„Wiedza o świecie społecznym"

1) STRUKTURY WIEDZY: SCHEMATY, SKRYPTY, TEORIE

SCHEMAT POZNAWCZY

• podstawowym element wiedzy o świecie społecznym jest

• organizacja naszych uprzednich doświadczeń z jakimś rodzajem zdarzeń, osób czy obiektów

• zawiera nie wszystkie wiadomości na temat danego fragmentu rzeczywistości, lecz wiedzę uogólnioną.

• uniwersalną zasadą budowy schematów jest prototypowość

• prototyp - rdzeń znaczeniowy schematu (kobieta - matka).

• pozwala:

• rozpoznawać obiekty („ten w okularach wygląda na profesora")

• wnioskować o ich nieobserwowanych jeszcze cechach (przemądrzały)

• uzupełniać nimi spostrzeżenia i pamięć zdarzeń

• schematy cech nie odzwierciedlają ani „całych" ludzi, ani całych zdarzeń, lecz jedynie pewne rodzaje ich zmienności (np. inteligencja, uczciwość, towarzyskość, wrogość)

SKRYPT

• jest umysłową reprezentacją zdarzeń, działań lub ich ciągów (np. „egzamin", „wizyta towarzyska")

• charakteryzuje typowe elementy i okoliczności charakterystyczne dla danego zdarzenia i powtarzające się w większości jego wykonań

• charakteryzuje się czasową organizacją scenek

• funkcje

• umysłowe narzędzie przetwarzania informacji

• gotowy program działania dla jednostki

• aby został wykonany spełnione muszą być 3 warunki

• wykonawca musi taki skrypt mieć wykształcony w umyśle jako trwały element wiedzy o świecie

• skrypt musi zostać w danej sytuacji zaktywizowany (musimy wejść w skrypt w roli jednego z jego aktorów)

• stosowalność do przetwarzanej informacji (podobieństwo egzemplarza do prototypu)

• aktywizacja może mieć charakter:

• percepcyjny - odbodźcowy - w wyniku zaobserwowania bodźca

• przedpercepcyjny - podwyższona dostępność schematu

• przedpercepyjna aktywizacja jest uwarunkowana przez

• subiektywne oczekiwania pojawienia się bodźca

• powiązania egzemplarzy schematu z celami i motywami podmiotu (głodny i pomidor)

• czasu, który upłynął od ostatniego kontaktu z bodźcem (kryminał a dostrzeganie rabusiów)

• częstotliwości aktywizacji schematu w przeszłości (skrzywienie zawodowe)

TEORIE POTOCZNE

• teorie człowieka, lecz. i teorie różnych jego własności, np. inteligencji czy charakteru moralnego

• Dweck: zróżnicowanie = przekonanie o stałości / zmienności teorii (np. inteligencja)

• kontrolowalność (Rotter)

FUNKCJONOWANIE SCHEMATÓW

1. ukierunkowują uwagę i spostrzegania na te cechy, na podstawie których możemy zorientować się, czy dany obiekt jest czy też nie jest egzemplarzem schematu (wypadek, młody i stary)

2. uruchomiony schemat ma wpływ na rozumienie zdarzeń i formułowanie sądów (ta sam sytuacja może być różnie zinterpretowana (młody żeglarz, odwaga a lekkomyślność)

3. selektywność pamięci

• lepsze zapamiętywane informacji zgodnych niż niezgodnych ze schematem

• wskaźnik pamięci reproduktywnej jest różnica między trafieniami a fałszywymi alarmami.

