1. „Giaur” G. Byrona
Cechy powieści poetyckiej :
rozbudowany, epicki opis starożytnej Grecji
luźna, fragmentaryczna kompozycja
występowanie inwersji czasowej fabuły
bohaterem jest jednostka samotna, postać tragiczna, skłócona ze światem rzeczywistym, w której wszelkie dążenia zmierzają do katastrofy i samounicestwienia
dramatyczna akcja utworu i tragiczne zakończenie
Treść :
Przybycie Giaura ze Wschodu Tureckim statkiem od stron Carogrodu
W noc Bajramu Giaur wraz z Leią uciekają od Hassana
Hassan zabija Leilę za niewierność
Chcąc pomścić śmierć Leii Giaur niszczy dwór i zabija Hassana
Giaur znajduje się w klasztorze
Spowiedź zakonnikowi
2. Co rozumiesz pod pojęciem ballada. Omów cechy ballady romantycznej.
Ballada - gatunek epicko-liryczny wyrosły z tradycji ludowej. Fabuła ballady odznacza się szkicowością i zagadkowością. Dominuje w niej jedno dramatyczne wydarzenie, nasycone jest ludowością, fantastyką, tajemniczością.
Cechy ballady romantycznej
przedstawia świat tajemniczy, pełen grozy, zjawisk nadprzyrodzonych
prostota i naiwność ujęcia tematu wynikająca z ludowego punktu widzenia
szkicowe ujęcie akcji
narracja ze wstawkami dialogowymi
nagromadzenie środków poetyckich
3. Wymień tytuły znanych ci ballad romantycznych Mickiewicza i Goethego. Ich problematyka.
W. Goethe.
„Król Olszyn” - ojciec z dzieckiem pędzi przez las, król Olszyn zabiera chłopca do swojej pozazmysłowej
krainy, wdzianej oczyma duszy.
A. Mickiewicz.
„Romantyczność” - Karusia odczuwa obecność zmarłego kochanka, starzec zaprzecza. Ballada jest manifestem romantyków, polemika ze Śniadeckim.
„Świtezianka” - historia Świtezianki i młodzieńca - strzelca który obiecał jej wierność, lecz jej nie dotrzymał, rola obietnicy
„Powrót taty” - dzieci modląc się czekają na powrót ojca, którego napadli zbójcy, którzy zlitowali się nad nim - wynik modlitwy dzieci. Ukazana zostaje siła modlitwy, możliwość przemiany wewnętrznej.
„Świteź” - historia jeziora, miasto z kobietami ( władca Tuhan ) zostaje zatopione. Kązdy kto postępuje źle zostanie zawsze ukarany
4. Problematyka i okoliczności powstania „Sonetów krymskich”.
Sonety obejmują cykl 18 utworów, które powstały w wyniku podróży po Krymie w latach 1825 - 1826
Kunszt poetycki sonetów:
wprowadzenie koloryty lokalnego i problematyki orientalnej zamiast tradycyjnej formy miłosnej, czy filozoficznej
fascynacja kulturą Dalekiego Wschodu
podmiot liryczny postrzega piękno otaczającego świata w zależności od oświetlenia i odległości
poeta wypowiada się z dwóch aspektów jako pielgrzym, turysta oraz jako przewodnik, tajemniczy człowiek Wschodu - Mirza
5. „Oda do młodości” jako manifest polskiego romantyzmu. Definicja ody.
Oda - utwór liryczny, o charakterze dziękczynnym, pochwalnym, wyrażający jakąś prawdę filozoficzną.
Cechy romantyczne
romantycy pragną odkryć to wszystko czego nie można zrozumieć, a badać, to co znajduje się poza zasięgiem ludzkiego wzroku.
Wzywają wszystkich młodych do wspólnego działania
Dążą do odzyskania niepodległości
Świat widziany z lotu ptaka, świat żywy
Cechy klasyczne
brak uczuć i wartości duchowych
wąskie horyzonty, ciemnota
wielki egoizm, świat zapleśniały, niemiły, skupiający wokół siebie ludzi minionej epoki
świat martwy
6. Pojęcia
Prometeizm - postawa absolutnego poświęcenia (za wolność i niepodległość), powodem poświęcenia może być także człowiek, idea, wartości narodowe, a nie tylko ojczyzna i naród - (walenrodyzm). Nazwa utworzona jest od imienia mitycznego tytana - Prometeusza, który cierpiał w imię ludzkości. Cechy prometejskie posiada Konrad z III cz. „Dziadów” A. Mickiewicza.
