MŁODZI WOBEC WYZWAŃ SWOICH CZASÓW .

PRZEDSTAW I OCEŃ RÓZNE POSTAWY MŁODEGO POKOLENIA , ODWOŁUJĄC SIĘ DO LITERATURY WYBRANYCH EPOK .

Każde społeczeństwo składa się z przedstawionych różnych grup wiekowych , pokoleń czy inaczej generacji. Zaczynem , „ drożdżami” każdej epoki są ludzie młodzi. Młode pokolenie , które od zawsze żyje obok ludzi starszych , próbuje coś zmienić lub wprowadzić coś nowego , często zaprzeczającego staerotypom kultywowanym przez starsze pokolenie. Postawy młodych wynikają z celów przyświecających ludziom epoki , w której zostali wykreowani , z założeń danego kierunku filozoficznego czy literackiego , lub z osobistych przekonań pisarzy. W różnych epokach idee , które przyświecały młodzieży były różne - wynikały zarówno z ich osobistej sytuacji , jak z sytuacji społecznej , politycznej i gospodarczej kraju , w którym żyli. Więc były rzeczy dobre lub tragiczne , jak np. wojna. Młodzi ludzie , którzy nie byli bierni , a wręcz przeciwnie - próbowali coś zmienić , brali czynny udział w życiu towarzyskim , kulturze danej epoki lub po prostu walczyli w powstaniach , np. w zorganizowanych grupach „ AK” - poświęcają życie za swoja ojczyznę.

W literaturze polskiej i obcej wielu autorów prezentuje dużo tekstów , w których bohaterami są ludzie młodzi. Są to książki znacznie milsze dla mnie do czytania , gdyż zawsze łatwiej mi zrozumieć dążenia , cele, poglądy oraz bunt tych , którzy maja tyle lat co ja lub trochę więcej.

„ Każda epoka ma swe własne cele .......”

A. Asnyk „ Do młodych”

Spośród wielu utworów poznanych w szkole wybrałem do swych rozważań Johanna Wolfganga Goethego - „ Cierpienia młodego Wertera” , Bolesława Prusa - „ Lalkę” ,

Elizy Orzeszkowej - „ Nad Niemnem” , Stefana Żeromskiego „ Siłaczkę” , Juliusza Słowackiego - „Kordiana” , Stefana Żeromskiego - „ Ludzi bezdomnych” .

Chciałbym uwagę swą skupić na wybranych z nich postaciach , stosując ( zgodnie z wymaganiami tematu) kryterium wieku : Werter, Kordian , Julian Ochocki , Witold Korczyński , Siłaczka - Stanisława Bozowska , Judym. Cele i dążenia tych postaci uwarunkowane są czasami , w których żyją.

Romantyzm to epoka , która trwa od końca XVIII wieku do połowy wieku XIX. Często nazywana epoką „ burzy i naporu” ze względu na to , że okres ten wystąpił z opozycja wobec klasycyzmu i sentymentalizmu , odrzucił wszelkie obowiązujące dotychczas normy. Najważniejsze hasła romantyzmu to przekonanie o geniuszu poety , o wyższości uczuć , wyobraźni i intuicji nad rozumem. Romantycy stworzyli nową koncepcję państwa. Ojczyzna była dla nich najważniejsza wartością , dlatego tez literatura powinna pobudzać do walki, dążyć do ocalenia narodu-dotyczy to głównie Polaków.

Typowym przykładem romantycznej uczuciowości jest Werter - Johana Wolfganga Goethego.

