Współcześnie demografia zajmuje się:

• obserwacją, analizą i prognozowaniem procesów ludnościowych

• badaniem powiązań zdarzeń demograficznych oraz wzajemnych oddziaływań zjawisk demograficznych i warunków bytu ludności.

Badania demograficzne

Polegają na statystyczno-analitycznym opisie stanu i struktury ludności oraz ocenie zmian wynikających z dotychczasowych i przewidywanych ruchów ludności (naturalnego i wędrówkowego).

Obejmuje:

• Programowanie badania (ustalenie celu badania, przedmiotu, zakresu)

• Obserwację statystyczną

• Opracowanie materiału statystycznego

• Analizę demograficzną

• Statystyka społeczna: bada zjawiska i procesy charakteryzujące gospodarstwa domowe w aspekcie warunków bytu i zaspokajania potrzeb materialnych i kulturalnych ludności;

• Statystyka ludności: gromadzi i opracowuje dane statystyczne dotyczące bezpośrednio zjawisk i procesów demograficznych zachodzących w badanej populacji.

• Populacja: (pochodzi od słowa łacińskiego populus - lud) - zbiorowość ludzi żyjących na określonym terytorium.

Cel badań demograficznych

• Głównym celem badan demograficznych jest wykrycie lub potwierdzenie (albo zaprzeczenie) ustalonych wcześniej prawidłowości dotyczących określonych zjawisk, struktur i procesów ludnościowych w konkretnych warunkach społeczno-ekonomicznych, na danym terytorium.

• Ważne: ustalenie dokładnego przedmiotu badań.

• W analizach stosuje się znane metody statystyczne i ekonometryczne.

Wskaźniki - ważne narzędzie analizy demograficznej

• Wskaźniki dynamiki;

• Wskaźniki struktury;

• Mierniki natężenia;

• Mierniki asymetrii i koncentracji

• Współczynniki korelacji i regresji;

• Wielkości absolutne różnych zdarzeń demograficznych na ogół nie są porównywalne w czasie i w przestrzeni. Potrzebne są w tym celu wskaźniki i ich standaryzacja.

Zasoby i strumienie

• Zasoby - badane zbiorowości na dany moment (np. liczba ludności Polski, liczba kobiet w dniu …, w szczególności na koniec danego okresu)

• Strumienie - badane zbiorowości w danym okresie (np. liczba urodzeń, liczba zgonów, liczba zawartych małżeństw w okresie … np. w miesiącu, kwartale, roku);

Wzajemne relacje:

• Zasobu do zasobu (np. współczynnik feminizacji)

• Strumienia do strumienia (np. współczynnik dynamiki demograficznej - iloraz liczby urodzeń do liczby zgonów w danym roku)

• Strumienia do zasobu (np. większość współczynników np. rozwodów, umieralności, migracji)

Klasyfikacja współczynników demograficznych

• 1. współczynniki surowe (ogólne) i cząstkowe (specjalne, specyficzne) - ze względu na szczegółowość ujęcia zjawiska; surowe współczynniki noszą też
  nazwę stóp ogólnych (generalnych);

a. surowy współczynnik urodzeń

b. surowy współczynnik zgonów

c. surowy współczynnik przyrostu naturalnego

• 2. współczynniki cząstkowe:

a. pierwszej kategorii, gdzie w mianowniku występują osoby, które doznały danego zdarzenia (np. współczynnik małżeńskości panien/kawalerów, współczynnik małżeńskości rozwiedzionych, współczynnik małżeńskości owdowiałych, współczynnik małżeńskości dla związków powtórnych; w tych współczynnikach w ich mianownikach występują panny, rozwiedzione i wdowy); nie są addytywne

b. drugiej kategorii, gdzie w mianowniku występują wszystkie osoby, także które nie doznały tego zdarzenia (np. analogiczne jak wyżej współczynniki, jednak w ich mianownikach występują wszystkie kobiety); są addytywne

• 3. współczynniki wzdłużne (kohortowe), przekrojowe i wzdłużno-przekrojowe;

• 4. współczynniki, dla których tworzą zbiorowości pierwszego, drugiego i trzeciego rodzaju ze względu na usytuowanie zdarzenia na siatce Lexisa.

