„Wiedza o świecie społecznym"

 

1) STRUKTURY WIEDZY: SCHEMATY, SKRYPTY, TEORIE

 

SCHEMAT POZNAWCZY

-          podstawowym element wiedzy o świecie społecznym jest

-          organizacja naszych uprzednich doświadczeń z jakimś rodzajem zdarzeń, osób czy obiektów

-          zawiera nie wszystkie wiadomości na temat danego fragmentu rzeczywistości, lecz wiedzę uogólnioną.

-          uniwersalną zasadą budowy schematów jest prototypowość

o        prototyp - rdzeń znaczeniowy schematu (kobieta - matka).

-          pozwala:

o        rozpoznawać obiekty („ten w okularach wygląda na profesora")

o        wnioskować o ich nieobserwowanych jeszcze cechach (przemądrzały)

o        uzupełniać nimi spostrzeżenia i pamięć zdarzeń

-          schematy cech nie odzwierciedlają ani „całych" ludzi, ani całych zdarzeń, lecz jedynie pewne rodzaje ich zmienności (np. inteligencja, uczciwość, towarzyskość, wrogość)

 

SKRYPT

-          jest umysłową reprezentacją zdarzeń, działań lub ich ciągów (np. „egzamin", „wizyta towarzyska")

-          charakteryzuje typowe elementy i okoliczności charakterystyczne dla danego zdarzenia i powtarzające się w większości jego wykonań

-          charakteryzuje się czasową organizacją scenek

-          funkcje

o        umysłowe narzędzie przetwarzania informacji

o        gotowy program działania dla jednostki

-          aby został wykonany spełnione muszą być 3 warunki

o        wykonawca musi taki skrypt mieć wykształcony w umyśle jako trwały element wiedzy o świecie

o        skrypt musi zostać w danej sytuacji zaktywizowany (musimy wejść w skrypt w roli jednego z jego aktorów)

o        stosowalność do przetwarzanej informacji (podobieństwo egzemplarza do prototypu)

-          aktywizacja może mieć charakter:

o        percepcyjny - odbodźcowy - w wyniku zaobserwowania bodźca

o        przedpercepcyjny - podwyższona dostępność schematu

-          przedpercepyjna aktywizacja jest uwarunkowana przez

o        subiektywne oczekiwania pojawienia się bodźca

o        powiązania egzemplarzy schematu z celami i motywami podmiotu (głodny i pomidor)

o        czasu, który upłynął od ostatniego kontaktu z bodźcem (kryminał a dostrzeganie rabusiów)

o        częstotliwości aktywizacji schematu w przeszłości (skrzywienie zawodowe)

 

TEORIE POTOCZNE

-          teorie człowieka, lecz. i teorie różnych jego własności, np. inteligencji czy charakteru moralnego

-          Dweck: zróżnicowanie = przekonanie o stałości / zmienności teorii (np. inteligencja)

-          kontrolowalność (Rotter)

 

FUNKCJONOWANIE SCHEMATÓW

1)    ukierunkowują uwagę i spostrzegania na te cechy, na podstawie których możemy zorientować się, czy dany obiekt jest czy też nie jest egzemplarzem schematu (wypadek, młody i stary)

2)    uruchomiony schemat ma wpływ na rozumienie zdarzeń i formułowanie sądów (ta sam sytuacja może być różnie zinterpretowana (młody żeglarz, odwaga a lekkomyślność)

3)    selektywność pamięci

      lepsze zapamiętywane informacji zgodnych niż niezgodnych ze schematem

      wskaźnik pamięci reproduktywnej jest różnica między trafieniami a fałszywymi alarmami.

      pamięć reproduktywna - efekt sprzeczności - dane sprzeczne ze schematem

      pamięć generatywna - efekt zgodności - dane zgodne ze schematem

      poziom fałszywych alarmów rośnie wraz z typowością zdarzenia

4)    zaktywizowane wpływają na zachowanie

      stereotyp starca

      schemat podrywania

5)    skłonność do posługiwania się schematami jest spowodowana ich chwilową dostępnością i maleje jako funkcja czasu

o        wieloznaczna informacja jest interpretowana przez pryzmat najbardziej dostępnego schematu

 

 

SCHEMAT A PAMIĘĆ

1) Fałszywe alarmy

-          nietrafne rozpoznanie informacji faktycznie nowej jako już prezentowanej i starej (znanej)

2) Trafienia

-          poprawne rozpoznania informacji faktycznie już prezentowanej jako „starej"

3) Błędy nadużycia schematu

-          „przypominania" sobie danych, z którymi człowiek faktycznie się nie zetknął, a jedynie wywnioskował

-          oba te rodzaje danych są subiektywnie nierozdzielne i wydają nam się jednakowo dotyczyć faktów

 

 

2. PRZEKONANIA O NATURZE ŚWIATA

 

POTOCZNE KONCEPCJE ŚWIATA SPOŁECZNEGO

*Stałość - zmienność    (Dweck)

*Kontrolowalność (Rotter)

*„Ufność-zagrożenie” i paranoidalna wizja świata społecznego

 

 

 

3. STEREOTYPY I UPRZEDZENIA

 

STEREOTYP

-          schemat reprezentujący grupę lub rodzaj osób wyodrębnionych z uwagi na jakąś łatwo zauważalną cechę określającą ich społeczną tożsamość, jak płeć, narodowość, religia, pochodzenie itp.

o        oogólnione przekonania na temat członków grup społecznych (Lippman)

-          cechy

o        nadmiernie upraszczany

o        niepodatny na zmiany w wyniku nowych informacji

o        społecznie podzielany, stanowiący element jakiejś kultury

-          podział

o        kulturowe i indywidualne

-          są konstrukcjami społecznymi (uzgodnione schematy)

