Misja Kościoła a Katolicka Nauka Społeczna
Pojęcie, że Kościół powinien zacieśnić się do dziedziny religijnej - przepowiadanie, liturgia, diakonia. Szersza działność Kościoła była w kręgach katolickich traktowana jako uprawianie polityki, że Kościół narusza swoje kompetencje i autorytet. Biskupi zapytywali, czym jest polityka. Jan Paweł II w LE mówi, że polityka to roztropna troska o dobro wspólne i w tym sensie Kościół musi tę politykę uprawiać.
W politologii - polityka to działanie zmierzające do zdobycia i utrzymania władzy w państwie - w tym sensie Kościół tej polityki uprawiać nie powinien. Prymas Wyszyński doprowadził do porozumienia, które nie było respektowane przez żadną ze stron. Do polityki wszyscy jesteśmy zobowiazani, ale odpowiedzialne zagospodarowanie sceny politycznej powinni wziąć katolicy świeccy działający na własną odpowiedzialność.
Misja Kościoła - to coś więcej niż nauczanie w Kościele. To także nauczanie w i o społeczeństwie. Kościół od Jana XXIII zwraca się do wszystkich ludzi dobrej woli - PT.
Vat. II 40 - w GetS akcentuje właściwe posłannictwo, jakie Jezus Chrystus powierzył Kościołowi. Rozwiązania problemów techniczno - rozwojowych. Misje Kościoła jednak, misja ewangelizacyjna nie wyklucza, ale zakłada obecność Kościoła w świecie. Nie możemy się godzić na obraz: Kościół sprowadzony do zakrystii.
Celem misji Kościoła jest - RH - człowiek w całej prawdzie swego istnienia i bycia osobowego i zarazem wspólnotowego (społecznego), ten człowiek jest pierwszą drogą, po której winien kroczyć Kościół w wypełnianiu swego posłannictwa. Człowiek inspiruje Kościół do rozciągania swego religijnego posłannictwa po różne świeckie dziedziny, w którym ludzie rozwijają swoją działalność, poszukując ewentualnego rozwoju w oparciu na transcendencję - SRS. Człowiek swoją godnością i powołaniem przerasta wszelkie instytucje społeczne, chociaż nie żyje w izolacji. Każdy człowiek jest ważniejszy niż wszystkie urzędy. Rodzina też służy osobie, uniwersytet jest też pomocniczy, bo rozwija zainteresowanie. Pius XII - człowiek tkwi w pośrodku ludzkiego społeczeństwa, dlatego Kościół nie może być obojętny, w jakich warunkach człowiek żyje. Kościół: nie jest obojętne, czy człowiek jest poniżany w godności, czy zagrożony w realizacji powołania.
Argumenty zabierania głosu w sprawach społecznych
1. Etyczna ocena wszystkich podstawowych dziedzin życia społecznego ,warunków życia społecznego.
2. Ustosunkowanie się do istniejących błędnych doktryn, które przyczyniają się do organizowania się społeczności w sposób poniżający człowieka i naruszający jego podstawowe prawa.
Biorąc to pod uwagę Kościół potępił skrajny liberalizm. Grzegorz XVI Mirari vos - 1832, Pius XI - potępił m. in. faszyzm włoski encykliką Nam abiamo bizanio 1931 r. Napiętnował niemiecki socjalizm encykliką Mit brenende Sorge - Z gorącą troską - 1937 r i też w tym samym roku Divini Redemptoris - encykliką - potępił kolonializm. Jan Paweł II piętnuje doktrynę sekularyzmu.
Prawo zabierania głosu w kwestii społecznej. Początkowo prawo i obowiązek dokonania takiej oceny . Leon XIII (RN 13) podejmuje zagadnienie, że mamy prawo do zabierania głosu w kwestii robotniczej. Pius XI - mamy prawo i obowiązek w sprawie społecznej i gospodarczej QA. Później papieże - Jan Paweł II traktuje udział Kościoła w kwestii społecznej jako istotną część misji ewangelizacyjnej SRS 41. Jan Paweł II - nauczanie i upowszechnienie nauki społecznej wchodzą w zakres.
Jan Paweł II dodaje, iż KNS stanowi część orędzia chrześcijańskiego, to ukazuje jego bezpośrednie konsekwencje dla życia społecznego i czyni pracę i walkę o sprawiedliwość CA 5. Kościół wypełniając swą misję społeczną w świecie czyni to w ramach funkcji profetyczno - krytycznej. Sama krytyka nie jest celem Kościoła. Funkcja ta polega:
1. na etycznej ocenie sytuacji niesprawiedliwości, nędzy, ucisku;
2. na wskazaniach dotyczących budowania ładu społecznego, który służy każdemu człowiekowi i całemu człowiekowi (antropologia - cała prawda). Pochodzi od Pawła VI - PP.
Znaczenie tej funkcji profetyczno - krytycznej będzie wzrastać, bo współczesne problemy mają charakter moralny.
Nazwa przedmiotu - uwarunkowana geograficznie :
- w strefie jęz. romańskiego - nauczanie społeczne Kościoła;
- w strefie jęz.niemieckiego - katolicka nauka społeczna, naukę rozumie się jako nauczanie, katolickie zasady społeczne:
- w strefie jęz. polskiego - katolickie nauczanie społeczne w nawiązaniu do QA.
Dyscyplina Socjalis. Katolica użyte pod nr 20 (UA) -Pius XI mówi, że powstała nauka społeczna. W literaturze przedmiotu dość powszechnie się przyjęła. Chrześcijańska socjologia w poprzednim wieku (na KUL do lat 70 - tych) to nazwa używana. Wykład KNS obejmuje rozwój historyczny kierunki filozoficzno - społeczne, etyczne podstawy życia społecznego, gospodarczego, politycznego. Wszystkie te zagadnienia mieszczą się w zakresie Katolickiej Nauki Społecznej.
KNS - jest tak stara jak chrześcijaństwo. Jej pragnieniem jest odnowa człowieka i społeczności. W sensie wyodrębnienia jest dyscypliną młodą - bo nauka katolicka jest zwarta, nierozerwalna, jeden jest twórca Jezus Chrystus, a NUK ją głosi. W obrębie jednej nauki można wyodrębnić szereg innych dyscyplin. Stwierdzenie - kwestionowanie istnienie KNS - wtedy wskazuje się na Jana Pawła II, który wyrażenie: nauka społeczna i nauczanie społeczne zamiennie używa. Niestety nie zawsze dostrzega się, że Jan Paweł II występuje w dwóch rolach: naukowca i duszpasterza - naucza. Te role społeczne - kaźdy z nas wiele ich piastuje. Istnieje możliwość odrębnej dyscypliny naukowej - KNS możliwość systematyzacji tej dyscypliny o charakterze teoretyczno - praktycznym.
Ta dyscyplina opiera się na zasadach - rozwija , dopełnia wraz z rozwojem rzeczywistości. Ważne jest rozróżnienie między KNS a nauczaniem społecznym, dopatruje się Strzeszewski w dwóch płaszczyznach:
- podmiotowej
- metodologicznej
Podmiotem - uprawiającym nauki są osoby prywatne, zaś przedmiotem - nauczanie Kościoła;
Metodologicznie - nauka stanowi usystematyzowany zbiór twierdzeń zasad, nauczanie - ma charakter duszpasterski.
Czy KNS jest nauką w sensie ścisłym? W KNS naukę pojmuje się szeroko jako zespół możliwie najlepiej uzasadnionych twierdzeń. Trzeba pamiętać, że w KNS używa się tzw. lematy, czyli zdania , twierdzenia przyjęte przez KNS, a uzasadnione na gruncie innej nauki np. pedagagiki, socjologii, ekonomiki (to się przyjmuje, nie docieka się). KNS - tworzy się, powstaje (prym - Niemcy przed laty, dzisiaj Włosi - tam szeroka refleksja jest rozwijana).
Definicja
Katolicka Nauka Społeczna - definicja rzeczowa nastręcza trudności - w podręczniku brak definicji, związane to ze sposobem - punktem wyjścia.
My określenie przyjmujemy wypracowane za prof. Strzeszewskim i Piwowarskim To nauczanie społeczne Kościoła i oparte na nim refleksje naukowe specjalistów oraz działaczy społecznych. Ta definicja wskazuje na dwa nurty: NUK i oparte na nich refleksje. Te nurty się przenikają. Encykliki: RN, QA były przygotowywane przez zespoły naukowców, ci próbowali zinterpretować - współpraca między nurtem naukowym - oficjalnym i oddolnym - komentarze. Inni naukowcy inaczej będą komentowali .
KNS jest nauką teoretyczno - praktyczną oraz interdyscyplinarną. Norma praktyczna - by poznać rzeczywistość dla ukierunkowania działalności , ustala się zasady i ustala możliwość wskazania działań interdyscyplinarnych, tzn. że każdy problem rozpatrywany jest z róźnych punktów widzenia w oparciu o następujące paradygmaty: jak powinno być w świetle rozumu, Objawienia i nauczania Kościoła. Punkt wyjścia - koncepcja człowieka. Jak jest w rzeczywistości ukazywanej przez różne świeckie nauki - wartości społeczne, koncepcja osoby.
Co należy czynić by tę rzeczywistość ocenić i zreformować w duchu nauczania społecznego Kościoła, nauka o zasadach refleksji.
KNS zawiera więc w sobie elementy treściowe:
1. treści objawione - dotyczą koncepcji człowieka, jego powołania (doczesne i wieczne), jego relacje do Boga, innych ludzi i wspólnot, do których należy (antropologia).
2. treści filozoficzne - dotyczą one koncepcji filozoficznej człowieka, jego podstawowych relacji do Boga; człowiek, ale z punktu widzenia rozumu (antropologia filozoficzna), kwestie - rzesza ludzka; szczegółowe - prawo naturalne, problem osoby ludzkiej,
3. treści empiryczne - wyniki badań nauk humanistycznych, socjologicznych, ekonomicznych, pedagogicznych, psychologicznych,
4. treści historyczne - pozwalające zrozumieć procesy społeczne, gospodarcze danej epoki, by je właściwie ocenić (korzysta z badań historyków).
Katolicka Nauka Społeczna według Jana Pawła II
Papież w SRS (Solicitudo rei socialis 41) podkreśla, że KNS nie jest trzecią drogą między kapitalizmem a marksizmem. KNS powinna być obecna w każdym ustroju społeczno - gospodarczo - politycznym po to, by go ocenić z punktu godności, osoby i praw człowieka.
Kościół nie jest powołany do tworzenia programów politycznych czy gospodarczych (czasami za czymś się opowiada bardziej - np. wobec komunizmu, demokracji, ale nigdy ich nie tworzy, bo byłoby to sprzeczne z powołaniem Kościoła.
KNS nie jest też łagodniejszą alternatywą w rozwiązywaniu kwestii społecznej, podkreślając to Jan Paweł II odnosił się do upowszechnionej w krajach trzeciego Swiata teologii wyzwolenia. Jan Paweł II pojechał - był gotowy do rozwiązania.
Teologia wyzwolenia - twórcy: księża, wykształceni w Europie (lata 60-70), widzieli Kościół jako demokratyczny, przeszczepiono poglądy na grunt w Europie łacińskiej. Twórcy teologii wyzwolenia odrzucają KNS a opierają się na marksizmie - „Czy z karabinem, aby sprawiedliwość społeczną wprowadzić„ - orędzie, ale wprowadzona siłą: tu i teraz. Kościół nie może zgodzić się na zabijanie w imię sprawiedliwości, Kościół za ewolucyjnym rozwiązaniem.
KNS nie jest ideologią w sensie zespołu poglądów filozoficzno - społecznych, czy społeczno - gospodarczych w oparciu o które zmierza się do konkretnych rozwiązań ustrojowych. Tak pojęta ideologia wyraża interes klasowy: np. makrksistowska lub liberalna.
Jan Paweł II podkreśla, że KNS jest „kategorią niezależną„ - tzn. (SRS 47) jest dokładnym sformułowaniem wyników pogłębionej refleksji nad złożoną rzeczywistością ludzkiej egzystencji w społeczeństwie i w kontekście międzynarodowym przeprowadzonej w świetle wiary i tradycji kościelnej; SRS 41.
Mając na uwadze światło objawienia Jan Paweł II staje na stanowisku, że nauka ta jest częścią teologii, a zwłaszcza teologii moralnej (teologii moralnej - szczególowej). W ten sposób w centrum KNS znajduje się ewangelia o człowieku o jego powołaniu doczesnym i wiecznym. W świetle tych określeń J.P.II uznaje siłę KNS jako naukę krytyczną -> której celem jest badanie, wyjaśnianie, analiza przedsięwzięć gospodarczych, w szerokiej perspektywie doktryn i skali ogólnoludzkich. KNS obejmuje:
- nauczanie społeczne Kościoła, papieży, synodów, soborów, biskupów;
- teoretyczną refleksję specjalistów i działaczy katolickich, którzy to nauczanie rozwijają i stosują w węższych środowiskach społecznych.
Podsumowanie:
J.P.II zwraca uwagę na cechy i orientacje KNS.
1. Jest to nauka praktyczna, która zmierza do pokierowania postępowaniem społecznym, walor pedagogiczny i wychowawczy;
2. Jest ono aspektem prorockiej funkcji Kościoła (ukazanie zła i niesprawiedliwości);
3. KNS - otworzyć się na perspektywę globalną - i na formę w skali globalnej;
4. Zaleca KNS opcję preferencyjną na rzecz ubogich - w tradycji Kościoła było stawanie po stronie słabych.
1. Prawo: obowiązek do zabrania głosu
RM 13 zabranie głosu w sprawie pracy rolniczej
Pa41
Jan Paweł II traktuje podział Kościoła w sprawie społeczeństwa jako istotną część misji ewangelizacyjnej (w rozumieniu prosi społeczeństwo). KNS stanowi część orędzia chrześcijańskiego (CA 15). Kościół wypełnia swoją misję w świecie, czyni to w ramach funkcki profetyczno - krytycznej , zaś samokrytyki nie ma w Kościele. Funkcja ta polega na etycznej ocenie niesprawiedliwości , nędzy i ucisku ,z drugiej na wskazania budowania ładu społecznego służącego całemu i każdemu człowiekowi.(PP 14 - Paweł VI). Wydaje się, że funkcja ta będzie wzrastać, gdyż ma przede wszystkim charakter moralny.
2. Nazwa
Jest uwarunkowana geograficznie
- j. romańskie - nauczanie społeczne K.
- j. niemieckie - o katolickiej nauce społecznej (rozumiane jako nauczanie)
- j. anglosaskie - katolickie zasady społeczne
- w Polsce - KNS (Qa)
Zostało użyte przez Piusa XI w Qa 21 .Stwierdził , że pod wpływem RM powstała nowa dyscyplina. Wykład KNS : rozwój historyczny kierunku filozoficzno - społecznego. Etyczne zasady życia gospodarczego społeczeństwa mieszczą się w KNS. Jej dążeniem była odmiana i ulepszenie życia człowieka w wyodrębnieniu; jest to dyscyplina młoda.
Można spotkać się z zaprzeczeniem, iż istnieje taka odrębna dyscyplina powołująca się na Jana Pawła II, nie rozróżnia nauczania a nauki. Jan Paweł II występuje w dwóch rolach: naukowca i duszpasterza. Istnieje możliwość systematyzacji. Ta dyscyplina opiera się na niezmiennych zasadach; to także rozwija i zmienia . Rozróżnienie „KNS” a „nauczanie społeczne” w dwóch płaszczyznach - podmiotowej oraz metodologicznej. Podmiotem są osoby prywatne, zaś podmiotem nauczanie ludzi . Metodologiczna nauka stanowi usystematyzowany zbiór zasad, uwag, itd., a nauczanie ma charakter duszpasterski.
Czy jest nauką w sensie ścisłym? W KNS naukę pojmuje się szeroko, analogicznie pojęcie .W KNS przyjmuje się tzw/ tematy czyli zadania, twierdzenia przyjęte, a uzasadnione na gruncie innej dyscypliny naukowej (socjologia pedagogiczna).
Def. KNS:
KNS to nauczanie społeczne Koscioła i oparte na nim refleksja naukowa specjalistów oraz działaczy społecznych.
