mgr Paweł Domzalski

Temat: „Tęsknoty nie zmniejszysz, rozłąki nie skrócisz…” Współczesna wersja kreacji Matki Boskiej.

Cele lekcji:

Po lekcji uczeń powinien:
- odczytywać sensy metaforyczne obrazu filmowego;
- formułować tezę interpretacyjną i wnioski płynące z porównywania różnych tekstów kultury;
- dostrzegać w kreacji literackiej i filmowej wartości wyznawane przez współczesnego człowieka oraz pokazać jego kondycję;
- porównywać różne ujęcia motywu Matki i różne sposoby kreacji jej wizerunku;
- sporządzać bibliografię.

Metody i formy pracy:

- analiza Modlitwy Małgorzaty Hillar metodą notatek "na tekście" i na marginesach;
- analiza kierowana (za pomocą pytań) fragmentu filmu;
- analiza porównawcza tekstów kultury;
- praca w grupach czteroosobowych;
- praca w grupach metodą śnieżnej kuli.

Środki dydaktyczne:

- teksty wiersza Modlitwa Małgorzaty Hillar, naklejone na plansze A3;
- Niebieski Krzysztofa Kieślowskiego (7 pierwszych minut filmu);
- podstawowe pojęcia z wiedzy o filmie (załącznik);
- tabelka dla ucznia.

Materiały dodatkowe:

- kartki do pracy w grupach.

Pojęcia kluczowe:

- pasja, pieśń pasyjna;
- Pieta;
- idealizacja, demitologizacja;
- dogmatyczny.

Czas:

1-2 lekcje (w zależności od tempa pracy młodzieży; warto powtórzyć kilkakrotnie projekcję fragmentu filmu Kieślowskiego).

Przebieg lekcji:

1. Uczniowie wykonują zadania w grupach: pierwsze w grupach czteroosobowych, drugie w dwójkach. Dopiero po określonym przez nauczyciela czasie - metodą śnieżnej kuli - łączą się z inną dwójką i porównują efekty swojej pracy. Następnie ta czwórka powtarza czynności z inną czwórką, z którą wypracowują ostateczne wnioski, zapisane zawsze na planszach.

Zadanie I
Uważnie obejrzyjcie fragmenty (ok. 7 min.) filmu Krzysztofa Kieślowskiego Niebieski. Zapoznajcie się najpierw z poniższymi pytaniami, potem w czasie oglądania zapisujcie uwagi.

1. Jakie treści pokazane zostały w zbliżeniach? Które w pełnym planie? Co kamera pokazuje jako detal? Dlaczego? Sformułujcie tezę interpretacyjną.

2. Podzielcie oglądany fragment na sekwencje, cząstki i je nazwijcie.

3. Kto jest bohaterem filmu?

4. Co jest tematem filmu?

5. Jaką wiedzę o kondycji człowieka niesie fragment filmu? Porównajcie go z innymi omawianymi tekstami kultury, które również mówiły np. o cierpieniu. (analiza filmu - wskazówki merytoryczne)

Zadanie II
Przeczytajcie wiersz Małgorzaty Hillar Modlitwa (warto nakleić skserowane teksty wiersza na dużych planszach - tak, by uczniowie mogli podkreślać kluczowe słowa, wypisywać problemy, motywy, odpowiadać na pytania).

6. Kto jest adresatem modlitwy? Jak jest określany adresat? Za pomocą jakich środków podmiot opisuje adresata?

7. Kim jest podmiot liryczny?

8. Jakie są intencje mówiącego w wierszu?

9. Jaka jest kondycja współczesnego człowieka?

10. Porównajcie ujęcie Matki Boskiej w wierszu Małgorzaty Hillar z innymi wizerunkami utrwalonymi w literaturze (weźcie pod uwagę szczególnie Lament świętokrzyski).

2. Odczytanie wniosków jednej z grup. (Inna wersja - napiszcie pytania do wiersza i odpowiedzcie na nie. Sformułujcie wnioski płynące z Waszych badań. Porównajcie je z innymi tekstami kultury) - przykładowy wniosek sformułowany przez jedną z grup.

3. Zamknij lekcję ogólnym wnioskiem na temat wizerunku Marii i obrazu człowieczego życia wyłaniającego się z obserwacji różnych tekstów kultury.

Praca domowa:

1. Wybierz 3 teksty kultury związane z cyklem lekcji (literackie i inne) i na ich podstawie sporządź bibliografię.

2. Wypełnij tabelkę - w oparciu o informacje zdobyte podczas lekcji i własne poszukiwania. Odwołaj się także do tekstu "Pod lupą" (s. 163 - podręcznik "do pracy w domu"). Pamiętaj o poprawności językowej i rzeczowości, szczególnie podczas formułowania wniosków.

Tabela dla ucznia:

	Bogurodzica	Lament świętokrzyski	Krzysztof Kamil Baczyński Modlitwa do Bogurodzicy	Wojciech Wencel Łódź na głębinie	Małgorzata Hillar Modlitwa
Czas powstania.
Kim jest podmiot liryczny?
Jaka jest sytuacja liryczna?
Jak ukazana jest Matka Boska?
Za pomocą jakich środków jest kreowana Maria?
Jaki jest nastrój i tonacja wypowiedzi?
Stosunek podmiotu mówiącego (lub innych osób) do Matki.
Przykłady pozaliterackie o podobnej wymowie.
Podsumowanie, wnioski (najważniejszy problem, temat).
Wnioski wypływające z porównania tekstów dawnych i dwudziestowiecznych.