Mesjanizm - Nazwa pochodzi od hebrajskiego słowa „mesziach”, które oznacza człowieka przeznaczonego do pełnienia wyjątkowej, określonej misji. Mesjanizm był więc teorią historiozoficzną, zgodnie z którą zniewolony i uciemiężony naród polski miał odegrać wyjątkową dziejową rolę. Twórcą podstawowego wariantu mesjanizmu polskiego był A. Mickiewicz (III cz. „Dziadów” - Widzenie Księdza Piotra). Poeta ukazał Polskę jako Chrystusa narodów, zbawiciela, za sprawą którego świat odrodzi się do nowego życia.
Bohater bajronowski - stworzony przez G. Byrona to człowiek nieszczęśliwy i niezwykle samotny. Targają nim sprzeczne uczucia; jest skłócony ze światem rzeczywistym i żyje w cieniu swoich uczuć. Jego przeszłość okrywa mroczna tajemnica - zbrodnia, występek, namiętna miłość lub zdrada napiętnowały całe jego życie. Wszystkie działania tej nieszczęśliwej jednostki nie przynoszą określonych rezultatów, a jedynie dążą do zagłady bohatera.
Artyzm - mistrzowskie wykonanie dzieła. Na artyzm dzieła literackiego składają się środki poetyckie, różnorodność gatunkowa, wysokie walory opisowe (funkcjonowanie opisów statycznych i dynamicznych), doskonałość i kunsztowność języka i stylu.
Inwokacja - to rozbudowana apostrofa, wezwanie w którym podmiot liryczny zwraca się z prośbą do Boga (Bóstwa, muzy, czasem ojczyzny) o pomoc w napisaniu dzieła. Podmiot liryczny zwraca się w inwokacji do „kraju lat dziecinnych” - Litwy i wspomina autobiograficzne wydarzenia z okresu dzieciństwa - cudowne uzdrowienie przez Matkę Boską Ostrobramską. Mickiewicz wyraża równocześnie prośbę o cud przeniesienia własnej duszy do kraju własnej ojczyzny (kraju lat dziecinnych).
Epilog - jest to skarga na los wygnańców. Poeta przedstawia w nim skłóconą emigrację, którą charakteryzowała rozpacz po upadku powstania i brak perspektyw ale także siebie na tle tego środowiska. Poeta pragnie zapomnieć o osamotnieniu, pragnie powrócić do kraju swojego dzieciństwa.
Winkelriedyzm - termin utworzony od nazwiska szwajcarskiego bohatera narodowego, który poświęcił swe życie dla rodaków. Słowacki w Kordianie nazwa tym terminem ideę poświęcenia jednostki ze zbiorowości lub jednego narodu za inne.
Nostalgia - tęsknota za ojczyzną
7. Biografia Mickiewicza i Słowackiego
Adam Mickiewicz urodził się w 1798 r. W Zaosiu koło Nowogródka. Studiował na Uniwersytecie Wileńskim. Jego ukochaną była Maryla Wereszczakówna. Zmarł na cholerę w Stambule w 1855 r. Jego prochy sprowadzono do Polski w 1890 i spoczywają one w Katedrze Wawelskiej.
Ważniejsze utwory : Oda do młodości, Ballady i romanse, Dziady, Sonety krymskie, Konrad Wallenrod, Pan Tadeusz, Poezje;
Juliusz Słowacki urodził się w 1809 r. w Krzemieńcu. Pochodził z rodziny inteligenckiej ( ojciec - Euzebiusz, ojczym August Becu, matka - Salomeia). Studiował na Uniwersytecie Wileńskim. Dużo podróżował ( Włochy, Grecja, Egipt, Palestyna ). Zmarł w Paryżu w 1849 r. na gruźlicę
Ważniejsze utwory : Hugo, Żmija, Kordian, Beniowski, liryki powstańcze.
8. Dzieje Konrada Wallenroda
Alf Walter był Litwinem. Został porwany i wychowany przez mistrza krzyżackiego Winrycha von Kniprode.
Pewien litewski wajdelota budzi w nim miłość do ojczyzny. Przechodzi na stronę litewską, żeni się z córkę±
Kiejstuta, Aldoną. Wstępuje na drogę zdrady. Został giermkiem Konrada Wallenroda. Po jego śmierci podszył
się pod niego i został Wielkim Mistrzem krzyżackim. Sprowokował wojnę z Litwą i celowo prowadził ją
niedbale. Tajny trybunał zdemaskował jego zdradę. Konrad popełnił samobójstwo.