Werter jest człowiekiem atrakcyjnym towarzysko, umie rysować, tańczyć, prowadzić konwersację, ma dużo wolnego czasu, łatwo zdobywa przychylność kobiet i sam jest bardzo podatny na ich urok. Często się wzrusza, na rzeczywistość reaguje emocjonalnie; liczą się dla niego jedynie racje serca, a nie rozumu. Spragniony uczucia, idealny obiekt znajduje w osobie Lotty, którą kocha miłością bezgraniczną i absolutną. Werter to człowiek samotny z wyboru i w gruncie rzeczy nie rozumiany przez otoczenie. Mimo, że wielokrotnie skarży się na brak bliskiej osoby, tak naprawdę nie jest otwarty na ludzi i często nimi pogardza. Zbyt jest zajęty sobą i swoim cierpieniem, aby do­strzec problemy i potrzeby innych. Swoje życie przeżywa wewnętrznie, spala się w intensywnych namiętnościach;

ukojenie próbuje odnaleźć w kontakcie z przyrodą. Uwolnienia od cierpień szuka w samobójczej śmierci, która stanowi dla niego akt wolności ludzkiej. Werter postrzega świat jako więzienie, rzeczywistość wrogą człowiekowi, absurdalną i bezsensowną. Życie jest dla niego pasmem nieszczęść, niszczących człowieka i pozbawiających jego egzystencję sensu. Doznaje zawodu w miłości, życiu towarzyskim, nawet kontemplacja natury nie przynosi mu już ukojenia. Życiowa filozofia Wertera jest głęboko pesymistyczna i nihilistyczna.

Jest to postać która wywarła na mnie ogromne wrażenie. Podziwiam jego uczuciowość , sposób pojmowania czystej nie skażonej fałszem i obłudą formy miłości , lecz na pogardę zasługuje to - jak kończy swoje życie- samobójstwo. Jest to bohater czysto literacki bo trudno się chcieć na nim wzorować.

Walka narodowowyzwoleńcza to główne hasło polskiego romantyzmu - ponieważ w czasie jego trwania kraj , jak i cały naród znajdował się w niewoli. Takim właśnie bohaterem romantycznym , przykładem człowieka zdolnego do poświęceń najwyższych (życia) jest Kordian z dramatu J. Słowackiego. Czuje , że powinien działać dla dobra ojczyzny - zniewolonej , poddanej tyrańskim rządom. Początkowo nie wie , co ma robić , jak walczyć. Przeżywa „ jaskółczy niepokój” czyli romantyczna chorobę duszy , nie widzi sensu życia , poszukuje celu.

„ Oto ja sam , jak drzewo zważone od kiści ,

Sto we mnie żądz , sto uczuć , sto uwiędłych liści ;”

„ Kordian” J. Słowackiego

Jest nadwrażliwy , przedwcześnie dojrzały, nieszczęśliwie zakochany. Czy mógł być szczęśliwy? Pewnie tak. Był młody , inteligentny , wykształcony , zamożny. Ale Kordian jest przede wszystkim Polakiem. Nie może o tym zapomnieć. Tak jak Konrad Wallenrod - dokonuje wyboru. Rezygnuje z szukania osobistego szczęścia. Wstępuje do szkoły podchorążych i tam przystępuje do spisku koronacyjnego , podejmuje się zadania ponad siły - zabicia cara , ofiarowuje narodowi to , co najcenniejszego - życie. Z taką decyzją związane były także , jak w przypadku Konrada , dramatyczne problemy moralne. Kordian chciał działać w grupie, chciał przewodzić spiskowcom , a został sam.

„ Narodowi

Zapisuję, co mogę ............. Krew moją i życie

I tron do rozrządzenia pusty”.

„Kordian” J. Słowaciego

Przed sypialnią cara opadły go wątpliwości. Strach i Imaginacja to wytwory jego psychiki. Przed oczami duszy zobaczył straszną wizję skutków swojego czynu. Brzydzi się zabójstwem, wzdraga przed królobójstwem, boi się kary za straszne grzechy. Wątpliwości moralne zwyciężyły - Kordian poniósł klęskę. Pozostaje w poczuciu osobistej porażki. Samotna walka okupiona najwyższym nawet poświęceniem nie mogła przynieść rezultatu. Spiski? Tak - miały one sens , ale spiskowców musiało być wielu. Ich działania powinny być przygotowaniem do otwartej walki. Takie doświadczenia zdobywały pokolenia romantyków i zgodnie z nimi zmieniali się bohaterowie literaccy.

