Jagustynka - była starą kobietą, komornicą u Boryny. Bardzo dużo wiedziała o wszystkich mieszkańcach wsi Lipce : „warknęła ostro, aż przymilki, bo bali się, że w złości wszystko głośnio wypowie, co tylko wie, a mogła wiedzieć sporo. Przekoma baba była, nieustępliwam i o wszystkiem mająca swoje powiedzenie, nieraz takie, że aż ludziom skóra cierpła i włosy stawały na głowie, bo nic nie uszanowała, nawet księdza i kościoła, że już nieraz ją dobrodziej napominał i do opętania przynaglał, nie pomogło …”
Była ona „dufna w siebie, wrzaskliwa, harda i bacząca, aby ino dogryźć komu a dobrze”. Kiedyś posiadała 10 morgów ziemi, które potem przepisała na dzieci. One zaś wyrzuciły ją z domu. Nawet na Święta nie pozwoliły jej przyjść do nich, więc poszła do Boryny. Jagustynka dorabiała na pracach polowych u Boryny, za co otrzymywała od niego dach nad głową i pożywienie. Była bardzo towarzyska. Cechowały ją : bystrość i inteligencja. Lubiła przesiadywać w karczmie i pić z chłopami. Każdy traktował ją dobrze, gdyż obawiał się jej obmowy, a mogła powiedzieć o każdym bardzo dużo. Była złośliwa. Często narzekała na swoje dzieci, aż w końcu je oskarżyła. Lubiła plotkować i aranżować spory. Przyczyniła się do licznych sporów i kłótni np. pomagała spotykać się Jagnie z Antkiem. Była jedną z osób we wsi, które wołano do osób chorych „Hanka chodziła strapiona i zapłakana, bo Piotruś leżał w gorączce jakoby w ogniu, że musiała wołać Jagustynki, aby chłopca okadziła i przemierzyła, bo obsunąć się musiał”. Jagustynka trzykrotnie wychodziła za mąż. Uważała, że żyje godnie, ale bez Boga. Nie był on jej potrzebny. Twierdziła nawet, że teraz nastały czasy antychrysta. Uważała, że żyje moralnie. Podczas zabaw ludowych, np. wesel, służyła nieocenioną pomocą. Pomagała w kuchni, śpiewała, znała wiele zabaw, potrafiła rozbawić towarzystwo. Rozwiązywała każdy problem tak, aby obie strony były zadowolone.
Lekcja
Temat : Cechy stylu i języka w „Chłopach” Wł. St. Reymonta.
Artyzm - mistrzowskie wykonanie dzieła. Na artyzm „Chłopów” składają się przede wszystkim :
liczne opisy o charakterze :
naturalistycznym : opis zdychania krowy graniastej - głównej żywicielki rodu Borynów; opis obejścia chałupy Macieja Boryny; scena wywożenia Jagny na wozie z gnojem
realistycznym : większość opisów przyrody np. zimy, padającego deszczu, prac polowych
impresjonistycznym : opis zachodzącego słońca, nadchodzącej burzy
symbolicznym : ostatni siew Macieja Boryny
ekspresjonistyczne : opisy zwyczajów, obyczajów, opis wesela Boryny
określony porządek fabularny - zdarzenia dotyczące ludzkiego życia i śmierci, mające charakter kontrastu, np.Kuba pastuch umiera w trakcie wesela Jagny i Boryny; Boryna umiera na wiosnę.