Analiza filmu- wskazówki merytoryczne:

Film Niebieski Kieślowskiego pokazuje sytuację braku Boga w cierpieniu, nieszukania ukojenia w modlitwie, raczej cierpienie w samotności; piórko - ulotność, kruchość, brak oparcia. W innych tekstach kultury ludzie cierpiący, dawni rycerze czy żołnierze odnajdywali zrozumienie u Matki Boskiej.

Zbliżenia: np. zbliżenie opony - ewokuje pęd, szybkość; droga; rączka dziecka z niebieskim papierkiem; buzia dziecka.

Pełny plan: oczami dziecka oglądamy zaczarowany nocny świat - światła, odczucie pędu auta w tunelu; migające światła; ekspozycja czasu, miejsca, dziecka, nastroju.

Detal: płyn kapiący z przewodu - zapowiedź tragedii; dłoń i kulka, zabawka chłopaka przy drodze - sugestie ironii losu, przypadkowości, nieobliczalności losu.

Plan amerykański, ogólny: mężczyzna przy samochodzie, dziecko biegnące na pobocze - sposób wprowadzenia do opowieści o bohaterach z auta.

Części oglądanej sekwencji:

I część - droga i wypadek. Tu charakterystyczna rytmiczna zmiana ujęć: zbliżeń i planu ogólnego. Wprowadzenie podróżujących autem bohaterów: mężczyzny i dziecka oraz chłopaka - autostopowicza, przypadkowego świadka tragedii. Punkt kulminacyjny tej sekwencji odbywa się w zupełnej ciszy. Kamera pokazuje w zbliżeniach: twarz chłopaka oglądającego się przez chwilę za wyjeżdżającym z mgły pojazdem; kulkę, którą wreszcie udaje mu się posadzić na patyczku; tryumf młodzieńca. Za chwilę tę radość oraz ciszę zburzy nieprzyjemny dźwięk rozbijania, tłuczenia oraz krzyk (dziecka?, kobiety?). W planie ogólnym: rozbite na drzewie auto, przebiegający pies, tocząca się piłeczka - a wszystko to sprawia wrażenie przypadku, absurdu, szczególnie jeśli zestawimy te wydarzenia z poprzedzającą je radością człowieka przy drodze.

II część - intryguje tu detal - piórko. Kamera długo zatrzymuje się na nim, wprowadza powolną narrację. Z zamazanego tła wyłania się postać lekarza. Kamera jest nieruchoma. I znowu detal - oko, które widzi piórko. Teraz dopiero padają pierwsze słowa w filmie. Na pytanie człowieka w białym kitlu reaguje pokazywane w dużym zbliżeniu oko. Za pomocą tego chwytu rozumiemy, że kobieta straciła męża. Wreszcie widzimy twarz bohaterki. Na niej pojawi się ogromne cierpienie, kiedy na swoje pytanie "Anna?", kobieta usłyszy: "Też, córeczka też". To koniec świata dla matki. I ten koniec świata rozgrywa się w zupełnej ciszy.

III część - po ciszy z poprzednich ujęć teraz nastąpi ostry dźwięk (niepokojący, zapowiadający coś strasznego). Kamera pokazuje zbliżenie na dziurę w szybie. Bohaterka - matka (ujęta w pełnym planie) jest na coś zdecydowana. O ile w poprzedniej scenie dominowała bezradność i rozpacz, o tyle teraz pojawia się działanie i desperacja.

Ujęcia układają się na przemian: pełny plan (np. widać pielęgniarkę w korytarzu, bohaterkę w dyżurce) przeplata się ze zbliżeniami, szczególnie wówczas, gdy kobieta próbuje popełnić samobójstwo. Twarz pielęgniarki nie wyraża potępienia. Zresztą dialog wiele wyjaśnia.

Scena świetnie pokazuje bunt, złość, cierpienie, tragizm - samotność i bezradność wobec cierpienia.

W tych trzech scenach warto zwrócić uczniom uwagę na nieruchomość kamery. Ta pozorna statyczność dodatkowo dramatyzuje pokazywane w początkowych fragmentach filmu wydarzenia. Młodzież, przyzwyczajona do szybkiego montażu, często do kamery z ręki, do szybkiej akcji i głośnego dźwięku rodem z filmu sensacyjnego czy MTV, tym razem ma okazję odczytać poszczególne treści zawarte w filmie. Może to być okazja, by uważniej podpatrzeć chwyty, którymi posługuje się kamera, by opowiadać o świecie.

Przykładowy wniosek:

Współczesny człowiek jest samotny - nie jest zamknięty w kole odwiecznych praw - przynajmniej nie ma takiego poczucia; jest jakby pozostawiony sam sobie. W chwilach próby, straty, cierpienia dostrzega raczej rozbicie, beznadziejność (jak np. w filmie Niebieski). Nie wystarczają mu symbole, kiedy przychodzi cierpienie. Dawna kultura (i literatura, i malarstwo) wyidealizowała rolę Matki Boskiej. Ta patetyczna, idealizowana, dogmatyczna wizja jest dla współczesnego człowieka martwa.
Ujawnia się kryzys wartości, zagubienie człowieka i jego ogromne osamotnienie

---