Kształtowanie się i dzieje monarchii stanowych w Europie Zachodniej w okresie pełnego i późnego średniowiecza - na przykładzie Anglii i Francji. podr. ,s. 92 - 98 oprac. RM

A. Monarchie stanowe w średniowieczu - synteza zagadnienia.

1. Cechy średniowiecznej monarchii stanowej (podr., s. 92):

- „monarcha rządzi scentralizowanym państwem, przy współpracy przedstawicieli poszczególnych

stanów, monarchie stanowe pojawiły się w XIII w, a upowszechniły w XIV w” (podr., s. 93)

- stanowa struktura społeczeństwa (podział społeczeństwa na stany: duchowieństwo, szlachta, mieszczaństwo, chłopi, we

Francji do stanu trzeciego należało zarówno mieszczaństwo jaki i chłopi), zob. ilustracje - podr. s. 28, 92

- istnieje w państwie reprezentacja stanów społecznych, ograniczająca niekiedy zakres władzy monarchy (np.

rada królewska, parlament w Anglii, Stany Generalne we Francji, Kortezy w Hiszpanii, sejmiki szlacheckie i sejm w Polsce)

- władca w monarchii stanowej ma niekiedy poparcie drobnego i średniego rycerstwa (szlachty) oraz

mieszczaństwa (warstwy te mają swoją reprezentację w zgromadzeniu stanowym - parlamencie, sejmie), szczególnie gdy

dąży do ograniczenia w państwie pozycji najpotężniejszych feudałów (np. książąt, hrabiów, możnowładztwa)

- władca w monarchii stanowej jest niezależny od uniwersalistycznych potęg (cesarstwa i papiestwa), szeroki zakres

władzy monarchy wobec poddanych oparty jest na zasadzie „król jest cesarzem w swoim królestwie” ( „rex est

imperator in regno suo”), rządy opierają się zatem na (wypracowanej przez legistów) zasadzie zewnętrznej i

wewnętrznej suwerenności monarchy

- rola legistów w monarchii stanowej, legiści - prawnicy w służbie monarchy, którzy na podstawie prawa rzymskiego

uzasadniali prawo króla do szerokiego zakresu władzy wobec poddanych (w myśl zasady: „król jest cesarzem w swoim królestwie”

„rex est imperator in regno suo”) oraz jego niezależności od cesarza i papieża (legiści wypracowali więc zasadę suwerenności

monarchii i jej władcy - suwerenności zewnętrznej i wewnętrznej)

- w ewolucji ustrojowej od monarchii patrymonialnej do monarchii stanowej w niektórych krajach

(np. Francja, Polska, Czechy) wystąpił okres przejściowy w postaci rozdrobnienia feudalnego (zwanego

niekiedy rozbiciem dzielnicowym)

2. Zgromadzenia stanowe (parlamenty) w poszczególnych krajach Europy u schyłku średniowiecza

(podr., s. 96), np. parlament w Anglii (od 1265 r.), Stany Generalne we Francji (od 1302 r.), Reichstag (Sejm Rzeszy) w Niemczech,

Kortezy w Hiszpanii, Riksdag w Szwecji, Landsting (Dania, Norwegia), Sejm w Polsce (od 1493 r. )

3. Przykłady ograniczania przez poddanych zakresu władzy króla w okresie kształtowania się

monarchii stanowych.

- Wielka Karta Swobód (Magna Charta Libertatum) wydana w 1215 r. przez króla Anglii Jana bez Ziemi

postanowienia, m.in.: król nie może nakładać podatków bez zgody Ogólnej Rady Królestwa (tworzyli ją

biskupi oraz baronowie - książęta i hrabiowie), każdy wolny człowiek uzyskał gwarancję nietykalności osobistej i

majątkowej (oznaczało to, że bez wyroku sądowego nie można nikogo uwięzić ani też odebrać mu jego

majątku), jeśli król naruszyłby postanowienia zawarte w Wielkiej Karcie Swobód, wówczas poddani mają

prawo wypowiedzieć mu posłuszeństwo - fragmenty Wielkiej Karty Swobód, podr., s. 97

- Złota Bulla z 1222 r. króla Węgier Andrzeja II dla możnowładztwa i średniej szlachty: król nie może

nakładać podatków bez zgody szlachty, szlachta uzyskuje gwarancję nietykalności osobistej i majątkowej,

król będzie szlachcie wypłacać żołd za udział w wyprawach zbrojnych poza granice państwa, król nie będzie