Przyroda, która wyznacza porządek sprawowania prac polowych
Wszystkie zwyczaje i obyczaje stanowią zamknięty cykl życia społeczności wiejskiej ( również święta kościelne ) : zwyczaj niedzielny spotkań parobków w karczmie, zwyczaj bójek i zbrojnych wystąpień - składają się na codzienne życie
Przysłowia :
„Nie dla pas kiełbasa”
„Gdzie diabeł nie może tam babę pośle”
„Każdy sobie rzepkę skrobie”
„Kto ma księdza w rodzie, temu bieda nie dobodzie”
„Wiedzą sąsiedzi, jak kto siedzi”
„Kto borguje, ten się z butów zzuje”
„Jak stary młódkę bierze, diabeł się cieszy bo profit z tego miał będzie”
stylizacja na dialekt ogólnopolski - W fragmentach dotyczących opisów przyrody posłużył się stylizacją poetycką. Przykładem takiego opisu mogą być początkowe fragmenty związane z jesienią - ulubioną porą roku Młodopolskich twórców. W tym opisie wyróżniamy następujące środki poetyckie
epitety : np. „upajające słońce” „zeschłe, twarde skiby” „głuchy bełkot rzeki”
przenośnie np. „słońce wisiało” „cisza obejmowała” „wiatr pojękujący w strzechach” „leżały chmury”
porównania np. „białe chmury, niby biały śniegów” „szare pola, niby olbrzymia misa”
metafory np. „skiby kładły się za cienie” „tłukł się po bruzdach”
Lekcja
Temat : Różne rodzaje stylizacji synkretycznej - na podstawie „Chłopów” Reymonta
W „Chłopach” mamy następujące zjawiska językowe :
prejotacje czyli dodanie przed samogłoskę „a” lub „e” spółgłoski „h” lub „j” np. Jagata, Jambroży, Jantoś, jamory, Jewka, harak, hale
brak mazurzenia ( które powinno się znajdować w gwarze łowickiej
p rzyrostkach i przedimkach mamy tzw „e” ruchome, występujące częściej, niż w języku literacki np. pode płotem, ode psów, wiesna
zanik spółgłosek na końcu wyrazów np. tera, zara
stosowanie tzw. liczby podwójnej charakterystycznej dla gwary, np. nie wypędzali, pódziewa, podzieta, chceta, sprzedajta
stosowanie końcówek „owa” i „ina” dla zamężnych kobiet np. organiścina, Dominikowa, i końcówki „anka” dla niezamężnych np. Gołębianka, Borynianka
inne zmiany :
jakżeby - jak żeby - archaizm słowotwórczy
tyli - tyle - archaizm fleksyjny
ojesiniałych - jesiennych - zmiana fleksyjna o podłożu słownikowym
DWUDZIESTOLECIE MIEDZYWOJENNE
Dwudziestolecie między wojenne to nowy okres, który umownie objęty jest datami : 1918 - 1939. Pierwsza data to odzyskanie prze Polskę niepodległości, natomiast w roku 1939 wybuchła II Wojna Światowa. Mimo, iż dwudziestolecie międzywojenne jest okresem stosunkowo krótkim, to jednak obfitym w różne wydarzenia społeczne, polityczne, naukowe, kulturalna. Do najważniejszych wydarzeń politycznych tego okresu należą : powstanie nowych państw na mapie Europy, powstanie ZSRR, rozpad mocarstw kolonialnych, odzyskanie niepodległości przez Polskę, wzrost potęgi USA. W tym okresie następuje również rozwój nauk ścisłych oraz mają miejsce liczne osiągnięcia w dziedzinie techniki ( Einstein - teoria względności, model atomu, odkrycie cząsteczek promieniowania ). Okres ten przyniósł także inne odkrycia i osiągnięcia np. wynalezienie Penicyliny, rozwój telefonizacji, znaczne osiągnięcia w rozwoju kinematografii, kariera filmu jako nowej dziedziny sztuki. Bracia August i Luis Lumiere urządzili pierwszy pokaz filmów pod Paryżem. W 1934 powstał pierwszy kolorowy film. Miało to miejsce w USA. W tym okresie rozpoczęła się także feminizacja kobiet. Zaszły duże zmiany w dziedzinie mody. Kierowano się głownie wygodą
Nowe tendencje filozoficzne :
behawioryzm ( behawior - zachowanie ) - metoda opierająca się na obiektywnym przejawie obserwacji zewnętrznego ludzkiego zachowania, psycholodzy wychodzili z założenia, że należy obserwować zewnętrzne zachowanie człowieka w każdej sytuacji; w literaturze polskiej do tej tendencji nawiązywała Zofia Nałkowska, w Ameryce John Watson
freudyzm - psychoanaliza ( od Zygmunta Freuda ) Freud tłumaczył wszystkie zaburzenia psychiczne poprzez „lipido” ( to strefa nietykalności rozwijana przez popęd seksualny ), głosił, że psychika każdego człowieka składa się z trzech poziomów :
ego ( jaźń ) - na tym poziomie człowiek jest w stanie kierować się rozumem, jest świadomy swych czynów
id ( ono ) - to podświadomość, warstwa popędów, tu tkwią pragnienia, marzenia, popędy i pożądania, które nie zawsze są spełnione
superego - nadświadomość, w tej warstwie tkwią wszystkie środki hamujące nasz instynkt
pragmatyzm - kierowanie się prawdą; był to kierunek filozoficzny, w którym dochodzenie do wszystkiego przy pomocy metod praktycznych, jest gwarancją powodzenia w życiu człowieka; przedstawiciele : Dewey, Roy, James, Camus („Dżuma”)
egzystencjalizm - doktryna filozoficzna, która na pierwszym miejscu stawiała egzystencję - byt człowieka; twórcą był Heidegger, przedstawiciele : Nałkowska
katastrofizm - przekonanie o zmierzchu kultury europejskiej, która przestała się rozwijać, przeszła w fazę cywilizacji; objawia się to zanikiem sił witalnych, pogardą dla tradycji, materializmem, cyniczną inteligencją, zanikiem uczuć, a także pogonią za łatwą rozrywką.