Wskazuje na 2 pary które, się uzupełniają. Jest to nauka teoretyczno - praktyczną i interdyscyplinarną. (Poznanie dla pokierowania działaniem). Interdyscyplina - każdy problem rozpatrywany jest z różnych punktów widzenia.
1. Jak powinna być w świetle rozumu - koncepcja osoby ludzkiej,
2. Jak jest w rzeczywistości ukazywane przez różne świeckie nauki - koncepcja oraz wartości,
3. Co należy czynić, by tą rzeczywistości ocenić i zreformować w duchu NSK na zasadach etyczno - społecznych.
KNS zawiera więc:
- treści objawione dotyczące koncepcji człowieka, powołania jego relacji do Boga, ludzi, wspólnot, do których wchodzi;
- treści filozoficzne dotyczące koncepcji człowieka, podstawowych relacji człowieka do Boga, świata, ludzi z punktu widzenia (znajomość natury ludzkiej, prawa naturalnego, postawy osoby ludzkiej);
- treści empiryczne wynikające z nauk humanistycznych (socjologia, psychologia, ekonomia, itd).
- treści historyczne pozwalające zrozumieć procesy społeczne danej epoki, by je właściwie ocenić.
KNS według Jana Pawła II:
Papież w SRS 41 podkreśla, że KNS nie jest trzecią drogą pomiędzy kapitalizmem a marksizmem i socjalizmem. Powinna być obecna w każdym ustroju społeczno-politycznym, aby go ocenić z punktu godności człowieka i jego praw. Kościół nie jest powołany do politycznego występowania. KNS nie jest też łagodniejszą alternatywą w rozwiązywaniu kwestii społecznych. Podkreślenie to odnosi się do teologii wyzwolenia z krajów trzeciego świata.
Teologia wyzwolenia -> przeszczepiono poglądy teologiczne na grunt Ameryki Łacińskiej. Nauczanie Kościoła opowiada się za ewolucyjnym rozwiązaniem sprawiedliwości.
KNS nie jest ideologią -> zespół poglądów filozoficzno - społecznych z oparcia których zmierza się do nauki rozwiązań wstępnych. Tak pojęta ideologia wyraża interes klasowy -> ideologia klasowa, ideologia liberalna.
Jan Paweł II podkreśla, że KNS jest kategorią niezależną tzn. jest dosłownym sformułowaniem wyników pogłębionej releksji nad złożoną ...... .
Mając na uwadze Światło Objawienia Jan Paweł II staje na stanowisku, że nauka ta jest częścią teologii, a zwłaszcza teologii moralnej, w ten sposób w centrum KNS staje Ewangelia o człowieku, o jego powołaniu doczesnym i transcendentnym. W świetle tych określeń -> nauka krytyczna, której celem jest badanie, wyjaśnianie krytycznej analizie przedsięwzięć.
Ogólnie rzecz biorąc obejmuje nauczanie społeczne Kościoła jak również teoretyczna refleksja specjalistów katolickich, którzy stosują ją w środowiskach.
Jan Paweł II zwraca uwagę na kilka cech i orientacji:
- nauka praktyczna, która zmierza do pokierowania życiem człowieka;
- jest aspektem prorockim funkcji Kościoła (ukazuje zło i niesprawiedliwość);
- powinna otworzyć się na perspektywę globalną;
- zaleca KNS opcje preferencyjną na rzecz ubogich.
Metoda
KNS - indukcja wykorzystuje metody teologii.
Trzeba odróżnić schemat działania w duchu katolickiej nauki społecznej od schematu (paradygm.) uprawniona tej nauki. Schemat działania w duchu KNS obejmuje 3 fazy (etapy):
MM 226, (Jan XXIII): 1) widzieć; 2) ocenić; 3) działać;
Na ten schemat powołuje się Paweł VI w liście z 1971 ( Nr 4 )
Widzieć, dostrzegać , badać aktualne problemy ( i im zapobiegać ) przyczyny
Ocenić integralnie tę rzeczywistość w świetle źródeł nauki społecznej Kościoła. Stanowi właściwą domenę NUK.
Działanie - nastawione na realizację dokonanych wyborów.
Paradygmat wywierania
Punktem wyjścia jest zawsze integracja koncepcji człowieka.
W KNS dawno podkreślano iż istnieje zależność pomiędzy koncepcją człowieka (antropol.)
a życia społecznego. O. von Breusmino - koncepcja człowieka inspiruje życie społeczeństwa.
Na drugim etapie kładzie się nacisk na normę, czyli jak powinno być urządzone życie społeczne (Pismo św. Tradycja, teologia moralna, prawo kanoniczne i KNS), czyli wyrażenia zasad będących u podstaw. Na trzecim etapie są nauki świeckie , które proponują zrozumienie , wskazanie, wyjaśnienie rzeczywistości ziemskiej. Na czwartym etapie formułuje się aktualne dyrektywy, praktyczne wskazania, a więc wytyczne reformy: jak jest i jak winno być. Co zmienić, by środowisko człowieka przekształcić w środowisko godne całego człowieka i każdego człowieka.
KNS jako nauka posiadająca interdyscyplinarny charakter posługuje się wieloma metodami opisu, analizy w zależności od badań, etapu badań.
W praktyce KNS koncentruje się na pierwszym etapie koncepcji człowieka i normach zasobów społecznych, rzadziej na kryteriach ocen dotyczących społeczności tu i teraz. Jest to zrozumiałe ze względu na globalizację, na różne problemy wśród innych narodów.
KNS traktuje społeczne nauczanie Kościoła jako kryterium negatywne dla dokonania analiz i ocen w rzeczywistości społeczeństwa, czyli takie, poza które wykroczyć nie można. KNS w większym stopniu koncentruje się na krytyce ocen, w odróżnieniu do NSK, które należy do depozytu wiary i podlega dlatego Magisterium Kościoła. Katolicka refleksja społeczna uprawiana przez duchownych i świeckich cieszy się swobodą działania.
Źródła :
Najogólniej przujmuje się za 3 źródła:
1. prawa naturalne
2. prawo objawione
3. nauki pozytywne
1. Ta część lex eterna, która jest ugruntowana w rozumnej naturze ludzkiej. Prawo to obejmuje różne stopnie ogólności. Prawo naturalne wg. św. Tomasza z Akwinu:
- norma podstawowa (dobro należy czynić, zła unikać),
- zasady pierwsze dotyczące jednostki ludzkiej , rodzaju ludzkiego i życia społecznego (np. obowiązek czci Boga, obowiązek wychowania dzieci , obowiązek czci rodziców, nie zabi- jaj, oraz wszystkie zasady społeczne),
- normy bezpośrednie dedukowane bezpośrednio z zasad pierwszych bez przenikania rzeczywistości (np. prawo do używania dóbr materialnych),
- normy pośrednie dedukowane z zasad pierwszych, ale przy uwzględnieniu warunków miejsca i czasu (np. prawo posiadania).
Źródłem poznania prawa naturalnego jest rozum ludzki. Prawo to jest zakodowane przez Stwórcę w naturze ludzkiej . Stanowi obiektywną postawę dla moralności indywidualnej mimo koncepcji odrodzenia . W Europie i świecie było nie przydatne, współcześnie budzi kontrowresję i wiąże się ona z pluralizmem śwoatopoglądowym, ponieważ nie wyjaśni się tego prawa bez religii.
Pozostaje niezbitym faktem, że natura ludzka stworzona przez Boga jest nosicielem obiektywnego porządku moralnego, trudno byłoby uzasadnić takie wartości, jak wolność, prawda, sprawiedliwość oraz zasady etyczno - społeczne (dobra wspólnego, solidarności) bez odwołania się do prawa naturalnego. Podobnie jest z prawem człowieka. Deklaracje prawa człowieka odnoszą się do człowieka i mają podstawę prawa naturalnego.
2. To prawo, które zawarte jest w Piśmie św. i Tradycji . Jest to uzmysłowienie prawa naturalnego. KNS stoi na stanowisku, iż zasady prawa naturalnego i prawdy objawione w żadnej mierze nie są przepisane, lecz mają - jak dwa równoprawne strumienie - dobre źródło w Bogu. Bóg stworzył człowieka oraz ukierunkował go na porządek doczesny i porządek zbawienia poprzez światło rozumu i wiary.
Trzeba podkreślić, że pierwsze encykliki akcentują prawo naturalne, zaś od Jana XXII, a szczególnie Jana Pawła II - prawo objawione.
3. Nauki pozytywne.
KNS czerpie z tych nauk dyscyplin. Dają one pozorną rzeczywistość lecz należy być ostrożnym, gdyż można głosić herezję. Mogą nie pozwalać na widzenie szersze. KNS traktuje twierdzenia tych nauk jako tematy, przyjmuje, lecz nie traktuje jako własne.
Źródła według C. Strzeszewskiego
1. źródła materialne
2. źródła formalne
1. Pismo św., Tradycja, rozum ludzki . Czasami mówi się, że są to źródła dalsze, podstawowe. Dlatego muszą być używane przez formalne źródła.
2. Oficjalna nauka Kościoła: wyniki dociekań,
a) orzeczenia soborów powszechnych i synodów ( SVII dok w GS syntezy KNS),
b) encykliki oraz inne wypowiedzi oraz orzeczenia Kongregacji Papieskich. Encykliki są to listy papieskie skierowane do Kościoła, a teraz do wszystkich wiernych.
Leon XIII RM 15.05.1891, Pius XI QA 15.05.1931, Jan XXIII MM 15.05.1961 PT 11.
11.04.1963, Paweł VI PP 26.03.1967, Jan Paweł II RH 04.03.1979, LE 14.09.1981, SRS
1987, CA 01.05.1991.
ENCYKLIKI jakiekolwiek obowiązujące, mają poziom obowiązywalności. Większość nauki zawartej w encyklikach należy do doktryny katolickiej. Pius XII w 1945 r. doktrynę społeczną Kościoła określił jako obowiązującą i stwierdził,że nikt nie może się od niej odsunąć bez poważnego niebezpieczeństwa dla wiary i porządku moralnego (np. teologia wyzwolenia).
Źródła formalne w/g Strzeszewskiego
- Kodeks Prawa Kanonicznego
- Katechizm Kościoła Katolickiego
- Listy Pasterskie Biskupów i ich wypowiedzi
- Wyniki dociekań naukowych uczonych katolickich.
Celem tego nauczania jest przygotowanie,wyjaśnienie i wskazanie zastosowanie w życiu praktycznym oficjalnej nauki Kościoła.Do poważnych encyklik są komentarze.
Papieże korzystają z badań całych zespołów.
Zasady komentowania encyklik społecznych
Wskazania encyklik są b. ostrożne a przez to b. ogólne,gdyż encykliki skierowane są do całego świata (konkretna rzeczywistość).
1. Ustalić w tekscie niewątpliwą myśl Papieża.
2. Próbować wyjaśnić tekst w drodze analizy porównawczej z innymi wypowiedziami
papieża lub innych.
3.Wyjaśnić tekst z punktu widzenia filozofii i teologii Katolickiej
4. Wyjaśnić tekst z punktu widzenia aktyalnychstosunków społeczno - gospodarcze.
5. Wykazać szczególne okoliczności uzasadniające ogłoszenie encykliki.
6. Objaśnić zwroty użyte w encyklice.
7. Analiza poszczególnych tekstów musi być nieustannie kontrolowana (zestawienie)
z całokształtem encykliki.
8. Komentarz powinien wskazać szczegółowe i praktyczne wnioski encykliki.
Jak czytać encykliki
1. Trzeba zwracać uwagę na to, co jeat nakazem, zakazem, zaleceniem, zachętą.
2. Odkryć sposób argumentacji.
3. Różna jest moc nakazu i zalecenie.
Ewolucja kwestii społecznej
Główne linie rozwojowe
1. Od kwestii klasowej do kwestii ogólnoświatowej, np. RN, QA dotyczy odnowienia ustroju społ. i dostosowania do ustroju społecznego, MM - zasady współczesne, PP, LE - globalny wymiar, SRS - problemy nauki.
2. Od modeli do zasad społecznych. Pierwsze encykliki ukierunkowano na modele, ustrój, porządek QA - ustrój korporacyjny (wokół takiego modelu od MM - akcentowane są zasady etyczno - społeczne, czyli naturalne, które muszą być uwzględnione w reformie (zasady dobra społecznego, miłości,sprawiedliwości itd.).
3. Od nauczania do wychowania i działania społecznego. RN, MM 222, 225 - znajduje się już postulat, aby KNS była upowszechniana na wszystkich szczeblach nauczania katolickiego, aby upowszechnić to nauczanie w środkach przekazu, zaś 227- Jan XXIII- o wychowaniu mówi, by działać w duchu, jak Kościół naucza.
4.Od katolików do ludzi dobrej woli (adresaci).
RN- czcią bowiem przyrzeczenia, QA- rozszerzenie i także do wiernych katolików świata. MM - oraz do całego duchowieństwa i wiernych, PT - do wyższej hierarchii i wiernych chrześcijańskich całego świata oraz do wszystkich ludzi dobrej woli, Paweł VI PP na wszystkich ludzi dobrej woli. Jan Paweł II- LE, Dei. A.- tak samo szeroko nakreślony adresat. Misje Kościoła do całego świata.
Cechy Charakterystyczne Nauczania Społecznego Kościoła
1. Niezmienność.
2. Rozwojowość - to nie antytezy, sprzeczność jest pozorna.
W etyce społecznej należy wyróżnić normy ogólne od norm szczegółowych:
- normy ogólne - są niezmienne, są wieczne.
- normy szczegółowe zaś są syntezą norm ogólnych i historycznych warunków, życia społecznego i gospodarczego- są zmiany, muszą się zmieniać, ponieważ moralność Katolicka jest rzeczywistością żywą.
Norma Katolicka - normuje i osądza zjawiska.
Norma Katolicka nie odrywa się od życia i nie gubi się w abstrakcyjności.
Niezmienność wypływa z niezmienności zasad moralnych, opartych na niezmiennym prawie Bożym, tj. podstawie.
Cecha niezmienności przejawia się także w tym, że Pius w QA - potwierdza w całości wskazanie poprzedników z Leonem XIII na czele, podobnie i Pius nawiązuje do płaszczyzn nauki Papieży. JanXXIII nawiązuje w MM do RN i QA - jest to ciągłość. Podobnie czynią Paweł VI i Jan Paweł II. Drugie rozumienie niezmienności - w sensie ciągłości.
Rozwojowość
O rozwojowości można mówić w dwóch znaczeniach:
1. Dlatego, że przez głębsze poznanie zasad moralnych i wzajemne porównywanie przepisów prawa moralnego można wyprowadzić wnioski,które dotychczas nie zostały dostrzeżone a ich zastosowanie w życiu społecznum .......... Istnieje podobieństwo do rozwoju dogmatów. Kościół ogłasza dogmaty - są one uroczystym stwierdzeniem prawd, które zawsze były i należą do depozytu wiary. W nowym kontekstcie historycznym zostały dostrzeżone i uroczyście wymienione. Podobnie Katolicka Etyka Społeczna może dochodzić do nowych sformuowań, które nie zmieniają dotychczasowych zasad moralnych, ale je pogłębiają i wyjaśniają.
2. Polega na zmienności zastosowań niezmiennych norm moralnych do zmiennych stosunków społecznych. Zmieniają się potrzeby, również sposób głoszenia KNS musi się zmieniać do potrzeb społecznych, przykładem zmiany jest ewolucja KNS od charakteru doktrynalnego do duszpasterskiego. Konstytucja o Kościele w świecie współczesnym ma dodatek duszpasterski.
Nauczanie Społeczne Kościoła a Znaki Czasu
Artykuł w periodyku - historia tej kategorii teologicznej, jaką są znaki czasu w czasie Soboru Watykańskiego II tym pojęciem już operowano. Dogmatyczne pojęcie o Kościele w kategoriach abstrakcyjnych lub mówić o Kościele tu i teraz, otwarcie Kościoła na świat. Kościół jest partnerem, by służyć człowiekowi. Jan XXIII swoje encykliki społeczne kieruje do wszystkich ludzi.
Kategoria znaków czasu zrobiła karierę (GetS 4), w innych dokumentach też się mówi.
Jan XXIII w PT - referuje, jakie wyzwania stoją przed Kościołem dzisiaj, kwestie podniesienia pozycji kobiety w społeczeństwie i inne pozycje do świata. Jan XXIII już wprowadzał treść tej kategorii - znaków czasu do dokumentów.
