ODP. 6).
Prometeizm - postawa absolutnego poświęcenia (za wolność i niepodległość), powodem poświęcenia może być także człowiek, idea, wartości narodowe, a nie tylko ojczyzna i naród - (walenrodyzm). Nazwa utworzona jest od imienia mitycznego tytana - Prometeusza, który cierpiał w imię ludzkości. Cechy prometejskie posiada Konrad z III cz. „Dziadów” A. Mickiewicza.
Mesjanizm - Nazwa pochodzi od hebrajskiego słowa „mesziach”, które oznacza człowieka przeznaczonego do pełnienia wyjątkowej, określonej misji. Mesjanizm był więc teorią historiozoficzną, zgodnie z którą zniewolony i uciemiężony naród polski miał odegrać wyjątkową dziejową rolę. Twórcą podstawowego wariantu mesjanizmu polskiego był A. Mickiewicz (III cz. „Dziadów” - Widzenie Księdza Piotra). Poeta ukazał Polskę jako Chrystusa narodów, zbawiciela, za sprawą którego świat odrodzi się do nowego życia.
Bohater bajronowski - stworzony przez G. Byrona to człowiek nieszczęśliwy i niezwykle samotny. Targają nim sprzeczne uczucia; jest skłócony ze światem rzeczywistym i żyje w cieniu swoich uczuć. Jego przeszłość okrywa mroczna tajemnica - zbrodnia, występek, namiętna miłość lub zdrada napiętnowały całe jego życie. Wszystkie działania tej nieszczęśliwej jednostki nie przynoszą określonych rezultatów, a jedynie dążą do zagłady bohatera.
Artyzm - mistrzowskie wykonanie dzieła. Na artyzm dzieła literackiego składają się środki poetyckie, różnorodność gatunkowa, wysokie walory opisowe (funkcjonowanie opisów statycznych i dynamicznych), doskonałość i kunsztowność języka i stylu.
Inwokacja - to rozbudowana apostrofa, wezwanie w którym podmiot liryczny zwraca się z prośbą do Boga (Bóstwa, muzy, czasem ojczyzny) o pomoc w napisaniu dzieła. Podmiot liryczny zwraca się w inwokacji do „kraju lat dziecinnych” - Litwy i wspomina autobiograficzne wydarzenia z okresu dzieciństwa - cudowne uzdrowienie przez Matkę Boską Ostrobramską. Mickiewicz wyraża równocześnie prośbę o cud przeniesienia własnej duszy do kraju własnej ojczyzny (kraju lat dziecinnych).
Epilog - jest to skarga na los wygnańców. Poeta przedstawia w nim skłóconą emigrację, którą charakteryzowała rozpacz po upadku powstania i brak perspektyw ale także siebie na tle tego środowiska. Poeta pragnie zapomnieć o osamotnieniu, pragnie powrócić do kraju swojego dzieciństwa.
Winkelriedyzm - termin utworzony od nazwiska szwajcarskiego bohatera narodowego, który poświęcił swe życie dla rodaków. Słowacki w Kordianie nazwa tym terminem ideę poświęcenia jednostki ze zbiorowości lub jednego narodu za inne.
Nostalgia - tęsknota za ojczyzną
Od (8)
. Alf Walter był Litwinem. Został porwany i wychowany przez mistrza krzyżackiego Winrycha von Kniprode. Pewien litewski wajdelota budzi w nim miłość do ojczyzny. Przechodzi na stronę litewską, żeni się z córkę± Kiejstuta, Aldon±. Wstępuje na drogę zdrady. Został giermkiem Konrada Wallenroda. Po jego śmierci podszył się pod niego i został Wielkim Mistrzem krzyżackim. Sprowokował wojnę z Litwą i celowo prowadził ją niedbale. Tajny trybunał zdemaskował jego zdradę. Konrad popełnił samobójstwo.
Walenrodyzm - poświęcenie życia walce z wrogiem ojczyzny, stosowanie w tej walce moralnie nagannych metod podstępu i zdrady.
