mgr Paweł Domzalski

Temat: Matka Boga i człowieka- rozmowa współczesnego poety z Madonną Conestabile Rafaela.

Cele lekcji:

Po lekcji uczeń powinien:
- analizować tekst poetycki;
- znać sposoby czytania obrazu malarskiego i filmowego;
- odczytywać symbolikę obrazu Rafaela Madonna Conestabile;
- znać różne wizerunki Matki Boskiej;
- formułować wnioski wypływające z analizy tekstów literackich i pozaliterackich;
- sporządzać bibliografię.

Metody i formy pracy:

- praca z tekstem;
- analiza porównawcza różnych tekstów kultury (obrazu i wiersza);
- praca grupowa;
- praca ze słownikami.

Środki dydaktyczne:

- podręcznik "do pracy w szkole", s. 150-152;
- Władysław Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Słownik symboli.

Pojęcia kluczowe:

- Matka prezentująca, piękna Madonna;
- sacrum, profanum;
- puer senex;
- symbolika poszczególnych elementów obrazu.

Czas:

2 lekcje.

Przebieg lekcji:

1. Podziel klasę na 6 około pięcioosobowych grup. Przypomnij uczniom, że efektywność pracy zależy od podziału zadań i współpracy. Rozdaj przygotowane na karteczkach zadania do wykonania w wyznaczonym czasie (wszystkie grupy rozwiązują takie same zadania). Obserwuj pracę grup, koryguj błędy, pomagaj w rozwiązywaniu problemów. Oceń szczególnie aktywnych członków grup, a także osoby prezentujące wnioski.

2. Uczniowie pracują w grupach. Wybierają liderów, osoby zapisujące wnioski, dzielą czynności wynikające z zadań. W czasie pracy zapisują wyniki na planszach, formułują wnioski. Po zakończeniu pracy w grupach następuje krótka prezentacja efektów tej pracy przez wybraną grupę.

3. Praca w grupach dotyczy zadań szczegółowych, rozwiązywanych przez uczniów w kolejności.

Zadanie I
Przyjrzyjcie się obrazowi Rafaela Madonna Conestabile (s. 151). Odpowiedzcie na pytania:

1. Kto jest bohaterem obrazu? Opiszcie postaci, zwracając uwagę na przeżycia bohaterów. (analiza obrazu - wskazówki merytoryczne)

2. Gdzie znajdują się bohaterowie? Opiszcie dalszy plan. (analiza obrazu - wskazówki merytoryczne)

3. Jaki nastrój panuje na obrazie? (analiza obrazu - wskazówki merytoryczne)

4. Znajdźcie wytłumaczenie dla ujęcia obrazu w formie koła. Korzystajcie ze słowników: Słownika mitów i tradycji kultury i Słownika symboli Władysława Kopalińskiego. (analiza obrazu - wskazówki merytoryczne)

Zadanie II
Przeczytajcie wiersz Wojciecha Wencla Łódź na głębinie (s. 150). Odpowiedzcie na pytania:

1. Jakie elementy obrazu wykorzystuje podmiot w swej wypowiedzi? Wypiszcie te elementy, określcie ich rolę, porównajcie ich interpretację z wiersza z Waszym odczytaniem tych elementów.

2. Wypiszcie z wiersza te elementy, których nie znajdujecie na obrazie Rafaela. O czym informują?

3. Zapiszcie wnioski z porównania dwóch tekstów kultury. Czy wiersz jest komentarzem do obrazu? Czy może jest jego swobodną interpretacją? A może polemiką z nim? Może czymś jeszcze innym?

Praca domowa:

1. Czym jest wiersz Wojciecha Wencla wobec obrazu Rafaela: komentarzem, polemiką, a może jeszcze czymś innym? Napisz krótką, rzeczowo uargumentowaną wypowiedź.

2. Przypomnij sobie różne teksty kultury, w których zaznacza się wyjątkowa rola Matki Boskiej.

Analiza obrazu - wskazówki merytoryczne:

Obraz wykorzystuje motyw Matki prezentującej i puer senex (chłopiec starzec) - rozumny, rozumiejący, czytający o świecie, losie (swoim?) i prawidłowościach egzystencji. Podkreślona jest rola książki jako źródła wiedzy, mądrości. Dziecko jest zaciekawione.