Odnajdując sens życia w zamiarze poświęcenia się sprawie narodowej , kierowany najczystszymi pobudkami, okaże się niezdolny do zamordowania cara. Niemożliwa do przezwyciężenia świadomość własnych ograniczeń , wewnętrzne rozterki , stały się główną przyczyną klęski bohatera. Jego heroizm w targnięciu się na życie cara nie zmieniłby , niczego gdyż na miejsce zabitego został by powołany ktoś inny.

Czasy romantyczne dostarczają nam dowodów , że romantyczni bohaterowie byli przykładem dla polskiej młodzieży idącej do powstań w 1830 i 1863 roku, działającej w konspiracji , organizacjach spiskowych i wolnościowych - np. P. Wysocki , W. Łukasiński.

Młodzi bohaterowie romantyczni w pełni realizowali program epoki w której żyli , zawsze byli zgodni w jednej kwestii - jaka była miłość do drugiej osoby - miłość czysta i w pięknej formie. Ojczyzna ( jej wolność) w przypadku młodzieży polskiej była kwestią , która miała dla nich największe znaczenie.

Inne cele stawiali sobie ludzie następnej epoki jaką , był Pozytywizm. Spośród bohaterów „ Lalki” i „ Nad Niemnem” wybrałem młodych - by przyjrzeć się ich przekonaniom , poglądom i zamiarom wcielenia w ich życie haseł pozytywistycznych. Przykładem takiej postaci może być Witold Korczyński - uczeń szkoły agronomicznej , w której zdo­bywa nowoczesne wykształcenie zawodowe. Spontaniczny, dynamiczny, młody pozytywista żyjący ideałami i wprowadzający je w życie. Witold próbując pogodzić Kor­czyńskich z Bohatyrowiczami i nadać wspólny, użyteczny sens pracy, popada w kon­flikt z ojcem, który ma żal do syna za krytykę. Ten konflikt pokoleń wynika z nie­zrozumienia przez Benedykta myśli i intencji syna, z pewnej zapalczywości i niecier­pliwości obydwóch. Witold potępia salonowe wychowanie siostry. Pragnie zreformować rolnictwo i stosunki społeczne na wsi - uważa to za swój obowiązek.

Witold Korczyński w pełni realizował wyzwanie swoich czasów , zawarte w programie polskiego pozytywizmu. Praca u podstaw - jaką było podniesienie poziomu umysłowego i kulturalnego najniższych podstawowych warstw społeczeństwa , czyli prostych , bardzo często niepiśmiennych , zacofanych polskich chłopów. Hasło pracy organicznej też nie było mu obce , gdyż chciał współpracą wszystkich klas społecznych podnieść poziom gospodarczy kraju (rozwój handlu i przemysłu). Jest człowiekiem , który zasługuje na zrozumienie z mojej strony , gdyż nie liczy się dla niego tylko szczęście własne , ale poprawa bytu całego narodu i jego odbudowa. Taki człowiek w trudnej, zawikłanej -dzisiejszej rzeczywistości mógłby sprawować (w moim przekonaniu ) najwyższą władzę w Trzeciej Rzeczpospolitej -ma instynkt państwowca.

Drugą postacią , która także realizuje filozoficzne postawy pozytywizmu jest Julian Ochocki z powieści Bolesława Prusa „ Lalka”. Jest młodym, wykształconym, nietypowym arystokratą , a także wynalazcą o ambitnych planach. Ceni rzeczywistą wartość człowieka, mierzoną jego wiedzą i po­żytkiem, jaki przynosi społeczeństwu. Jednak nie ma pieniędzy na dalsze eksperymenty, pracę naukowo-badawczą. Zapis, jaki czyni Wokulski na rzecz Ochockiego, ma zdaniem Prusa znaczenie symboliczne. Ochocki ma osiągnąć w życiu to wszystko, czego nie udało się zre­alizować Wokulskiemu.

Jest człowiekiem , w którego życiu głównym celem było zrealizować swoje zamysły , plany. Chce przypiąć ludzkości skrzydła- czyli skonstruować maszynę latającą.