• pamięć reproduktywna - efekt sprzeczności - dane sprzeczne ze schematem

• pamięć generatywna - efekt zgodności - dane zgodne ze schematem

• poziom fałszywych alarmów rośnie wraz z typowością zdarzenia

4. zaktywizowane wpływają na zachowanie

• stereotyp starca

• schemat podrywania

skłonność do posługiwania się schematami jest spowodowana ich chwilową dostępnością i maleje jako funkcja czasu

• wieloznaczna informacja jest interpretowana przez pryzmat najbardziej dostępnego schematu

SCHEMAT A PAMIĘĆ

1) Fałszywe alarmy

• nietrafne rozpoznanie informacji faktycznie nowej jako już prezentowanej i starej (znanej)

2) Trafienia

• poprawne rozpoznania informacji faktycznie już prezentowanej jako „starej"

3) Błędy nadużycia schematu

• „przypominania" sobie danych, z którymi człowiek faktycznie się nie zetknął, a jedynie wywnioskował

• oba te rodzaje danych są subiektywnie nierozdzielne i wydają nam się jednakowo dotyczyć faktów

2. PRZEKONANIA O NATURZE ŚWIATA

POTOCZNE KONCEPCJE ŚWIATA SPOŁECZNEGO

*Stałość - zmienność (Dweck)

*Kontrolowalność (Rotter)

*„Ufność-zagrożenie” i paranoidalna wizja świata społecznego

3. STEREOTYPY I UPRZEDZENIA

STEREOTYP

• schemat reprezentujący grupę lub rodzaj osób wyodrębnionych z uwagi na jakąś łatwo zauważalną cechę określającą ich społeczną tożsamość, jak płeć, narodowość, religia, pochodzenie itp.

• oogólnione przekonania na temat członków grup społecznych (Lippman)

• cechy

• nadmiernie upraszczany

• niepodatny na zmiany w wyniku nowych informacji

• społecznie podzielany, stanowiący element jakiejś kultury

• podział

• kulturowe i indywidualne

• są konstrukcjami społecznymi (uzgodnione schematy)

UPRZEDZENIA

• negatywny lub (rzadziej) pozytywny stosunek do członków jakiejś grupy utrzymywany z tego powodu, że są jej członkami

• uogólniona postawa wobec członków danej grupy społecznej

• pomiar

• Eksperyment „zagubiony list” S. Milgrama

• Skala dystansu społecznego Bogardusa

ŹRÓDŁA UPRZEDZEŃ

1. teoria tożsamości społecznej (Tajfel i Turner)

• tożsamość indywidualna i społeczna

• automatyczny podział na lepszych „nas” i gorszych „obcych”

• motyw autowaloryzacji: przynależność do cenionych grup

• brak sukcesów osobistych i stan zagrożenia samooceny zwiększa stopień utożsamiania się z grupą

• tożsamość społeczna jest sposobem podwyższenia samooceny

2. teoria optymalnej odrębności (Brewer)

• motywy postępowania zdeterminowane naprzemiennie potrzebą odrębności i przynależności do grupy

• poszukujemy grup optymalnych i chcemy do nich należeć

• wraz ze wzrostem tożsamości grupowej wzrasta skłonność do uprzedzeń

3. teoria kozła ofiarnego (Hovland i Sears) /przeniesienia agresji/

• przeszkody w drodze do upragnionego celu są źródłem złości i frustracji

• sprawce nie może zostać zaatakowany, gdyż jest abstrakcyjny, nieznany l ub zbyt silny

• uczucia te podobne są do tych żywionych do grupy-obiektu uprzedzenia, w wyniku czego obwiniamy ją za nasze niepowodzenia

4. teoria względnej deprywacji (Davis)

• jeśli grupa uważa, że ma mniejszy szanse na osiągnięcie upragnionych celów niż grupa, z którą rywalizuje to będzie ją obwiniała za swe niepowodzenia

• podział na deprywację „egoistyczną” i „braterską” (tylko braterska powoduje uprzedzenia)

5. teoria rzeczywistego konfliktu (Campbell)

• rywalizacja grup o ograniczone zasoby prowadzi do uprzedzeń i wrogości

• eksperyment Sherifa

6. oszczędność poznawcza

• stereotypy = gotowe wyjaśnienia

ŹRÓDŁA STEREOTYPÓW

1. otoczenie

• stereotypy pojawiają się wcześnie i w gotowej postaci (Weigl)