Rafael malował liczne wizerunki Madonny, stworzył typ słodki, niezmysłowy. Madonna została utrwalona w kulturze jako ideał kobiecej piękności. Matka jest piękna, rozumna, zamyślona, czuła, znająca życie, łagodna i zawsze czuwająca nad swym dzieckiem i płynącym pod jej opieką życiem ludzkim. Matka prezentująca: żąda uwielbienia, hołdów dla swego syna, nietuląca, dumna ze swego dziecka. Uosabia spokój, czuwanie, majestat i łagodność jednocześnie. Obraz macierzyństwa, a także wdzięku życia.

Łagodność Matki czytelna jest nawet w ułożeniu szat. Dostojność wyraża także ubiór: czerwona suknia, niebieski płaszcz - jak u Botticellego (por. obrazy: Madonna del Magnificat, Madonna z Dzieciątkiem i dwoma aniołami). Rafael zastosował tu pigmenty ultramaryny - błękitnego pigmentu otrzymywanego ze sproszkowanego minerału (lapis lazuli), który sprowadzano aż z Afganistanu. Był więc drogi i przeznaczony do malowania najważniejszych elementów obrazu, np. właśnie szat Matki Boskiej. Odzwierciedlał bogactwo mecenasa albo podnosił ważność dzieła. Czerwony był również kosztowny. Purpurę przywożono z dawnej Fenicji. Wytwarzano ją z dwóch drogich pigmentów, kojarzono z królewskością.

Kolor ubioru Marii wskazuje często na miejsce pochodzenia obrazów: w sztuce włoskiej Matka Boska ma zazwyczaj niebieską szatę, na Północy - czerwoną. W Madonna Conestabile mamy połączenie tych barw

Matka Boska: umiejscowiona w realistycznym krajobrazie. Tu toczy się zwyczajne życie. Kolorystyka obrazu jest nieco przygaszona - nastrój zadumy, powagi, patosu.

Matka Boska w renesansie była ukazywana w realistycznym krajobrazie - podkreślona ludzka czułość, macierzyństwo. Pejzaż współtworzy niezmąconą pogodę ducha emanującą z dwóch postaci centralnych. W tle płynie rzeka - skojarzenie z przemijaniem; łódź na rzece - przywołuje wędrowanie, żeglowanie (metaforę życia ludzkiego). Pejzaż - w nim toczy się zwyczajne życie, coś przemija, ale i trwa w kole odejść i powrotów. Dwóch (dwoje?) ludzi wędruje po dolinie, dwie postacie płyną łódką. Ważnym elementem pejzażu są drzewa. Drzewo przecina linie horyzontu, który wyznaczają poziomo układające się linie rzeki, doliny, panoramy gór i chmur. Drzewo łączy sfery sacrum i profanum, scala więc porządek boski i ludzki.

Dom, panorama gór, chmury, doliny - oto całość logicznie przygotowanej natury, w jakiej może żyć człowiek.

"Narracja" obrazu została ujęta w formie tonda. Tondo (wł. koło) - popularna w renesansie włoskim (szczególnie we Florencji w XV/XVI wieku) forma obrazu, medalionu lub płaskorzeźby w kształcie koła, stosowana głównie do przedstawień religijnych, zazwyczaj wizerunku Madonny.

Centrum koła zajmuje piękna i mądra Matka z Dzieciątkiem (sfera sacrum - aureole nad głowami postaci). Przestrzeń koła za postaciami wypełnia świat. Koło - zamknięcie chroniące przed zewnętrznym bezkształtem chaosu, dające magiczne bezpieczeństwo każdemu, kto znajdzie się w jego kręgu. Koło jest symbolem praw natury, narodzin i śmierci, koło wiecznych, uniwersalnych spraw ludzkich zamkniętych w bezpiecznym świecie - doskonałym, jak figura koła. Świat powierzony opiece Matki Boskiej - rozumny i doskonały - jak małe, mądre czytające dziecię.

Rafael, Madonna Conestabile, ok. 1502 roku

---