Nurt instytucjonalny we współczesnej ekonomii: ENI a NEI

ENI a NEI - geneza oraz podstawowe różnice metodologiczne oraz teoriopoznawcze

1. Ekonomia neoinstytucjonalna (ENI)

• Generalne, podobnie, jak klasyczny instytucjonalizm (T. Veblen, J. R. Commons, W.C. Mitchell, J. M. Clark) jest

1. krytyką podstawowych założeń metodologicznych, a w tym zwłaszcza metodologicznego indywidualizmu

2. sposobu pojmowania ekonomii jako nauki w ekonomii głównego nurtu, a w tym szeroko rozumianej ekonomii neoklasycznej, czy neo-neoklasycznej (uortodoksyjnionego keynesizmu - J. Robinson)

3. W ujęciu ogólnym, ENI, podobnie jak instytucjonalizm veblenowski, jest krytyką sposobu ujmowania istoty procesu rozwoju gospodarczego, a w tym rozwoju gospodarki kapitalistycznej, przy odrzuceniu jednak „pesymizmu społecznego” Veblena: rozwój ten jest ewolucyjnym procesem społecznym, a nie mechanicystycznie pojmowanym procesem zrównoważonego wzrostu

ENI a NEI - geneza oraz podstawowe różnice...Ekonomia neoinstytucjonalna

• Odrzucenie hedonizmu (jako filozoficznej i metodologicznej podstawy badania zachowania ekonomicznego jednostek) i wynikającej z niej hipotezy maksymalizacji użyteczności (mikroekonomicznej racjonalności), czyli koncepcji homo oeconomicus

• Przyjęcie psychologii instynktów (Veblen), a potem (ENI: C.Ayres, J. M. Clark, Galbraith, Myrdal)) filozofii pragmatyzmu zapoczątkowanej przez J. Deweya (między innymi pragmatyczna teoria wartości Ayresa, czy koncepcja reasonable values Mitchella) i psychologii behawiorystycznej jako podstawy objaśniania działań mikroekonomicznych

• Specyficzny sposób pojmowania „systemu ekonomicznego”, jako ewolucyjnego procesu, którego główną częścią jest „kultura”

1. Podstawowa dychotomia ludzkiej natury (Veblen): sprzeczność między instynktem dobrej roboty i instynktem posiadania

2. Wynikają z tego kolejne dychotomiczne sprzeczności:

1. Między strumieniem rzeczowym (użytecznych dóbr) i finansowym

2. Między „światem (klasą) przemysłu” a „światem posiadania” („klasą próżniaczą”)

3. Konflikt między tymi dwoma światami to również konflikt między użytecznymi (z punktu widzenia rozwoju) i nieużytecznymi instytucjami kulturowymi

• Odrzucenie determinizmu ekonomicznego i przyjęcie w zamian, że rozwój jest determinowany głównie przez naukę i technologię, przy inercyjnym charakterze kultury i bazy instytucjonalnej

• Odrzucenie koncepcji obiektywnych praw czy prawidłowości w rozwoju społecznoekonomicznym; można jedynie mówić o pewnej „logice rozwoju” (Galbraith, Myrdal), polegającej na prawdopodobnych, ale nie koniecznych, przystosowaniach kultury i instytucji do imperatywów stwarzanych przez ciągle się rozwijająca naukę i kulturę

• pesymizm społeczny Veblena i jego odrzucenie przez kontynuatorów, czyli neoinstytucjonalistów

• Odrzucenie neoklasycznego sposobu rozumienia równowagi ekonomicznej;

1. Commons: równowaga („rozsądna gospodarka”) jako optymalna alokacja ograniczonych zasobów osiągana nie w drodze konkurencji rynkowej, ale „kolektywnych działań i kontroli”;

2. Galbraith: równowaga jako proces (a nie stan) wynikający z działania countervailing powers”: korporacje, związki zawodowe, państwo)

ENI a NEI - geneza oraz podstawowe różnice...Nowa Ekonomia Instytucjonalna

• Dwa sposoby interpretacji NEI

1. Jako część składowa szeroko rozumianej ekonomii neoklasycznej, jako neoklasyczna teoria instytucji (tzw. instytucjonalizm teoretyczny)

2. Jako nowy paradygmat we współczesnej ekonomii

• Geneza NEI (lata 70. i 80. XX wieku)

1. „Zewnętrzna” krytyka „deficytu instytucjonalnego” ENC

2. Narastająca wiedza empiryczna nt. znaczenia instytucji - nieformalnych i formalnych - we współczesnym rozwoju ekonomicznym i cywilizacyjnym i wynikająca stąd potrzeba refleksji teoretycznej

• Powstanie i rozwój:

1. teorii kosztów transakcyjnych (prekursor R. Coase, główny współczesny teoretyk: O.E. Williamson)