Walenrodyzm - poświęcenie życia walce z wrogiem ojczyzny, stosowanie w tej walce moralnie nagannych metod podstępu i zdrady.
9. „Pan Tadeusz” - bohaterowie utworu, funkcjonowanie liczebnika „ostatni”, wymowa dzieła tło historyczne losy głównego bohatera.
Tadeusz - 20 letni chłopak, który wrócił z Wilna, gdzie pobierał nauki, bratanek Sędziego
Sędzia - człowiek bardzo gościnny, kultywuje staropolskie obyczaje, dobry gospodarz
Wojski - daleki krewny Sędziego, przyjaciel domu, uczestnik i przewodnik wszelkich polowań
Rejent Bolesta - właściciel Kusego, porywczy, gwałtowny
Asesor - właściciel Sokoła, dowcipny, zgryźliwy
Telmena - wykształcona, piękna, niemłoda, krewna Tadeusza, przyjaciółka Sędziego, w czasie pobytu w Soplicowie próbowała uwieść Tadeusza, ostatecznie wyszła za Rejenta
Gerwazy - dworzanin Stolnika Horszki, zaciekły wróg Sopliców, klucznik starego zamku
Kś. Robak - Jacek Soplica, wielki patriota, emisariusz, ukrywający się pod habitem księdza, z jego winy zginął Stolnik Horeszko. Jacek kochał się w córce Stolnika - Ewie, lecz ze względu na nieprzychylność Horeszki nigdy jej nie poślubił. Ojciec Tadeusza
Zosia - krewna i wychowanica Telimeny, córka Ewy Horeszkówny, skromna, piękna, wrażliwa i delikatna, narzeczona Tadeusza
Hrabia - potomek Horeszków, marzyciel, wielbiciel Europy, kosmopolita, staje się patriotą pod wpływem Tadeusza.
Jankiel - Żyd, dzierżawca dwóch karczm, człowiek lubiany, patriota.
Adam Mickiewicz wykreował Jacka Soplicę jako bohatera dynamicznego, który przeżywa jedyną w życiu, nieszczęśliwą miłość do Ewy Horeszkówny. Przeżywa wewnętrzny konflikt po dokonaniu zbrodni. Dokonuje ekspiacji - wstępuje do zakonu bernardynów, walczy i organizuje powstanie na Litwie. Bohater, podobnie jak Wallenrod, rezygnuje ze szczęścia osobistego. Nie jest jednak samotnym bojownikiem, lecz emisariuszem; agituje szlachtę i chłopów do wspólnej walki.
Mickiewicz często używał słowa „ostatni”, aby podkreślić upadek sarmackiej Polski. Rodzi się nowe, postępowe, demokratyczne pokolenie (Tadeusz, Robak)
Ostatni :
zajazd na Litwę
z Horeszków tylko po kądzieli
woźny trububału
klucznik Horeszkowa
uczta staropolska
Artyzm - umiejętność tworzenia rzeczy pięknych, mistrzostwo wykonywania, talent biegłości w sztuce
Wątek historyczny sygnalizują obrazy wiszące w Soplicowie, zegar gra Mazurka Dąbrowskiego, wspomnienia Robaka który przeszedł całą kampanię napoleońską. W 1812 żołnierze Napoleona przybyli do Soplicowa. Koncert Jankiela oddaje wydarzenia od Konstytucji 3 Maja (konfederacja targowicka, rzeź Pragi, formowanie się Legionów Polskich ) do 1812 roku
10. W czym tkwi artyzm „Pana Tadeusza”.
środki poetyckie
różnorodność gatunkowa
wysokie walory opisowe ( funkcjonowanie opisów statycznych ( ogródek ) i dynamicznych (burza)
doskonałość i kunsztowność języka i stylu
Cechy epopei
dzieło olbrzymich rozmiarów, pisane 13zgłoskowcem
występuje bohater zbiorowy - szlachta
pojawia się bohater jednostkowy - Jacek Soplica
bogactwo opisów
11. „Liryki lozańskie” - okoliczności powstania.