Wilhelm Ketteler - próbował zrozumieć to, co się dzieje w społeczeństwie, próbował wyjść na przeciw winniśmy czas w którym żyjemy poznać i to poznanie winno nas poruszyć i nakłonić, aby działać w chrześcijańskim duchu.
Kard Vaul Haber (Monachium) jako program pracy biskupiej hasło „Vox temporis - vox Dei” (głos czasu - głos Boga). Wydawnictwa zajmowały się tą kategorią znaków czasu -rozwijali ją. W Polsce Sobór i Jan Paweł II wdraża w życie.W GetS - było kilka opcji; zwyciężyła ta opcja, bo nowa. Zakorzenienie Kościoła w świat, co mówi Bóg, w to, czego doświadcza świat.
Optymizm młodzieży u Jana Pawła II to pewność nadziei, to wiosna Kościoła. Prawda o wcieleniu Kościoła - Jezus Chrystus obecny w wydarzeniach ludzkiego życia. W opracowaniu Konstytucji GS zwyciężyło to pojęcie historyczne. Ta metoda indukcyjna (od szczegółu do ogółu) zbliżona jest do nauk KNS - widzieć, oceniać, działać. Jan XXIII w MM - chodzi o właściwe rozeznanie aktualnej sytuacji społecznej. W teologii znaków czasu chodzi o coś więcej niż o zwykłe rozeznanie. W nowej metodzie dialogu ze światem przyjętej przez Sobór chodzi o to, że problemy, jakimi żyje świat, mają wpływ na formowanie nauki Kościoła nie w sensie, by Kościół miał się dostosować do oczekiwań świata, lecz by powierzony przez Kościół depozyt wiary mógł uczestniczyć w rozwijaniu problemów wiary.
W kategorii znaków czasu - nie chodzi o badania zewnętrznych warunków życia ludzi w konkretnych uwarunkowaniach świata, ale o odczytanie tych uwarunkowań jako znaków, przez które objawia się głos przemawiającego do człowieka Boga, będący wyzwaniem do teologicznej refleksji i odpowiedzialności chrześcijańskiej; patrzymy okiem wiary i pytamy, co przez te uwarunkowania chce nam Bóg powiedzieć - do czego ma nas wezwać (Matka Teresa - wezwanie na rzecz pracy nad ubogimi) - czyli to widzenie co Bóg do mnie mówi.W liturgii eucharystii - też wezwanie w kategirii znaku czasu (V modlitwa Eucharystyczna).
Wyrażenie znaki czasu - sigma tempora, pojawiło się dopiero w czasie Soboru Watykańskiego II. Gaudium et spes 4. Kościół zawsze ma obowiązek badać znaki czasu i wyjaśniać je w świetle ewangelii, by mógł w sposób dostosowany odpowiedzieć ludziom na ich pytania - sensu doczesnego i wiecznego oraz ich stosunku do siebie. Jak wynika z tej wypowiedzi - ojcom soboru chodziło o sytuację człowieka w świecie i realizację jego życiowego powołania. Ostatecznym celem człowieka jest zbawienie, lecz cel ten osiąga człowiek w warunkach życia doczesnego, dlategonie jest obojętne, czy warunki te utrudniają czy ułatwiają człowiekowi realizację jego powołania.
Nie ulega wątpliwości, że znaki czasów zwiazane są z kwestią społeczną. Chociaż wyraźnie mówi się o znakach czasów dopiero od Vat. II, to jednak Kościół miał zawsze obowiązek dostrzegania tych znaków, miał obowiązek oceniania rzeczywistosci społecznej w świetle ewangelii oraz znajdować w nich impulsy do ukształtowania sprawiedliwego porządku we wszechświecie.
Przez znaki czasów rozumie się, zjawiska społeczne, występujące w płaszczyźnie lokalnej, regionalnej czy ogólnoświatowej, które Kościół ocenia w świetle ewangelii oraz podaje dyrektywy (zachęty) dla działania katolików i ludzi dobrej woli.
Znaki czasu zwykle utożsamia się z problemami sprawiedliwości społecznej, ta zaś jest trudna do zdefiniowania. Jest ona związana nie tylko ze zmieniającymi się warunkami miejsca i czasu, ale także z różnymi opcjami i dążeniami ludzi, którzy artykuują nurtujące ich problemy oraz z systemami społecznymi, które utrudniają lub ułatwiają myślenie i działanie w tym zakresie.
Sprawiedliwość społeczna nie definiuje się statycznie, lecz dynamicznie, czyli to, co jest tu i teraz. W innym miejscu będzie to sprawiedliwość społeczna inna. Zgodnie z ewangelią Kościół opowiada się za ewolucją, nie za rewolucją. Bezpośrednio Kościół opowiada się za przemianą ludzi, a dopiero potem struktur społecznych, w których żyją. Kościół opowiada się za miłością społeczną, ale i za sprawiedliwością. Zasada sprawiedliwości - Leon XIII - miłosierdzie jako rozwiązanie problemów społecznych wystarcza (w okresie średniowiecza tak, ale w XX w. to było za mało).
Nauczanie Kościoła w sprawach społecznych koncentrowało się na wyzwoleniu i uwłaszczeniu proletariatu, powstałego na warunkach dzikiego liberalizmu. Proletariat nie był zorganizowany, nie miał związków, a spotkania w grupach było zakazane - dla pracodawcy to niewygodne, stąd zakazywano.
Proletariat - łac. proles - to, co miał na własność - to jego dzieci.
Leon XIII 15 V 1891r. - w sprawie obrony rodziny - obrona w sprawie własności prywatnej przeciwko ideom marksistowskim. Jednocześnie papież domagał się reformy panującego ustroju kapitalistycznego, opartego na zasadach wolnej konkurencji, nieograniczonego zysku. Na reformy winny wpłynąć: Kościół, państwo i sami robotnicy. Każda z tych grup w ramach konsekwencji, Kościół - bo wychowuje do ideału i działa na rzecz pomocy tym, którzy jej potrzebują (Caritas), państwo - musi zapewnić cały system prawny, w ramach którego będzie ograniczony wyzysk (państwo ma pomagać obywatelom - a sami robotnicy muszą się zorganizować, by bronić).
W miarę upływu czasu kumulacja kapitału doprowadziła do panowania kapitalistów nad społeczeństwem. Dostrzegając to Pius XI ogłosił encyklikę 1931r. QA, w której w oparciu zasady pomocniczości domagał zwyciężenia podziałów do zbudowania porządku. Korporacjonizm i porządek stanowiony zawodowy. Ten porządek to był pewien model, niestety nie zostało to dobrze przyjęte. W społeczeństwie powinien istnieć pluralizm społeczności -wiele i różnorodne (tak jak talenty i potrzeby).
Komentatorzy encykliki QA położyli nacisk na porządek stanowo - zawodowy. Nie odbierać tego, co wspólnota jest w stanie sama zrobić: zasada pomocniczości.
(summa społeczna - III tomy nauczania społecznego).
Pius XII wprawdzie nie napisał encykliki społecznej, ale wyraził wiele myśli, które potem w późniejszych encyklikach społecznych znalazły wyraz m.in. pojęcie personalistyczne i wspólnotowe, szczególnie w nauce o państwie, oraz zapoczątkował przejście kwestii od wewnątrzkrajowej do ogólnoświatowej. Wyrazem tego perspektywicznego myślenia były encykliki - MM, Pius XII dał podstawę (opracował w szczegółach), w których problemy krajowe, także też światowe, np: dysproporcje rozwoju, prawa człowieka, potrzeba pewnej władzy światowej dla dobra całej ludzkości.
Jan XXIII akcent położył na prawa człowieka - człowiek jest podmiotem pierwotnym społeczności, w której żyje naród jest to byt selekcyjny, a człowiek jest osobą ludzką - tworzy podmioty, ale podmioty wtórne. Rodzina jest zakorzeniona w narodzie - potrzebne są instytucje, które wytworzyło państwo.
Syntezy nauczania społecznego Kościoła Gaudium et spes położono nacisk na kulturę i cywilizację. Paweł VI - skoncentrował się na integracji rozwoju - PP Jan Paweł II, doceniając kwestię społeczną w ramach kraju ustosunkował się się do problemów społecznych w świecie (perspektywa globalna). W LE opowiedział się za pierwszeństwem pracy nad kapitałem - inaczej, że praca jest ważniejsza od kapitału. W encykjice SRS 1987- konieczność solidarnego rozwoju ludzkości „solidarność jest nowym imieniem pokoju”. Tj. czas solidarności w Polsce. W enncyklice 1991 CA Jan Paweł II dokonał syntezy nauczania społecznego Kościoła i zajął stanowisko, wobec rozkładającego się systemu komunistycznego, że każde społeczeństwo wydobywające się z tego systemu powinno szukać własnej drogi rozwoju (wolność trzeba zagospodarować).
Jak widać, nauczanie społeczne Kościoła stanowi odpowiedź na znaki czasu, czyli bieżące problemy sprawiedliwości społecznej. Charakterystyczne jest to, że nauczanie to, przez stulecia uległo intensyfikacji, to się tłumaczy nie tylko intensyfikacją tempa przemian społecznych, ale i większą niż dawniej możliwością Kościoła na zmiany czasu.
Podstawy Koncepcji-Antropologii
Filozoficzne i etyczne (Człowiek w centrum nauczania społecznego Kościoła)
Nauczanie społeczne Kościoła od RN akcentuje miejsce i życie człowieka w różnych dziedzinach. Mówiąc o reformach - zawsze NSK odnosi się te reformy do konkretu. człowieka - Człowiek w rodzinie, Człowiek w narodzie, Człowiek w państwie, w społeczności międzynarodowej, zawsze przez pryzmat. Oznacza to, że człowiek jest najwyższą wartością życia społecznego. Człowiek znajduje się w centrum tego życia. Tą centralną rolę w życiu człowieka podkreśla Jan Paweł II. CA (11, 54).
Z wypowiedzi NSK, że człowiek jest punktem wyjścia, dojścia wszelkich instytucji społecznych.
1. Pius XII - człowiek jest początkiem i celem ludzkości, społeczeństwa.
2. Jan XXIII MM (219) - konieczną, podstawową, przyczyną i celem wszystkich instytucji społecznych są poszczególni ludzie.
3. Konstytucja Gaudium et spes (25) - osoba ludzka jest i powinna być zasadą, podmiotem i celem wszystkich instytucji społecznych.
Nie jest obojętne dla doktryn społecznych (na ich bazie urządza się życie społeczne), jaką mają wizję człowieka. W naszej społeczności wyraża się uwagę na fakt powiązania tej wizji z koncepcją spolecznego-antropologia. O. Von Nell-Breuning-mówi tak: od wizji człowieka zależy koncepcja porządku spolecznego i odwrotnie. Każda koncepcja porządku społecznego zawiera określoną wizję człowieka..
W historii myśli społecznej i praktyce myśli znane są dwie wizje człowieka:
1. wizja liberalna
2. wizja marksistowska
Wizja liberalna - jego przedstawiciele przyjmują, że czlowiek jest bytem samowystarczalnym, samolubnym i wolnym od wszelkich powiązań społecznych - nie potrzebuje on życia społecznego. Jeśli zawiera umowę społeczną, to tylko dla zabezpieczenia własnych korzyści. Władza jest w tym jedynym gwarantem porządku społecznego.
Ta wizja znalazła wymiar w dziedzinie gospodarczej-prawo nieograniczania zysku ekonomicznego i nieograniczonej wolności gospodarczej. Egoizm dzikiego kapitalizmu doprowadził do odrzucenia etyki w życiu gospodarczym i do negowania dobra wspólnego państwa
Weigel : „Odwaga bycia katolikiem” wydanie M. Kraków.
N.S. od początku domagało się liberalizmu - reformy tego systemu.
Marksizm- stanął na stanowisku, że czlowiek jest częścią całości, jest ważniejsza od części.
Marksizm odrzucił religię opierając się na ateistycznej wizji człowieka.W założeniu kolektywu powinien sprawować władzę polityczną, a ten kolektyw tworzyła partia. Został zdegradowany do roli narzędzia, inaczej: został uprzedmiotowiony (reizacja). Znalazło to szczególne odbicie w gospodarce o własności państwowej. NSK przeciwstawiało się marksistowskiemu socjalizmowi jeszcze w okresie głoszenia tej idei, a zwłaszcza w czasie realizacji.
RN-1891r. Divini redemptoris
Rerum Nowarum-lekarstwo okazało się groźniejsze od choroby.
Lekarstwo - socjalizm
Choroba - pierwotny kapitalizm.
W trakcie realizacji jest encyklika Diwini Redemptoris-1931r.
Kościół przestrzegał przed konsekwencjami ateistycznych wizji człowieka. Jan XXIII w MM - 215 pisał-człowiek odłączany od Boga staje się straszny dla siebie i drugich, wszelkie bowiem współżycie między ludźmi wymaga koniecznie, by człowiek miał świadomość i właściwy stosunek do Boga.
Źródła wszelkiej prawdy, sprawiedliwości i miłości. Podejmuje to nauczanie J.P.II., a zwłaszczaw czasie konfliktu na Bałkanach. Nauczanie Społeczne Kościoła broniło także własności prywatnej jako fundamentu wolności i domagało się likwidacji systemu jakim był marksizm. Obydwa wymienione systemy oparte są na ustaleniach i błędnych koncepcjach człowieka. Współcześnie dokonuje się upadek. Natomiast w kapitaliźmie zauważlna jest ewolucja w kierunku-od skrajnego liberalizmu, do kapitalizmu z ludzką twarzą. Niekiedy w kapitaliźmie w dalszym ciągu budzi wątpliwości koncepcja człowieka, która sprzyja upowszechniającą się w społeczeństwach wysoko rozwiniętych materializmu klasycznego, oraz konstytucyjnego. Nauczanie Społeczne Kościoła głosi integralną koncepcję człowieka, która ogarnia wszystkie wymiary jego istnienia, i która wymiary materialne i instynktowne podporządkowuje wewnętrznym i duchowym (uporządkowaniem). Wymiar materialny związany z zacieśnieniem wizji człowieka do tego świata charakteryzuje kapitalizm i marksistowski pluralizm.
Uwzględnienie wymiaru Bożego w wizji człowieka stanowi jeden z podstawowych postulatów w nauczaniu Kościoła. Jedynie pełna wizja człowieka znajdująca się u podstaw systemów społecznopolitycznych i gospodarczych daje gwarancję dla poszanowania godności ludzkiej praw człowieka, wolności i sprawiedliwości społecznej.
Kim jest człowiek?
Osoba ludzka w wymiarze jednostkowym. Antropologia chrześcijańska daje całościową koncepcję człowieka, bowiem zajmuje się człowiekiem z punktu widzenia zarówno folozofii, jak i teologii.Wjej ujęciu rozróżnia się pomiędzy tym co człowiekowi jest dane, a tym co jest zadane. W pierwszym sspekcie -co dane-rozpatruje się jako byt jednostkowy.
W drugim aspekcie-co zadane-rozpatruje się człowieka jako byt społeczny. Jest to rozróżnienie przyjęte dla zrozumienia chrześcijańskiej nauki o człowieku. Bowiem rozumiemy, że to co jest nam dane i zadane mieści się w konkretnej jednostce, w konkretnym człowieku. W każdym człowieku są to dwie. Osoba ludzka w kontekscie co jest dane. Osoba ludzka jest „dana” tzn. przychodzi na świat z pewnym wyposażeniem swojej natury.
Definicja Boecjusza - która głosi, że osoba ludzka jest jednostkową substancją natury rozumnej.Oznacza to, że osoba ludzka jest bytem jednostkowym i niepowtarzalnym, identyfikujący
się z sobą, odddzielonym od innych. Jakkolwiek posiada on dwie podstawowe warstwy bytu:
-cielesną-witalną-niewidoczną
-duchowo-intelektualną.
To jednak jest bytem w sobie, tworzącym realną całość, złożoną z ciała i duszy. Osoba ludzka jest wyposażona w samoświadomość i wladzą dysponowania sobą. Jest podmiotem wlasnego myślenia i działania. Wyraża się w tym własne ja, którego nikt nie może posiąść, sle musi być moje. Osoba ludzka jest celem w sobie i dla siebie. Nigdy nie może być traktowana jako środek do celu, ani przez Kościół, ani przez państwo, ani przez inną instytucję.
