EDUKACJA TEATRALNA DZIECI PRZEDSZKOLNYCH

OPRACOWANIE

MARIOLA KOBUS PRZEDSZKOLE PUBLICZNE NR 18 W PILE 16 CZERWCA 2005

     

 

Teatralne formy pracy mają za zadanie rozbudzenie i rozwijanie dramatycznej ekspresji dzieci. Środki masowego przekazu, jak również profesjonalne teatry lalkowe nie zaspokajają psychicznych potrzeb dzieci, bowiem funkcja biernego konsumenta jest sprzeczna ze strukturą psychologiczną. Dzieci odczuwają silną potrzebę fikcji i fantastyki, mocno przeżywają wartości moralne, takie jak dobro i zło, pragną czynnie uczestniczyć w wielkiej fantastycznej przygodzie, w tworzeniu wizji fantastycznej i przekształcaniu jej w realną rzeczywistość. Te pragnienia dają możliwość kształtowania wielu pozytywnych cech charakteru: wrażliwości estetycznej, moralnej, społecznej. Teatralne formy pracy wyrabiają nawyk uczestnictwa w przedstawieniach teatralnych, uczą kultury zachowania się w teatrze i kultury teatralnej, słowem pomagają w wychowaniu przyszłego odbiorcy sztuki teatralnej.

Jako aktor dziecko zdobywa świadomość, że grając jakąś postać, odtwarzając różne wydarzenia robi to po to, aby lepiej zrozumieć rzeczywistość, w której żyje.

Jako widz dziecko uczy się reakcji na to, co dzieje się przed nim, rozumienia i wiązania wydarzeń, umiejętności odczuwania i przeżywania, spontanicznego wyrażania swego stosunku emocjonalnego do przeżywanych treści.

Kontakty w grupie teatralnej dają możliwość zgodnego życia  i współdziałania, wzajemnego pomagania sobie.

 

Zabawa w teatr sprzyja rozwojowi wyobraźni u dzieci, rozwija twórcze myślenie i uczy zaradności w życiu. Nauczyciel-reżyser uwzględniając stopień trudności, możliwości rozwojowe dzieci i stopień przygotowania aktorów-wykonawców oraz warunki sceniczne, ma wiele możliwości wyboru sztuki. Takt nauczyciela-reżysera, jego powściągliwość, sprawiedliwość w ocenie wysiłków, umiejętność zachęcania jest ważnym czynnikiem rozwijania zainteresowań artystycznych dzieci.

Pracę nad inscenizacją trzeba dobrze przemyśleć, przewidzieć etapy jej realizacji. Proponując kolejność działań związanych z przygotowaniem inscenizacji opierałam się częściowo na etapach pracy przewidzianych przez Janinę Agulewą i Wacławę Świątek w książce ,,Inscenizacja w klasach początkowych”.

 

ETAPY PRACY NAD PRZYGOTOWANIEM PRZEDSTAWIENIA

 

I.                     Wybór repertuaru i przygotowanie sztuki do inscenizacji. Autorem  w teatrze dziecięcym może być każdy, kto potrafi dostarczyć ciekawego tematu do przedstawienia. Tematem mogą być scenki z życia oparte na obserwacji lub pochodzące z  wyobraźni, zagadki, szarady, przysłowia, opowiadania, wiersze, pieśni. Dla najmłodszych widzów najlepiej nadają się utwory drobne o skąpej treści fabularnej, za to pełne prostej akcji  i żywego ruchu. Dla nieco starszych dzieci odpowiednie będą bajki  i legendy. 

Jeżeli już dokonaliśmy wyboru sztuki powinniśmy przystąpić do przygotowania tekstu do inscenizacji. Nauczyciel-reżyser przede wszystkim powinien dokładnie przeczytać sztukę, przemyśleć ją i nadać jej własną koncepcję. Niektóre fragmenty może odrzucić lub przeciwnie, dodać np. wiersze lub piosenkę. Niekiedy można wprowadzić narratora, ale jego rola, jeśli jest potrzebna, nie może być długa, powinna zawierać tylko istotne wprowadzenie w akcję lub wiązać poszczególne fragmenty inscenizacji. Rolę tę można powierzyć dziecku lub lalce.

Z dokładnie opracowanym scenariuszem reżyserskim nauczyciel przychodzi na pierwszą próbę.

II.               Pierwsze próby odbywają się przy stole. Reżyser zapoznaje cały zespół z treścią sztuki. Czyta ją głośno i tak, aby porwać słuchaczy. Po przeczytaniu reżyser przeprowadza analizę treści, ustala charaktery postaci i tendencje, jakie chcemy wydobyć przy realizacji. Podstawową sprawą na tym etapie jest zrozumienie tekstu. ,,Dziecko wówczas rozumie tekst, gdy potrafi:

-         określić temat utworu;

-         sformułować główną myśl-ideę;

-         wyodrębnić kolejność zdarzeń;

-         określić czas, miejsce akcji i występujące osoby;

-         ocenić postępowanie bohatera”.