2. teorii praw własności (główni teoretycy: H. Demsetz i AA. Alchian)

jako stworzenie metodologicznych i teoriopoznawczych badań nad rolą instytucji w gospodarowaniu w ramach ekonomii głównego nurtu

Nowa Ekonomia Instytucjonalna - podstawowe kategorie i twierdzenia

• Prawa własności (ujęcie ekonomiczne)

1. Ukształtowane przez prawo (stanowione, normatywne), zwyczaje i moralność uprawnienia definiujące i zarazem ograniczające - w stosunku do innych osób - zakres zawłaszczania i wykorzystywania zasobów i dóbr ekonomicznych (inaczej: prawa dyspozycji)

2. Ponieważ większość dóbr nie jest dobrami czysto prywatnymi, w gospodarce szeroko występują efekty zewnętrzne (bezpośrednie) i istnieje potrzeba ich internalizacji

3. Internalizacja wymaga zmian w rozwiązaniach prawno-instytucjonalnych (tzw. instytucjach formalnych), a ich funkcjonowanie staje się przedmiotem analizy ekonomicznej

4. Podstawową funkcją praw własności jest tworzenie bodźców do większego stopnia internalizacji efektów zewnętrznych

• Koszty transakcyjne (KT), ujęcie wąskie (COASE, WILLIAMSON)

KT to w najogólniejszym ujęciu koszty używania mechanizmu cenowego

• Rodzaje kosztów transakcyjnych:

1. KT związane z wyszukiwaniem i przetwarzaniem informacji niezbędnych dla stanowienia cen rynkowych

2. KT negocjacji umów (producenci - odbiorcy, odbiorcy - dostawcy, itp.)

3. KT związane z kontrolą realizacji umów (kontraktów)

• Szerokie ujęcie KT:

1. Koszty koordynacji różnych form aktywności ekonomicznej (koordynacji przez rynek i przez państwo)

2. Koszty niezbędne dla powstania i rozwoju rynku (rynków)

• Koszty transakcyjne a prawa własności

Nieprecyzyjne zdefiniowanie i/lub osłabienie praw własności, a zwłaszcza niemożliwość internalizacji korzyści związanych z tymi prawami, musi prowadzić do wzrostu kosztów transakcyjnych w gospodarce, osłabienia systemu bodźców mikroekonomicznych, a w ten sposób do ogólnego spadku poziomu racjonalności czy efektywności ekonomicznej.

5. Przyczyny/rodzaje wysokich KT w gospodarce centralnie sterowanej (w krajach tzw. realnego socjalizmu)

• Wysokie KT związane z systemem centralnego planowania

• Wysokie KT związane z bardzo szerokim zakresem nierynkowej dystrybucji dóbr publicznych

• Wysokie KT rozbudowanego systemu transferów socjalnych

• rozmycie PW jako przyczyna upowszechnienia zachowań rent seeking w sferze podziału funkcjonalnego

• Zachowania rent seeking jako typowe dla kadry zarządzającej firm państwowych i ich pracowników

• Wysokie renty pozycyjne i biurokratyczne (menedżerzy, nomenklatura polityczna)

• Istota procesu transformacji z punktu widzenia NEI:

1. Definicja ogólna: przejście od socjalistycznej C&CE do gospodarki rynkowej jako politycznie i ekonomicznie zdeterminowana zmiana instytucjonalna

2. Definicja oparta na TKT/TPW: przejście od socjalistycznej C&CE do gospodarki rynkowej to stopniowa transformacja od systemu w którym dominuje motywacja na „poszukiwanie rent” przez poszczególne jednostki i grupy społeczne do systemu, w których działania tych jednostek i grup są głównie motywowane „orientacją na efektywność”

KRYTERIUM MINIMALIZACJI KOSZTÓW TRANSAKCYJNYCH

• Kryterium minimalizacji KT to ogólne kryterium wzrostu efektywności gospodarowania

• Kryterium to pozwala odpowiedzieć na dwa fundamentalne pytania:

1. Jaka jest optymalna wielkość przedsiębiorstwa (wyrównywanie się kosztów marginalnych transakcji dokonywanych wewnątrz firmy i transakcji dokonywanych przez rynek)

2. Dlaczego istnieją rynek i przedsiębiorstwo jako alternatywne mechanizmy koordynacji

Nowa Historia Gospodarcza (NHG) i Nowa Ekonomia Polityczna (NEP) - analiza kosztów transakcyjnych w perspektywie długookresowej

1. Zasada minimalizacji KT jako generalna podstawa dla objaśnienia, jak w długiej perspektywie czasowej zmieniają się różne systemy prawno-instytucjonalne oraz ekonomiczne