Osoba ludzka posiada rozum i wolną wolę, co zawiera się w jej duchowej naturze. Dzięki rozumowi i wolnej woli, osobaludzka jest zdolna do poznania prawdy, aż do prawdy absolutnej
włączne, także jest zdolna do wyboru dobra, aż do dobra najwyższego włącznie.Daje jej to możność samookreślenia kierunku drogi życiowej,wyboru celu swojego życia, odkrycia sensu życia-mojego.
Artur Łuc-wybitny przedstawiciel KNS-zauważał, iż osobowa wolność jest centralną sprawą KNS, ale chodzi tutaj o wolność, która podlega prawu naturalnemu, oraz nadnaturalnemu prawu moralnemu. Wolność nie jest samowolą, gdyż poznanie i wybór związane są z odpowiedzialnością moralną. Na tej podstawie człowiek przeżywa, doświadcza tego tego „powinieneś„ albo „nie powinieneś„ coś co czynić, albo czegoś zaniechać. Osoba Ludzka poznaje, i jest odpowiedzialna, dlatego, że jest wona. Nie podważa wolności osoby ludzkiej ani prawo moralne obiektywne np. dekalog, porządek stworzony przez Boga, ani też nie podważa ludzkiej godności sumienie czyli norma subiektywna. Z tego wynika, że człowiek w wymiarze jednostkowym odznacza się wysoką godnością, dzięki niej znajduje się na szczycie hierarchii wszystkich bytów ziemskich.
Św. Tomasz mówił, że człowiek jest najdoskonalszy w naturze, w świecie przyrody. Pius XII dodawał, że człowiek jest koroną wszelkiego stworzenia. niezależnie od tego, jakie ma wyposażenie, kim jest.
Godność osoby ludzkiej ukazywana jest w KNS w dwóch płaszczyznach:
-przyrodzonej
-nadprzyrodzonej.
W płaszczyźnie przyrodzonej chodzi o stworzenie człowieka na obraz i podobieństwo Boga-rozumność, dobroć, otwarcie na wolność. Każdy człowiek jest prawdziwym obrazem Boga. Jeszcze bardziej godność osoby ludzkiej ujawnia się w .......... . Jak uczy nas teologia człowiek został podniesiony do godności synostwa Bożego i przeznaczony do uczestnictwa w życiu samego Boga. Człowiek jest też celem Bożego Objawienia, odkupienia i całej zbawczej działalności Jezusa. Jest wreszcie człowiek celem działalności Kościoła Chrystusowego.
Wysoka i szczególna wolność osoby ludzkiej decyduje o podstawowej równości wszystkich ludzi, co jednak nie oznacza, iż ludzie nie różnią się cechami drugorzędnymi. Różnią się takimi cechami jak, uzdolnienie, zamiłowania, pracowitość itp. nie dotykając cech drogorzędnych takich jak: płeć, kolor oczu, wzrost. Co więcej, dzięki tej godności, osoba ludzkaposiada niezaprzeczalne prawo wrodzone, a nie nabyte, które nie mogą być naruszone przez nikogo, przez żadną instytucję. Szczególna godność człowieka przyrodzona i nadprzyrodzona sprawia, że nie może on być traktowany jako narzędzie, rzecz, środek, w różnych strukturach społecznych.
Podkreślając wysoką godność człowieka, Kościół zawsze głosił prawdę o tym, kim jest człowiek. J.P.II. (55)-Także dziś w wigilię 3-go tysiąclecia-Kościół pozostaje znakiem i zabezpieczeniem transcendentalnego charakteru osoby ludzkiej, w którym starał się być zawsze, od początku swego istnienia.
Osoba jako zadana - arystotelesowsko - tomistyczne pochodzenie twierdzenia, że człowiek z natury jest istotą społeczną, tzn. że człowiek, aczkolwiek w a spekcie istnienia: jest bytem wykończonym, samodzielnym, doskonałym, to jednak w aspekcie działania: jest z natury dynamiczny, zdolny do rozwoju i doskonalenia się, stawania się pełnowartościową osobowością.
Działanie, które jest nierozdzielnie związane z naturą powinno przebiegać po lini rozwojowej, wyznaczonej przez naturę ludzką, a ostatecznie przez Stwórcę tej natury. (Bóg przebacza zawsze, człowiek - czasami, a nauka nigdy)
Wg. ks. Olejnika działanie winno przebiegać po linii wyznaczonej przez możliwości naturalne (działanie wychowawcze - czasami rodzice w swoich dzieciach realizują swoje plany, a nie pozwalają im odkryć tego, co w nich doskonałe). W przeciwnym razie człowiek nie może w pełni realizować swojej osobowości, tych talentów, które w nim tkwią. Oznacza, że cała natura ludzka fizyczna i duchowa jest potencjalna, a więc wyposażona w zdolności i potrzeby, których zaspokojenie warunkuje wznoszenie się na wyższy poziom kultury.
Filozofowie podkreślają, że wszelki byt udoskonala się w działaniu (tylko ten się nie myli, kto nie działa - bo już nie działa).
Zdolności i potrzeby tak w warstwie cielesno - witalnej, jak i w warstwie duchowo -intelektualnej wymagają ciągłej realizacji (człowiek dojrzewa do końca życia: doświadcza starości, sytuacja śmierci - jest to najwyższe doświadczenie ludzkie). Czasami jednak zamiast rozwijać świadomie życie godne człowieka, wielu doprowadza się do sytuacji, gdzie nie jest możliwy pełny rozwój człowieka. Człowiek jest istotą społeczną; oznacza to otwarcie się i ukierunkowanie na drugiego człowieka oraz na otoczenie - świat zewnętrzny, w którym człowiek spotyka świat wartości i gdy się na ten świat otworzy, uaktywni się na ten świat stając się pełnowartościową osobowością.
Zamknięcie w sobie i separacja od innych grozi człowiekowi degeneracją, gdyż jest on (człowiek) jednocześnie bytem w sobie i poza sobą. Człowiek z natury jest przeznaczony do życia we wspólnocie - wspólnotowość to jego istotna cecha. Podkreśla się zwykle, że człowiek jest zwierzęciem rozumnym. Są to dwie istotne cechy, które w tej teorii (arystotolesowsko - tomistycznej) się definiuje.
Człowiek w aspekcie działania jest bytem dynamicznym, wyposażonym w zdolności i potrzeby oraz charakterystykę innych ludzi. Wynika z tego, że Bóg przez naturę uwarunkował człowieka do życia społecznego. Bez tego życia nie mógłby człowiek ani zaistnieć, ani rozwinąć się (bez opieki matki, ojca). Nie mógłby zrealizować swoich celów i zadań życiowych, nie mógłby osiągnąć szczęścia do-czesnego i wiecznego.
Ten realistyczny pogląd na człowieka był podważany przez różne kierunki filozoficzne m.in. przez indywidualizację, który stanowił podstawę liberalizmu ekonomicznego. Dawniejsi liberałowie - klasycy twierdzili, że człowiek jest samowystarczalny, nie potrzebuje uczestnictwa w życiu w społecznym, nie ma potrzeby komunikowania się z innymi. Znacznie wcześniej mówiono, że ten kto nie komunikuje się z innymi jest albo zwierzęciem, albo Bogiem i nadczłowiekiem. Zwierzę żyje stadnie nie społecznie, bo nie ma świadomości dobra wspólnego. Nadczłowiek jest abstrakcją, która nie istnieje w rzeczywistości. Konkretny człowiek musi żyć społecznie (najwyższa kara - to dożywocie więzienie - odseparowanie). Bez udziału w życiu społecznym nie było by świata ludzkiego.
Cele życiowe człowieka zarysowane są w naturze ludzkiej. traktować jako ideał życiowy, osiągbięcie go lub zbliżenie się do niego przynosi człowiekowi szczęście, które jest najpewniejszym ludzkiej natury. Dotyczy to ludzi, którzy zamykają cię w świecie tylko z tej strony, życie zgodne z naturą i osiągnięcie szczęśliwości.
Obok tego celu - ideału życiowego są inne ukierunkowania na świat z szerszej strony. Kościół zwraca uwagę na najgłębszy idaeł, i cel ostateczny człowieka. Człowiek oprócz natury otrzymuje też łaskę, by żyć w Bogu i z Nim. Pomiędzy ideałem naturalnym a religijnym nie ma sprzeczności. Chrześcijanin przez realizację obiektywnego prawa naturalnego osiąga doskonałość naturalną, która jest wkomponowana w wyższe doskonałości ukazywane orzez Boże Objawienie. Chrześcijanin powinien być w pełni człowiekiem i być religijnym (otwartym na Łaskę).
Nauczanie społeczne Kościoła widzi takiego człowieka w pośrodku ludzkiego społeczeństwa - tzn.żyjącego w społecznościach uwarunkowaniach i otwartego na Transcendencję. Społeczeństwa,państwo i ich organizacje nie mogą utrudniać człowiekowi realizacji celów - celu najbliższego i ostatecznego-mają obowiązek stworzenia warunków sprzyjających realizacji tych celów.
Podsumowując - cel najbliższy to realizacja osobowości w oparciu o rozum i prawo naturalne (pełne), cel ostateczny-osiągnięcie zbawienia. Między tymi celami nie ma sprzeczności. Realizując cele bliższe człowieka zbliża się do celu ostatecznego. Realizując cele doczesne, trzeba być otwartym na transcendencję.
Geneza i istota życia społecznego
- zawiera się w społecznej naturze człowieka
- dzięki dynamice człowiek dąży do społeczności, jest potencjalny, dynamiczny, zdolny do rozwoju, realizuje własne cele i ideały, przez naturę ukierunkowany (skazany) na innych, wzajemne komunikowanie się:
- dla tworzenia wartości, które można wspólnie zrealizować.
Rodzi się konieczność samo przekraczania i wyjścia poza siebie (J. Meisner) oraz nawiązanie łączności z innymi ludźmi,którzy znajdują się w podobnej sytuacji dla tworzenia wartości wspólnych, które warunkują rozwój i trwanie człowieka. Wartości wspólne urzeczywistniane są w sposób zróżnicowany w zależności od dziedziny życia społecznego: wartości społecznej, gospodarczej, politycznej, kulturalnej. Niezależnie od ich rodzajów (z której płaszczyzny życia społecznego) każda wspólna wartość ma charakter osobowy tzn, że jest zorientowana i ukierunkowana na uczestników życia społecznego.
Inaczej mówiąc wartość wspólna nie istnieje sama w sobie, lecz w osobie i ostatecznie ma służyć całemu człowiekowi i każdemu człowiekowi (Paweł VI Populorum progresjo). Co więcej - wymierzone przez ludzi wartości mają podstawy znaczące dla pluralizmu społecznego: ile odrębnych wartości wspólnych, tyle odrębnych społeczności. Człowiek nigdy nie może być traktowany jako środek (narzędzie) do realizacji konkretnych wartości wspólnych, bo to osoba jest ich twórcą i celem ostatecznym. Po to człowiek tworzy wraz z innymi wartości wspólne, aby dzięki nim rozwijać się i doskonalić.
Geneza życia społecznego wskazuje na jej służebny i pomocniczy charakter. Św. Tomasz - człowiek jest istotą społeczną dlatego, że potrzebuje pomocy, nie odwrotnie: człowiek dlatego potrzebuje pomocy, bo jest istotą społeczną.
Konieczność wzajemnych uzupełniających się ludzi zawarta jest w ich społecznej naturze ponadto wskazuje na cel i istotę (sens) życia społecznego. Istotą tego życia (społecznego) polega na „dawaniu i braniu”. Pius XII mówił: „Człowiek rozwija swoją elastyczność w dawaniu i braniu i przez swoją współpracę z innymi ludźmi tworzy wartości i osiąga rezultaty, któruch sam nie byłby w stanie osiągnąć. (Pius XII 1956r.). Dawanie, o krórym mówi Papież, oznacza wkład człowieka w życie społeczne (np. dziecka w rodzinie, pracownika w przedsiębiorstwie, katolika w Kościele). Bez tego wkładu nie było by wartości wspólnych, a w konsekwencji utrudniony byłby rozwój.
Z kolei branie oznacza korzystanie z wypracowanego dobra wspólnego, co warunkuje rozwój człowieka tu i teraz. Błedem jest wmawianie ludziom, żeby podejmowali się wyrzeczeń na rzecz przyszłych pokoleń. Nauczanie społeczne Kościoła stoi na stanowisku, że ludzie pracują dla siebie, jednakże nie szkodząc przyszłym pokoleniom (ekologia). Dawanie i branie dokonuje się w społecznej kooperacji i polega na międzosobowym komunikowaniu wartości wspólnych, tak płaszczyźnie układu w życie społeczne jak i w płaszczyźnie korzystania z tego życia.
Obydwie te tendencje i płaszczyany wzajemnie się uzupełniają. Stanowią one - dwie strony tej samej rzeczywistości społecznej. Wyznaczają i kształtują poprawny (personalistyczny) ład społeczny, który ma dwa krańce: dobra osoby i dobro wspólne. Jednakże przy ostatecznym ukierunkowaniu na osobę ludzką. Trzeba podkreślić, że skrajne ustroje społeczne, zawsze będą wypaczać jedną z tych tendencji: albo dawanie albo branie.
W liberalnych gospodarstwach akcentuje się dawanie ludziom bogacącym się kosztem innych. Wkład jest po to, aby wszyscy mogli z niego korzystać. Wiąże się to z błędnym rozumieniem dobra wspólnego, jako sumy dóbr jednostkowych. Libralizm każe pracować tylko dla siebie, a my widzimy inaczej, W komunizmie podkreśla się branie- mnie się należy, bezczelnoć przyczyniła się bierności i braku reagowania w życie społeczne. W systemie tym wmawia się, że się daje, lecz głosi się że źródłem dochody narodowego jest praca. W jednym i drugim systemie występuje elementarnie wypaczenie, które wynikają z niezrozumiena istoty życia społecznego, oraz z braku integralnej koncepcji człowieka.
Zasady etyczno-społeczne
Zasady te należą do zasad pierwszych w systemie prawa naturalnego (św. Tomasz z Aten) odnoszą do życia duchowego. Przez zasadę etyczno-społeczną rozumie się na ogół nakaz rozumu praktycznego do tworzenia wartości wspólnych jako środków służących do realizacji celów osobowych. W definicji zwraca się uwagę na nakaz rozumu praktycznego. Nakaz ten oparty oparty jest na dyspozycjach zawartych w społecznej naturze ludzkiej, które ukierunkowują ludzi do podjęcia odpowiednich działań. Same jednak dyspozycje, które tkwią w naturze ludzkiej nie tworzą jeszcze zasady etyczno-społecznej. Stanowią one fundament dla normatywnych zasad prawa naturalnego. Rozum ludzki poprzez refleksję odkrywa ten jakby zarys ładu moralnego, w naturze ludzkiej i w oparciu o te ukierunkowane dyspozycje formuje zasady normatywne, odnoszące się do życia społecznego.
Filozofowie opisują, że naturalny byt uzasadnia też wolę samą naturalną i porządną z natury powinność.
W definicji w.w. mówi się, że ten nakaz dotyczy tworzenia wartości wspólnych dla grupy ludzi, którzy się z nimi identyfikują. Wartość wspólna tym różni się od innych rodzajów wartości, że są dobrami wspólnymi, stanowiącymi cele różnych społeczności (ile warstw społecznych tyle społeczności).
Pomiędzy celem a wartością jest taka różnica, że celem jest to co aktualnie pożądamy, zaś wartością to, co może być przedmiotem chcenia. Wynika z tego, że wartości mają subiektywno-obiektywny charakter.
W definicji zawiera się, że wartości wspólne mają charakter osobowy, co oznacza, że są zorientowane, ukierunkowane na osobę ludzką. Można to wyrazić następująco: wielkości wspólne obejmują wszystkie te wartości życia społecznego, które na określonym poziomie umożliwiają pełny rozwój człowieka. Właśnie w ludziach, jako uczestnikach życia społecznego wyczerpuje się sens wartości wspólnych. Człowiek to byt substencjonalny. Istnienie narodu zależy od nas. Podobnie jest z próbą zbudowania systemu zasad społecznych-taki w nauczaniu społecznym jaki i naród przedstawia KNS.