GRUPA SKAMANDER
Geneza :
Nazwa grupy związana jest ze starożytną rzeką opływającą Troję, wspomnianą w Iliadzie” Homera. Dowodzi to tego, że młodzi poeci mieli wielki szacunek dla dorobku przeszłości. Grupa powstała w latach 1919 - 1920. Wiersze swe drukowali poeci w czasopiśmie pod tym samym tytułem ( redaktor - Mieczysław Grydzewski ). Nazwę grupy zaczerpnięto bezpośrednio z dramatu Stanisława Wyspiańskiego p.t. „Akropolis”
Przedstawiciele :
Wielką piątkę Skamandra stanowili
Julian Tuwim
Jan Lechoń ( Leszek Serafinowicz ) - najmłodszy
Jarosław Iwaszkiewicz
Kaziemierz Wierzyński
Antoni Słomiński
Duchowym patronem - wzorcem poetyckim grupy był Leopold Staff. Z jej kręgiem związana była także Maria Pawlikowska - Jasnorzewska, Kaziemera Iłakowiczówna
Program :
Skamander to grupa poetycka, która nigdy do końca nie sprecyzowała swojego programu, nie stworzyła własnego manifestu artystycznego. Młodzi poeci wierzyli, że świat otwiera przed nimi nowe możliwości, wierzyli w „dzień dzisiejszy”. Nigdy też nie byli obojętni na zło. Poezja charakteryzowała się umiłowaniem codzienności, interesowała się sporami zwykłego „szarego człowieka”. Skamandryci chociaż cenili tradycję, odrzucali narodowe i patriotyczne zadania literatury. Stąd Antoni Słomiński wołał „zrzucam z ramion płaszcz Konrada” ideał młodości, siły twórczej i przyjaźni zastąpił im manifesty programowe. Odrzucali patos i wielki tematy narodowe, mit twórcy - mesjana i kult talentu. W poezji Skamandrystów dominowały tematy „czysto poetyckie” : wiosna, miłość, radość z życia.
Inne ugrupowania w dwudziestoleciu międzywojennym
Awangarda Krakowska - twórca Tadeusz Pejper związany z czasopismem „Zwrotnica”. Członkowie grupy : Julian Przyboś, Jan Kurek, Jan Brzękowski. Program : 3M : miasto, masa, maszyna. Całościowy program Awangardy został ogłoszony w cyklu „Nowe usta”. Według tej grupy poeta to rzemieślnik, budowniczy i kreator świata, natomiast cywilizacja jest punktem do rozważań o roli kultury i sztuki.
Futuryści - odrzucali tradycje, byli zgrupowani w dwóch ośrodkach : Kraków ( Tytus Czyżewski, Bruno Jasieński ), Warszawa : ( Anatol Stern, Aleksander Wat ). Nawiązywali w swoich utworach do hepeningu, odrzucali wszelkie konfenancje, głosili hasło „cywilizacja, kultura z ich chorobliwością na śmietnik”
Tradycjonaliści - Leopold Staff, Jan Lechoń, Bolesław Leśmian. W swoich utworach nawiązywali do mitów narodowych, kultu tradycji i przeszłości, najszęśniej odwoływali się do romantyzmu
Ekspresjoniści - skupieni wokół pisma „Zdrój”. W skład grupy wchodzili poeci Józef Witlin, Emil Zegadłowicz
Cartak - zgrupowani przy czasopiśmie pod tym samym tytułem. Naczelnym redaktorem był Emil Zegadłowicz, oprócz tego grupa ta przyjęła pierwszą kobietę : Zofię Kossak - Szczucką. Program mieli zbliżony do ekspresjonistów.