„nadawać cudzoziemcom urzędów związanych z pobieraniem podatków i innych dochodów skarbu

królewskiego”, szlachta ma prawo wypowiedzieć królowi posłuszeństwo, gdyby ten naruszył

postanowienia zawarte w Złotej Bulli, zob. J. Rajman, Encyklopedia średniowiecza, s. 1099

- powstawanie zgromadzeń stanowych (parlamentów) w poszczególnych krajach

- przywileje szlacheckie w Polsce XIV - XV w. (np. koszycki z 1374 r. , czerwiński z 1422 r., jedlneńsko -

krakowski z 1430 - 1433 r., cerkwicko - nieszawski z 1454 r., piotrkowski z 1496 r.), podr., s. 187 - 188, 190 - 191

4.Niemcy i Włochy jako kraje w których nie doszło w średniowieczu do powstania scentralizowanych,

zjednoczonych monarchii stanowych (podr., s. 149)

- rozdrobnienie feudalne w Niemczech rozpoczęte w początkach istnienia tego państwa (za ostatnich Karolingów) nie zostało w

średniowieczu przezwyciężone, wręcz przeciwnie, procesy decentralizacyjne pogłębiały się, nie powstała więc w średniowieczu

w Niemczech zjednoczona monarchia stanowa (do zjednoczenia Niemiec dojdzie dopiero w XIX w.),

na temat ustroju politycznego Rzeszy Niemieckiej w średniowieczu wypowiadała się tzw. Złota Bulla cesarza Karola IV

z 1356 r., regulowała ona zwłaszcza kwestię następstwa tronu cesarskiego - cesarza będzie wybierać 7 elektorów, są nimi

4 władcy świeccy, których kraje należą do Rzeszy (król czeski, palatyn reński, książę saski, margrabia brandenburski)

oraz 3 arcybiskupi (Kolonii, Moguncji, Trewiru), „Z. B. pozbawiała papieża prawa do współdecydowania o wyborze cesarza,”

- w średniowiecznych północnych i środkowych Włoszech procesy decentralizacyjne związane były nie tylko z rozdrobnieniem

feudalnym (np. istnieniem państwa kościelnego i niewielkich księstw), ale przede wszystkim z uzyskiwaniem przez silne ekonomicznie

miasta politycznej niezależności, powstawały więc republiki miejskie (np. Wenecja, Genua, Florencja), w których władza należała do

bogatych rodzin mieszczańskich, nie powstała więc w średniowieczu obejmująca całe Włochy zjednoczona monarchia stanowa (w

jednym państwie były natomiast Włochy południowe - Królestwo Neapolu i Sycylii), do zjednoczenia całych Włoch dojdzie dopiero w

XIX w.

B. FRANCJA od X do XV w. podr., s. 95 - 96, s.144 - 145 oprac. RM

domena (królewska) - dziedziczne posiadłości królów Francji

legiści - prawnicy w służbie monarchy, którzy na podstawie prawa rzymskiego uzasadniali prawo króla

do szerokiego zakresu władzy wobec poddanych (w myśl zasady: „król jest cesarzem w swoim królestwie” - „rex

est imperator in regno suo”) oraz jego niezależności od cesarza i papieża (legiści wypracowali więc zasadę

suwerenności monarchii i jej władcy - suwerenności wewnętrznej i zewnętrznej), lex - prawo

gallikanizm - dążenie królów francuskich do podporządkowania sobie Kościoła we Francji, gallikanizm prowadził czasem królów do konfliktu z papieżem, np. konflikt Filipa IV Pięknego z papieżem Bonifacym VIII (1294 - 1303)

Stany Generalne - stanowa reprezentacja społeczeństwa francuskiego od 1302 r., jednak o znacznie bardziej ograniczonym znaczeniu politycznym od angielskiego parlamentu i zwoływana bardzo rzadko, „kompetencje SG nie były wyraźnie określone, przyjęło się, ze wymagana była ich zgoda na zwiększenie podatków” (podr.,s.96), Stany Generalne reprezentowały trzy stany społeczeństwa francuskiego: stan pierwszy - duchowieństwo, stan drugi - szlachta, stan trzeci - mieszczaństwo i chłopi, tekst źródłowy, podr., s. 98

1.Francja w okresie panowania dynastii Kapetyngów (987 - 1328), podr., s. 95 - 96

- Hugo Kapet (987 - 996): pierwszy król Francji z dynastii Kapetyngów

- rozdrobnienie feudalne we Francji w okresie panowania Kapetyngów: podział kraju na księstwa (np.