 

 

 

UPRZEDZENIA

-          negatywny lub (rzadziej) pozytywny stosunek do członków jakiejś grupy utrzymywany z tego powodu, że są jej członkami

-          uogólniona postawa wobec członków danej grupy społecznej

-          pomiar

o        Eksperyment „zagubiony list” S. Milgrama

o        Skala dystansu społecznego Bogardusa

 

ŹRÓDŁA UPRZEDZEŃ

1.    teoria tożsamości społecznej (Tajfel i Turner)

-          tożsamość indywidualna i społeczna

-          automatyczny podział na lepszych „nas” i gorszych „obcych”

-          motyw autowaloryzacji: przynależność do cenionych grup

-          brak sukcesów osobistych i stan zagrożenia samooceny zwiększa stopień utożsamiania się z grupą

-          tożsamość społeczna jest sposobem podwyższenia samooceny

2.     teoria optymalnej odrębności (Brewer)

-          motywy postępowania zdeterminowane naprzemiennie potrzebą odrębności i przynależności do grupy

-          poszukujemy grup optymalnych i chcemy do nich należeć

-          wraz ze wzrostem tożsamości grupowej wzrasta skłonność do uprzedzeń

3.    teoria kozła ofiarnego (Hovland i Sears) /przeniesienia agresji/

-          przeszkody w drodze do upragnionego celu są źródłem złości i frustracji

-          sprawce nie może zostać zaatakowany, gdyż jest abstrakcyjny, nieznany l ub zbyt silny

-          uczucia te podobne są do tych żywionych do grupy-obiektu uprzedzenia, w wyniku czego obwiniamy ją za nasze niepowodzenia

4.    teoria względnej deprywacji (Davis)

-          jeśli grupa uważa, że ma mniejszy szanse na osiągnięcie upragnionych celów niż grupa, z którą rywalizuje to będzie ją obwiniała za swe niepowodzenia

-          podział na deprywację „egoistyczną” i „braterską” (tylko braterska powoduje uprzedzenia)

5.    teoria rzeczywistego konfliktu (Campbell)

-          rywalizacja grup o ograniczone zasoby prowadzi do uprzedzeń i wrogości

-          eksperyment Sherifa

6.    oszczędność poznawcza

-          stereotypy = gotowe wyjaśnienia

 

 

ŹRÓDŁA STEREOTYPÓW

1.    otoczenie

o        stereotypy pojawiają się wcześnie i w gotowej postaci (Weigl)

o        skorelowanie stereotypów dzieci jest słabe

2.    język

o        język jest pośrednikiem stereotypów

o        międzygrupowa asymetria językowa (Mass) - abstrakcyjny opis zachowań stawiających w pozytywnym świetle grupę własną, a w negatywnym obcą

o        warstwa znaczeniowa: pruski dryl, czeski film

3.      „twarzyzm”

o       przedstawianie wizerunku mężczyzny jako zdominowanego przez twarz, zaś wizerunku kobiety jako zdominowanego przez ciało

o       twarz to inteligencja i ambicja, a ciało seks

4.    teoria kategoryzacji społecznych (Tajfel)

o       kategoryzacja to nieodłączny aspekt ludzkiego poznania służący oszczędności zasobów poznawczych

o       łączenie bodźców odbywa się na podstawie ich wspólnych cech, atrybutów i funkcji

o       podstawową podział ludzi to „swoi” i „obcy”

o       kategorie pierwotne wywodzą się z podziału ze względu na płeć, rasę i wiek

o       ludzie kategoryzujemy jednak w wielu kategoriach

o       zastosowanie danej kategorii zależy od motywacji, zainteresowań, stopnia zaangażowania, kontekstu oraz kontekst społecznych relacji

o       efekt: wzrost spostrzegania różnic międzykategorialnych i spadek spostrzegania różnic wewnątrzkategorialnych (warunek to powiązanie z cechą ciągłą)

 

 

UTRZYMYWANIE STEREOTYPÓW

      lepsze zapamiętywanie informacji zgodnych ze stereotypem w wypadku grupy obcej

      heurystyka potwierdzania oczekiwań - wyszukiwanie informacji zgodnych ze stereotypem

      subkategoryzacje - tworzenie podkategorii dla egzemplarzy niezgodnych ze stereotypem

      zaktywizowane stereotypy są mało podatne na zmianę

      przypisywanie niezgodnych zachowań członków obcej grupy czynnikom sytuacyjnym

 

KORELACJE POZORNE (Chapman)

-          przeszacowanie związku między dwiema zmiennymi, które w rzeczywistości są słabo skorelowane bądź nie łączy ich żadna korelacja

-          ich źródłem są bardzo często stereotypy (mają wpływ na percepcje informacji)

-          źródło: pragnienie posiadania kontroli nad sytuacją (przewidywania zdarzeń)

-          występują bardzo często wraz z potrzebą kontroli

 

METODY MODYFIKOWANIA STEREOTYPÓW

 

*hipoteza kontaktu

- źródłem uprzedzeń jest niewiedza i brak kontaktu, a więc należy doprowadzić do tych kontaktów, umożliwić poznawanie się różnych grup

 

REDUKCJA UPRZEDZEŃ

(1)              cechy członków grupy kontrstereotypowe

(2)              grupy mają jednakowy status

(3)              kontakt jest dobrowolny

(4)              kontakt zachodzi na poziomie indywidualnym

(5)              wspólnota celów i sukces (gdy kontakt wiążę się z wykonywaniem zadań)

 

 

4. HEURYSTYKI FORMUŁOWANIA SĄDÓW

 

HEURYSTYKI

---