W 1839 Mickiewicz otrzymał propozycję wyjazdu do Szwajcarii, do Lozanny, gdzie objął katedrę profesora literatury rzymskiej na tamtejszym uniwersytecie. Liryki były wynikiem rozmyślań nad dziełami mistyków, których poeta wówczas czytał.
12. „Kordian” J. Słowackiego - problematyka dzieła, przesłanie, losy bohatera, inne postacie występujące w dramacie.
Problematyka - Krytyka idei spiskowej, przywódców powstania oraz idei samotnej walki o wolność ojczyzny.
Inne postacie
Grzegorz - stary oddany sługa, próbuje wzbudzić w Kordianie uczucie patriotyzmu, kocha Kordiana jak syna
Doktor - odwiedza Kordiana w szpitalu, jego zachowanie wskazuje że to Szatan. Chce udowodnić Kordianowi bezsensowność jego działań
Wielki Książe Konstanty - sformułował organizację przeciw spiskowcom, tyran, morderca, często popada w gniew.
Losy bohatera:
W I Akcie jest to 15 letni chłopiec, odczuwa niechęć do żucia, apatię, nudę. Przeżywa nieszczęśliwą miłość do Laury. Próbuje popełnić samobójstwo, lecz to mu się nie udaje
W II Akcie Kordian to wędrowiec, który na ścieżkach świata zdobywa doświadczenie. Poznaje wartość kupionej miłości, stosunek papieża do Polaków. Kordian powoli zmienia się patriotę. Na szczycie Mont Blanc przeżywa wewnętrzną przemianę. Chce zostać przywódcą
W Akcie III występuje jako spiskowiec, który podejmie zabić cara, jednaj jego słabość psychiczna nie pozwala mu na to. Przeżywa głębokie załamanie, chce oddać życie za ojczyznę ( wyrok śmierci )
13. Scena „Przygotowania” w „Kordianie”.
Akcja dzieje się 31 XII 1799 r. - moment przełomu wieków, Bóg oddał władzę nad światem Szatanowi, potęgi piekielne stwarzają historię XIX w. Tworzywem historii są pierwiastki ideowe stworzone w wieku poprzednim. Szatan poleca Mefistofelesowi obłąkać żołnierza - ofiarą jest Kordian.
Ocena przywódców powstania listopadowego:
Gen. Józef Chłopicki - był uczestnikiem insurekcji kościuszkowskiej, legionistą, dowódcą I Dywizji Piechoty. Został wodzem naczelnym i dyktatorem powstania. Autor zarzuca mu starczą nieudolność.
Adam Czartoryski - przywódca konserwatystów podczas powstania, działacz dyplomatyczny. Jedyna godna postać, ale nadużywająca dyplomacji.
Gen. Skrzynecki - brał udział w bitwie pod Raszynem, w wojnach napoleońskich. Nie podpisał wyroku na Łukasińskim. Drugi przywódca wojskowy powstania. Autor zarzuca mu tchórzostwo i nieudolność.
Julian Niemcewicz - autor „Śpiewów historycznych”, arcypatriotycznego tekstu literackiego. Autor zarzuca mu życie wspomnieniami i porównuje do eunucha.
Joachim Lelewel - przywódca demokratów - chwiejny politycznie, zajmuje się pozornymi problemami.
Jan Krukowiecki - ostatni dowódca wojskowy powstania. Poddał Warszawę nie podejmując walki. Autor zarzuca mu zdradę.
14. Biografia Zygmunta Krasińskiego.
Urodził się 1812 roku w Paryżu. Ojciec wymagał od niego lojalności wobec cara, więc Zygmunt nie uczestniczył w manifestacjach patriotycznych. Jego miłością była Delfina Potocka - adresatka wielu listów. Zmarł w 1859 w Paryżu.
Ważniejsze utwory : Nie Boska Komedia, Irydion, Przedświt, Grób rodziny Reichstalów
15. „Nie - Boska komedia” - losy i charakterystyka bohaterów.
Hrabia Henryk - w I i II części utworu występuje jako ocjciec rodziny. Jest poetą, postacią wybitną, utalentowaną. Mąż porzuca obowiązki małżeńskie i podąża za Dziewicą - trupem. Jego postępowanie doprowadza do rozkładu małżeństwa, choroby psychicznej i śmierci żony. W części II orzeł wzywa Męża do walki o honor i cześć przodków. Nie słucha Anioła Struża, który radzi mu by służym bliźnim. Pycha i egoizm to dominujące cechy Hrabiego i źródło jego tragedii.