Normandii, Bretanii, Burgundii, Akwitanii, Gaskonii) i hrabstwa (np. Tuluzy, Bretanii, Flandrii, Andegawenii- Anjou), książęta i

hrabiowie byli wasalami królów Francji, królowie posiadali realną władzę tylko na obszarze tzw. domeny

królewskiej (swoich dziedzicznych posiadłości), stolicą domeny Kapetyngów był Paryż (ponieważ pierwszy

z Kapetyngów, Hugon Kapet, zanim został królem był hrabią Paryża)

- słaba pozycja polityczna pierwszych Kapetyngów wobec wasali - książąt i hrabiów, przyczyny:

▪ niewielki obszar domeny królewskiej Kapetyngów w porównaniu do posiadłości ich wasali

▪ obowiązywanie we francuskim prawie lennym zasady : „wasal mego wasala nie jest moim wasalem”

- posiadłości królów angielskich z dynastii Plantagenetów we Francji w XII w. (m. in. Normandia, zachodnia Francja,

część środkowej - Andegawenia, część południowej - Akwitania), były większe niż domena (dziedziczne posiadłości)

ówczesnych królów Francji, mapa, np.: E. Hallam, J. Everard, Francja w czasach Kapetyngów, s. 170

- stopniowa unifikacja terytorialna Francji w scentralizowanej monarchii (poszerzanie domeny królewskiej),

dokonywana przede wszystkim za panowania Filipa II Augusta (1180 - 1223) oraz Ludwika IX Świętego (1226 -

1270), przejawy tego procesu:

▪ odebranie Plantagenetom większości ich posiadłości we Francji w wyniku bitwy pod Bouvines

w 1214 r. - król Anglii Jan bez Ziemi został pokonany przez Filipa II Augusta i stracił większość

posiadłości we Francji, z wyjątkiem księstwa Gujenny (południowo - zachodnia Francja)

▪ przezwyciężenie rozdrobnienia feudalnego poprzez stopniową likwidację odrębności księstw i hrabstw,

likwidacja odrębności południowej Francji w XIII w. została dokonana m.in. w wyniku wypraw zbrojnych przeciw

katarom (albigensom), organizowanych z poparciem papieża jako krucjaty (zob. temat: Wyprawy krzyżowe),

stworzenie scentralizowanej monarchii przyspieszyła wojna stuletnia (1337 - 1453), ostatnim odrębnym księstwem była

Bretania (do połowy XV w.)

- rola legistów w monarchii francuskiej ostatnich Kapetyngów i Walezjuszy

- wpływy francuskie w królestwie Neapolu i Sycylii (przejęcie władzy w Neapolu i na Sycylii w 1266 r. przez założyciela dynastii

Andegawenów, Karola księcia Anjou, który był młodszym bratem króla Francji Ludwika IX Świętego) i ich kres na Sycylii w wyniku

tzw. „nieszporów sycylijskich” w 1282 r. (zbrojne powstanie na Sycylii w wyniku którego doszło do detronizacji

Andegawenów i przejęcia władzy przez władców Aragonii),

dwie linie dynastii Andegawenów: neapolitańska (od 1266 r.) i węgierska ( od 1306, gdy Karol Robert - prawnuk Karola

Andegaweńskiego - został królem Węgier)

- panowanie we Francji Filipa IV Pięknego (1285 -1314)

▪ dążenie króla do zbudowania scentralizowanej monarchii o szerokim zakresie władzy króla i wysokich

obciążeniach podatkowych poddanych

▪ rola legistów w państwie

▪ antykrólewskie powstanie we Flandrii i jej uniezależnienie się od Francji (bitwa pod Courtrai w 1302 r.)