Jego filozofia życiowa opierała się przede wszystkim na realizacji programów pozytywistycznych , a w szczególności hasła - kult nauki. To właśnie sprawiło , że jest postacią dziwną , trudną do zaakceptowania nawet przez współczesnego odbiorcę.

Młode pokolenie próbuje realizować pozytywistyczny program epoki w której żyje. Choć udawało się im to w mniejszym lub większym stopniu , zgodni są w jednej kwestii, w sprawach nauki i pojmowania świata przez jej pryzmat. Ich wyzwania były zupełnie inne niż bohaterów romantycznych.

Młoda Polska wyrosła na gruncie przemian społecznych i ekonomicznych, takich jak rozwój kapitalizmu, rewolucja przemysłowa, urbanizacja. Przemiany te powodowały jednocześnie zmiany obyczajowości oraz poczucie braku stabilizacji, wynikające rów­nież z klęski programów i haseł pozytywistycznych. Ludzie żyjący w ostatnim dzie­sięcioleciu XIX w. i w pierwszych latach XX wieku często czuli się zagrożeni przez cywilizację, bali się niepewnej przyszłości, która mogła przynieść, jak sądzili, zniszczenie wartości moralnych, etycz­nych, estetycznych i obyczajowych. Powyższe czynniki spowodowały wykształce­nie się nowej postawy, zwanej dekadentyzmem, charakteryzującej się przekonaniem, że ludzkość stanęła u progu katastrofy. Postawa ta to również poczucie bezsensu wszelkiego działania czy przeciwdziałania rozkładowi cywilizacji. Sztuka traktowana była jak religia, najwyższa wartość dla człowieka. Artysta urósł do rangi kapłana, wybitnej jednostki stojącej ponad tłumem. Powodowało to poczucie elitaryzmu, wyjątkowości artysty w społeczeń­stwie, a nawet samotności. Ale tworzyło też wielu pisarzy, którzy byli bliżej realiów codziennego życia.

Bohaterowie Młodej Polski zespalali w sobie cechy romantyczne i pozytywistyczne. Właśnie taką postać wykreował nam w noweli Stefan Żeromski „Siłaczce”. Tytułowa siłaczka to Stasia Bozowska - młoda wiejska nauczycielka, osoba niezwykle poważna, dojrza­ła, konsekwentna w działaniu, uparcie realizująca pozytywistyczne ideały niesienia oświaty do klas najniższych, pomocy najuboższym, życia i pracy z nimi i dla nich. Stasia nigdy nie szukała w życiu przyjemności, odrzuciła zaloty i miłość Pawła Obareckiego, pragnęła kształcić się, pracować, być użyteczną dla innych ludzi, po­trzebujących pomocy. Podjęła samotną walkę o zmianę stosunków społecznych, o po­prawę warunków życia chłopów, żyjących w zacofaniu i ciemnocie, nękanych nie­szczęściami i chorobami, przed którymi nie umieli się bronić.

W jej postępowaniu widać wpływ epoki w której żyje. Młoda kobieta podejmuje wyzwanie , które dotyczy niesienia oświaty w klasach najniższych , będących w strasznym zacofaniu. Poświęcenie się głównej bohaterki w tej sprawie (moim zdaniem) było słuszne , gdyż to dzięki niemu młodzi ludzie zdobywali ważne dla rozwoju kraju wykształcenie .

Innym przykładem bohatera powieści Żeromskiego jest Judym. Jest młodym lekarzem- chirurgiem, synem warszawskiego szewca- alkoholika, człowiek silnego charakteru, wrażliwy na piękno , ale i na krzywdę ludzką. Jest typem samotnego bojownika o sprawiedliwość społeczną , o godność ludzką, o zdrowie swoich pacjentów. Wychodzi z założenia ,że celem jego życia powinna być spłata długu najuboższym , a więc tej klasie społecznej , z której się wywodzi. Pomaga im wszystkimi sposobami jakie mu są znane - leczy ich , bada , opatruje rany , podaje leki , a nawet zakłada szpitalik , w którym to właśnie przyjmuje swoich podopiecznych. Jest postacią o bardzo bogatej psychice. Judym uparcie dąży do poprawienia warunków życia najuboższych. Decyduje się na straszny , tytaniczny wysiłek , któremu nie może podołać jeden człowiek. Wiedząc o tym wypowiada słowa :

„dla was , ale bez was”.

