32. OŚWIATA SZKOLNICTWO I NAUKA ŚREDNIOWIECZA
Jedną z wielkich nowości XII wieku było powstanie szkół miejskich. Najpierw były to tylko szkoły katedralne, do zakładania których papiestwo od końca XI wieku zobowiązywało biskupów kapituły. Obok nich szybko zaczęły powstawać w miastach szkoły zakładane przez nowe zakony.
Podstawą nauczania, jednolitego w całym chrześcijaństwie zachodnim systemu szkolnego był schemat siedmiu sztuk wyzwolonych. Ale tylko największe ze szkół klasztornych i katedralnych realizowały cały program. W szybko rozwijającym się po IV soborze laterańskim szkołach parafialnych, które zakładano także przy parafiach wiejskich, uczono przede wszystkim czytania i pisania po łacinie, modlitw i pieśni kościelnych, orientacji w kalendarzu kościelnym. Kupcom i rzemieślnikom miejskim taki program nauczania już nie wystarczał.
W XII i XIII wieku powstawały w miastach szkoły prywatne, kupieckie, posyłano dzieci na naukę do notariuszy. Do nauczanie elementarnego wprowadzono naukę rachunków, umiejętności redagowania listów, coraz większą rolę odgrywały w szkole języki narodowe.
Szkoły katedralne i niektóre zakonne w dużych miastach przyciągały nauczycieli
i studentów nawet z odległych bardzo krajów. W stolicach kultury umysłowej: Paryżu, Oxfordzie, Bolonii, Padwie przekształciły się one między początkami XII a połową XIII wieku w uniwersytety. Nauczanie i uprawianie nauki stało się zawodem. Profesorowie wykładanych na uniwersytetach dyscyplin tworzyli fakultety: sztuk wyzwolonych, prawa kanonicznego i cywilnego, medycyny, teologii. Uniwersytet Paryski był centrum studiów teologicznych, w Oxfordzie na najwyższym poziomie uprawiano nauki przyrodnicze, Bolonia zasłynęła jako szkoła prawa.
Edukacja klasztorna, która kształtowała życie umysłowe wczesnego średniowiecza aż po wiek XII, służyć miała przede wszystkim rozumieniu Pisma Świętego, modlitwie
i kontemplacji. W końcu XI i XII wieku rozważania o Bogu i dogmatach wiary - teologia - stały się nauką.
ŚREDNIOWIECZNE SZKOŁY I UNIWERSYTETY
Średniowiecze to czas rozwoju szkół i uniwersytetów. System szkolny, który powstał w czasach Karola Wielkiego, nie był co prawda powszechny, ale pozwalał zdobywać wiedzę przynajmniej dzieciom lepiej urodzonych. Edukacja początkowa obejmowała czytanie i pisanie po łacinie, liczenie, katechezę i śpiew i była prowadzona w szkołach parafialnych. W większych miastach na podobieństwo rzemieślniczych cechów powstawały związki (korporacje) mistrzów i uczniów, które dały początek szkołom wyższym, które nazywano początkowo studium generale, a potem universitas. Uniwersytety posiadały pewnego rodzaju autonomię, np. wyłączne prawo nadawania stopni naukowych i nauczania w całym świecie chrześcijańskim. Dysponowały także niezależnością prawną od władz miejskich. W XII-XIII wieku powstała większość najsławniejszych uniwersytetów europejskich:
Uniwersytet Boloński
Uniwersytet Paryski
Uniwersytet Oksfordzki
Uniwersytet w Cambridge
Uniwersytet Padewski
W XIV wieku:
Uniwersytet w Rzymie (1303)
Uniwersytet we Florencji (1321)
Uniwersytet w Pizie (1343)
Uniwersytet w Pradze (Uniwersytet Karola)
Uniwersytet w Krakowie (Uniwersytet Jagielloński) (1364)
Aby móc studiować wybraną przez siebie naukę, należało najpierw studiować przez trzy lata artes liberales (sztuki wyzwolone), czyli nauki przeznaczone tylko dla ludzi wolnych (a nie niewolników). Artes liberales tworzyły nauki stanowiące trivium i quatrivium - gramatyka, retoryka, logika, arytmetyka, muzyka, astronomia, geometria.
Na uniwersytetach istniały cztery wydziały - sztuk wyzwolonych (czyli artes liberales), teologii, medycyny oraz prawa.
Wiek XIII jest okresem wielkiego rozkwitu i szczytem kultury Średniowiecznej. Okres ten nazywany jest czasem tzw. protorenesansem. W tym czasie odkryte zostają pisma Arystotelesa oraz dzieła filozofów arabskich oraz żydowskich. Uniwersytety powstają ze szkół przykatedralnych. Pierwszy uniwersytet powstał ok. 1200 roku w Bolonii - wykładano na nim tylko prawo. Jako drugi założono uniwersytet w Paryżu, gdzie wykładano tylko filozofię i teologię. Jako trzeci powstał uniwersytet oxfordzki. Od XIII wieku na uniwersytetach zaczęło się koncentrować życie kulturowe i społeczne.
W taki sposób kształtowała się idea uniwersytetu jako wspólnoty duchowej i ideowej studentów i wykładowców. Na ówczesnych uczelniach istniały dwie możliwości prowadzenia wykładu - tzw. lectio (czyli wykład), który polegał na czytaniu księgi przez wykładowcę oraz na jej komentowaniu. Uczenie się polegało na bardzo uważnym słuchaniu i zapamiętywaniu. W powszechnym użyciu była „Księga sentencji” Piotra Lombarda, która stanowiła kompendium wiedzy teologicznej i filozoficznej. Drugim sposobem nauczania były tzw. dysputy, czyli dyskusje wykładowcy i studentów na podane wcześniej tematy. Pierwszym polskim naukowcem z tytułem magistra był Wincenty Kadłubek.