Ad (9)
Tadeusz - 20 letni chłopak, który wrócił z Wilna, gdzie pobierał nauki, bratanek Sędziego
Sędzia - człowiek bardzo gościnny, kultywuje staropolskie obyczaje, dobry gospodarz
Wojski - daleki krewny Sędziego, przyjaciel domu, uczestnik i przewodnik wszelkich polowań
Rejent Bolesta - właściciel Kusego, porywczy, gwałtowny
Asesor - właściciel Sokoła, dowcipny, zgryźliwy
Telmena - wykształcona, piękna, niemłoda, krewna Tadeusza, przyjaciółka Sędziego, w czasie pobytu w Soplicowie próbowała uwieść Tadeusza, ostatecznie wyszła za Rejenta
Gerwazy - dworzanin Stolnika Horszki, zaciekły wróg Sopliców, lucznik starego zamku
Kś. Robak - Jacek Soplica, wielki patriota, emisariusz, ukrywający się pod habitem księdza, z jego winy zginął Stolnik Horeszko. Jacek kochał się w córce Stolnika - Ewie, lecz ze względu na nieprzychylność Horeszki nigdy jej nie poślubił. Ojciec Tadeusza
Zosia - krewna i wychowanica Telimeny, córka Ewy Horeszkówny, skromna, piękna, wrażliwa i delikatna, narzeczona Tadeusza
Hrabia - potomek Horeszków, marzyciel, wielbiciel Europy, kosmopolita, staje się patriotą pod wpływem Tadeusza.
Jankiel - Żyd, dzierżawca dwóch karczm, człowiek lubiany, patriota.
Wykreował Jacka Soplicę, bohatera dynamicznego, który przeżywa jedyną w życiu, nieszczęśliwą miłość do Ewy Horeszkówny. Przeżywa wewnętrzny konflikt po dokonaniu zbrodni. Dokonuje ekspiacji - wstępuje do zakonu bernardynów, walczy i organizuje powstanie na Litwie. Bohater, podobnie jak Wallenrod, rezygnuje ze szczęścia osobistego. Nie jest jednak samotnym bojownikiem, lecz emisariu-szem; agituje szlachtę i chłopów do wspólnej walki.
Mickiewicz często używał słowa „ostatni", aby podkreślić upadek sarmackiej Polski. Rodzi się nowe, postępowe, demokratycz-ne pokolenie (Tadeusz, Robak)
Ostatni :
zajazd na Litwę
z Horeszków tylko po kądzieli
woźny trububału
klucznik Horeszkowa
uczta staropolska
Artyzm - umiejętność tworzenia rzeczy pięknych, mistrzostwo wykonywania, talent biegłości w sztuce
Wątek historyczny sygnalizują obrazy wiszące w Soplicowie, zegar gra Mazurka Dąbrowskiego, wspomnienia Robaka który przeszedł całą kampanię napoleońską. W 1812 żołnierze Napoleona przybyli do Soplicowa. Koncert Jankiela oddaje wydarzenia od Konstytucji 3 Maja (konfederacja targowicka, rzeź Pragi, formowanie się Legionów Poslkich ) do 1812 roku
Ad) 10
Opis ogrodu i puszczy. Personifikacja przyrody (uroczystość zaślubin wśród drzew, zachowanie hierarchii wieku, warzywa mają ludzkie cechy - łysina, warkocze, oczy). Występują postacie fantastyczne - diabły. Duża ilość epitetów i porównań stwarza w lesie nastrój grozy i tajemnicy. Idealizowanie świata zwierząt. Używa światłocienia, koloru, aby stworzyć nastrój. Ukazuje przez to piękno i harmonię świata przyrody, z której ludzie powinni brać przykład.
Przemiany bohaterów. Poeta ocala wszystkich. W miarę rozwoju akcji poematu ludzie uszlachetniaj± się, zalety biorą górę nad wadami, te ostatnie traktowane są z humorem, bywają zresztą mało szkodliwe. Mickiewicz ukazuje, że każdy, nawet najgorszy, człowiek jest w stanie się nawrócić i czynić dobrze dla ojczyzny.
Historia. Mickiewicz wspomina dawne, dobre czasy, przypomina Polakom o ich przeszłości, nie chce, aby zapomnieli. W epilogu mówi nawet o powstaniu, o nadejściu nowych złotych lat, które zapanuj± po wyzwoleniu się z niewoli carskiej. Jest to coć w rodzaju literatury ku pokrzepieniu serc.
Ad) 11
W 1839 Mickiewicz otrzymał propozycję wyjazdu do Szwajcarii, do Lozanny, gdzie objął katedrę profesora literatury rzymskiej na tamtejszym uniwersytecie. Liryki były wynikiem rozmyślań nad dziełami mistyków, których poeta wówczas czytał.
Ad12)
Problematyka - Krytyka idei spiskowej, przywódców powstania oraz idei samotnej walki o wolność ojczyzny.