 

          Po przeprowadzeniu dokładnej analizy utworu należy w nim rozmieścić akcenty logiczne. Są to wyrazy najważniejsze, które trzeba uwypuklić.

           Właściwe akcentowanie logiczne sprawia, że w powodzi słów nie gubi się najważniejszy sens wypowiedzi. Odczuć go pomaga uczuciowe zabarwienie tego, co mówimy.

Pomocne tu mogą być takie zabawy:

1.,,Nastroje”. Jedno dziecko opuszcza salę, a reszta umawia się z instruktorem ,,jacy jesteśmy”, np. weseli, smutni, zmęczeni, ciekawi itp. Dziecko wróciwszy pyta trzech kolegów o dowolne sprawy a oni muszą odpowiedzieć zgodnie z tym ,,jacy są”, a więc wesoło, smutno, itp.  W zadaniu tym chodzi o odgadnięcie w jakim nastroju są koledzy.

2.,,Intonacje”. Instruktor wymyśla jakieś zdanie a następnie wyznacza różne role, np. królewny, krasnoludka, mówcy, aktora, żołnierza. Dzieci powtarzają zdanie wczuwając się w  swoje role. Ważny jest głos i mimika. Zdanie powinno być zabawne w treści. 

III.            Na tym etapie odbywa się dobór dzieci do poszczególnych ról z uwzględnieniem cech charakterystycznych przedstawianych postaci. Nauczyciel powinien pamiętać o zaangażowaniu wszystkich dzieci z zespołu. Jeśli nie dla wszystkich starczy ról to powinien powierzyć tym dzieciom funkcję asystenta reżysera, porządkowego, dekoratora, inspicjenta itp. Przyznanie jakiejś funkcji ułatwi dziecku koncentrację i pobudzi wyobraźnię. W pracy zespołu nad inscenizacją żadne dziecko nie może być bierne. Jeżeli już role w sztuce zostały obsadzone-dzieci muszą możliwie najszybciej opanować je pamięciowo, aby na dalszych etapach pracy doskonalić wymowę i interpretację tekstu. Ułatwi to też skupienie uwagi na grze np. lalką.

 

IV.           Wspólnie z dziećmi należy teraz wybrać technikę wykonania inscenizacji: żywy plan, lalki, teatrzyk cieni.

 

 

ŻYWY PLAN

 

1.     Teatr samorodny jest to improwizacja sceniczna zorganizowana na jakiś temat, nie wymagający sceny, rekwizytów, kostiumów, charakteryzacji. Nie wymaga długich przygotowań ani pamięciowego opanowania tekstu, bo grający mówią własnymi słowami. Najprostszą forma teatru samorodnego będą scenki mimiczne, ruchowe, do których stopniowo dodaje się słowa.  W początkowej fazie pracy tego teatru będziemy dzieciom dyskretnie pomagać, układać plan czynności, nie ograniczając ich inicjatywy i samodzielności - najważniejszych wyróżników teatru samorodnego. Najczęściej spotykane tematy scenek  samorzutnie organizowanych przez dzieci to zabawa w dom, sklep, w lekarza, podróż, szkołę itp.

2.     Inscenizacje wyrazów, szarad, przysłów, zagadek uczą precyzji ruchów i gestów. Ilustrowanie gestem, mimiką wymaga od dzieci trafnego, plastycznego przedstawienia osoby, sytuacji, przedmiotu. Zabawy pantomimiczne są najlepszym przygotowaniem do scenek ruchowych mówionych, dają pewne bogactwo ruchu, gestu i przygotowują dzieci do lepszego zrozumienia odtwarzanych scenek i wdrażają do samokontroli wykonywanych ruchów.

 

Oto kilka przykładów. Inscenizacja wyrazów, np. zawodów:

-         Krawiec- bierze miarę, zapisuje, ogląda materiał, mierzy go, kroi, szyje na maszynie, prasuje, mierzy.

-         Kelner- nosi talerze, przeciska się między stolikami, podaje kartę, przynosi talerze, pisze rachunek, odbiera pieniądze.

-         Gospodyni- sprząta, zamiata, myje naczynia, ściera kurze, siada, odpoczywa, czyta gazetę.

 

Inscenizacja szarad polega na rozbijaniu rzeczowników na części i inicjowaniu każdej z nich osobno.

Np. Bal-konik.