• skorelowanie stereotypów dzieci jest słabe

• język

• język jest pośrednikiem stereotypów

• międzygrupowa asymetria językowa (Mass) - abstrakcyjny opis zachowań stawiających w pozytywnym świetle grupę własną, a w negatywnym obcą

• warstwa znaczeniowa: pruski dryl, czeski film

3. „twarzyzm”

• przedstawianie wizerunku mężczyzny jako zdominowanego przez twarz, zaś wizerunku kobiety jako zdominowanego przez ciało

• twarz to inteligencja i ambicja, a ciało seks

• teoria kategoryzacji społecznych (Tajfel)

• kategoryzacja to nieodłączny aspekt ludzkiego poznania służący oszczędności zasobów poznawczych

• łączenie bodźców odbywa się na podstawie ich wspólnych cech, atrybutów i funkcji

• podstawową podział ludzi to „swoi” i „obcy”

• kategorie pierwotne wywodzą się z podziału ze względu na płeć, rasę i wiek

• ludzie kategoryzujemy jednak w wielu kategoriach

• zastosowanie danej kategorii zależy od motywacji, zainteresowań, stopnia zaangażowania, kontekstu oraz kontekst społecznych relacji

• efekt: wzrost spostrzegania różnic międzykategorialnych i spadek spostrzegania różnic wewnątrzkategorialnych (warunek to powiązanie z cechą ciągłą)

UTRZYMYWANIE STEREOTYPÓW

• lepsze zapamiętywanie informacji zgodnych ze stereotypem w wypadku grupy obcej

• heurystyka potwierdzania oczekiwań - wyszukiwanie informacji zgodnych ze stereotypem

• subkategoryzacje - tworzenie podkategorii dla egzemplarzy niezgodnych ze stereotypem

• zaktywizowane stereotypy są mało podatne na zmianę

• przypisywanie niezgodnych zachowań członków obcej grupy czynnikom sytuacyjnym

KORELACJE POZORNE (Chapman)

• przeszacowanie związku między dwiema zmiennymi, które w rzeczywistości są słabo skorelowane bądź nie łączy ich żadna korelacja

• ich źródłem są bardzo często stereotypy (mają wpływ na percepcje informacji)

• źródło: pragnienie posiadania kontroli nad sytuacją (przewidywania zdarzeń)

• występują bardzo często wraz z potrzebą kontroli

METODY MODYFIKOWANIA STEREOTYPÓW

*hipoteza kontaktu

- źródłem uprzedzeń jest niewiedza i brak kontaktu, a więc należy doprowadzić do tych kontaktów, umożliwić poznawanie się różnych grup

REDUKCJA UPRZEDZEŃ

1. cechy członków grupy kontrstereotypowe

2. grupy mają jednakowy status

3. kontakt jest dobrowolny

4. kontakt zachodzi na poziomie indywidualnym

5. wspólnota celów i sukces (gdy kontakt wiążę się z wykonywaniem zadań)

4. HEURYSTYKI FORMUŁOWANIA SĄDÓW

HEURYSTYKI

• uproszczone reguły myślenia pozwalające na formułowanie sądów bez analizy większości informacji, na których sąd powinien się opierać

• są one nieświadomie stosowanymi „drogami na skróty" w przetwarzaniu informacji.

HEURYSTYKI DOSTĘPNOŚCI

• oceny częstości lub prawdopodobieństwa zdarzeń w oparciu w łatwość, z jaką przychodzą nam na myśl ich przykłady, czyli egzemplarze

• prowadzą do formułowania trafnych ocen, ponieważ zdarzenia częste są łatwe dostępne pamięciowo

• prowadzą do wzrostu wpływu wywieranego na nasze sądy przez zdarzenia łatwo przypomniane a więc: dramatyczne, konkretne, wyraziste, niedawne, wielokrotnie omawiane w mass mediach i lokalnie

• Eksp. Schwarza i wsp. 1991: napisz 6 vs. 12 epizodów (ludzie pamiętają ok. 9); Czy jesteś asertywny?