Bohaterowie -
Ad13)
"Przygotowanie"
Akcja dzieje się 31 XII 1799 r. - moment przełomu wieków, Bóg oddał władzę nad światem Szatanowi, potęgi piekielne stwarzają historię XIX w. Tworzywem historii są pierwiastki ideowe stworzone w wieku poprzednim. Szatan poleca Mefistofelesowi obłąkać żołnierza - ofiarą jest Kordian.
Ocena przywódców powstania listopadowego.
Gen. Józef Chłopicki - był uczestnikiem insurekcji kościuszkowskiej, legionistą, dowódcą I Dywizji Piechoty. Został wodzem naczelnym i dyktatorem powstania. Autor zarzuca mu starczą nieudolność.
Adam Czartoryski - przywódca konserwatystów podczas powstania, działacz dyplomatyczny. Jedyna godna postać, ale nadużywająca dyplomacji.
Gen. Skrzynecki - brał udział w bitwie pod Raszynem, w wojnach napoleońskich. Nie podpisał wyroku na Łukasińskim. Drugi przywódca wojskowy powstania. Autor zarzuca mu tchórzostwo i nieudolność.
Julian Niemcewicz - autor "Śpiewów historycznych", arcypatriotycznego tekstu literackiego. Autor zarzuca mu życie wspomnieniami i porównuje do eunucha.
Joachim Lelewel - przywódca demokratów - chwiejny politycznie, zajmuje się pozornymi problemami.
Jan Krukowiecki - ostatni dowódca wojskowy powstania. Poddał Warszawę nie podejmując walki. Autor zarzuca mu zdradę.
Ad16)
"Fortepian Szopena"
Ten utwór poświęcony jest twórczości Szopena i jemu samemu. Część 1 i 2 przedstawiają piękno muzyki kompozytora. Zawarte jest tu wspomnienie o wizycie u Szopena kilka dni przed jego śmiercią. Kolejne części - do V przedstawiają kształt i treść muzyki Szopena - integrowała ona doskonałość antyczną z tradycją rodzimą w duchu chrześcijańskim. Muzyka ta jest modlitwą, postać Szopena przypomina człowieka udzielającego błogosławieństwa. Wyraża ona piękną ideę - polski ludzi prostych, lecz wspinających się na wyżyny. III zwrotka to norwidowska koncepcja sztuki - ma być ona odblaskiem Boga w otaczającym nas świecie. By dzieło sztuki mogło osiągnąć swoją pełnię musi dopełnić przejściem przez cierpienie. Wiersz ten nawiązuje do faktu historycznego - zrzucenia bomby z pałacu Zamoyskich na namiestnika cara, żołnierze w odwecie splądrowali pałac i wyrzucili przez okno fortepian Szopena. Symbolizować to może owe dopełnianie się sztuki poprzez cierpienie lub naród - los fortepianu to los tragizmu całego narodu.
"Bema pamięci żałobnego rapsodu"
Wiersz powstał w 1851 roku dla uczczenia rocznicy zgonu gen. Józefa Bema. Był on bohaterem powstanie listopadowego, kontynuatorem walki za "wolno¶ć wasz± i nasz±" we Francji, Portugalii, w czasie Wiosny Ludów, walczył w obronie Wiednia i na Węgrzech. Karierę skończył w służbie tureckiej. Utwór jest rapsodem - podniosła w tonie pie¶ń lub poemat o bohaterze i jego czynach. Napisany jest polskim heksametrem - podniosłym, uroczystym 15 - zgłoskowcem. Bem jest przedstawiony jako rycerz idei, jego pogrzeb opisany jest jako pradawny, antyczny i staropolski obrzęd pogański. St±d rekwizyty - pancerz, zielony wawrzyn, płaczki w korowodzie. Jest nieustraszonym przewodnikiem ludzko¶ci, który ma pełn± ¶wiadomo¶ć doniosło¶ci chwili historycznej. Reprezentuje ideę walki o wolno¶ć i wskazuje narodom drogę do zwycięstwa nad czelu¶ciami niewoli. Zwycięstwo narodu będzie zwycięstwem ducha, nie oręża. Wyraża to ostatnia sekwencja wiersza odwołuj±ca się do Pisma ¦w. Ci, którzy przeżyli nie powinni opłakiwać ¶mierci Bema, lecz głosić jego idee. Wtedy rozpadnie się twierdza niewoli i ucisku jak kiedy¶ mury Jerycha.
Ad17)
Wolność, niepodległość, młodość, bunt przeciwko rzeczywistości, gotowość do ofiarowania życia, wiara w solidarność ludów, zdecydowanie, bezkompromisowość, gwałtowne działanie.