jest "subtelną technologią ujarzmiania" kiedy to jednoski interioryzują niewidocznych dla nich murów więziennych. Anatomo-polityka ludzkiego ciała przekształca się w biopolitykę ludzkiego gatunku. Władza dyscyplinarna przekształca się w bio-władzę.

Proces assujetissementu - proces ujarzmia przebiega od ujarzmia skazanego przez władzę do samoujarzmiania. To nie tylko więzienie, ale "może być rozumiany jako zawsze możliwy do uogólnienia wzorzec zachowania, jako sposób określenia związków władzy z codziennym życiem ludzi. Jest to faktycznie pewna forma technologii politycznej, którą można i należy rozpatrywać niezależnie od konkretnego użytku".

Podmiotowość - jednostka upodmiotowiona to jednostka, która mieści się w normie wskazanej przez stosunki władzy. Podmiot bierze się z ujarzmienia, ale najpierw należy zostać ujarzmionym, by stać się podmiotem. "Są dwa znaczenia słowa podmiot: poddany innemu poprzez kontrolę i zależność, i przykuty do swej tożsamości przez świadomość czy też samo-wiedzę. W tych dwóch znaczeniach, słowo podmiot sugeruje formę władzy, która wytwarza i ujarzmia podmioty".

Wyzwalanie - ujarzmianie może zostać przez podmiot urefleksyjne. Może podjąc próbę oporu wobec dyscyplinującej i normalizującej władzy. Może podjąć próbę estetyzowania swojej egzystencji, ustanowienie siebie jako podmiotu wolnego w projekcie etyki siebie. "Bądź swoim panem a nie niewolnikiem, zostań swoim własnym dziełem".

Wiedza - władza - wzajemna implikacja wiedzy i władzy z której powstaje kompleks wiedza - władza. "W każdym społeczeństwie wytworzanie dyskursu jest równocześnie kontrolowane, selekcjonowane, organizowane i poddane redystrybucji przez pewną liczbę procedur". Foucault "Porządek dyskursu".

"władza i wiedza dochodzą do swego określenia w dyskursie. Dyskurs pojmować należy jako serię nieciągłych segmentów, których taktyczna funkcja nie jest ani jednolita, ani stała. Mówiąc ściślej, nie wyobrażajmy sobie, że świat dyskursu dzieli się na dyskurs akceptowany i odrzucony albo dominujący i zdominowany; uznajmy go za wielość dyskursywnych elementów znajdujących zastosowanie w rozmaitych strategiach. Dyskurs przenosi i produkuje władzę" "Historia seksualności".

Fundacja Panoptykon - ochrona prywatności i wolności, badania i reagowania na zjawisko społeczeństwa nadzorowanego. Bada, czy dane rozwiązania prawne nie prowadzą do nadmiernego ograniczenia naszej autonomii informacyjnej, wykluczenia społecznego, naruszenia godności.

Polityka inwigilacji - kto steruje naszym zachowaniem? Protesty przeciw kamerom inwigilującym nas na każdym rogu ulic, telefony komórkowe, bezpieczeństwo jest tylko słowem wytrych - w przypadku kamer nie wiem czy rzeczywiście dają nam bezpieczeństwo czy iluzje bezpieczeństwa. Na strachu buduje się społeczeństwo jakie chce się zbudować. Z. Bauman "Płynna inwigilacja" "jesteśmy inwigilowani i poddajemy się sami inwigilacji", podział między sferą publiczną a prywatną nie istnieje, wszyscy jesteśmy osobami publicznymi.

POSTAWY WOBEC PRAWA

Pojęcie postawy - procesy indywidualnej świadomości determinujące reakcje człowieka wobec świata zewnętrznego - Florian Znaniecki.

Elementy: ocena negatywna lub pozytywna, trwałość, postawa wobec czegoś, nabywana i modyfikowana w trakcie uczenia się. Poznawczy, emocjonalny (afektywny), behawioralny (forma werbalna lub działanie).

Przedmiot postawy: elementy rzeczywistości: osoby, grupy społeczne, wartości materialne i duchowe, wszelkie przedmioty, prawo.