Rządowa Rada Ludnościowa

• Rządowa Rada Ludnościowa jest organem doradczym Prezesa Rady Ministrów w sprawach dotyczących zagadnień demograficznych
  i polityki ludnościowej;

Do zadań Rady należy:

• 1. przedkładanie Radzie Ministrów corocznych raportów o sytuacji demograficznej kraju

• 2. inicjowanie prac legislacyjnych i opiniowanie aktów prawnych w zakresie polityki ludnościowej

• 3. inicjowanie badań naukowych, w tym formułowanie tematyki i opiniowanie założeń metodycznych demografii i polityki ludnościowej

• 4. współdziałanie z międzynarodowymi organizacjami w obszarze problematyki ludnościowej - ONZ, Rada Europy, OECD, Eurostatem i innymi

• 5. współpraca z Głównym Urzędem Statystycznym, Komitetem Nauk Demograficznych PAN, Polskim Towarzystwem Demograficznym, uczelniami wyższymi i stowarzyszeniami naukowymi w celu rozwijania wiedzy demograficznej.

Podstawowe czynniki określające rozmieszczenie ludności

1. przyrodniczo-geograficzne: klimat, rodzaj gleby, ukształtowanie terenu, zasoby mineralne i energetyczne

2. społeczno-ekonomiczne: poziom rozwoju społeczno-gospodarczego i polityka ekonomiczna, formy społecznej organizacji, rozwój techniki,

3. demograficzne: zróżnicowanie rodności, umieralności na różnych obszarach, migracje

Struktura ludności wg wieku

Wiek - podstawowa cecha demograficzna: okres od urodzenia do momentu obserwacji, mierzona w skończonych jednostkach czasu (najczęściej w latach ukończonych);

Wyróżnia się podstawowe pojęcia w badaniach wieku (struktury) ludności:

1. grupy wieku - tworzone w celu wyodrębnienia charakterystycznych właściwości wynikających ze struktury ludności wg wieku - najczęściej prezentowane są pięcioletnie grupy wieku

2. piramida wieku ludności - graficzne przedstawienie struktury ludności wg wieku (zwykle także wg płci i charakteru miejsca zamieszkania - miasta, wieś)
w danym momencie czasu

3. mediana (wiek środkowy ludności) - wskazujący w jakim wieku jest statystyczny człowiek zamieszkujący określone terytorium; wg wzorów statystycznych na medianę

Grupy wieku ludności

Określa się trzy podstawowe grupy ekonomiczne wieku ludności:

1. wiek przedprodukcyjny - obejmuje ludność, która nie osiągnęła wieku zdolności do pracy, tj. 0 -17 lat

2. wiek produkcyjny - obejmuje ludność w wieku zdolności do pracy,
tj. kobiety w wieku 18-59 lat, mężczyźni w wieku 18-64 lata;
w tej grupie wyróżnia się także wiek produkcyjny mobilny (18-44 lata)
i niemobilny (kobiety 45-59, mężczyźni 45-64)

3. wiek poprodukcyjny - obejmują ludność w wieku emerytalnym (ustawowo), tj. mężczyzn w wieku 65 lat i więcej, kobiety w wieku 60 lat
i więcej

Płodność kobiet

Pod względem kategorii urodzeń wyróżnia się:

1. płodność rzeczywistą (efektywną) - mierzoną liczbą dzieci żywo urodzonych

2. płodność całkowitą - mierzoną ogólną liczbą urodzeń żywych i martwych;

Pod względem faktu pozostawania lub nie w związku małżeńskim wyróżnia się:

1. płodność małżeńską - mierzoną liczbą dzieci urodzonych przez kobiety będące
w związkach małżeńskich

2. płodność pozamałżeńską - mierzoną liczbą dzieci urodzonych przez kobiety nie będące w związkach małżeńskich

Pod względem okresu, w jakim prowadzi się badanie płodności dzieli się na:

1. płodność aktualną - mierzoną liczbą dzieci urodzonych w danym okresie
(zwykle roku)

2. płodność dotychczasową - mierzoną liczbą wszystkich dzieci dotychczas urodzonych przez kobiety biorące udział w procesie rozrodczym.

---