mgr Paweł Domzalski

Temat: Sposoby kreacji wyjątkowej roli Matki Boskiej w polskiej tradycji.

Cele lekcji:

Po lekcji uczeń powinien:
- analizować tekst poetycki;
- znać sposoby czytania obrazu malarskiego i filmowego;
- wskazywać typowe sposoby mitologizowania roli matki w kulturze polskiej;
- formułować wnioski płynące z analizy różnych tekstów;
- rozumieć pojęcia kluczowe;
- wykorzystywać podstawową terminologię filmową.

Metody i formy pracy:

- analiza fragmentów filmów;
- analiza porównawcza;
- praca w grupach.

Środki dydaktyczne:

- podręcznik "do pracy w szkole", s. 151-155;
- fragmenty wybranych filmów, np.: Jerzego Hoffmana Potop (fragm. obrona Częstochowy), Ogniem i mieczem (fragm. śmierć Podbipięty); Aleksandra Forda Krzyżacy (fragm. śpiew Bogurodzicy przed bitwą);
- podstawowe pojęcia z wiedzy o filmie (załącznik).

Materiały dodatkowe:

- arkusze papieru dla każdej grupy.

Pojęcia kluczowe:

- deesis;
- aluzja literacka;
- apostrofa;
- ars moriendi (np. sceny śmierci Podbipięty);
- ujęcie, scena, plan, montaż.

Czas:

1 lekcja.

Przebieg lekcji:

Uwaga: Jeśli wcześniej nie omówiliśmy szczegółowo Bogurodzicy (np. przy okazji najstarszych zabytków języka polskiego) i Lamentu świętokrzyskiego, to teraz przystąpimy do analizy tych utworów. W tym przypadku potrzebujemy więcej lekcji na realizację całego cyklu. Znajomość tekstu Bogurodzicy jest niezbędna do zrozumienia Deesis, a Lamentu świętokrzyskiego do wykonania zadania domowego. Ten scenariusz zakłada, że młodzież już zna Bogurodzicę i Lament świętokrzyski.

1. Rozpocznij lekcję od rozdania zadań w grupach. Wszystkie grupy wykonują takie same zadania.

Zadanie I
Przypomnijcie sobie i wypiszcie na swoich planszach, w jakich tekstach kultury podkreśla się wyjątkową rolę Matki Boskiej. Krótko scharakteryzujcie tę postać w kulturze.

(Uczniowie mogą odwoływać się do ekranizacji powieści Henryka Sienkiewicza. Warto więc wykorzystać fragmenty filmów: Krzyżacy - śpiew Bogurodzicy, Ogniem i mieczem - śmierć Podbipięty: męczeńska śmierć z modlitwą do Marii Panny, Potop - obrona Częstochowy i wskazać sposoby uwznioślania sytuacji, osiągania efektu patosu: ujęcia z góry, z dołu, ruch kamery, plan: zbliżenia, detal, plan ogólny, światło, muzyka).

Zadanie II

1. Jakie związki dostrzegacie między średniowieczną Bogurodzicą a obrazem Deesis (reprodukcja ze s. 154)?

2. Opiszcie kompozycję obrazu, wyjaśnijcie znaczenie tytułu.

3. Wypiszcie cechy wspólne dla obu tekstów kultury (np. wykorzystanie motywu "trójki", pośrednictwa, Matka jako orędowniczka spraw ludzkich w towarzystwie Chrystusa i Jana Chrzciciela).

Zadanie III
Analiza wiersza Krzysztofa Kamila Baczyńskiego Modlitwa do Bogarodzicy (s. 151).
Wyjaśnijcie znaczenie tytułu. Wskażcie aluzję literacką.

4. Kto jest podmiotem lirycznym w wierszu?

5. Jakie prośby zanosi bohater wiersza?

6. Dlaczego zwraca się właśnie do Marii? Jaką rolę odgywa Maria w Bogurodzicy i na obrazie Deesis oraz w innych tekstach kultury? Kim jest Matka Boska dla ludzi? Zapiszcie wnioski. (analiza wiersza - wskazówki merytoryczne)

2. Po zakończeniu pracy w grupach uczniowie jednej z nich prezentują wnioski. Pozostałe grupy uzupełniają.

Praca domowa:

1. Uporządkuj notatki z lekcji (zwróć uwagę na poprawność językową i rzeczowość zapisanych wniosków).

2. Przypomnij sobie sposób kreacji Matki Boskiej w Lamencie świętokrzyskim. Nakreśl jej portret.

Załącznik:

Materiały dodatkowe dotyczące filmu

Podpowiedzi „techniczne” dotyczące filmu:

scena - najważniejszy pojedynczy element scenariusza, opowiada jakąś fabułę: ma

miejsce, czas, bohaterów (składa się z ujęć),

ujęcie - część między częściami montażowymi (czas od otwarcia do zamknięcia

przesłony w obiektywie),

dźwięk - jego rola,

montaż - rytmizowanie, zwalnianie,

kamera „z ręki”

obiekty (wnętrze, panorama, atelier), scenografia,

cięcia, proste, zaciemnienie, łączenie optyczne - rozjaśnianie, przenikanie, zamazania

(dezorientacja oka, bardzo szybki ruch kamery).

ujęcia - plany:

1 - ogólny

2 - pełny

3 - amerykański

4 - półzbliżenie

5 - zbliżenie

6 - detal

Matka Boska - orędowniczka spraw ludzkich, pocieszycielka, opiekunka, symbol ludzkiej nadziei i matczynej troski; to kobieca łagodność i mądrość, postać rozumiejąca słabości i lęki człowiecze.

Dessis.
Kompozycję tworzą trzy postacie: Chrystus-sędzia oraz pośrednicy między ludźmi a Zbawicielem: Matka Boska i Jan Chrzciciel, II połowa XIX wieku.

---