Obraz pierwszy: zespół wchodzi uroczyście, zajmuje miejsca, z taśmy lub płyty puszczamy jakąś muzykę. Dzieci grające rolę chłopców wstają, podchodzą do dziewcząt, proszą je do tańca i wszyscy tańczą. Po skończonym tańcu pary wychodzą.

Obraz drugi: wbiega czwórka dzieci przedstawiających konie i tresera. W takt marsza ,,koniki” idą równo w czwórce, na trzask bata zmieniają szyk i idą równo jeden za drugim. Wybiegają galopem.

 

 

Obraz trzeci: przedstawia dziewczynę stojącą na podwyższeniu, patrzącą w dół, przed nią stoi druga osoba spoglądająca do góry i improwizująca grę na gitarze.

 

Podobnie jak wyrazy inscenizuje się przysłowia i zdania. Jeżeli sceny mimiczne nie sprawiają już dzieciom większych kłopotów możemy zająć się wprowadzaniem tekstu mówionego.

Inscenizując zagadki mamy za zadanie przedstawić i odgadnąć jakiś wyraz. Inscenizujemy go za pomocą tylu obrazów, ile liter zawiera ten wyraz. Np. jeśli wyrazem do odgadnięcia jest wyraz ODRA to  inscenizacja będzie się odbywała w czterech obrazach:

    Obraz I - O - ogłoszenie (ktoś wiesza kartkę z jakimś zawiadomieniem);

    Obraz II - D - dama(spaceruje po parku);

     Obraz III - R - rana (pielęgniarka bandażuje ranę);

     Obraz IV - A - awantura (kłótnia dwóch osób).

Dzieci często projektują wspaniałe rozwiązania, są doskonałymi realizatorami i potrafią w twórczy sposób spożytkować podsunięte pomysły.

Inscenizacja wierszy, fragmentów powieści i nowel polega na plastycznym przedstawieniu zdarzeń zawartych w utworze. Odpowiednio dobrany kostium, dekoracja, rozstawienie osób, rekwizytów ma wywołać taki obraz, który byłby w stanie oddać nastrój i uczucia zawarte w utworze. Musimy odpowiednio wcześnie opracować technikę układów ruchowych, sytuacji, zmian ustawienia, przejść. Stopień trudności nie powinien przerastać możliwości dziecka.

W wersji żywo planowej kostium jest bardzo potrzebny młodemu aktorowi. Dlatego, jeżeli nie możemy przebrać dziecka w kostium z prawdziwego zdarzenia, to niech to będzie chociaż czapeczka czy rekwizyt symbolizujący odgrywana postać.

 

LALKI

 

Istnieje wiele rodzajów lalek. Najpopularniejsze w teatrze dziecięcym są kukiełki i pacynki.

Budowa kukiełki jest bardzo prosta. Na cienkim kiju osadzona jest głowa, korpus, do którego przyczepione są ręce i nogi. Korpus może być uszyty z materiału i wypchany trocinami lub watą. Ręce nie mogą być wypchane do końca, bo nie będą się ruszać. Do dłoni kukiełki można przymocować druty, tzw. gabity, ale jeśli operowanie nimi sprawia dzieciom trudności, należy z nich zrezygnować.

 

 

TEATR CIENI

 

Oparty jest na zasadzie, że między ekranem ze źródłem światła przesuwa  się przedmiot, który na ekran rzuca cień. Ekran robimy z cienkiego   i gęstego materiału lub z kalki technicznej przyklejonej do ramy z listewek. Ekran można umocować na stojakach między parawanami lub stolikami. Dół przykrywamy kocem, aby nie było widać małych animatorów. Dobrze jest skonstruować prowadnicę. Jest to listwa szerokości 6-10 cm umocowana 5 cm pod dolną krawędzią ekranu. Służy ona do prowadzenia lalek. Scena teatrzyku musi być dobrze oświetlona. Ciekawe efekty dają różnego rodzaju filtry. Można je wykonać z celofanu. Filtry zielony  i  niebieski będą konieczne przy odgrywaniu wszelkich nocnych scen. Filtr czerwony będzie pomocny przy odtwarzaniu łuny pożaru. Wschód  i zachód słońca uzyskamy przez rzucenie różowego światła na biały horyzont w tym punkcie, gdzie słońce wschodzi i zachodzi.

W hiszpańskim teatrze cieni, gdzie grają żywi aktorzy wiele ciekawych scen i postaci możemy stworzyć za pomocą gazet, sznurów, ręczników. Natomiast w teatrze chińskim dekoracje wykonujemy z kartonu. Jeżeli dekoracje maja być duże - niech będą przy tym ażurowe. Z kartonu należy wyciąć tylko kontury, zaś środek podkleić kolorowym celofanem lub bibułką. Jeśli dekoracja ma być na drugim planie- wówczas należy ją umieścić u góry ekranu pozostawiając dół wolny. Tak przygotowane dekoracje przypinamy do ekranu szpileczkami.

