Części mowy

Przykłady

Wyjątki

rzeczowniki

niebezpieczeństwo,
nieczłowiek, niewiedza,
niezdecydowanie,
niefrasobliwość,
niezorganizowanie, niechcenie itp.

W przeciwstawieniach, w których drugi człon pisany jest wielką literą (nie-Polak, nie-Żyd itp.); przed rzeczownikami w konstrukcjach, w których przeciwstawia się sobie dwie rzeczy, zaznacza się opozycję (to nie wakacje, ale jeden z obowiązków służbowych; to nie kolega, tylko brat; to nie żyd, ale baptysta itp.); rzeczowniki użyte w funkcji orzecznika (nie sztuka się obrazić; nie koniec tych wieści itp.).

przymiotniki

niemały, nieziemski,
niecierpliwy, nieposłuszny,
nieżyciowy, nieżywy itp.

W przeciwstawieniach, w których drugi człon pisany jest wielką literą (nie-Mickiewiczowski, nie-Fredrowski itp.); przed przymiotnikami w konstrukcjach, w których przeciwstawia się sobie dwa określenia, zaznacza się opozycję (nie żelazny, a aluminiowy; nie śmieszny, a tragiczny itp.); przed przymiotnikami w stopniu wyższym i najwyższym (por. tabela Nie pisane rozdzielnie).

imiesłowy przymiotnikowe

nieznający, niecierpiący,
nieżyjący, niepokonany,
nieutulony, nieznany itp.

W wyraźnych przeciwstawieniach (nie wędzony, a smażony; nie przylegający, tylko odstający itp.); w wypowiedzeniach, w których centrum jest spójnik ani/ ni (nie siedzący ani nie stojący; ani nie cieszący się, ani nie płaczący itp.).

przysłówki utworzone od przymiotników

niedrogo, nietanio,
nieźle, niesympatycznie,
niewybrednie itp.

Przysłówki utworzone od przymiotników stojące w stopniu wyższym i najwyższym (por. tabela Nie pisane rozdzielnie); w konstrukcjach, w których nie jest nie tylko przeczeniem, ale i przeciwstawieniem (nie źle, lecz gorzej; nie dobrze, ale idealnie itp.).

Nie pisane rozdzielnie

Części mowy

Przykłady

Wyjątki

czasowniki - formy osobowe, bezokoliczniki, czasowniki niewłaściwe, imiesłowy przysłówkowe,
formy na -no i -to

nie znam, nie wiedzieć,
nie wolno, nie trzeba,
nie można, nie znając,
nie uprzedziwszy, nie zjadłszy,
nie wiedziano, nie myto itp.

Imiesłowy przymiotnikowe (por. tabela Nie pisane łącznie), czasowniki utworzone od rzeczowników z nie w funkcji przedrostka (niepokoić, niewolić); czasowniki niedomagać, niedowidzieć, nienawidzić, niedosłyszeć (w zn.: słabo słyszeć); wyraz niepodobna jako jedyny czasownik niewłaściwy pisze się łącznie.

liczebniki

nie pięć, nie sto,
nie szósty, nie pierwszy,
nie troje, nie milion itp.

Wyraz niejeden w zn.: wielu oraz niejedno, niewiele, niewielu.

zaimki

nie wy, nie oni, nie nasz,
nie ich, nie ta, nie tamten,
nie każde itp.

Wyraz nieswój w zn.: niezdrowy oraz nieco, niecoś, niejaki, niektórzy, poniektórzy.

wyrażenia przyimkowe

nie dla nich, nie do niego,
nie z tym, nie o każdym,
nie na miejscu itp.

Wyraz niezadługo w zn.: wkrótce.

partykuły

nie lada, nie tylko, nie byle itp.

Przysłówki
niepochodzące
od przymiotników

nie bardzo, nie dziś,
nie wczoraj, nie zaraz,
nie tutaj itp.

Wyrazy niezbyt, nieraz (w zn.: często), niebawem.

Przymiotniki i przysłówki
w stopniu wyższym
i najwyższym

nie gorszy, nie gorzej,
nie najpiękniejszy, nie najrozsądniejszy, nie najszczęśliwiej itp.

---