ALINA WITKOWSKA MICKIEWICZ. SŁOWO I CZYN

- trzy miary czasu:

1. czas historii

• organizuje rzeczywistość dramatu

• wydarzenia roku 1823, następstwo zdarzeń wg zasad pdp

2. czas mitu religijnego

• nie przemija, bo święta ofiara odnawia się w nieskończoność

• dla sensów dramatu bardziej istotny jest rytm świąt kościelnych

• akcja ujęta jest biegunami świąt zadusznych

• kulminacje duchowych postaw bohaterów dokonują się w noc wigilijną (improwizacje Konrada) i święto wielkanocne (widzenie ks. Piotra - postać konkretna, bernardyn, przeniesiona w wieczny czas mitu religijnego)

• odległości między świętami liturgicznymi nie są przestrzegane sumiennie (zbliżenie Bożego Narodzenia i Wielkanocy) wymowa symboliczna jest ważna

3. czas mitów agrarnych

• między śmiercią a powrotem do życia odzyskiwanego z młodą wegetacją roślinną

- mieszanie czasów:

• scena I (w klasztorze bazylianów w Wilnie): postacie historyczne, realizm, wierność kolorytowi chwili, czarny humor (Frejend), tonacja drwiąca, autoironiczna, dystans kpiny wobec więziennej rzeczywistości (piosenka Feliksa, „drewniane firanki” Suzina)

obawa przed nadmiernie „wysokim” tonem

punkt widzenia nie znający dystansu wobec wydarzeń, spojrzenie od wewnątrz

ratowanie biografii ludzkich i kształtu wydarzeń od zapomnienia

odsłonięcie prawdy o jestestwie narodu, odkrycie utajonej siły

• 
  najbardziej twórcze procesy przebiegają pod ziemią, w ciemnicach, załomach: kiełkuje rzucone w ziemię ziarno, dojrzewa wino w zamkniętych butlach, bajka Goreckiego strawestowana przez Żegotę

metaforyzacja wolności zdławionej, która wybuchnie

kolisty czas natury bezustannie odnawiający cykl reprodukcji

rytm życia, uniwersalny, bardziej elementarny od historii

• uwięzieni są nie tylko zbiorowością poddaną izolacji, ale są ziarnem

dobro (jak i zło) metafizyczne jest wtopione w czas historyczny

dobro walczy ziemskimi środkami z wcieleniami zła (car)

• 
  
  ukazanie bohaterów jako dzieci: zagłada niewiniątek, zorganizowana przez Heroda (widzenie Ewy i ks. Piotra)

niewinność ofiar

ich nadprzeciętne znaczenie (Herod szukał wśród nich „Króla Żydowskiego”)

ofiara niewinnych dzieci to ponowienie ofiary Chrystusa (Wasilewski ma ręce rozpięte na
kształt krzyża)

wieczna powtarzalność aktu zbawienia

- idea zbawienia narodu

• arcyziemskie grzechy Polski: „towarzystwo stolikowe” w Salonie warszawskim i „lewa strona” na balu u Senatora; grzechy te są udziałem całej Europy

• integralność zasady wolności: jest ona powszechna i niepodzielna, kto mówi o interesach jednego narodu, jest nieprzyjacielem wolności, odzyskanie wolności jest sprawą wszystkich

krzyż, na którym Polskę rozpięto ma długie, na całą Europę ramiona

naród zmartwychwstały to zbawiciel ludów (symbolika białego całunu)

- aspiracje zbawcze i postać Konrada

• odbija od realistycznie kreślonych sylwetek innych więźniów

ponury nastrój

romantyczne cechy świata wewnętrznego: żar uczucia, moc woli, pycha geniusza

intelektualny zakres praw (Wielka Improwizacja)

jest poetą

• wiemy o jego biografii bardzo niewiele: ponury, blady, natchnienie miewa o północy (północ jego godzina), ma dar wróżebny (o przyszłości, jak Cygan, powiada)