Lalki do teatru cieni mogą być płaskie: witrażowe, wykonane z tektury, podklejone kolorową bibułą, osadzone na listewkach lub drutach. Lalkami mogą też być jarzyny i owoce.

Sylwetki zwierząt, ptaków i ludzi możemy wyczarować za pomocą rąk. W teatrze cieni mogą grać także żywi aktorzy. W drzwiach między dwoma pomieszczeniami rozpinamy prześcieradło i ono stanowi tu ekran. Postacie w tym hiszpańskim teatrze cieni muszą poruszać się blisko  ekranu.

 

V.                           To praca dzieci z lalką, przygotowanie lalek, uczenie się manipulowania lalką a także synchronizacja ruchu ze słowem.

Lalki muszą tak grać, aby widz nie odczuwał, że mają pustkę pod nogami. Animator powinien za parawanem robić to samo, co ma robić jego lalka: chodzić, gdy lalka ma chodzić, tańczyć- gdy lalka tańczy. Wejście lalki na scenę i zejście nie powinno sprawiać pozoru zapadania się lalki. Lalka, która w danej chwili mówi powinna poruszać się trochę żywiej niż inne. Stany uczuciowe powinny wyrażać się gestem, ruchem głowy, rąk nóg, ukłonem, chodem. Podobnie postępujemy z lalkami w teatrze cieni.

 

VI.            Przygotowanie dekoracji i rekwizytów do przedstawienia. Dekoracja ma określać miejsce, gdzie toczy się akcja, a niekiedy i czas akcji. Dekoracja jest tylko tłem dla aktorów - zarówno dzieci jak i lalek- nie powinna więc z nimi konkurować. Nie może być zbyt bogata i rozbudowana, aby nie rozpraszała uwagi widzów i nie przeszkadzała w śledzeniu akcji. Najlepsze będzie tło uproszczone, np. gdy rzecz dzieje się w lesie wystarczy gruby pień drzewa a dwoma konarami i parom przypiętymi listkami.

W edukacji scenicznej musza być uwzględnione prawa perspektywy: dekoracje dalsze muszą być mniejsze; boczne ściany domów muszą mniejsze, silnie nachylać się ku dołowi, kolory muszą być bardziej intensywne, bo zbledną w świetle itp.

 

VII.         To przygotowanie części muzycznej. Muzyka wprowadza potrzebny nastrój, wzbogaca przeżycia estetyczne dziecka. Piosenki łatwo przemawiają do dzieci. Często lalki przedstawiaj, opowiadają o swoich smutkach i radościach. Jak najbardziej więc wskazane jest wykorzystanie odpowiednich piosenek w przedstawieniach teatrzyku dziecięcego. Na tym etapie przygotowujemy potrzebne w przedstawieniu efekty słuchowe.

 

VIII.Ostatni etap pracy to przedstawienie inscenizacji. W czasie przedstawienia reżyser czuwa nad atmosferą zakulisową. Reżyserowi powinien pomagać asystent, który będzie czuwał nad tym, aby aktorzy zręcznie i na czas np. zmieniali lalki, da sygnał efektów scenicznych i akustycznych, pilnuje opuszczania kurtyny i zmiany dekoracji.

Po przedstawieniu reżyser omawia osiągnięcia zespołu, oraz chwali wszystkie dzieci.

 

 

Literatura:

1.     Awgulowa J.  ,,Dziecko widzem i aktorem”. Warszawa 1979, WSiP.

2.     Awgulowa J., Świętek W. ,,Inscenizacje w klasach początkowych”. Warszawa 1985, WSiP.

3.     Awgulowa J., Świętek W. ,,Małe formy sceniczne w pracy przedszkola”. Warszawa 1982, WSiP.

4.     Borowkin S. ,,O edukacji teatralnej w przedszkolu”, Wychowanie w Przedszkolu, 1992, nr1.

5.     Lipińska J. ,,Techniki teatralne w edukacji wczesnoszkolnej”. Życie Szkoły, 2001, nr3.

6.     Jurkowski M. , Ryl H. , Starowska A. ,,Teatr lalek, zagadnienia metodyczne”. Warszawa 1979, Centralny Ośrodek Metodyki Upowszechniania Kultury.

7.     Stankiewicz B. ,, Zabawy twórcze i widowiska lalkowe w wychowaniu przedszkolnym”. PZWS Warszawa 1972.

---