Postawa wobec prawa - ogół względnie trwałych dyspozycji do określonego oceniania norm prawnych, emocjonalnego reagowania w odniesieniu do tych norm, opartych na przekonaniach dot. prawa i jego własności, połączonych z względnie trwałymi dyspozycjami do zachowania się w sytuacjach regulowanych przez normy prawne - Skąpska.

Postawa wobec prawa: 1. komponent poznawczy: wiedza o prawie 2. komponent emocjonalny: ocena prawa 3. komponent behawioralny: gotowość do określonego zachowania się wobec prawa.

Leon Petrażycki postawy wobec prawa:

-postawa zasadnicza: opiera się na posłuchu dla norm, z uwagi na poszanowanie autorytetu (nawet jeśli ocena jest negatywna). Brak polemiki z autorytetem, legalizm.

- postawa celowościowa: norma traktowana jako środek do osiągnięcia celu, przestrzeganie normy następuje gdy jest nieodłącznym elementem dojścia do celu, oparta na racjonalności o kalkulacji - najmniejsze koszty przy najmniejszym ryzyku, konformizm, oportunizm.

Legalizm - gotowość do posłuchu wszelkim normom danego systemu, niezależnie od ich treści, ze względu na to, że są normami prawnymi. Prawo i ład społeczny traktowane są jako pozytywne wartości, zapewniają ochronę i bezpieczeństwo, legalizm wyznacza granice działania organów państwowych, realizacja wartości pewności prawa. Rodzaje: legalizm materialny - przestrzeganie norm, dlatego, że są słuszne. Legalizm formalny - przestrzeganie norm, bo należą do systemu prawa obowiązującego. Legalizm instrumentalny - przestrzeganie, bo spełniają ważne społecznie cele.

Legalizm krytyczny - aprobata prawa jako najważniejszego sposobu harmonizacji zachowań we współczesnym społeczeństwie oraz regulacji stosunków między władzą a obywatelami, którym towarzyszy krytyczna refleksja i w konsekwencji postulaty zmiany prawa. Brak kontestacji prawa jako takiego, ale wskazywanie legalnymi środkami potrzebę zmiany. Legalizm społ. PL wzrasta.

Nihilizm prawny - przeciwieństwo legalizmu, prawo ma niewielkie znaczenie, przepisy to deklaracje bez pokrycia, bo to nie prawo rządzi, ale Ci którzy sprawują władzę. Formy nihilizmu: Negatywizm, kontraformizm.

Konformizn - dostosowywanie swojego zachowania lub poglądów do zachowań i postaw innych ludzi dominujących w otoczeniu, z którymi dana osoba się indentyfikuje. Konformista nie odnosi się do prawa, ale postaw innych ludzi, którzy (nie) przestrzegają prawa. Naśladownictwo. Przyczyna: przejaw potrzeby akceptacji. Rodzaje: wewnętrzny - postawa przestrzegania normy polegająca na zgodności wartości wewnętrznych z wartościami systemu. Zewnętrzny - postawa przestrzegania normy bez jej wewnętrznej akceptacji.

Nonkonformizm a zachowania dewiacyjne R. Metron.

-zachowania przestępcze - przestępca nie podważa norm i nie stara się ich zmienić, przyczyną jest konflikt indywidualnych interesów i normy prawnej, dążenie do osobistych korzyści, ucieczka przed konsekwencjami.

- zachowania nonkonformistyczne - brak ukrywania postępowania będącego odstępstwem od normy, nadanie rozgłosu, podważanie zasadności norm, zmierza do zmiany norm.

Oportunizm - opiera się na rachunku zysku i strat (materialnych, politycznych, prestiżowych) odnośnie gotowości przestrzegania norm. Legislator często przewiduje wysokie kary w regulacjach biorąc pod uwagę dokonywane kalkulacje odbiorców prawa.

Postawy wobec osób naruszających normy prawne - tolerancja: wyrozumiałość dla naruszycieli norm prawnych, szukanie przyczyn naruszeń prawa w okolicznościach obiektywnych a nie w naturze człowieka. Rygoryzm prawny: postawa ostro potępiająca naruszycieli prawa, nieznajdująca dla nich usprawiedliwienia, ostre kary, ostra kontrola zachowań.