Formuła o KNS
Społeczne dokumenty Kościoła najchętniej wymieniają takie zasady jak:
- Zasada Solidarności
- Zasada pomocniczości
- Zasada sprawiedliwości i miłości społecznej
Żadnej natomiast zasady:
- Prymatu osoby ludzkiej
- Praw człowieka
- Dobra wspólnego
- Wolności
- Prawdy
- Równości
- Dialogu
- Kompromisu
- Demokracji
w zestawie tym chodzi częstotliwość wymieniania zasad w sposób wyraźny. Faktycznie bowiem spotyka się szczegółowe wskazania oparte na wielu tych zasadach, ale bez przypominania samych zasad.
Ponadto duże zmiany ma epoka (kontekst historyczny gospodarczy etyczny) w której te zasady są przypominane np. encyklika RM w czasach szerzącego się liberalizmu gospodarczego akcentowała zasadę solidarności czy dobra wspólnego, zaś Qa (1931r.), w czasach szerzących się totalitaryzmów (nazizm, faszyzm, komunizm) podkreślała zasadę pomocniczości.
Ostatnio najczęściej przywołuje się zasady prymatu osoby czy praw człowieka. Zasady etyczno-społeczne, jako zasady etyczne nie podlegają zmianie, natomiast zmieniają się nieustannie nauki życia, w których te zasady są nauczane lub łamane. Dlatego nauczqanie społeczne Kościoła przypomina jedne częściej, a drugie rzadziej. Znacznie trudniej o skonstruowanie zestawu zasad u przedstawicieli KNS. Niekiedy ukazują oni katalogi zasad społecznych nawet odbiegające od dokumentów, zasad społecznych Kościoła. Przedstawiciele KNS:
kard. J. Höffner - wymienia zasady: solidarność, pomocniczość,l dobra wspólnego, oraz dwie sprawności: sprawiedliwości i mołości społecznej.
A. Close - podaje katalog zasad: solidarność, pomocniczość, dobro wspólne, prawo naturalne, porządek i wolność.
Czesław Strzeszewski - nestor KNS personalizm, sprawiedliwość, wolność, równość, demokracji, kompromisu i dialogu. J. Majka - personalizm (czyli gradację, hierarchię) i związane z nią zasady: wolności, pomocniczości, pluralizmu, społecznego.
Zasada sprawiedliwości społecznej i związanej z nią zasady
demokracji
zasady prawdy
zasady małości??????????
Prof. Wł. Piwowarski zaproponował, aby podzielić wszystkie zasady etyczno-społeczne na dwa rodzaje:
1. Zasady bytu i życia społecznego
2. Zasady-działania społecznego
Ad. 1 - wyrażają istotę życia społecznego i to życie kształtują. Podstawowe zasady społeczno-etyczne.
Ad. 2 - funkcjonują w sferze organizacyjnej życia społecznego, co oznacza, że kształtują warunki społeczne między ludźmi w gruoie społecznej oraz między grupami społecznymi w społeczeństwie i w państwie oraz w społeczności ludzkiej. Mają one dwie zasady dla życia społecznego, chociaż nie są podstawowe.
Zaczynając od pierwszego rodzaju trzeba przypomnieć genezę i istotę życia społecznego. Jak wiadomo ludzie z natury są skierowani do życia społecznego, czyli do wzajemnego wytwarzania pewnych wielkości wspólnych, poprzez które swoje cele osobowe. Dlatego przyjmuje się, że istota życia społecznego polega na wspólnym dążeniu ludzi, do dowolnie danych wielkości na ich urzeczywistnieniu i intersubiektywny komunikowaniu. W ramach kooperacji społecznych. Wola życia społecznego polega na dawaniu i braniu.
Dawanie i branie są dwiema podstawowymi sekwencjami życia społecznego:
1. Tendencja-oparta na tendencji od osoby do społeczności akcentuje dobro wspólnotowe(podstawowa zasada dobra wspólnotowego)
2. oparta jest na tendencji od społeczności do osoby akcentuje dobro osoby ludzkiej (zasada pomocniczości)
3. zasada oparta na obu tyvh tendencjach: od osoby do społecznośći i od społeczności do osoby. Akcentuje zarówno dobro wspólne jak i dobro osoby ludzkiej (zasada solidarności).
Łącznie te trzy zasady te przyczyniają się, do ukształtowania personalistycznego ładu społecznego, który obejmuje dwie koncepcje: dobro wspólne i dobro osoby.
Wszystkie te zasady traktowane są w KNS jako Zasady Bytu Społecznego, ponieważ deklarują i wyrażają istotę życia społecznego, jako zasady działania, ponieważ normy jakiegoś bytu są też normami jego działania. (działanie postępuje zaistnieniem , jaki byt - takie działanie).
Podstawowe zasady etyczno-społeczne są zasadami naturalno-prawnymi czyli należą da zasad pierwszych prawa naturalnego, (II gr. zasad) tzn. określają wzajemne uprawnienia i obowiązki jednostek ludzkich i całej społeczności.
Zasada dobra wspólnego
- określa ona uprawnienia od góry i obowiązki od dołu.
Należy dokonywać wkładu w dobra wspólne społeczności(każdy ma ten obowiązek) osoba-
społeczność (społeczność mniejsza w społeczność większą).
Np. Leon XIII z 1892r.-z Brewe mówił tak: dobro wspólne, to pierwsze po Bogu - najważniejsze prawo życia społecznego. Uwypuklając tę zasadę chciano przeciwstawić się indywi-dualizmowi społecznemu i liberalizmowi gospodarczemu MM 65 (Mater et Magistra)
Zasada pomocniczości
Określa uprawnienia od dołu i obowiązki od góry według niej należy nieść pomoc: społeczość większa-społeczności mniejszej, społeczność-osobie ludzkiej. Ostatecznie zaś wszystkie społeczności mają nieść pomoc osobie ludzkiej. Trzeba podkreślić, iż pomoc rozumie się tutaj nie w znaczeniu potocznym, trzeba rozróżnić dwa aspekty pomocy:
-aspekt negatywny
-aspekt pozytywny
W aspekcie negatywnym - pomoc oznacza nie udzielać pomocy,pozostawić własnemu zakresowi działania, uszanować autonomię, inicjatywę tak jednostki, jak i społeczności.
W aspekcie pozytywnym zaś udzielać pomocy w miarę skutecznej i jednorazowej po to by w sytuacji niemożności osoby i społeczności mogły na nowo samodzielnie działać.
NSK-nazywa się pomoc pomocą dla samopomocy Pius XI określił tę zasadę w QA79 jako największe prawo filozofii społecznej.
W oparciu o tę zasadę przeciwstawiano się systemom aytoratywnym i totaliternym „tyle wolności-ile można” i „tyle uspołecznienia ile można tyle państwa ile koniecznie potrzeba”. Do tej zasady odwołują się następcy Piusa XI:
- Jan XXIII Pacen in terris (PT) nr.65 63
- J.P.II . Laborem egsercem nr.20 81
- J.P.II. CA nr.15 81
- Gaudium et spes GS nr.86
Zasada solidarności
Zasada solidarności określa uprawnienia i obowiązki tak od góry jak i od dołu, pomiędzy jednostkami ludzkimi i różnego razaju społeczności. Należy się wzajemnie uzupełniać by jak najlepiej zabezpieczyć rozwój dobra wspólnego i osoby ludzkiej przez współpracę i współdziałanie wszystkich w płaszczyźnie określonych społeczności i w różnych dziedzinach życia społecznego.
Zasady solidarnościowe opierają się na jedności rodzaju ludzkiego, powiązanego różnymi zależnościami, które domagają się pełnego zespolenia między ludźmi w duchownym braterstwie (jedności) miłości. Solidarność zakłada wzajemne umocnienie i współpracę między jednostkami uprawninymi społecznościami i państwami oraz całą ludzkością, której celem jest światowe dobro wspólne J.P.II. Solicitudo (SRS) „ pokój jest dziełem solidarności”.
Wiele wymienionych zasad w KNS zawiera się w tych trzech:
Zasada pomocniczości - obejmuje zasadę prymatu, personalizmu, zasadę praw człowiaka, praw mniejszych lub większych społeczności, wolności i prawdy.
Zasada działania społecznego - NS od Leona XIII do Jana Pawła II wymienia
bytu i życia społecznegoω
ω
- sprawiedliwości społecznej - zwraca uwagę na usuwanie krzywdy (aspekt negatywny) oraz budowanie ładu społecznego (aspekt pozytywny), Kościół odczytuje ją jako znak czasu,
- miłości społecznej - traktowana jest jako uzupełnienie sprawiedliwości. Należy czynić więcej niż domaga się sprawiedliwość. „Sprawiedliwość stanowi minimum miłości”. Wynika z tego, że miłość może realizować się w pełni przez sprawiedliwość. W jednym i drugim zawiera się najgłębsza perspektywa przekształcania stosunków społecznych w duchu KNS. Właśnie to uwzględnił Jan Paweł II (DM), porównując z miłością społeczną papież zaznacza: „Miłość jest większa i bardziej podstawowa. Miłość niejako warunkuje sprawiedliwość. A sprawiedliwość ostatecznie służy miłości”.
PRAWA CZłOWIEKA
Po drugiej wojnie światowej wzrastałouwrażliwienie opinii publicznej na przestrzeganie praw człowieka (1948 r.). Jednocześnie środki społecznego przekazu donoszą o faktach brutalnego łamania tych praw. Podkreśla się, że prawa człowieka stanowią współcześnie wyrażenie dla Kościoła i test na jegowiarygodność w świecie. Jan Paweł II podkreśla, że stosunek do praw człowieka stanowi podstawowe kryterium oceny ideologii społecznej, systemów pilitycznych i programów działania. Mówiąc o prawach człowieka wyodrębnia się 3 elementy:
- podstawa (źródło),
- treść,
- ochrona.
Najogólniej można wyodrębnić 2 znaczące szkoły, wyjaśniające podstawowe prawa człowieka:
1. pozytywizm prawny,
2. prawa naturalnego.
Odpowiednio mówi się o koncepcji:
1. relatywnych prawach człowieka,
2. absolutnych prawach człowieka.
Ad. 1. Według pozytywizmu prawnego źródłem praw człowieka jest wola jednostki lub grup ludzi, sprawujących władzę w państwie, in. wola ustrojo dawcy. Są to więc prawa, które ustrojodawca zamieścił w konstytucji przy zgodzie państw ich woli zostały zapisane w konwencjach międzynarodowych. Prawa te są więc dziełem „łaski” grupy ludzi, elity sprawującej władzę. Osoba ludzka otrzymuje je niejako z zewnątrz, na mocy przyznania jej praw przez inne podmioty sprawujące władzę w państwach, które będąc ich źródłem mogą nimi swobodnie dysponować, np. zawieszać je, rozszerzać, ograniczać, a nawet odbierać.
Prawa człowieka - orientacje:
- prawa naturalne,
- samą godność osoby ludzkiej.
W obu orientacjach twierdzi się, że prawa człowieka są prawami naturalnymi, tzn. wrodzonymi, uniwersalnymi, niezbywalnymi (przymioty praw człowieka są takie, jak przymioty godności ludzkiej). Zarówno we wszystkich dokumentach, szczególnie Jan XXII, wskazuje się, że podstawą praw człowieka jest godność osoby ludzkiej. Już Pius XI (QA) wskazywał, że „wyrosła nowa gałąź prawa, nieznana, która bierze w obronę sprawy robotników”. Z kolei Jan XXII (PT 9, 10) mówi. że „każdy człowiek jest osobą, tzn. istotą rozumną, obdarzoną rozumem i wolną wolą„. Godność człowieka jako podstawowe prawo człowieka rozwinął szczególnie Jan Paweł II poprzez naukę o stworzeniu, wcieleniu i odkupieniu człowieka.
Dwa istotne dokumenty w PT:
1. wskazuje się, że obowiązki człowieka nie dochodzą do niego z zewnątrz od innych osób, ale wypływają z równocześnie z prawami z godności osoby ludzkiej,
2. Jan XXII adresując ją po raz pierwszy do wszystkich ludzi dobrej woli wysunął godność naturalną (nadprzyrodzoną) przed godność przyrodzoną.
Jakkolwiek te dwie płaszczyzny godności ludzkiej stanowią w NSK integralną wartość. Rowież Jan Paweł II od początku podkreślał, ża bezpośrednim źródłem praw ludzkich jest godność osoby ludzkiej. Podobnie definiują dokumenty ONZ, ale zatrzymują się na argumentacji przyrodzonej. Np. we wstępach do międzynarodowych paktów praw człoweika stwierdza się, że prawa te wynikają z przyrodzonej godności osoby ludzkiej. Podobnie w treści KPW w Helsinkach popieranie do korzystania z praw człowieka wynika z przyrodzonej godności ludzkiej. Dokumenty te uznają istnienie praw człowieka jako fakt bezsporny. Nie ustanawiają ich, lecz stwierdzają ich istnienie. Prawa człowieka są prawami podmiotowymi. Przysługują każdemu człowiekowi z natury, co oznacza, że są wrodzone, a nie nabyte i nikt nie może ich naruszać.
Elementy praw osoby ludzkiej:
1. element ontologiczny - wskazuje na to, iż prawa te tkwią w ontycznej strukturze osoby ludzkiej, nie są dane z zewnątrz,
2. element poznawczy - wskazuje na ich ciągłe odczytywanie, pod wpływem różnych czynników.
Integralna koncepcja człowieka, antropologia, czyli to, kim jest człowiek. Podsumowuje karta praw człowieka, których źródłem jest jedynie sam człowiek, wolny od wszelkich powiązań. Kościół nie mógł uznać takiej deklaracji, która była nie do pogodzenia ani z antropologią chrześcijańską, ani z etyką społeczną.
Fu Memech twierdzi, że ten sam zabieg metodologiczny należy stosować do wszelkich praw człowieka.
Wartość ustala się na 3 grupy praw człowieka:
-wolnościowe
-społeczne
-solidarnościowe.
Przy określaniu treści praw człowieka należy przyjąć kryteria obiektywnych i uniwersalnych potrzeb ludzkich, a także tryterium wartości duchowych i materialnych.
Psychosomatyczna natura człowieka jest podłożem różnorodnych potrzeb:
- wolności; - prawdy; - piękna;
- akceptacji; - miłości; - rozwoju;
- równości; - sprawiedliwości; - partycypacji;
- umiarkowania; - żywności; - ubrania.
Zaspokojenie tych potrzeb jest konieczne do utrzymania życia i rozwoju człowieka. Lecz nie same potrzeby są prawa,i człowieka, lecz uprawnienia do tych wartości materialnych i duchowych, które są konieczne do zaspokojenia w/w potrzeb. Kiedy zwiążemy prawa człowieka z potrzebami i wartościami, których podłożem jest psychosomatyczna natura człowieka, czyli byt ludzki, uwalnia się wtedy prawa człowieka od abstrakcyjnego ujmowania i prób ideologizacji.
Ten podział ma wyraźnie dynamiczny charakter praw człowieka, uznawane obecnie prawa człowieka mają długą historię i ich treść ciągle się rozwija. Na rozwój treści praw człowieka wpływają różne czynniki - zarówno negatywne jak i pozytywne. Do negatywnych zalicza się różne zagrożenia podstaw naturalnych, hierarchii, jak wolności, równości czy partycypacji.
Wśród czynników pozytywnych wymienia się wzrost uświadomienia co do niezwykłej godności osoby ludzkiej, a także rozwój norm o samym człowieku, rozwój kultury, oświaty czy rozwój społeczno-gospodarczy, a także wpływ chrześcijaństwa.
To dynamiczne uznawanie praw człowieka na tle procesów historycznych rozwoju społeczno-gospodarczego i kulturalnego nie tylko nie wyklucza istnienia elementu stałego, lecz wręcz go zakłada (elementem stałym-jest godność osoby ludzkiej). Prawa czy może raczej uświadomienie mocy wiążącej rozwijają się historycznie, ale ich ostateczną podstawą, punktem stałym, uzasadnieniem jest zawsze godność osoby ludzkiej. Z tego punktu widzenia proces rozwoju praw człowieka trwa nadal, dlatego byłoby błędem ograniczać do obecnego stanu - (że już więcej nie możemy).
