SZKOLNICTWO KOŚCIELNE W ŚREDNIOWIECZU.
Z końcem V w. nastąpiło całkowite rozprzężenie cesarstwa zach.- rzymskiego, co zapowiadał rozkład gospodarczy: zubożenie ogółu mieszkańców, wyludnienie prowincji, ustrój despotyczny. Ustawiczne napady barbarzyńskich plemion ze wschodu i północy pustoszyły ziemie, kurczyło się cywilizowane społeczeństwo rzymskie, co spowodowało gwałtowny, nagły wprost zanik szkół. Zagłada wychowania rzymskiego budziła początkowo żal, potem rezygnację, wreszcie obojętność i już pod koniec VI w. chmura ciemnoty zawisła nad światem. Skromną rolę jedynego piastuna oświaty pełnił tylko Kościół, gdzie główny nacisk kładziono na edukację moralną człowieka, rozwój zaś intelektualny za potrzebny o tyle tylko, aby dać zrozumienie zasad wiary. Ogół chrześcijaństwa żywił podejrzliwość wobec wszelkiej wiedzy, co groziło upadkiem oświaty kleru i w konsekwencji upadkiem wiary.
Kassiodor (490 r.) - założyciel ogromnego klasztoru w swych dobrach w Vivares - w celu podniesienia oświaty kleru opracował w jednym dziele podręcznik całej niezbędnej wiedzy opierając się na podręcznikach św. Augustyna, afrykańskiego profesora Marcjana Capelli i senatora rzymskiego Boethiusa, zatytuowany „Kształcenie w naukach Boskich i świeckich” - był to przełomowy pomysł zespolenia wiedzy świeckiej z religijną. Ustala tym samym obowiązujący dla całego średniowiecza cykl szkolny :
Trivium- gramatyka, retoryka, dialektyka
Quadrivium- arytmetyka, muzyka, geometria, astronomia
Dzięki temu mogły rozwinąć się w VIII w. w klasztorach południowej Europy szkoły klasztorne
Klasztorne szkoły, powstałe w V w. w Irlandii. Od VI w. zakładane przez benedyktynów w Anglii i w Europie. Rozkwit ich nastąpił w okresie VIII-IX w. od czasów Karola Wielkiego (mnich Alkwin). Szkoły klasztorne były prowadzone głównie przy klasztorach i przeznaczone dla zakonników i kandydatów na zakonników. Program nauczania obejmował język łaciński, z położeniem szczególnego nacisku na gramatykę, redagowanie dokumentów, śpiewy kościelne, posługiwanie się kalendarzem. Pod koniec XI w. nastąpił upadek szkół klasztornych.
Katedralne szkoły, powstawały w miejsce podupadających szkół klasztornych, rozwój był powolny i nierównomierny, zależny od nastawienia kierującego nią biskupa. Niektóre już w X w. cieszyły się rozgłosem (w Rzymie- laterańska, francuskie w Reims i Lyonie, belgijska w Leodium, niemieckie w Paderborn i Magdeburgu). Wpierw szkołą kierował, a nawet nauczał sam biskup, później jeden z kanoników- tzw. Scholastyk, który dobierał nauczycieli. Największy rozkwit- XI i XII w., w którym to zaczęły powstawać uniwersytety. Niektóre ze szkół katedralnych przybierały rozmiar akademii, gdzie nauka wkraczała w prawo a nawet w medycynę. Z powstaniem uniwersytetów - znaczenie lokalne. tak jak i mnożące się przy bogatszych kościołach kolegiata posiadające fundacje na utrzymanie kanoników.
Parafialne szkoły, szkoły zakładane przy parafiach. Przygotowywały chłopców do usług kościelnych (zwłaszcza ministrantury), uczyły czytania, pisania, rachowania, katechizmu i śpiewu chóralnego. Nakazał je zakładać już sobór 853 r. za papieża Leona, lecz rozwijały się one niezwykle opornie (najwięcej we Włoszech).
Rozwijały się od XIII w. i odegrały znaczną rolę w szerzeniu oświaty. Nazwę tę nadawano również szkołom ludowym, powstającym w myśl założeń Komisji Edukacji Narodowej (1773-1794).
Nauczanie niezwykle rygorystyczne, dotkliwe kary cielesne za najmniejsze wykroczenia bądź opieszałość w nauce, a z braku powodu- profilaktycznie. Sam sposób nauczania był rodzajem umartwiania młodzieży, zakres wiedzy niezwykle ubogi.
Scholastyka - wiek XII - wyprawy krzyżowe, walki między cesarstwem a papiestwem, zetknięcie się Europy zachodniej z bliskim Wschodem, Grecją i dalszym muzułmańskim - okres rozbudzenia się ciekawości ludzkiej i żywego ruchu umysłowego, chęć przeniknięcia wiary i uzasadnienia przy pomocy rozumu („wiara szuka poznania” - św. Anzelm - twórca kierunku rozumowania teologicznego, autor wykładanych do dziś w dogmatyce dowodów istnienia Boga).
Filozofia scholastyczna - forma syllogistycznego rozumowania (szukanie wniosku na podstawie gotowych przesłanek) w celu uzasadnienia znanych objawionych prawd, ujętych w naukę Kościoła.
Wiek XIII przynosi rozkwit scholastyki, wtedy tworzyli największe dzieła : św. Albert Wielki, św. Tomasz z Akwinu - system jego teologii, opracowany na podstawie filozofii arystotelesowskiej, jest po dziś dzień przedmiotem oficjalnego kształcenia kleru katolickiego - i Duns Scotus. Wszyscy byli wychowankami mistrzów paryskich, bowiem Francja była ogniskiem zarówno ruchu rycerskiego wśród świeckich, jak i scholastyki wśród uczonych.
Szkoły kościelne w Polsce.
Przyjęcie chrześcijaństwa zespoliło Polskę z cywilizacją Europy południowej i zachodniej, jednak spóźnieni o kilka wieków w rozwoju kulturalnym w porównaniu choćby z Niemcami, nie byliśmy w stanie od razu samodzielnie korzystać ze zdobyczy kultury zachodniej. Dopiero za Bolesława Krzywoustego widzimy uczonych księży pochodzenia miejscowego. Na Wawelu w 1110 r. spotykamy bibliotekę złożoną z dzieł potrzebnych do studiów szkolnych (gramatyka, poetyka, dialektyka, quadrivium, teologia i prawo kanoniczne.
Szczególnie pomyślny okres za Kazimierza Sprawiedliwego (1177- 1194) - powstają krajowe szkoły katedralne. Ze studiów zagranicznych przywożą Polacy rozległą wiedzę (np. Wincenty Kadłubek z Bolonii)
Wiek XIII - rozbudzenie się w Polsce uczucia religijnego i pobożności prowadzi powoli do wzrostu oświaty i powstawania szkół katedralnych, kolegiackich i w końcu parafialnych.
W roku 1248 synod wrocławski pod przewodnictwem legata Jakuba, archidiakona leodyjskiego postanawia, że księża mają uczyć pacierza po Polsku. W latach późniejszych są też nakazy zabraniające brać Niemców do zarządów szkół kościelnych.
W szkołach parafialnych uczono tylko elementarnych podstaw, szkoły klasztorne były tylko dla zakonników, natomiast jedynie szkoły katedralne mogły przekazywać nauki wyzwolone i gwarantowały właściwe wykształcenie kleru.
W wieku XIV do nauk szkolnych zgłaszają się także osoby świeckie, jednakże wiedza książkowa i szkolna była zasadniczo tylko udziałem kleru.