2. Podstawowym zadaniem efektywnego porządku instytucjonalnego jest stworzenie takiego systemu praw własności oraz systemu bodźców mikroekonomicznych i mechanizmów koordynacji które zapewniają właścicielom zasobów ekonomicznych zawłaszczanie korzyści z tytułu ich zastosowania

3. Ekonomiczna teoria państwa - na przykładzie koncepcji J. Buchannana

• Okres „przedpaństwowy” charakteryzuje się wielką niepewnością. W zwiazku z tym państwo musi ustanowić tzw. prekonstytutywne prawa własności oraz odpowiadające im formalne instytucje oraz sprzyjać respektowaniu odpowiednich „reguł gry” (instytucji nieformalnych), aby zmniejszyć poziom ogólnej niepewności w gospodarce oraz wykluczyć (czy zasadniczo ograniczyć) możliwość osiągania korzyści ekonomicznych drogą „rozboju”. W ten sposób powstaje „państwo opiekuńcze/ochronne” (protective state w ujęciu Buchannana)

• Pokonstytutywne prawa własności powstają jako konsekwencja rynkowej wymiany dóbr. Aby związane z tym kontrakty były efektywne i kompletne, niezbędna jest:

1) liberalizacja cen i handlu,

2) stopniowe wprowadzanie konkurencji wewnętrznej i zagranicznej, a także

3) istnienie rynków kapitałowych.

Wszystko to jest możliwe wówczas, gdy państwo stwarza podstawy „zdrowego reżimu makroekonomicznego”, a także gdy prowadzi regulację publiczną zgodną zasadami gospodarki rynkowej. Powstaje tzw. państwo regulacyjne

• Tak, jak w każdej gospodarce rynkowej, również w nowo powstających gospodarkach rynkowych, państwo musi produkować lub dostarczać dobra publiczne, lub przynajmniej finansować koszty ich wytwarzania oraz dystrybucji. To z kolei oznacza powstanie państwa produkcyjnego (Buchanan).

5. Państwo w ujęciu NEI (a zwłaszcza NEP) - ujęcie ogólne

• NEI, a zwłaszcza TKT i TPW, dostarczają instrumentów analitycznych, które pozwalają odpowiedzieć na fundamentalne pytanie, dlaczego istnieją rynek i państwo jako uzupełniające się mechanizmy ekonomicznej koordynacji i optymalizacji (kryterium Coase'a)

• NEI, a zwłaszcza NEP, identyfikują ekonomiczne i społeczne mechanizmy leżące u podstaw kształtowania się i akceptacji konkretnych rozwiązań w politykach ekonomicznych - makroekonomicznych i sektorowych - oraz w regulacji publicznej w gospodarce rynkowej, a także występujących między nimi sprzeczności

• NEI zwraca uwagę na potrzebę ciągłej aktywnej roli państwa w zakresie kształtowania prawno-konstytucyjnych podstaw ładu gospodarczego

NHG i NEP - c.d.

4. Ekonomiczna teoria regulacji publicznej w gospodarce rynkowej

• Punkt wyjścia: ujęcie regulacji publicznej jako specyficznego towaru i potrzeba określenia podaży i popytu na ten towar

• Odmiennie niż w tzw. normatywnej teorii regulacji, regulacja służy osiąganiu celów określonych grup interesu

• Nowa Ekonomia Instytucjonalna - podstawowe kategorie i twierdzenia

• Podstawowe twierdzenia ETRP

• Podstawowym zasobem państwa jest prawo przymuszania

• Funkcja użyteczności polityków: zdobycie i/lub utrzymanie władzy

• Regulacja jest zwykle bardziej korzystna dla producentów niż konsumentów

• Gra interesów prowadzi do optymalnego podziału korzyści z regulacji między przedsiębiorców, polityków (legislatorów) i instytucje regulacyjne

• Przykłady: teoria przechwycenia (capture theory of regulation), teoria oparta na koncepcji agenta i pryncypała

Nowa Ekonomia Instytucjonalna -definicja ogólna i elementy składowe

• Ogólna definicja: NIE to oparta na kryteriach racjonalności ekonomicznej - a także na założeniach metodologicznego indywidualizmu - analiza formalnych i nieformalnych instytucji życia gospodarczego i politycznego, jak również analiza - znowu w kategoriach racjonalności ekonomicznej - różnych systemów społeczno-politycznych oraz związków zachodzących między tymi systemami a funkcjonowaniem gospodarki

• Elementy składowe szeroko rozumianej NEI

1. Neoinstytucjonalna teoria firmy: Coase, Williamson

2. Ekonomiczna teoria polityki (Nowa Ekonomia Polityczna, zwana inaczej Teorią Wyboru Publicznego): Buchannan, Tullock

3. Analiza/teoria długookresowej zmienności systemów ekonomiczno-społecznych (Nowa Historia gospodarcza): North, Thomas

---