Prawa solidarnościowe nie znalazły jeszcze potwierdzenia wiążących normach huminitarnego prawa międzynarodowego. (prawa wola i apołeczeństwo taką sankcję posiadają).Przyczyną obecnego stanu prawa solidarnościowego upatruje się w trudności zdefinowania podmiotu warunkującego prawa trzeciej generacji (mówi się o pracach zbiorowych-kolektywnych. Podmiotem jest osoba ludzka-która to tworzy).
W litereturze przedmiotu pokreśla się integralne traktowanie praw człowkieka. Wszystkie one są niepodzielne. komplementarne i wzajemnie ze sobą powiązane. Droga do nowych praw człowieka prowadzi przez realizację praw hostorycznie wcześniejszych - społecznych i wolnościowych. I odwrotnie, urzeczywistnienie prawa solidarnościowego może przyczynić się do skuteczniejszego korzystania z praw.
Prawo narodów przyjmuje kryterium treściowe łączą z 3 generacją praw-przemian solidarnościowymi, w jednej lini z prawami wolnościowymi i społecznymi. Specyficzne cele praw trzeciej generacji jest ich solidarnościowy człowiek tzn. że dotyczą w równym stopniu całej ludzkości. Prawa te wskazują na cele (dobra), których osiągnięcie nie jest możliwe współcześnie w wyizolowanej skali lokalnej czy regionalnej. (firmy-koncerny są transkontytalnymi).
Takie wartości jak pokój czy rozwój wymagają współpracy międzynarodowej w skali globalnej. Prawa odnoszą się do zbiorowości, a poprzez nie do jednostki, czyli każdej osoby ludzkiej.
Caren Bossa twórca idei wyodrębnienia katalogu nowego katalogu praw człowieka do III ge-
neracji praw człowieka zalicza:
- prawo do rozwoju
-prawo do pokoju
-prawo do środowiska (nieskażonego)
-prawo do korzystania ze wspólnego dziedzictwa ludzkości
-prawo do komunikowania
Prawo wolnościowe-związane są z autonomią podmiotu ludzkiego. W nich tkwi źródło zwraca się uwagę na prawo do życia i nieskrępowanego rozwoju:
-prawo do wolności, myśli,sumienia i wyznania
-praw do przesiedlania się
-prawo do wolności opinii i prasy
-prawo do zgromadzeń i stowarzyszeń
-prawo do własności prywatnej
-prawo do obrony przed samo uwięzieniem się
-prawo do wolności zarobkowania
-prawo do swobodnego wyboru
te prawa są klasycznymi, liberalnymi prawami obronnymi(rozdzielenie tych praw sprawia, że
jesteśmy podmiotami-mamy prawa)
Od Jana XXIII - Pacen in terris (11.04.1963r.) nastąpiło przejście od przedmiotowego podmiotowego przyjmowania prawa do wolności, sumienia i wyznania nie prawdzie lecz osobie ludzkiej przysługuje prawo do przyjmowania, wyznawania i uznawania określonej prawdy prywatnie i publicznie.
Prawa społeczne-związane z sytuacją człowieka pracującego.
W nauczaniu społecznym Kościoła począwszy od Rerum Novarum 15. V. 1891r.
Pius IX, Leon XIIII poświęca się im wiele uwagi.
Najszerszy katalog tych praw przedstawił J.P.II. w Laborem 14.09.1981r. wymienia tam takie prawo:
- prawo do sprawiedliwej pracy nie tylko na poziomie minimum egzystencji, sle także zabezpieczającym robotnikowi i jego rodzinę (słuszna płaca). (słuszne płace w/g Leona XIII to 3 elementy: wystarczyć na utrzymanie robotnika + rodzina + oszczędności (nabyć ziemię, warsztat)
-prawo do współwłasności-środków, pracy,
-prawo do udziału w zarządzaniu i zyskach przedsiębiorstwa
-prawo do obrony przed wyzyskiem
-prawo do zrzeszania się w związkach i w strajkach
-prawo do odpoczynku, opieki lekarskiej, mieszkania
W Laborem nr. 8, 11, 14, `15, 18, 23 - jest o tym mowa
J.P.II. idąc za Pawłem VI prawo do rozwoju całościowego (integralnego) rozwoju osoby ludzkiej oraz prawa narodów-należą do praw solidarnościowych, najczęściej wymienia się następujące prawa narodów:
-prawo do istnienia
-prawo do wolności
-prawo do własnej kultury i języka
-prawo do rozwoju
W Pacem in terris Jan XXIII - „wielka karta praw człowieka”
Katalog Praw Człowieka w PT 11 - 27
Papież wymienia 9 podstawowych praw człowieka:
1. Prawo do życia oraz do życia godnego człowieka
2. Prawo do korzystania wielkości mooralnych i kulturalnych
3. Prawo do oddawania czci Bogu zgodnie z wymaganiami prawego sumienia
4. Prawo do wolnego wyboru stanu i do swobody życia rodzinnego
5. Prawo w dziedzinie gospodarczej: prawo do
-pracy i odpowiedniej płacy
-do ochrony zdrowia
-do inicjatywy gospodarczej
-do posiadania własności prywatnej
6. Prawo do zrzeszania się
7. Prawo do emigracji i do imigracji
8. Prawo do udziału w życiu publicznym
9. Prawo do ochrony swoich praw
W nauczaniu społecznym Kościoła prawa człowieka są ujmowane integralnie-wskazuje się, że są one współzależne. Za ich jednością przemawia podstawa-godność osoby ludzkiej, która jest niepodzielna oraz cel ku któremu są zorjentowane cwlem tym jest integralny wszechstronny i dynamiczny rozwój człowieka przez korzystanie z wszystkich praw.
Każdemu uprawnieniu odpowiadają obowiązki, które mają wymiar osobowy i społeczny. Osobowy - gdyż na samym uprawnieniu spoczywa obowiązek społeczny, gdyż na innych osobach, drugich pośrednich władzy państwowej spoczywa obowiązek uznania i poszanowania praw przysługującym jednostkom. Prawa człowieka więc określają siebie nie tylko między jednostkami a władzą państwową, ale także między samymi jednostkami. Pacem in terris nr. 28, 29.
Obrona praw człowieka
Istnieje prawna i pozaprawna ochrona praw człowieka.
A) Prawna ma wymiar wewnątrz państwowy (ochrona przez Konstytucję i inne Akty prawne) międzynarodowy wymiar-w tym wymiarze ochrona praw człowieka prze konwencje lub deklarację międzynarodową Ta ostatnia faza ma trzy aspekty:
-merytoryczny-ochrona dobrowolna wszystkich praw człowieka
-personalny-ochroną są objęci wszyscy ludzie
-terytorialny-obejmuje swym działaniem swym działaniem obszar całej kuli ziemskiej.
Dokumenty dotyczące praw człowieka
1. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka 10. 12. 1948r. uchwalona w Paryżu przez O.N.Z.
2. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych 16.12.1966r. Zgromadzenie Ogólne O.N.Z.
3. Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych Społecznych i Kulturalnych 16.12.1966r.
B) Ochrona pozaprawna - dokonuje się przez wychowanie, opinię społeczną, upowszechnianie znajomości humanistyczną strukturę przedsiębiorstwa, ustrój demokratyczny, rozwój moralny, rozwój społeczno-kulturalny, gospodarczy. Kościół popiera i broni praw człowieka przez nauczanie (np. Orędzie na święty dzień pokoju) Orędzie przez wychowanie i praktyczną działalność. Szczególnym przykładem poparcia Kościoła w prawach człowieka jest inicjatywa J.P.II. dotycząca deklaracji prawa narodów które J.P.II. na forum O.N.Z. 5.10.1990 r. przedstawił.
Znaczące dokumenty Nauczania Społecznego Kościoła
w których podejmuje problematykę praw człowieka:
1. Rerum Novarum-Leon XIII 1891r.
2. QA -Pius XI 1931r.
3. Oius XII - Orędzie Radiowe na Boże Narodzenie 1942r. (na czym oprzeć ład po wojnie)
4. Pacem in Terris - Jan XXIII - o pokój na ziemi - 11.04.1963r.(prawie jk.konstytucja praw człwieka
5. Dokument soborowy Watykański II Gaudium et spes-Digimitatis humane-1965r. (na temat wolności religijnej)
6. Dokument papieskiej Komisji Justicja et pat-”Kościół i prawa człowieka”-19
7. Dokument stolicy Apostolskiej o wolności religijnej 1980r.
8. Laborem exerces 1981r. (80 lat poRerum Novarum)
9. SolicitudoRei Socjalis-1987r. (20 lat po Popularis)
10.Centesiimmus Amos 1991r.
Pokój a Prawa Człowieka
Podkreśla się w nauce Kościoła ścisły związek pomiędzy zachowaniem pokoju na świecie a realizacją praw człowieka. Zagadnienie to jest ujmowane od strony pozytywnej, jak i negatywnej.
Szczególnie temu zagadnieniu poświęca dużo J.P.II. W ujęciu negatywnym zwraca się uwagę, iż przyczyną ostatniej wojny było pogwałcenie praw narodów. „Wojna bowiem w podstawowym i pierwotnym znaczeniu kiełkuje tam, gdzie narusza się prawa człowieka, także w odniesieniu do płaszczyzny narodowej.
Praktyczne nieposzanowanie obiektywnych i niezbywalnych prawa narodów (w tym więc prawo każdego człowieka) na scenie międzynarodowej przynosi w konsekwencji wojnę. Jednym z pzejawów nieposzanowania praw człowieka jest wyścig zbrojeń, który konsumując wielkie nakłady środków godzi w prawo do prawdziwego rozwoju, czy też prawo do istnienia każdego człowieka, narodu i całej rodziny ludzkiej.
W liście z okazji 50 rocznicy wojny-nie ma pokoju, gdy prawa człowieka nie są respektowane. W ujęciu pozytywnym podkreśla się, iż rzeczywista i podstawowa droga do pokoju prowadzi przez uznawanie i poszanowanie niezbywalnych praw-osób-narodów-w szczególności prawa do życia. Chodzi więc stworzenie takich warunków w przestrzeni międzynarodowej, które będą fundamentem pokoju. Papież Paweł VI wskazuje na zasadnicze w tym kontekście znaczenie rozwoju nazywając rozwój nowym istnieniem pokoju.
J.P.II. dodaje iż pokój można ugruntować tylko poprzez solidarne współdziałanie wszystkich - każdego człowieka + narodu + społeczność międzynarodowa. „Pokój jest dziełem solidarności” J.P.II. (Opus solitatis pax).
Spojrzenie na sprawę pokoju od strony człowieka i praw narodów jest nowym spojrzeniem, różniącym się od tradycyjnego, które definiowało pokój-brakiem wojny.
Jan Paweł II proponuje głębsze i gruntowniejsze ujęcie kwestii pokoju. Genezę wojny widzi bardziej kompleksowo-uzależniając ją od różnorodnej niesprawiedliwości, które naruszają prawa człowieka i prawa narodu. Lublin 1996 Karol Wojtyła „Prawa człowieka. Wybór źródeł„
Konstytucje Rzeczypospolitej Polski
- rzecznik praw obywatelskich
- trybunał konstytucyjny
w obecnej sytuacji 2.04,1997r.- zmiany - że decyzję trybunału konstytucyjnego są niepodważalne.
Rodzina - Cele i Zadania
Rodzina jest najmniejszą komórką: rodzice i dzieci (w tym adoptowanych), której celem jest:
prokreacja
wychowanie
ekspresja osobowości
NSK stawia rodzinę przed każdą inną społecznością na I miejscu.
Już Leon XIII „ mówił jakkolwiek była mała jest jednak prawdziwą społecznością i jest starsza od wszelkiego państwa R N 9.
Ojcowie Soboru Watykańskiego II określili rodzinę jako pierwszą i żywotną komórkę społeczeństwa, oraz szkołę bogatszego człowieczństwa (GS52) J.P.II. „rodzina jest podstawową komórką społeczną , I miejscem humanizacji osoby i społeczeństwa. Przyszłość ludzkości idzie przez rodzinę FC 86, HL 40. Charakterystyczne jest, że Kościół przed Wat.II dostrzegał w rodzinie głównie dwa cele:
1. prokreacja
2. wychowanie dzieci
Na sob. Wat. II podkreślano, że oprócz tych celów jest jeszcze jeden niewystarczająco doceniany przez tradycję chrześcijańską, a mianowicie miłość, która jest centralną wartością małżeństwa i rodziny tj. I cel. Ponadto Sob. Wat. II zwrócił uwagę na partnerstwo męża i żony na świadome rodzicielstwo wspólną odpowiedzialność za własną rodzinę (wychowanie dzieci jak też i apostolstwo).
Zgodnie z powyższymi ww. celami rodzina powwinna wypełniać podstawowe zadania:
- prokreacje
- wychowanie
- ekspresja osobowości.
Te trzy zadania powinny być spełniane w atmosferze rodziny i miłości. Wydanie potomstwa - to jedna z podstawowych zadań małżeństwa i rodziny.
J.P.II. podkreśla, że dwie osoby odmiennej płci tworza Comunio Personarum FC 19.
Wspólnota małżonków prowadzi do wspólnoty rodziny z chwilą kiedy pojawi się dziecko. Narodzenie dziecka sprawia, że mężczyzna i kobieta rozpoznają się w tym trzecim.J.P.II. traktuje nowe życie jako szczególną wartość i dar od Boga, dlatego broni praw dziecka od chwili poczęcia. Troska o dziecko poczęte nie wyklucza odpowiedzialnego rodzicielstwa z liczbą dzieci w rodzinie. Kościół pozostawiając w tym względzie zgodę rodzicom kładzie nacisk na przestrzeganie zasad Etyki Chrześcijańskiej.
Rodzice dając życie podejmują się drugiej funkcji tzn. wychowania do pełnego rozwoju osobowości. Jako środowisko wychowawcze rodzina w pierwszych latach życia dziecka ma wyłączność. Właśnie w rodzinie dziecko nabywa podstawowych schematów kulturowych i wzorów zachowań na całe życie.
J.P.II. zwraca szczególną uwagę na tworzenie właściwej atmosfery wychowawczej opartej na miłości i afirmacji osoby. Papież podkreśla, że w wychowaniu chodzi o to, aby człowiek stawał się coraz bardziej człowiekiem, aby bardziej był, a nie tylko więcej miał, aby więc poprzez wszystko co ma i posiada umiał bardziej i pełniej być człowiekiem-tzn. ażeby umiał być nie tylko z drugim ale także dla drugich.
W wychowaniu dziecko uczy się przechodzić od „brania do dawania”. Dokonuje się to stopniowo w zależności od postawy rodziców. W miarę oddania dziecka w inne środowisko-także pozarodzinne słabnie wychowawczy wpływ rodziców. Rodzina dzieli go z instytucjami wychowania bezpośredniego i pośredniego (szkoła, media). Nie mniej rodzina, a nie instytucje decydują o kierunku wychowania.
3.ekspresja osobowości.
Dziecko w rodzinie jest podmiotem i celem. Prawidłowy rozwój dziecka wymaga wzajemnej miłości. Konieczna jest także sprawiedliwość - dzieci doznając krzywdy bardzo boleśnie do końca życia. Konieczna jest życzliwość pogłębiająca więź w rodzinie. Ekspresja osobowości polega na stworzeniu atmosfery w rodzinie, by dziecko mogło zaktualizować rozwój i stać się wolnym i odpowiedzialnym do pełnienia ról w Kościele i społeczeństwie.
Do zadań rodziny chrześcijańskiej należy zadanie Kościelne. Rodzina to Kościół domowy znaczy to,że jest ona powołana do budowania Królestwa Bożego poprze aktywne uczestnictwo w życiu i posłannictwie Kościoła.
Podstawowe Prawa Rodziny
Od Rerum Novarum nauczanie Kościoła zawsze broniło praw rodziny jako społeczności aktualnej koniecznej i trwałej, albowiem praca i obowiązki rodziny, która jest logocznie i faktycznie wcześniejsza niż państwo, wcześniejsza niż prawa i obowiązki państwa oraz, że są one bliższe natury (Rurum Novarum 10 nr.)
Uwieńczeniem tego nauczania jest adhortacja J.P.II. (FC 1981 r.), oraz zapowiedziana w niej Karta Praw Rodziny - 1983 r. Sygnatariuszem był Kościół. Kościelna deklaracja różni się od deklaracji cywilnycj, że oprócz praw zwracają uwagę na obowiązki. Wiadomo, że prawa i obowiązki są kolektywne - co oznacza że każdemu prawu odpowiada obowiązek i odwrotnie.