HEURYSTYKI ZAKOTWICZENIA / DOSTOSOWANIA

• punktem wyjścia oceny jakiejś wartości liczbowej (liczba przypadków, częstość, prawdopodobieństwa) jest jakaś łatwo dostępna wartość (np. podana przez innych), która jest modyfikowana i dostosowywana stosownie do posiadanej wiedzy

• modyfikacja jest jednak niewystarczająca, gdyż pierwotnie zaktywizowana wiedza determinuje przetwarzanie informacji i zachowanie

• wyjaśnia błąd fałszywej powszechności (sąd własny jako dominujący)

• Eksp. Kojimy - czy telewizor jest drogi?

• Eksp. uroda koleżanek z roku

HEURYSTYKA SYMULACJI

• wydawanie sądów w oparciu o umysłową reprezentację przebiegu zdarzeń

• zdarzenia łatwiej wyobrażalne wydają się być bardziej prawdopodobnymi

• prowadzi do myślenia kontrfaktycznego - myślenia o tym, co mogłoby się zdarzyć, a się nie wydarzyło

• efekt: następstwa nietypowych zdarzeń postrzegane są jako bardziej negatywne, gdyż łatwiej jest wyobrazić sobie alternatywę do nich

• jego stosowanie pomaga w znoszeniu nieszczęść i sprzyja unikaniu nieprzyjemnych wydarzeń w przyszłości (ciemna uliczka)

• efekty uboczne

• mądrości po fakcie - poczucie, że się wiedziało

• wyjaśniania - ocena zdarzenia jako bardziej prawdopodobnego po przemyśleniu jego przyczyn

HEURYSTYKA REPREZENTATYWNOŚCI

• ocena przynależności obiektu do kategorii na podstawie jego podobieństwa do typowych egzemplarzy tej kategorii

• prowadzi do ignorowania informacji niepowiązanych z reprezentatywnością, nawet jeżeli maja silny związek z prawdopodobieństwem zdarzeń

• prowadzi do poszukiwania przyczyn w zdarzeniach podobnych (istotne zdarzenia muszą mieć istotne przyczyny)

WYRAZISTOŚĆ

• obiekty wyraziste to takie, które stanowią figurę na tle innych wskutek tego, że są bardziej intensywne (np. kolorowe), aktywne (poruszają się), nieoczekiwane (chodzenie na rękach w bibliotece), albo odróżniające się od innych obecnych obiektów

• osoby wyraziste pociągają za sobą większą uwagę, wskutek czego są
  np. lepiej pamiętane

• są spostrzegane jako wywierające większy wpływ społeczny i bardziej przyczyniające się do osiąganych przez grupę wyników

• są oceniane w bardziej krańcowy sposób: jedyny kulturalny Rosjaninwśród Polaków będzie spostrzegany jako bardziej kulturalny niż wśród innych Rosjan

KONTRAST I ASYMILACJA

Efekt asymilacji polega na przesunięciu oceny w kierunku informacji kontekstowej, tzn. dodatni kontekst podwyższa ocenę, albo ujemny kontekst obniża ocenę.

Efekt kontrastu polega na odsunięciu oceny od informacji kontekstowej, tzn dodatni kontekst obniża ocenę, albo ujemny kontekst podwyższa ocenę.

WPŁYW STANÓW EMOCJONALNYCH NA SĄDY

• dobry nastrój ułatwia przychodzenie na myśl pozytywnych treści, ułatwia przypominanie sobie miłych wspomnień, podnosi ocenę innych a nawet ogólnej satysfakcji z życia, nasila skłonność pomagania

• zgodność pamięci z nastrojem - w dobrym nastroju łatwiej jest zapamiętać, a także przypomnieć sobie informacje o charakterze dodatnim niż ujemnym, zaś w nastroju złym - odwrotnie

• nastrój jest czynnikiem decydującym o tym, czy przetwarzanie informacji ma charakter pobieżny i heurystyczny, czy też głęboki, dokładny i przemyślany

---