Cykl Kolba - 1 spotykamy się z teorią, jak się z nią czuję? Jak się ona ma do mojego doświadczenia? 2. po odpowiedzi tworzymy plan działania 3. Działanie, uczymy się, rozwijamy się, zmieniamy swoje działanie.

Rozważania prawa w kontekście społecznym - okazuje się, że prawo nie jest nudne, nauka sensowna, w szerszym kontekście. Nauka na pamięć nie ma sensu.

Socjologia - badanie życia społecznego człowieka grup społecznych i społeczeństw. Giddens.

Czym jest struktura społeczna?

Obalenie naturalizmu, odwrotny sposób myślenia, odwrotna mapa McArtura, każdy opis budowany jest z innego punktu widzenia, nie ma jednej właściwej teorii. Liczba wyznawców decyduje o tym, która teoria zostaje przyjęta. Władza narzuca wizję postrzegania świata.

Konstruktywizm. Użytek z socjologii, odbicie procesów społecznych w jednostce, jesteśmy odbicoem tego co dzieje się wokół nas. Zmiana perspektywy widzenia świata.

"Wyobraźnia socjologiczna" Charles Right Mills 1970 - np. picie kawy rytułałm to już coś mówi o człowieku, przedmiot do analizy, symbol, pochodzi z krajów biednych, piją bogaci. Właściwości pobudzające, każde społeczeństwo ma swoje akceptowane używki.

Fizyka społeczna - Comte, ludzie w społeczeństwie nowożytnym kierują się różnymi wartościami, co nas łączy? Comte - ojciec socjologii prawa, termin socjologia - opis organizmu społecznego. Durkheim, Marks, Weber - ojcowie.

Współczesne teorie społeczne: funkcjonalizm, teoria społeczna.

Jak możliwe jest społeczeństwo? główne pytanie socjologii.

-konflikt władza: silny ośrodek władzy, który podporządkował sobie wszyskich Fuko. Władza jest w nas, sami się kontrolujemy.

- wartości: socjologia nauka empiryczna, badania itp.

Bourdie - opisuje w społeczeństwie sfery święte i zakazane.

Socjologia prawa - badania empiryczne nad prawem (interpretacja Baran+teoria), Zajmuje się badaniem i analizą czynników realnych wpływających na kształtowanie się prawa oraz na ustaleniu sposobów badania jak prawo kształtuje inne dziedziny życia społecznego. Ludzie stosują prawo jak im odpowiada. Bada wzajemny wpły prawa na społeczeństwo i na odwrót.

Court watching.

Sociological jurisprudence - społecznie zorientowana teoria prawa.

Hart twierdził, że The Concept of Law jest książką par excellance z zakresu socjologii prawa w duchu durkheimowskich. Ostateczne znaczenie przepisu może zostać określone dopiero w konkretnych przypadkach.

Socio-legal studies: społeczne badania nad prawem bez rygoru metod ilościowych i jakościowych np. semiotyka prawa. Badania nad prawem w kontekście społecznym. Np. feminist, jurisprudence law and economics, law and literature.

Law and Society - ruch, który wyrósł z realizmu prawniczego, law in books i law in action. Jaki jest wpływ prawa na społeczeństwo? Jaka jest między nimi relacja?

Co to jest prawo? klasyczne koncepcje prawa - zespół tak czy inaczej rozumianych norm postępowania. Prawo natury, pozytywizm prawniczy.

Wg socjologii prawo to: fakt społeczny/fakt psychiczny związany z określonego rodzaju normami.

Do jakiego stopnia prawo (normy prawne) pozostają pod wpływem kontekstu społecznego: oddziaływania kutury, ruchów społecznych, polityki i ekonomi? Do jakiego stopnia prawo jest niezależne? Wyjaśnienie relacji między prawem i społeczeństwem, zwracając uwagę na społeczne prądy, które wpływają na proces tworzenia i stosowania prawa, ale i kontektowania prawa i wpływania na jego zmiany i rozwój. Prawo jako fakt społeczny.

Teorie prawa.

H. Kelsen "Czysta teoria prawa", piramida Kelsena. Prawo jest wyłącznie zespołem norm. Nie brał pod uwagę społeczeństwa.

Definicja prawa - prawo ma posiadać pewne konieczne, esencjalne cechy takie jak: autorytatywne ustanowienie, społeczna skuteczność, słuszność. Pozytywizm kładzie nacisk na 2 pierwsze cechy, niepozytywizm na 3.