W części III i IV Henryk przeistoczył się w osobę publiczną, działającą, czynnie zaangażowaną w wydarzenia dziejowe. Jest ogarnięty obsesją honoru, ideą przywódczą . Broni przyszłości swojej klasy - arystokracji i religii katolickiej. W duchu przyznaje rację Pankracemu - rewolucjoniście rację. Dostrzega wady arystokracji : rozpustę, chciwość, tchórzostwo. Jednak nie potrafi dostrzec pozytywnych cech rewolucjonistów i decyduje się na obronę starego porządku.
Pankracy - uwielbiany przez tłum przywodca rewolucjonistów. Ma poczucie misji. Jest zimny, wyrachowany, brutalny, postać wybitna. Dązy do zburzenia starego porządku i zbudowania nowego społeczeństwa
Maria - żona Henryka, pragnie zostać poetką. Wysiłek intelektualny przekracza jej możliwości powoduje chorobę i pśmierć.
Orcio - syn Henryka i Marii. Jest ślepym kaleką. Po rodzicach odziedziczył wrażliwość poety i wiotkość konstrukcji psychicznej.
Leonard - najbliższy towarzyszy Pankracego. Jest splotem emocji, wulkanem namiętności, gorący wyznawca idei Pankracego
16. C.K. Norwid - wiersze: „Bema pamięci żałobny rapsod”, „Fortepian Szopena”.
„Fortepian Szopena”
Ten utwór poświęcony jest twórczości Szopena i jemu samemu. Część 1 i 2 przedstawiają piękno muzyki kompozytora. Zawarte jest tu wspomnienie o wizycie u Szopena kilka dni przed jego śmiercią. Kolejne części - do V przedstawiają kształt i treść muzyki Szopena - integrowała ona doskonałość antyczną z tradycją rodzimą w duchu chrześcijańskim. Muzyka ta jest modlitwą, postać Szopena przypomina człowieka udzielającego błogosławieństwa. Wyraża ona piękną ideę - polski ludzi prostych, lecz wspinających się na wyżyny. III zwrotka to norwidowska koncepcja sztuki - ma być ona odblaskiem Boga w otaczającym nas świecie. By dzieło sztuki mogło osiągnąć swoją pełnię musi dopełnić przejściem przez cierpienie. Wiersz ten nawiązuje do faktu historycznego - zrzucenia bomby z pałacu Zamoyskich na namiestnika cara, żołnierze w odwecie splądrowali pałac i wyrzucili przez okno fortepian Szopena. Symbolizować to może owe dopełnianie się sztuki poprzez cierpienie lub naród - los fortepianu to los tragizmu całego narodu.
„Bema pamięci żałobnego rapsodu”
Wiersz powstał w 1851 roku dla uczczenia rocznicy zgonu gen. Józefa Bema. Był on bohaterem powstanie listopadowego, kontynuatorem walki za „wolność waszą i naszą” we Francji, Portugalii, w czasie Wiosny Ludów, walczył w obronie Wiednia i na Węgrzech. Karierę skończył w służbie tureckiej. Utwór jest rapsodem - podniosła w tonie pieśń lub poemat o bohaterze i jego czynach. Napisany jest polskim heksametrem - podniosłym, uroczystym 15 - zgłoskowcem. Bem jest przedstawiony jako rycerz idei, jego pogrzeb opisany jest jako pradawny, antyczny i staropolski obrzęd pogański. Stąd rekwizyty - pancerz, zielony wawrzyn, płaczki w korowodzie. Jest nieustraszonym przewodnikiem ludzkości, który ma pełną świadomość doniosłości chwili historycznej. Reprezentuje ideę walki o wolność i wskazuje narodom drogę do zwycięstwa nad czeluściami niewoli. Zwycięstwo narodu będzie zwycięstwem ducha, nie oręża. Wyraża to ostatnia sekwencja wiersza odwołująca się do Pisma Św. Ci, którzy przeżyli nie powinni opłakiwać śmierci Bema, lecz głosić jego idee. Wtedy rozpadnie się twierdza niewoli i ucisku jak kiedyś mury Jerycha.
17. Trwałe wartości romantyzmu.
Wolność, niepodległość, młodość, bunt przeciwko rzeczywistości, gotowość do ofiarowania życia, wiara w solidarność ludów, zdecydowanie, bezkompromisowość, gwałtowne działanie.
- 5 -