Ludzie bezdomni” S. Żeromski

Nie może być szczęśliwy rozstaje się z ukochaną , by nic nie odciągało go od pracy.

„ ja muszę rozwalić te śmierdzące mary” ,

- i mówi dalej

„ Nie mogę mieć ani ojca , ani matki , ani żony , ani jednej rzeczy, którą bym przycisnął do serca z miłością , dopóki z oblicza ziemi nie znikną te podłe zmory”.

„ Ludzie bezdomni” S. Żeromski

Świat ludzi bogatych jest obojętny na krzywdy społeczne. Rządzą nim feudal­ne jeszcze wartości, wyobrażenia i pieniądz, ale jest to jednocześnie świat piękna i kultury. Świat klas pracujących cierpi niesprawiedliwość i nędzę, jest pełen zwyro­dnienia i demoralizacji. Judym walczy ze złem i nie­równością społeczną, dlatego rezygnuje z życia osobistego. Dokonuje wyboru tragicz­nego - unieszczęśliwia siebie i ukochaną kobietę.

Postać ta łączy w sobie cechy bohatera romantycznego (nie może być szczęśli­wy w świecie zła) z pozytywistycznym (kult pracy, nauki) w pełni realizując programy tych epok.

Stefan Żeromski adresuje swe książki do młodej inteligencji po to głównie , by ukazać jej zupełnie odmienny świat od tego , w którym żyje. Przeświadcza ich także o tym , że Polska - ojczyzna wszystkich Polaków znajduje się w stanie rozpadu i zniszczenia , więc ich inteligentów- obowiązkiem jest walczyć o życie , zdrowie i umysły rodaków.

W przedstawionych wyżej rozważaniach chciałem wykazać , że postawy bohaterów różnych epok są uwarunkowane specyfiką czasu i wartości

społecznych. Młodzi ludzie w różnych epokach różnili się od siebie, ale istniały jednak pewne zbieżności w ich życiu i zachowaniu. W pierwszej kolejności łączył ich wiek , oraz potrzeba poznawania świata , czasami potrzeba miłości, zrozumienia. Młodzież dojrzewała , starzała się część z nich zachowała swoje przekonania , system wartości , inni zmieniali je na bardziej odpowiadające potrzebom chwili. Jedni poświęcali wszystko dla idei , drudzy rezygnowali ze światłych celów na rzecz własnego szczęścia , dostatku. Pisarze kreują postacie wzorcowe , typowe dla potrzeb realizacji programu danej epoki. Czasem są to bohaterowie - ideały , czasem i oni maja swoje słabości , popełniają błędy. Czy to źle? Myślę że nie , gdyż przez to stają się bardziej realistyczni , a ich postawy i wątpliwości bliższe czytelnikowi.

Najbliżsi dla mnie są bohaterowie pozytywistyczni , bo założenia epoki podobne są do programu reform naszego wspólnego państwa. Co więcej - myślę , że przydałby się ktoś taki jak W. Korczyński -na wsi podkarpackiej. Jego zapał, upór i zamiłowanie do wsi mogłyby przynieść ogromne korzyści tej części społeczeństwa. Jak również J. Ochocki - młody polski uczony , wynalazca. Jeśli zapewniłoby się mu środki finansowe do przeprowadzania doświadczeń mógłby coś osiągnąć , przez co Polska mogłaby się stać poważnym konkurentem dla krajów przodujących w osiągach techniki i nauki. Może stanowić przykład dla młodych polskich uczonych. Oni to właśnie skuszeni dość dużymi płacami zachodu wyjeżdżają pracować za granicę , a wraz z nimi ich osiągnięcia , które później przypisuje się innym krajom.

---