Uzgodnienie terminologiczne: koncepcje prawonaturalne, pozytywizm prawniczy, koncepcje niepozytywistyczne (w zależności od przyjętej koncepcji moralności).

"Lewiatan" Hobbes - prawo to rozkaz suwerena.

Relativite - D'Escher - postmoderniści, prawo nie ma pionowej struktury.

Tezy pozytywizmu prawniczego:

-źródło powstania: twór człowieka, rozkaz suwerena / social thesis

-brak koniecznego związku między prawem a moralnością / separation thesis

Prawo to fakt społeczny, obiektywna analiza, moralność - zewnętrzne standardy, do których prawo może być odnoszone, subiektywna ocena. Zwolennik: Nowacki

Pozytywizm prawniczy- czy prawo inkorporuje kryteria moralne?

Miękki, inkluzywny, włączający pozytywizm - Jules Coleman. Moralna ocena może być brana pod uwagę.

Twardy, ekskluzywny, wyłączający - Joseph Raz. Istotne są wewnętrzne prawne kryteria, moralność nie wpływa na ocenę prawa. Separation thesis nie jest istotna.

Pozytywizm: prawo jako fakt- obiektywna analiza, standardy moralne - subiektywna ocena.

Niepozytywizm: Twardy (ekskluzywny), super (inkluzyjny), inkluzywny

Naturalizm prawny: zasady moralne (zewnętrzne, uniwersalne, niezmienne). Prawo to dobro wspólne. Źródła: Bóg, natura, ludzki rozum.

5 tez natualizmu prawnego:

- prawo naturalne wywodzi się z absolutnego źródeł: Bóg lub rozum.

- wyraża obiektywnie przyjęte zasady, które zarządzają naturą człowieka i światem

-zasady prawa są niezmienne, wieczne, obiektywne, sprawiedliwe i mogą być przez ludzki rozum uchwytne

- zasady są uniwersalne i zawsze mają pierwszeństwo przez regułami pozytywnymi, które nie są prawem jeśli nie są zgodne z prawem naturalnym

- prawo jest podstawowym elementem ludzkiego życia w społeczeństwie

zasady mają większą wartość niż reguły.

Naturalizm prawny - sekularyzacja. Wraz z pojawieniem się reformacji w EU, rozpoczęto próby oddzielenie prawa naturalnego od teologicznych źródeł.

Źródła prawa naturalnego: Bóg - Tomasz z Akwinu, rozum ludzki, rozsądek - Finnis

Krytyka prawonaturalizmu

- powinność nie może być wywnioskowana z bytu

- zbyt mocny związek między moralnością a prawem

- moralność jest kwestią osobistych sądów wartościujących, które mogą zmieniać się w zależności od sytuacji i motywów.

Formuła Radbrucha - 1946r. artykuł "Ustawowe bezprawie i ponadustawowe prawo" - po IIWŚ. Jeśli jakaś norma prawa w drastyczny sposób łamie podstawowe normy moralne, to nie obowiązuje. Zbliża ona do siebie pozytywizm i prawonat.

Na jej podstawie za bezprawie uznano: wyroki w sprawach cywilnych, proces strzelców, ustawy o obywatelstwie Rzeszy pozbawiające majątku i obywatelstwa emigrantów Żydowskich, procesy Norymberskie.

Definicja prawa? Jakie to cechy?

1) Natural kinds - z natury rzeczy

2) Social kinds - konwencja: fakt społeczny

3) Postmodernizm - nie ma prawa przed interpretacją, dopiero gdy stosujemy.

Prawo to zespół faktów psychicznych bądź społecznych, związanych z określonego rodzaju normami. Amerykański realizm prawniczy. "We are all realist now".

Początki: przełom XIX/XX w. apogeum popularności lata 20 i 30 XX. Rewolucyjność jazz w jurysprudencji. Paradoks: mętny, ale wpływowy. "Ruch filozoficzno-prawny". Realizm nie jest jednorodnym ruchem filozoficzno-prawnym z określonym jednym, spójnym programem, ale raczej grupą prawników z sceptycznym nastawieniem wobec dominującego wówczas formalizmu - robimy coś bezsensu automatycznie, bez zastanowienia nad sensem.