• o jego duchowości dowiadujemy się z improwizacji: char. konfesyjny, tok analityczny (autoświadomość, rozpoznaje siebie, swe dążenia i cele), autokreacja ~ „widzenie”

- rola widzeń w dramacie

• pochodzą z religijnego uniesienia lub natchnienia artysty

• część „życia duszy”, na prawach snu

1. widzenie Konrada

• przygotowane przez więzienną samotność (Prolog: pustynia biblijnych proroków)

• współprzeżywa opowiadanie Sobolewskiego o wywózce uczniów i sam intonuje pieśń zemsty (scena więzienna), wchodząc w stan zapamiętania w bólu

• Mała Improwizacja: chce wystąpić w roli wizjonera, ale - jako samozwańczy orzeł - przegrywa w starciu z krukiem; świadomość porażki pozostanie w nim

• Wielka Im.: eksponuje swe niewątpliwe atuty (bycie poetą, mistrzem, stwórcą dzieł nieśmiertelnych; bycie człowiekiem, który z Bogiem został wyłoniony przez siły kosmosu, jest Mu więc równy), równość z Bogiem (dar twórczy, władza nad zjawiskami natury - „dar oka”, którym może ingerować w ruch gwiazd), jego siły nie płyną z nauki, ale z uczucia (co go różni od Boga - zimnego kalkulatora; uczucia są jedynie bolesne), identyfikuje się z cierpieniami narodu (Milijon - trawestacja imienia szatana: Legio sum, jest symbolem ludzkości), prosi o władanie nad ludźmi i historią (jest świadom swej ograniczonej mocy), Bóg jest absolutem (sam się stworzył, sam może unicestwić, nie ingeruje w świat), nie można z Nim nawiązać dialogu (jest milczeniem);

Konrad = Prometeusz (chce stworzyć człowieka szczęśliwego)

Konrad = alchemik (szuka kamienia fil., likwidującego śmiertelność ludzką)

Konrad = człowiek nowożytny (jednostka niezwykła, urodzona do rządzenia, samowładna)

Konrad = samowładca (wolny od nakazów moralnych, chce być kochany pod groźbą zemsty)

Konrad = despota (nienawidzi caratu, ale jest nim w przewrotny sposób zafascynowany)

2. widzenie ks. Piotra

• jest przeciwieństwem Konrada, zbawia go, ponawiając odkupicielską misję Chrystusa (ja za jego winy przyjmę wszystkie kary), zapowiada jego zmartwychwstanie (On poprawi się jeszcze, on wsławi Twe imię)

• posiada wartości nieznane Konradowi, a niezbędne do walki o ideały (pokora, dialog, miłość ewangeliczna)

• wprowadza ideę odkupienia przez ofiarę

• jego wizja dotyczy dzieła odkupienia i wskazuje na rychłe pojawienie się zbawcy

- Konrad nie jest oceniony jednoznacznie

• nie chodzi o przeprowadzenie dowodu klęski dumnego poety

• zwątpienie w trafność drogi heroicznego buntu indywidualisty i prometejskiego ofiarnika

• racji Konrada (ból, cierpienie) nie poddaje się w wątpliwość

• niektóre rysy przerodzonego Konrada dostał ks. Robak (cnota pokory i droga pokuty)

- Dziady cz. III to niezależny od Byrona most przerzucony na drugi brzeg twórczości poety

1

Boże Narodzenie

symboliczne panowanie maluczkich (pastuszkowie)

drzwi do Chrystusowego królestwa pokory (ks. Piotr)

Wielkanoc

radosne „Alleluja” w momencie widzenia, po śmierci narodu-Chrystusa, symbol zmartwychwstania

Mickiewicz o caracie: formuła władcy jako Czyngis-Chana pod tchnieniem Bożym, chrystianizowanie idei, jaką despota przekazuje podwładnym

---