W przypadku rodziny Koścół mówiący o prawdzie jednocześnie przypomina, że nie spełni ona oczekiwań wobec społeczeństwa i państwa, jeśli jej prawa nie będą respektowane tzn. jeśli spłeczeństwo i państwo nie wywiąża się z obowiążku wobec rodziny. Z racji swego powołania i misji rodzina jest wyjątkową grupą ludzi.
Rodzina zasługuje na szczególną opiekę społeczeństwa i państwa. Kościół kieruje się przy tym zasadą pomocniczości w myśl której rodzina jest społecznością autonomiczną i odpowiedzialną za własne zadanie. Dopiero tam, gdzie rodzine nie stanie sił lub zawodzi pomoc, społeczeństwo i państwo powinno uzupełnić jej braki i udzielić pomocy. Wszystkie prawa przysługujące rodzinie dzielimy na dwa etapy:
1. Prawa Rodziny Jako Rodziny
2. Prawa Rodziny w Stosunku Do Społeczeństwa i Państwa
Ad. 1. Dokumenty społeczne Kościoła najczęściej wymieniają:
* prawo do istnienia i rozwoju rodziny (prawo do założenia rodziny i otrzymywania środków dla jej utrzymania)
* prawo do wypełniania własnej odpowiedzialności w zakresie przekazywania życia
* prawo do pierwszeństwa w wychowaniu dzieci wg. własnych tradycji i religijnych
* rodzina ma prawo do trwałości więzi rodzinnej i małżeńskiej.
Ad.2. Dokumenty społeczne Kościoła najczęściej wymieniają:
* prawo do uzyskania zabezpieczenia fizycznego, ekonomicznego, politycznego, co wiąże się z prawem do zatrudnienia do własności prywatnej i mieszkania, pozwalającego na godziwe życie rodzinie.
Wymienia się prawo do zrzeszania się z innymi rodzinami i instytucjami dla należytego wypełnienia swoich zadań i ochrony swych praw politycznych czy kulturalnych,
* prawo do ochrony nieletnich przez instytucje i prawodawstwo.
* prawo osób starszych do godziwego życia w sposób oparty na człowieczeństwie.
* prawo do emigrowania całej rodziny w poszukiwaniu lepszych warunków życia.
Karta Praw Rodziny
Charakterystyczne jest to, że prawa rodziny są naruszane nie tylko w ustrojach totalitarnych lecz też i w demokratycznych, co sprawia że Kościół apeluje do władz publicznych w świecie o ich rzeczywiste przestrzeganie. Od tego bowiem zależy nie tylko trwałość rodziny, ale też społeczności i państwa.
Artykuł R. Buttilone - na KUL wykład
Polityka społeczna, której dużą część stanowi polityka rodzinna ma podstawowe znaczenie dla ukształtowania personalistycznego łady społecznego (czyli takiego którym człowiek się
rozwija).Prowadzona wadliwie przyczynia się do rozkładu życia społecznego a ostatecznie do podeptania godności i uprawnień człowieka, który jest istotą rodzinną.
Spośród wielu praw rodziny, przedstawiciele KNS szczególną uwagę zwracają na problem bezrobocia, politykę płacową i uzaleźniające problem bezrobocia występujący w różnych sytuacjach , niezależnie od ustroju politycznego. W krajach postkomunistycznych problem bezrobocia nabiera wyjątkowego znaczenia. Dotyka bowiem najliczniejszej klasy, która walczy nie tyle z przedsiębiorstwem co z państwem.
Odpowiedzialność za rozwiązanie trudnego problemu bezrobocia ponoszą politycy, wybrani przez społeczeństwo. Kościół przupomina o obowiązku państwa świadczeń na korzyść bezrobotnych - zasiłki niezbędne do utrzymania - zasiłków (Laborem 18). Obowiązek ten wynika z powszechnego prawa używania dóbr. Społeczne nauczanie Kościoła stoi na stanowisku płacy rodzinnej (słuszna płaca rostrzygnięta w duchu sprawiedliwości dla robotnika na całą rodzinę).
J.P.II. nawiązując do nauczania wcześniwjszego mówi, że płaca sprawiedliwa to ta, która wystarcza na założenie i godziwe utrzymanie rodziny i na przyszłość wszystkich (Laborem 18).
Podobnie zwraca się uwagę na problem mieszkaniowy-mieszkanie to podstawowy warunek - odrębności rodziny.
Pluralizm społeczności.
Człowiek dzięki społecznej naturze łączy się z innymi ludżmi tworząc społeczności, poprzez które rozwija się, realizując cele życiowe. Brak tych społeczności sprawia, że życie społeczne może być zatomizowane albo zcentralizowane. W obu przypadkach traci na tym człowiek, pozostawiony sam sobie lub poddany władzy totalitarnej. Pluralizm społeczności jest naturalną koniecznością. Społeczności ludzkich może być mniej lub więcej, w zależności od potrzeb natury ludzkiej lub od okolicznosci miejsca i czasu. Rozwój różnorodnych form życia społecznego nie oznacza zanikanie danych społeczności i tworzenie nowych. Niektóre ze społeczności, np. rodzina są społecznościami trwałymi z natury, nie zanikają. Natura ludzka jest istotowo niezmienna, ale też zmienna przypadłościowo. Ta zmienność uzasadnia dynamikę pluralizmu społecznego. Żadna ze społeczności osobno wzięta nie jest w stanie zaspokoić aspiracji i dążeń człowieka. Mogą to uczynić łącznie wszystkie społeczności, każda w swoim zakresie.
Istnieją różne podziały. W KNS:
1. naturalne - w sensie ścisłym,
2. naturalne - w sensie szerokim,
3. wolne.
Kryterium podziału jest ich wpływ na rozwój człowieka. Można to wyrazić: im jakaś społeczność jest bliższa naturze ludzkiej, tym bardziej wpływa na jego rozwój. Niektóre są niezbędne do zaistnienia i rozwoju człowieka, inne konieczne dla pełnego rozwoju człowieka, inne z kolei orzyczyniają się do rozwoju człowieka, ale ich powstanie i trwanie zależy od woli ludzkiej.
Ad.1. Społeczności z natury konieczne dla człowieka w stopniu, w którym życie człowieka byłoby niemożliwe lub utrudnione:
- rodzina,
- państwo,
- społeczność ludzkości.
Cele i zadania tych społeczności dedukuje się wprost z natury człowieka. Społeczności z natury konieczne są zatem w pewnym sensie absolutnie postulowane przez społeczną naturę człowieka. Tworzący je ludzie nie są kompetentnymi zmieniać ich celów i zadań, gdyż wówczas podważałby własną naturę, która w każdych warstwach historycznych domaga się ich istnienia.
Ad. 2. Społeczności naturalne w sensie szerszym są również konieczne, ale nie w takim stopniu, jak poprzednie. Cele ich mają podstawy w społecznej naturze ludzkiej, jednak realizacja ich służy zaspokajaniu konkretnych potrzeb człowieka, warunkujących historycznie rozwojem czy p[rzeciw kulturze. Jest ich bardzo wiele, i to one stanowią trzon życia społeczności. Na ogół sprowadza się je do 2 typów:
- terenowych (poziomo lub horyzontalnie),
- zawodowych (wertykalne).
Ad. 3. Maja podstawę w społecznej naturze ludzkiej. Jednak dacydująca rola w ich powstawaniu i rozwiju leży w ludzkiej woli.
Wszystkim społecznościom przysługuje autonomia w zakresie własnych celów i zadań. Są one odrębnymi podmiotami (wtórnymi) życia społeczności. Posiadają własne uprawnienia do działania i istnienia, jak też własne dobra wspólne, które je specyfikują. Nie oznacza to, że nie są one w jakiś sposób przyporządkowane od osoby ludzkiej do społeczności światowej i od społeczności światowej do oboby ludzkiej. Wszystkie społeczności światowe stanowią huerarchię, są uporządkowane, na samym szczycie której jest osoba ludzka, będąc fundamentem i celem życia społeczności. QA (1931) Pius XI - używając „społeczność mniejsza i większa” (QA 79) zapoczątkowała dyskusją na temat ilościowej i jakościowej struktury społeczeństwa.
- w/g struktury ilościowej - społeczność mniejsza jest ważniejsza od społeczności większej, bo przyczynia się bardziej do rozwoju osobowości,
- w/g struktury jakościowej - należy uwzględnić sposób zaangażowania, tj. to, czy osoba ludzka uczestniczy w życiu społecznym bezpośrednio i osobowo, czy też mniej bezpośrednio i osobowo. Np. rodzina i grupa rówieśnicza. Okazuje się, że również społeczności mniejsze różnią się w sposobie oddziaływania na osobę ludzką, dlatego dla osoby ludzkiej będą ważniejsze te społeczności, gdzie może zaktywizować więcej sił tkwiących w jej naturze, a także z innymi wytworzyć dobra ku pełnemu rozwojowi. Ta społeczność będzie mniejsza i pierwsza, która znajduje się bliżej osoby ludzkiej w znaczeniu duchowego oddziaływania. Społeczność mniejsza jest ważniejsza dla człowieka od społecznoci większych, jednak przy uwzględnieniu jedności ich oddziaływania.
Społeczności pośrednie (terenowe i zawodowe) - rozumie się zespół mniejszych lub większych społeczności występujących pomiędzy jednostką ludzką a państwem. Bogactwo tych społeczności jest wyrazem z jednej strony społecznej natury ludzkiej, z drugiej - poznania kultury społeczeństw. Im więcej społeczności mniejszych oddziela jednostkę od państwa, tym mniejszy nacisk, który łatwo może się zmienić w ucisk państwa w stosunku do jednostki.
SKN od początku postulowało rekonstrukcję struktur pośrednich. Struktury te traktowano jako zasadę trwania życia społeczności i barometr wolności społeczeństwa. Szczególny nacisk NKS kładło na struktury terenowe i zawodowe. Leon XIII (RN) - zaznacza, że społeczna natura skłania człowieka do tworzenia z w spół obywatelami różnych związków szczuplejszych i niedoskonałych, jednak prawdziwych społeczności. Po 100 latach Jan Paweł II (CA) - wyrazem społecznej natury są także „różne grupy pośrednie”, poczynając od rodziny, a kończąc na wspólnotach gospodarczych, społecznych, politycznych (CA13). Jan Paweł II bronił ich autonomii, ponieważ stanowią one gwarancję wolności miejsca. Człowiek bowiem dla pełnego rozwoju potrzebuje stabilizacji, która przejawia się w dążności do konkretnego miejsca zamieszkania. Ten związek stwarza większe możliwości rozwoju i doskonalenia przez tworzenie różnego rodzaju więzi społecznych. W oparciu o te więzi powstają samorządy (lokalne, regionalne, krajowe). Zadaniem ich jest zaspokajanie różnego rodzaju potrzeb związanych z miejscem zamieszkania. Zadania tych społeczności mogą się intensyfikować i różnicować.
Społeczności terenowe.
Człowiek dla pełnego rozwoju potrzebuje stabilizacji, przejawia się do dążności stałego miejsca zamieszkania. Ten związek z miejscem stwarza większe naciski rozwoju i doskonalenia się poprzez więzi społeczne. W oparciu o nie powstają samorządy (regionalne, lokalne, krajowe). Zadaniem tych samorządów jest zaspokojenie różnego rodzaju potrzeb związanych z miejscem zamieszkania. W miarę rozwoju kultury zadania tych społeczności pośrednich mogą się intensyfikować. W społecznościach terenowych państwo powinno jak najmocniej ingerować w ich działalność. Jedynym uzasadnieniem tej ingerencji jest troska o dobro wspólne całego społeczeństwa. Na samorządnych społeczeństwach powinna opierać się administracja władzy państwowej, ale nie w tym znaczeniu, aby odbierać im autonomię, odpowiedzialność, inicjatywę, czyniąc z nich tylko narzędzie władzy politycznej, lecz przez szeroką decentralizację, poszanowanie samodzielności oraz respektowanie ich własnych działań chodzi o zbudowanie samodzielnego samorządu terytorialnego. Służy on człowiekowi związanemu z miejscem zamieszkania oraz dobru wspólnemu. Przede wszystkim chodzi o to, aby odciążyć władze centralne od nadmiernej troski o obywateli.
Społeczności zawodowe.
Oparte są na zasadzie świadczenia produkcji dóbr i pełnienia usług. Człowiek pracuje w różnych zakładach pracy. To stwarza podstawy do budowania wspólnot o charakterze pionowym. Pius XI (QA 1931) postulował, aby społeczności zawodowe zostały odbudowane na wzór społeczności terenowych (QA 83-87). Chodziło mu o wypełnienie luki między jednostką a państwem, w płaszczyźnie wertykalnej, oraz o ukształtowanie demokratycznego porządku w świecie. W encyklice tej papież domagał się tworzenia z jednej strony korporacji, które połączyłyby w jedną wspólnotę pracodawców i pracobiorców, a w konsekwencji przyczyniłaby się do przezwyciężenia podziałów klasowych, z drugiej zaś chodziło o stworzenie pewnego porządku, który uwzględniałby dobro korporacji oraz troskę o to, aby każdy zawód coraz lepiej współdziałał na rzecz dobra wspólego całego społeczeństwa. Zaproponowana przez Piusa XI model ustroju społeczno - gospodarczego nie tylko się nie przyjął, ale został wypaczony, np. przez tworzenie faszystowskich korporacji we Włoszech. Ważne jest jednak wskazanie Piusa XI na udział robotników we własności i w zarządzaniu przedsiębiorstwa lub też w jakikolwiek sposób w jego zyskach. Za wymaganiem tym opowiadają się prawie wszystkie dokumenty społeczne Kościoła, np.
- MM, Jan XXIII, 1961, 91-97;
- GS 68;
- LE 15, 1981;
W KNS znalazło to wyraz w dyskusji na temat wspólnoty zakładu pracy, humanizacji, demokratyzacji pracy ludzkiej.
Społeczności terenowe i zawodowe są prawdziwymi społecznościami, o własnych, autonomicznych cechach. Społeczności te nie występują w izolacji, lecz są powiązane w jedną strukturę, stanowiącą jedność działania. Struktura ta kształtuje się od dołu do góry, wynika z inspiracji i potrzeb obywateli. Społeczności te stanowią gwarancję ukształtowania prawdziwego, humanistycznego społeczeństwa.
Społeczności wolne.
Mówi się o nich w trzech sensach:
1. opierają się na prawie naturalnym do prawa zrzeszania się ludzi,
2. nie są zdeterminowane przez społeczną naturę ludzką,
3. powstają dzięki wolnej decyzji członków.
Mimo akcentu położonego na wolny wybór społeczności te mogą odegrać dużą rolę w życiu człowieka. Różnią się one od społeczności terenowych i zawodowych tym, że do pierwszych z nich człowiek niejako musi należeć, zaś w odniesieniu do drugich pozostawiona jest mu całkowita wolność wyboru. Z socjologicznego punktu widzenia społeczności wolne traktowane są jako grupy interesu, ponieważ reprezentują różne partykularne, często różne interesy. Tworzą je ludzie, którzy swoje dążenia wyrażają defensywnie lub ofensywnie. Będą to więc grupy, które bronią własnych interesów wobec zagrożeń społecznych, gospodarczych, kulturowych, lub grupy, które zabiegają o własne interesy w procesie przeobrażeń życia społecznego. I jedne, i drugie warunkują rozwój nie tylko osoby ludzkiej, ale też dobra wspólnego. Społeczności wolne są potrzebne z trzech co najmniej względów:
1. pełnią funkcję porządku w społeczeństwie, przy wielkim współzawodnictwie o wpływy,
2. stanowią niezbędne źródło intormacji w nowoczesnym społeczeństwie dla władzy ustawodawczej i wykonawczej,
3. gwarantują w systemie demokratycznym konieczną i społeczną autonomię, wolność i uczestnictwo.
Ad.1. Funkcja porządku polega na tym, że społeczności te kumulują i kanalizują rozliczne interesy w społeczności, zanim zostaną one wyartykułowane i zaczną wywierać wpływ na kształt państwa.