Prawnicy - praktycy. Olivier Wendel Holmes - ojciec założyciel realizmu, sędzia Sądu Najwyższego USA "The Patch of Law". Jeromy Frank "Law and the Moder Mind", "Courts on trial". Karl Llewellyn - poeta, bokser "Some realism about realism". John Chipman Gray.

Metodologia. Przedmiot badawczy: zamiast badania tekstów prawnych, badanie funkcjonowania prawa w rzeczywistości, prawo w ksiązkach i działaniu, reguły papierowe (paper rules) i rzeczywiste (real rules). Centrum uwagi sądowe stosowanie prawa "teorie sądzenia" theory of adjucation, zwłaszcza proces podejmowania decyzji przez sędziów. Teoria trawienia.

Empiryczna metoda badawcza - postulat: porzucić analizę pojęciową i metafizyczne spekulacje. Warsztat badawczy, interdyscyplinarność: socjologia, psychologia, behawioryzm, psychiatria, antropologia.

Różne perspektywy dają różny obraz prawa.

Prawo jako przepowiednia. "Przewidywanie prognoza, jak rzeczywiście postąpi sąd i absolutnie nic więcej jest tym co nazywamy prawem"

Holmes - prawo to nie logika, a doświadczenie.

Język w którym wyrażane jest prawo nie posiada matematycznej precyzji, ale jest wieloznaczny ze swej natury. Podlega procesowi otwartej teksturowości. Np. zakaz wjazdu pojazdów do parku.

Teza o nieokreśloności prawa.

1. Nieokreśloność racji prawnych (law is rationally indeterminate), 2. nieokreśloność przyczynowa czy wyjaśniająca (law is casually or explanatorily indeterminate). 3. Klasa racji prawnych: źródła prawa (precedens, ustawa), metody wykładni i wnioskowań prawniczych.

1) Na podstawie klasy racji prawnych można w poprawny sposób (akceptowalny w danym systemie) uzasadnić więcej niż jedno rozstrzygnięcie (klasa racji prawnych nie gwarantuje jednego rozstrzygnięcia).

Wersje tezy o nieokreśloności

1. wersja radykalna- na podstawie klasy racji prawnych, można poprawnie uzasadnić każde, dowolne rozstrzygnięcie. Zbiór prawnych akceptowalnych rozstrzygnięć każdej konkretnej sprawy, jest identyczny ze zbiorem wszystkich możliwych rozstrzygnięć

2. wersja umiarkowana - na podstawie klasy racji prawnych można poprawnie uzasadnić więcej niż jedno rozstrzygnięcie, ale nie każde.

3. wersja o lokalnym charakterze nieokreśloności-nie dot. całości prawa, a jedynie większości spraw rozpoznawalnych przez sądy (sprawy, które osiągnęły poziom co najmniej apelacji)

4. wersja o globalnych charakterze nieokreśloności- dot. Wszystkich spraw

3) Źródła nieokreśloności

Sposób stosowania precedensu „ strictly or loosely”, metody wykładni.

Funkcjonowanie sprzecznych ze sobą, ale zarazem dopuszczalnych i w takim samym stopniu ważnych metod ( reguł) wykładni. Popularne, bo trudne do zaprzeczenia.

2) Nieokreśloność przyczynowa ( wyjaśniająca)

Odwołanie się do klasy racji prawnych nie jest wystarczające dla wyjaśnianie dlaczego sędzia wydał takie, a nie inne rozstrzygnięcie. Żeby dowiedzieć się co spowodowało, że sędzia orzekł tak a nie inaczej, trzeba odwołać się do innych czynników.

Biskup Hoadley "ten kto ma absolutną władzę interpretowania tekstów prawnych (pisanych, niepisanych) ten jest prawdziwym prawodawcą, a nie ten kto je pierwszy napisał, czy wypowiedział".

Sceptycyzm wobec reguł, faktów. Reguły jako środki do racjonalizacji wydanych rozstrzygnięc, a nie jako jedyne racje przesądzające treść rozstrzygnięc. Reguły zaledwie jednym z wielu czynników, które determinują treść rozstrzygnięcia. Sceptycyzm wobec faktów - teoria podwójnego załamania J. Frank. Sędzia podejmujący decyzję na podstawie zeznań kieruje się narracją, buduje sobie historię, która ma być spójna.