Druga Awangarda - w tej grupie tworzyli poeci : wizjonerzysta Bruno Schultz i surrealista Stanisław Ignacy Witkiewicz ( Witkacy )
Żagaryści - grupa skupiona wokół czasopisma „Żagary”, w skład jej wchodzili Czesław Miłosz, Tadeusz Bujnicki, Aleksander Rynkiewicz - głosili poetykę zagłady, wizję katastrofizmu
Nowa sztuka : Adam Ważyk, Aleksander Wat,. Realizowali program przewartościowania wartości.
MATURA 99'
Na podstawie wybranych utworów literackich wyjaśnij czym może być dom rodzinny - oazą spokoju, miejscem konfliktów, wspomnieniem …
Bunt jako wyraz niezgody na rzeczywistość. Odwołując się do wybranych tekstów literackich, zaprezentuj bohaterów, którzy bunt uznawali za konieczność.
„Pisarz stwarza wizję życia, czytelnik może ją przyjąć lub odrzucić „ J. Andrzejewski. Omów te utwory literacki, wobec których nie pozostałeś obojętny.
Zinterpretuj wiersz Jana Lechonia „Rejtan” zwracając uwagę na obecne w tekście odwołania do wydarzeń historycznych i tradycji narodowej.
Lekcja
Temat : Skamander i skamndryci. Założenia jednej z najważniejszych grup poetyckich
dwudziestolecia międzywojennego
Julian Tuwim „Do krytyków”
Wiersz ten wyraża charakterystyczny dla skamandrytów zachwyt nad codziennością. Tuwim z ironiczną przekorą opisuje w nim ulicę, jazdę tramwajem, radosne i powszechne miasto. Utwór „Do krytyków” to rodzaj młodzieńczego wyzwania. Tuwim zdaje się mówić : doszukajcie się panowanie, w poezji jakichś głębszych i filozoficznych treści, a tymczasem ja, poeta, wyrażam po prostu mój beztroski i spontaniczny entuzjazm dla wiosny i najzwyklejszych, banalnych wydarzeń, np. dla jazdy tramwajem. Autor ukazuje w tym wierszu prozaiczne uczucia, będące udziałem zwykłych ludzi, a nie uczucia, będące przejawem osobistych refleksji wybitnej jednostki. Odróżnia to jego twórczość od liryki poprzedników. W wierszu tym podmiot liryczny wyraźnie opiewa miasto „tłum i zwykłą codzienność”
Julian Tuwim - „*** ( Życie ? - - - )
W utworze tym Tuwim wyraża zachwyt, radosne emocje oraz zauroczenie samym faktem istnienia. Świat, miasto, ulice, a nawet kolor krwi są dla niego tajemniczym pięknem i szczęściem. Jest to wiersz bardzo beztroski, wyrażający w sposób młodzieńczy uczucie radości życia, wszechardzącego zachwytu i entuzjazmu. Poeta ma szalenie optymistyczny, żywiołowy i emocjonalny stosunek do świata, ludzi, przyrody. Entuzjazm poety dla życia jest wyrazem prężnych, biologicznych sił młodości. Podmiot liryczny wyraża witalizm poety. Biologiczna natura okazuje się wystarczającą racją istnienia, uzasadnia sens ludzkiego życia. Wystarczy po prostu że „krew jest czerwona”
Cechy poezji Juliana Tuwima
operowanie neologizmami
posługiwanie się kalamburami
głoszenie dionizyjskiej pochwały życia
nawiązywanie do haseł dwudziestolecia międzywojennego ( urbanizmu, witalizmu, panteizmu, optymizmu ). Cechy te uwidaczniają się w wierszach „XXX życie”, „Czy wiosna”
urbanizm - wiązał się z kultem miasta i rozwojem cywilizacji
panteizm - utożsamianie Boga z całością natury
witalizm - niepoprawna radość z życia, czerpanie sił życiowych zgodnie z doktryną „elan vital"
optymizm - wybuchowość, nastawienie pełne wiary i ufności w sens egzystencji ludzkiej