Ad.2. Funkcja informacji polega na tym, że odpowiednie władze państwowe, mając do rozwiązania wiele problemów, otrzymują oddolnie szeroką i kompetentną wiedzę na tematr różnych dziedzin życia społecznego.
Ad.3. Funkcja aktywizacji polega na samodzielnym, świadomym i odpowiedzialnym zaangażowaniu różnuch społeczności w rozwój dobra wspólnego.
Demokracja potrzebuje nie tylko aktywnych obywateli, ale też aktywnych i zorganizowanych obywateli. Może się tak zdarzyć, że drupowe interesy będą stanowić zagrożenie dla systemu demokratycznego. Następuje to wówczas, gdy usiłują one zinstrumentalizować instytucje społeczne i podporządkować je własnym, egoistycznym celom, wbrew dobru wspólnemu całego społeczeństwa. Mogą funkcjonować jako rząd obok rządu lub rząd przeciw rządowi. We wspólnocie społecznej społeczeństwa dzielą się na 2 typy:
1. partie polityczne - pełnią funkcje w zakresie publicznym, ponieważ cele i zadania są bezpośrednio związane z kształtowaniem dobra wspólnego społeczeństwa,
2. np. różne kluby - pełnią funkcje w sferze niemal czysto prywatnej, ponieważ cele i zadania są związane z różnego rodzaju hobby.
Ilość i zasięg społeczeństw wolnych w jakimś konkretnym kraju jest zawsze względne, gdyż na ich podstawie bazują:
- dążenia i potrzeby ludzi,
- poznanie kultury,
- systemy polityczne.
W zależności od uwarunkowań będzie wzrastać lub maleć zainteresowanie ich powstawaniem i trwaniem. Cele i zadania ich mogą być różne (społeczno - gospodarcze, polityczne, charytatywne, religijne).Bogactwo tych społeczności świadczy o autentycznym budowaniu i rozwoju demokracji. Wolność zrzeszeń stwarza wokół każdej osoby ów niezbędny margines wolności, przestrzeń społeczną, w której każda osoba ludzka wzrastając do zdolności i chęci może się swobodnie rozwijać. Wolność zrzeszania stanowi zaporę przeciwko nadużyciom władzy. SNK nie tylko zawsze broniło wolności zrzeszeń, ale też zachęcało katolików do tworzenia ich w oparciu o chrześcijański system wartości. Ingerencje państwa i rozwój dopuszcza tylko w wypadkach, gdy dążą one do czegoś, co kłóci się z moralnością, sprawiedliwością, dobrem państwa. Późniejsze dokumenty Kościoła, począwszy od MM, zwracają uwagę na tworzenie różnych stowarzyszeń i wspólnot, oraz na zaangażowanie katolików w płaszczyźnie narodowej i międzynarodowej. Pewnej syntezy tego nauczania dokonał w adhortacji CL Jan Paweł II (CL 42). Politykę ujmuje jako roztropną troskę o dobro wspólne, lecz nie tylko. Także jako dążenie do przejęcia i utrzymania władzy państwowej (LE 20).
Państwo pomocnicze
Samo pojęcie państwa pomocniczego zostało sprecyzowane w nowych dokumentach społecznych papieży i Soboru Watykańskiego II. Chodzi o typ państwa, ukształtowanego w oparciu o zasadę pomocniczości (CA 48). Państwo pomocnicze nie utożsamia się z państwem opiekuńczym czy nadopiekuńczym, choć może się nim stać, jeżeli będzie świadczyć zbyteczną pomoc obywatelowi.
Państwem opiekuńczym, tzn. maksimum jest przede wszystkim państwo socjalistyczne. Państwo to odbiera jednostkom ludzkim oraz większym i mniejszym społecznościom autonomię, inicjatywę i odpowiedzialność za własne działania, świadcząc im pomoc nawet wtedy, gdy same mogą i powinny spełnić to, co do nioch należy. Może być nim także państwo liberalne, tzn. minimum, jeśli dysponuje nadmiarem dóbr naturalnych. Jan Paweł II w CA 48 przypominał, że ten typ państwa świadcząc nadmierną pomoc doprowadza do przesady i nadużyć, które spowodowały ostre krytyki państw dobrobytu. Każdy typ państwa opiekuńczego łączą się z niewłaściwym rozumieniem zadań i naruszenie zasady pomocniczości. Zasada ta zastosowana do państwa daje kierunek od dołu do góry, a nie odwrotnie. Jan Paweł II za QA przypomina, że społeczność wyższego rzędu nie powinna ingerować w sprawy społeczności niższego rzędu, pozbawiając jej kompetencji, lecz winna wspierać ją w razie konieczności i pomóc w koordyniwaniu jej działań z innymi grupami społecznymi dla dobra wspólnego. Oznacza to, że w myśl zasady pomocniczości życie państwa powinno być kształtowane z jednej strony przez rozwój inicjatywy, a z drugiej - przez udzielanie pomocy i tylko dla samopomocy. W pierwszym przypadku chodzi o aspekt negatywny zasady pomocniczości. Społeczeństwo upodmiotowione winno samodzielnie i odpowiedzialnie wypełniać własne zadania. Każda bezpośrednia ingerencja państwa w działanie jednostki czy grupy społecznej jest nadużyciem. Z kolei w drugim przypadku chodzi o udzielenie pomocy jednostkom ludzkim oraz większym lub mniejszym społecznościom w sytuacji, gdy same o własnych siłach nie mogą wykonać działania. Powinna to być pomoc dla samopomocy. Polega ona na pobudzaniu do działania osób ludzkich i struktur społecznych, chwilowo niezdolnych do samodzielnego i odpowiedzialnego działania, aby mogły na nowo podjąć działania. Państwo pomocnicze nie zaniedbuje grup i kategorii społecznych, które nie mogą zaspokoić elementarnych potrzeb życiowych. Nakazuje to miłość i solidarność międzyludzka. Jest to więc państwo, które buduje personalistyczny model. Konkretyzując zasadę pomocniczości w odniesieniu do państwa, w KNS przyjęła się maksyma: „Tak daleko społeczeństwo, jak to możliwe; tak daleko państwo, jak to konieczne”. Inaczej mówiąc, jak największe odpowiedzialne zaangażowanie różnych podmiotów życia społecznego w państwie i jak najmniej ingerencji władz państwowych w podstawowe dziedziny życia i aktywności ludzi. Państwo pomocnicze oprócz rozwoju szerokiej inicjatywy obronnej,powinno szczególnie troszczyć się o dobro wspólne, a ostatecznie e właściwy, jedyny, substancjalny podmiot życia społecznego. Państwo - zdaniem Jana Pawła II - nie powinno nigdy tracić z oczu swego pierwszego celu, jakim jest dobro wspólne wszystkich obywateli bez wyjątku, a nie tylko dobrobyt jakiejś grupy czy kategorii obywateli. Znaczy to, że państwo nie ma celu w sobie (!) i dla siebie, ani też nie może utożsamiać się z jakąś klasą, partią, czy kategorią społeczną. Państwo ma służyć całemu społeczeństwu i wszystkim obywatelom. Podstawowy sens istnienia państwa polega na tym, że całe społeczeństwo, które je tworzy, w danym przypadku określony naród, staje się panem i władcą swoich losów (RH 17).
Funkcje państwa pomocniczego
W KNS zwraca się uwagę na 3 podstawowe funkcje państwa:
1. porządku prawnego (LE),
2. porządku dobrobytu,
3. porządku kultury.
Przez funkcje rozumie się zespół zadań państwa w określonej dziedzinie życia społecznego.
Ad. 1. W zakresie porządku prawnego do zadań państwa należy stwarzanie warunków dla spokojnego, harmonijnego współżycia jednostek ludzkich i różnych społeczności dla dobra wspólnego. Współistnienie w ramach tego samego państwa wielu podmiotów życia społecznego, które nierzadko kierunkują się na własność interesu, nie nie uwzględniając wkładu całego społeczeństwa, może prowadzić do konfliktów i destabilizacji państwa. Kierownicza, porządkująca i opiekuńcza działalność instytucji i organów państwowych winna zmierzać do sharmonizowania różnych partykularnych interesów z interesem ogólnym. Działalność ta nie może być jednak zbyt daleko wysunięta. Do zadań państwa w tej dziedzinie należy kierowanie, czuwanie, kontrola, aby działalność jednostek ludzkich oraz różnych społeczeństw utrzymywała się w granicach własnych pokpetencji i nie naruszała kompetencji innych ze szkodą dla całego społeczeństwa. Wszelka ingerencja państwa w pluralistyczne społeczeństwo winna być w każdym przypadku uzasadniona obiektywnymi wymogami dobra wspólnego, które nie jest sumą zwykłych korzyści partykularnych, „ale wymagań oceny i pogodzenie w oparciu o sprawiedliwą hierarchię wartości i w ostatecznym rozrachunku o właściwe rozumienie praw osoby ludzkiej” (CA 47).
Szczególną funkcję w utrzymaniu ładu społecznego pełni prawo z sankcją przymusu. Państwo powinno troszczyć się o stworzenie sprawnego systemu praw oraz dopilnowanie, aby stanowione prawa były należycie przez wszystkich przestrzegane, tak przez organizację państwową, jak i przez obywateli. Takie państwo określa się jako praworządne. W państwie za podstawę prawa stanowionego przyjęto konstytucję. W ustanawianiu jej nie wystarczy odwołać się do woli ludu, ale trzeba sięgnąć do podstaw moralnych, fundamentalnych potrzeb społecznych. Leon XIII przypomina, że organizacja społeczna powinna opierać się na trzech władzach:
- ustawodawczej (parlament),
- wykonawczej (rząd),
- sądowniczej.
Oprócz ładu wewnętrznego pańmstwo powinno troszczyć się o bezpieczeństwo zewnętrzne, tj. zabezpieczenie przed agresją, także troska o pokój na świecie. Działalność państwa w tym zakresie powinno przejawiać się przez:
- poszanowanie przepisów prawa międzynarodowego, zwłaszcza przestrzeganie umów
międzynarodowych,
- wykazanie gotowości obrony na wypadek agresji przez obce państwo.
Ad. 2. W zakresie porządku gospodarczego do zadań państwa należy troska o zbudowanie sprawnego systemu gospodarczego, który zapewniałby warunki rozwoju. Taki system zakłada poszanowanie i pomnażanie własności prywatnej, a z drugiej strony przestrzeganie zasad o społecznym przeznaczeniu grupy. SNK coraz wyraźniej opowiada się za społeczną gospodarką rynkową. SNK docenia wolny rynek jako najbardziej skuteczne narzędzie wykorzystania zasobów i zaspokajania potrzeb (CA 44). Docenia się też wolną konkurencję i zysk. Nie są to jednak jedyne regulatory życia gospodarczego. Obok nich ma zawsze przestrzegać zasad moralnych i społecznych. Państwo w sytuacji pluralizmu i gospodarki wolnorynkowej powinno dbać o poczucie bezpieczeństwa w w zakresie indywidualnej wolności i własności, a ponadto o stabilność pieniądza oraz o istnienie sprawnych służb społecznych (CA 48). W tym zakresie rola państwa jest ograniczona. Państwo powinno przede wszystkim kierować życiem gospodarczym, pobudzać i koordynować inicjatywę jednostek społecznych o charakterze gospodarczym. Oprócz państwa również związki zawodowe powinny zabiegać o rozwój właściwego systemu gospodarczego oraz realizację praw ludzi pracy.
Ad. 3. Porządek kultury - do zadań państwa należy tylko udzielanie pomocy. Podkreśla się, że państwo powinno tu zostawić więcej wolności i samodzielności jednostkom oraz różnym społeczeństwom, niż w innych dziedzinach życia społecznego. Wszelka niepożądana ingerencja państwa prowadzi do konformizmu i zaniechania rozwoju. Godziłaby w wolność działaczy kultury. W KNS jest twierdzenie, że kultura jest działaczem społeczeństwa, a nie państwa. W konsekwencji państwo powinno wystrzegać się narzucania wytycznych, opartych na jednostkowych założeniach ideologicznych. Działalność państwa w tym zakresie powinna zmierzać do:
- pobudzania inicjatywy podmiotu życia kulturalnego,
- udzielania im pomocy, zwłaszczaw postaci materialnej subwencji i dotacji.
Ustrój polityczny państwa (demokracja)
W NSK nie było jasnego stanowiska wobec demokracji, jako systemu rządzenia państwem. Jeśli Kościół interesował się to tylko z punktu widzenia moralności i religii. W stosunku do samych ustrojów np. monarchia czy republika,Kościół zajmował stanowisko neutralne.
Pewien przełom za Piusa XII a szczególnie za Jana XXIII. Obydwaj Papieże opowiedzieli się za demokracją jako systemem rządzenia państwem. Sądzili bowiem, że demokracja na tle innych ustrojów jest najbardziej odpowiednim systemem politycznym w dojrzałym społeczeństwie, ponieważ najlepiej zaspakaja potrzeby i dążenia obywateli oraz służą gadności człowieka. Nie było to jeszcze pełne pojęcie demokracji, bo uwzględniono tylko wynik polityczny, gdy tymczasem na świecie rozpoczęły się dążenia do demokracji, która wyraża się - na trwałej tendencji do równości i czynnej partycypacji we wszystkich podstawowych dziedzinach życia społeczznego.
Inaczej mówiąc chodzi o demokrację,jako styl życia członków społeczeństwa, którzy mają prawo do sktywnego i powszechnego uczestnictwa we wszystkich dziedzinach życia i aktywności. Ten typ demokracji został wykoncypowany na Soborze Watykańskim II, chociaż występował już wcześniej ale o zasięgu klasowym. Tak np. Pius XI w encyklice QA 15.05.1931r. mówi o udziale robotnimów i urzędników we własności i zarządzaniu przedsiębiorstwem albo też w jakichkolwiek sposób w jego zyskach (QA 65).
W NSK można wyróżnić 2 typy demokracji:
1. demokracja w sensie szerszym
2. demokracja w sensie węższym
Ad.1. zakłada równość i uczestnictwo wszystkich obywateli w życiu splóecznym, politycznym, gospodarczym,kulturalnym.
Ad.2. zaś zakłada (oznacza) wolność i uczestnictwo w tworzeniu systemu rządzenia państwem.
Stosunek Kościoła do demokracji w najnowszym nauczaniu społecznym Kościoła. J.P.II. CA (6). Kościół docenia demokrację jako system, który zapewnia udział obywateli w decyzjach politycznych i rządzonym gwarantuje możliwość wyboru kiedy na-leży to uczynić zastępowania ich innymi rządzeniami.
Papież opowiada się za demokracją jako systemem rządzenia państwem wskazuje na ścisły związek między rządzonymi i rządzącymi, którzy sprawują władzę w ich imieniu. W przypadku sprzeniewierzenia się tych władz, możemy je zmienić. Decydujące znaczenie mają nie tyle siły polityczne co samo społeczeństwo.
W nauczaniu społecznym J.P.II. demokracja opiera się II filarach:
- prawo człowieka
- prawo wolności
Prawa człowieka: J.P.II. mówi o fundamentach, prawie osoby ludzkiej do uczestnictwa w decyzjach dotyczących społeczeństwa lub narodu.
Gdy chodzi o wartości Papież mocno podkreśla że, CA demokracja, bez wartości łatwo przemienia się w jawny lub zakamuflowany totalitaryzm. KNS od dawna zwraca uwagę na wartości podstawowe stanowiące fundament życia społecznego i państwowego. Konsensus, dialog, zgoda, pozycja, kooperacja dla dobra wspólnego są możliwe o te wartości podstawowe.
Gdzie brak centralnych wartości, tam grozi utrata sensu i autentyczności tożsamości zjawisko to tak w płaszczyźnie osobowej jak i społecznej oraz wskazywać na dezintegrację. Słusznie zauważył (Osfer van nel Brajding, że bez wartości podstawowych żadne ludzkie społeczeństwo (żadne państwo) nie mogą istnieć. Katalog tych wartości ustala się w oparciu o historię i tradycję oraz o bieżącą świadomość społeczną obywateli państwa.
W literaturze przedmiotu zwraca się uwagę na wartości podstawowe:
- wolność
- godność osoby ludzkiej
- prawa człowieka
- życie
- równość
-sprawiedliwość
- solidarność
- religię
Popierając demokrację jako formę ustroju politycznego Kościół kładzie nacisk na dojrzałość,
aktywne uczestnictwo i odpowiedzialność.