Formalizm - Klasyczny formalizm opiera się na tezach:

1. twierdzenie o autonomii prawa ( rozwiązania prawne poszukiwane są tylko w prawie)

2. tesktualizm ( znaczenie językowe)

3. konceptualizm ( pojęcie prawne mogą być zidentyfikowane indukcyjnie na podstawie orzeczeń i przepisów, z których logicznie można derygować reguły).

4. Oryginalizm ( Intencjonalizm)

5. Geometryzacja procesu stosowania prawa zwana „mechaniczną jurysprudencją.”

Prawo podobne jest do geometrii Euklidesa, która zawiera teoremy i akcjomaty, które prowadzą nas do rozwiązań prawnych.

Psychologiczne aspekty formalizmu

Prawnik jest urzędnikiem stosującym prawo i nie musi ponosić odpowiedzialności

Sylogistyczny sposób rozumowania, przypominający proces 2+2=4 zwalnia z uzasadnienia decyzji.

W efekcie może to prowadzić do rozstrzygania na podstawie subiektywnych preferencji ukrytych za sylogistycznym uzasadnieniem. (Alojzy)

Badania polskiego orzecznictwa

Standardy prawa wspólnotowego 1% Standardy konstytucyjne 7% Wewnętrzne standardy prawa 83% Standardy zewnętrznego dla prawa 9%

Badania opinii o sądownictwie

Brak zdolności sądów do podejmowania kontrowersyjnych decyzji

Core claim:

Rozstrzygając spory sędziowie reagują przede wszystkim na konkretne fakty rozpoznawanej sprawy, a nie na abstrakcyjne reguły (niezależnie czy fakty te mają znaczenie w świetle adekwatnych dla sprawy reguł).

Realizm prawniczy: - bodziec zewnętrzny -> reakcja
- fakty sprawy -> "intuicyjne poczucie rozstrzygnięcia"; "hunch"

Hunch:

- Co decyduje o tym, w jaki sposób sędziowie reagują na bodziec w postaci faktów? Jaki bodziec prowadzi do jakiej reakcji?

Skrzydło idiosynkratyczne (Frank, Hutcheson)

- Sędziowie są ludźmi, niewolnikami własnej osobowości, niekiedy dziwactw, przyzwyczajeń etc.
- Wpływ "elementu personalnego" jest nie do uniknięcia w podejmowaniu rozstrzygnięć
- przewidywanie większości konkretnych rozstrzygnięć jest całkowicie niemożliwe

Skrzydło socjologiczne (Llewellyn, Moore)

- Sędziowie są ludźmi, to prawda, ale działają w kontekście społecznym, ekonomicznym, politycznym itp.

Spadkobiercy amerykańskiego realizmu:

1. Ekonomiczna Analiza Prawa
2. Ruch Studiów Krytycznych
3. Feministyczna Teoria Prawa
4. Critical Race Theory
5. Kulturowe badania nad prawem.

1897 "The Patch of the Law" Ekonomiczna Analiza Prawa
-> dla racjonalnej nauki prawa w przyszłości kluczowe znaczenie będzie miała ekonomia i statystyka

1881 Holmes Prawo jako kultura
-> prawo jako dokument antropologiczny

1941 Llewellyn/Hoebel
-> rola kultury prawnej

Friedman "The legal system":
- Definicja prawa jako kultury:
"Prawo jest produktem kultury, która jest specyficznymi aktami świadomości"
- Zaprzeczenie radykalnego woluntaryzmu ustawodawcy

"Idee wartości, oczekiwania, postawy wobec prawa i instytucji prawnych, które posiada określona publika"

Ruch Studiów Krytycznych:

1977 - Duncan Kennedy + R. Unger, K. Klare, M. Kelmen --> Ruch Critical Legal Studies
-> rock'n'roll w jurysprudencji
-> mocna wersja o nieokreśloności o charakterze globalnym
-> prawo na tyle podatne jest na wszelkie manipulacje, że na jego podstawie sensownie uzasadnić można wszelakie rozstrzygnięcia
Prawo to POLITYKA
-> mocna wersja o nieokreśloności powoduje, że dyskurs prawny niczym się nie różni od dyskursu politycznego, a samo prawo to nic innego jak polityka, ukryta pod inną nazwą (law in politics)

