MYŚLENIE DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM
I MŁODSZYM WIEKU SZKOLNYM
Myślenie jako rodzaj najwyżej zorganizowanej i złożonej czynności poznawczej posiada odrębną charakterystykę w różnych okresach rozwoju . W tym miejscu przeanalizujemy rozwój myślenia w wieku przedszkolnym i młodszym wieku szkolnym . „Myślenie w odróżnieniu od innych procesów poznawczych jest procesem poznania pośredniego” i tylko dzięki procesom myślowym zdolni jesteśmy do oderwania się od spostrzeżeń danej chwili . pozwala nam to na przewidywanie tego , co dopiero ma nastąpić oraz na przygotowanie reakcji . Z tego względu myślenie uznane zostało za najwyższą formę regulacji stosunków między organizmem człowieka a środowiskiem . Ważne jest , aby każdy człowiek miał zapewniony prawidłowy rozwój psychiczny . Tylko w takim przypadku możliwe jest kształtowanie kolejnych form działalności umysłowych .
Dla dzieci w wieku przedszkolnym „najbardziej typową formą myślenia jest myślenie konkretno-ruchowe i konkretno-wyobrażeniowe”. Młodsze dzieci badają rzeczywistość głównie przez działanie , poznają rzeczy i zjawiska w czasie wykonywania różnego rodzaju czynności . J. Piaget nadaje wiodące znaczenie w rozwoju umysłowym dziecka praktycznemu działaniu , gdyż „początkowo tylko na tym podłożu dokonuje się proces myślenia”. Im dziecko jest młodsze tym więcej w jego spostrzeżeniach i doświadczalnym poznawaniu otoczenia zajmuje bezpośredni kontakt zmysłowy z przedmiotami (zabawa manipulacyjna). „Aktywnością małego dziecka kieruje szczególnie silna potrzeba nawiązania czynnego kontaktu z otoczeniem , pęd do poznania świata”. W wieku przedszkolnym procesy poznawcze - począwszy od spostrzeżeń i wyobrażeń poprzez różne operacje myślowe ,wspomagane przez uwagę i pamięć , kształtowanie się zainteresowań odgrywają podstawową role zarówno w procesie okolicznościowego uczenia się dzieci podczas zabawy w toku twórczej działalności konstrukcyjnej jak i w czasie zajęć organizowanych przez nauczycielkę stawiających im określone zadania . Ważne jest uświadomienie sobie , że wychowanie umysłowe stanowi integralną część procesu wychowania a dokonuje się ono w procesie uczenia się dziecka, rozumiany szeroko jako , proces zdobywania indywidualnego doświadczenia które prowadzi do zmian w zachowaniu się podlegających na wystąpieniu elementów nowych w porównaniu z poprzedzających je zachowaniu .Jak wskazuje M . Dmochowska tylko uczenie się którego warunkiem jest indywidualne doświadczenie połączone z wykorzystaniem doświadczenia społecznego umożliwia rozwój dziecka . W wychowaniu przedszkolnym nie mamy na uwadze systematycznego uczenia się jakie ma miejsce w szkole , ale uczenie się okolicznościowe okazjonalne M . Przetacznikowa pisze , że „uczenie się w wieku przedszkolnym nie stanowi jeszcze czynności wyodrębnionej , autonomicznej lecz czynność pomocniczą służącą dziecku do zaspokajania różnych potrzeb , uwikłanych w jego działanie” . Uczenie się okolicznościowe odpowiada potrzebom dziecka jego ciekawości poznawczej chęci otrzymania różnych wyjaśnień od dorosłych . Tę myśl rozwinął S. Szuman tworząc koncepcję nauczania dzieci w wieku przedszkolnym „okolicznościowym nazywam ten system uczenia ponieważ w swej istocie polega on na umiejętnym korzystaniu z każdej nadarzającej się okoliczności , by dziecko powiadomić i poinformować o czymś co ono właśnie spostrzega i sobie uprzytamnia , ale czego jeszcze dokładnie nie zna lub nie bardzo rozumie i nie potrafi sobie wytłumaczyć i wyjaśnić” .Mając na uwadze wyżej wymienioną koncepcję nauczania oraz psychologiczne uwarunkowania i rozwojowe dzieci konieczne jest stosowanie w nauczaniu łączenia spostrzegania i działania dzieci z ich emocjonalnymi przeżyciami i mową oraz zasady organizowania procesu uczenie się dzieci w toku ich działania .Oprócz stosowania wymienionych zasad należy również o emocjonalnych gotowości motywacji do podjęcia danej czynności poznawania nowych treści , rozwiązania postawionych zadań .Jak wskazuje L. S. Wygotski „przedszkolak może uczyć się w miarę tego , jak program nauczyciela staje się jego własnym programem”. Dziecku którego umysł stale się rozwija trzeba stwarzać perspektywę nowych osiągnięć wykraczając poza dotychczasową wiedzę i umiejętności. „Działa to stymulująco na rozwój umysłowy dziecka pod warunkiem że będą one przejawiać własną aktywność , zainteresowanie i spontaniczne dążenie do przyswojenia nowych treści”. Również słowa którymi oddziaływujemy na dziecko w tym wieku muszą mieć silne oparcie w konkretnych przedmiotach i zjawiskach . L. Wołoszynowa twierdzi , że „dziecko w wieku przedszkolnym i młodszym wieku szkolnym słabo przyswaja sobie wiedzę o świecie jeśli dorośli podają ją tylko słownie , bez pokazu przedmiotu o którym jest mowa . Dziecko dobrze i właściwie rozumie takie słowa dopiero wtedy , gdy zetknie się z przedmiotem lub zjawiskiem które oznacza...” Z analizy rozwoju myślenia i nauczania dzieci w przedszkolu i szkole podstawowej należy przyjąć , że nowe pojęcia można wprowadzać nowymi sposobami i przy pomocy bezpośredniego kontaktu z przedmiotem , zjawiskiem , sytuacją :za pomocą modelu , rysunku , obrazu przedmiotu , przez wyjaśnienie nowego pojęcia znanymi dzieciom słowami . Kształtowanie pojęć należy do grupy najważniejszych zagadnień procesu dydaktycznego . Nie może ono przebiegać żywiołowo , lecz w sposób wysoce zorganizowany , przemyślany i zaplanowany . Rozwój myślenia konkretno-ruchowego konkretno-obrazowego zmierza do ukształtowania się myślenia pojęciowego . Aby jednak myślenie to mogło przebiegać prawidłowo muszą ukształtować się odpowiednie pojęcia , które odzwierciedlają w naszej świadomości istotne , wspólne , ogólne cechy przedmiotów .
Opracowała Elżbieta Sańka
Przy opracowaniu referatu korzystano z opracowań :
-Z. Samadeni (red).Nauczanie początkowe matematyki .
-M. Przetacznikowa . Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży .
-J.Piaget . Narodziny inteligencji dziecka .
-M. Dmochowska . Rola wychowania umysłowego w rozwoju dziecka .
-S. Szuman. O właściwym sposobie i skuteczności okolicznościowego uczenia się dzieci .
-L. S. Wygotski . Wybrane prace psychologiczne
-L. Wołoszynowa .Psychologia ogólna i rozwojowa .