Główny cel CLS
-> podważenie formalizmu prawnego, opracowanie alternatywnej koncepcji i metodologii prawa

Teza: prawo to POLITYKA: krytyka systemu i doktryny prawnej (odwołanie się do radykalnej demokracji i sprawiedliwości społecznej)

CLS:

1. Manipulacyjny charakter argumentu doktrynalnego
2. Prawo i doktryna prawna odzwierciedlają, potwierdzają i kształtują podziały i hierarchie społeczne charakterystyczne dla organizacji społecznej (echo Webera i Marksa)

CLS wykazuje sprzeczności w prawie:

1. system mechaniczne stosowanych zasad a kryteria wrażliwe na kontekst
2. subiektywność wartości a obiektywność prawdy społecznej (świat jest konstrukcją społeczną, gdzie wiedza to władza - echo Foucaulta) - słowa są przedmiotem interpretacji w "schematach racjonalizacji" i są polityczne.
-Prawnicy "kształtują sposób rozumienia przez ludzi porządku społecznego"
-Pierre Legendre oskarżył prawników grających rolę "proroków", "kapłanów", którzy wzmacniają władzę polityczną
3. Dyskurs intencjonalny a determinujący
-To, co jest prezentowane jako nieuchronne jest intencjonalnie nadane porządkowi społecznemu.
- Relatywność prawdy różnych grup społecznych i historycznych.
- D. Kennedy zarzuca systemowi niezdolność do rozpoznawania tych sprzeczności.

CLS:
*Echo Foucault: "wiedza jest władzą"
* założenie o konstruktywizmie społecznym
* teoria i doktryna to narzędzia uprawomocnienia, a nie narzędzia opisowe
* Przedmiot interpretacji podlega "schematom racjonalizacji" i jest polityczny (widać w sylogizmie prawniczym)
* Prawo jest praktyką urzeczownienia pojęć i ról społecznych
-> Postulat integracji teorii prawnej i teorii społecznej (!)

Edukacja prawnicza:
"Legal Education and the Reproduction of Hierarchy" (1982)
Krytyka systemu edukacji prawniczej jako opartej na ideologii. Prawnicy że niby odrywają się od społeczeństwa, w garniturach na wykłady itd.

Edukacja prawnicza w Polsce:

1. Dominacja przedmiotów dogmatycznych.
2. "Pamięciowa nauka prawa" to trzon antymodelu studiów prawniczych.
3. Nauka interpretacji w kontekście apragmatycznym.
4. Rozdzielenie poszczególnych gałęzi prawa
5. Niekończąca się nauka prawa jako edubiznes.
6. "Prawo w głowie" kontra "głowa w prawie"
7. Metody egzaminowania -> zatracenie uniwersyteckiego charakteru studiów prawniczych, formalizm wynika ze strachu, z braku wiedzy ogólnej. Trzeba uczyć się umiejętności, a nie przepisów, bo one się zmieniają.

Edukacja prawnicza ->konsekwencje:
- pamięciowa nauka prawa nie sprzyja zdobywaniu wiedzy, a co za tym idzie umiejętności jej zastosowania
Andragogika - nurt badań psychologicznych o sposobach nauki.

Model Malcolma Knowlesa:
-> dorośli podchodzą do uczenia się jak do rozwiązywania problemów i uczą się najlepiej, gdy temat jest dla nich bezpośrednią wartością
-> nabywanie wiedzy jest nierozerwalnie związane z kształtowaniem umiejętności korzystania z wiedzy
-> gdy ta korelacja nie zachodzi, nie zachodzi również proces uczenia

Model Davida Kolba:
->Doświadczanie
-> Refleksje, przemyślenia (na poziomie indywidualnym), obserwacje tego co się wydarzyło i wnioski.
-> Wyciąganie wniosków, teoria - uogólnienie, konfrontacja z innymi teoriami
-> Planowanie, zastosowanie - testowanie nowej teorii, czy będę z tego korzystać?