▪ zwołanie przez króla po raz pierwszy Stanów Generalnych w 1302

▪ gallikanizm w polityce króla (dążenie królów francuskich do podporządkowania sobie Kościoła we Francji)

▪ konflikt z papieżem Bonifacym VIII (1294 - 1303), przyczyną było m.in. narzucenie przez króla podatków duchowieństwu

francuskiemu

▪ narzucenie przez Filipa IV francuskiego kardynała jako kandydata na papieża w 1305 r. (Klemens V)

oraz początek tzw. „niewoli awiniońskiej” papieży od 1309 r. (pod naciskiem króla Klemens V

przeniósł siedzibę papieży z Rzymu do Awinionu)

▪ dążenie króla do likwidacji zakonu templariuszy i przejęcia ich majątku, pod naciskiem Filipa IV papież

Klemens V w 1313 r. rozwiązał zakon templariuszy, zostali oni oskarżeni o herezję i czary oraz spaleni na stosie

▪ polityczne znaczenie klątwy ostatniego wielkiego mistrza zakonu templariuszy - spalony na stosie w 1314 r.

Jakub de Molay (ostatni wielki mistrz zakonu) rzucił klątwę na papieża, króla i jego trzech synów, papież Klemens V i król

Filip IV zmarli jeszcze tego samego roku, żaden z trzech synów Filipa nie dożył sędziwego wieku, na nich wygasła w 1328 r.

dynastia Kapetyngów („królowie przeklęci”), podr., s. 95, zob. cykl powieści Maurice Druon z serii Królowie przeklęci

2. Panowanie we Francji dynastii Walezjuszy od 1328 r., wstąpienie na tron Filipa VI Walezjusza (Valois),

był bratankiem Filipa IV Pięknego, synem jego brata Karola Walezjusza (księcia Valois)

3. Żakeria - antyfeudalne powstanie chłopskie w północno - wschodniej Francji w 1358 r., w okresie wojny

stuletniej, chłopi domagali się zniesienia wyzysku przez feudałów (nazwa powstania pochodzi stąd, że

chłopów określano pogardliwie mianem Jacques Bonhome - „Kuba Prostaczek”), źródło, podr., s. 148

4. Wojna stuletnia (1337 - 1453), podr. s. 144 - 145

- przyczyny:

▪ dążenie królów Anglii z dynastii Plantagenetów do zdobycia tronu francuskiego po wygaśnięciu

dynastii Kapetyngów (wraz ze śmiercią trzech synów Filipa IV Pięknego)

▪ spór o następstwo tronu we Francji po Kapetyngach między królem Anglii Edwardem III (był synem

Izabeli, córki Filipa IV Pięknego) a Filipem VI Walezjuszem (był bratankiem Filipa IV Pięknego), francuscy legiści

kwestionujący prawa króla Anglii do tronu francuskiego, przypominali, iż zgodnie z obowiązującym we Francji prawem salickim,

kobieta (matka Edwarda III) nie ma prawa do dziedziczenia tronu - „In terram salicam , mulieres non succedant”

▪ dążenie królów Francji do odebrania królom angielskim księstwa Gujenny (resztek posiadłości królów

angielskich we Francji), królowie Anglii z tytułu swoich posiadłości we Francji byli lennikami królów francuskich

▪ konflikt angielsko - francuski o Flandrię (gospodarczo powiązaną z Anglią)

▪ dążenie królów angielskich do podporządkowania sobie niektórych wasali królów Francji (np. książąt Burgundii - Burgundczyków)

- najważniejsze bitwy wojny stuletniej (podr. s. 144):

▪ Crecy 1346 (zwycięstwo króla Edwarda III, klęska Filipa VI, zginął m.in. król Czech Jan Luksemburczyk Ślepy),

▪ Mauperthuis 1356 (do niewoli Anglików dostał się król Francji Jan Dobry)

▪ Azincourt 1415 (zwycięstwo króla Anglii Henryka V, Szekspir poświęcił mu jeden ze swoich dramatów - Henryk V )

▪ odsiecz Orleanu w 1429 r. dokonana przez Joannę d'Arc jako przełom w wojnie stuletniej

pierwsze znaczące zwycięstwo Francuzów na d Anglikami w wojnie stuletniej („propagandowe znaczenie zwycięstwa Francuzów

nad lepiej uzbrojonymi i wyszkolonymi Anglikami”, podr. ,s. 145),

▪ zdobycie Reims w 1430 r. (miejsca koronacji królów Francji) z inspiracji Joanny d'Arc

- rola Joanny d'Arc (1412 -1431) w schyłkowym okresie wojny stuletniej, podr., s.145

postawa Joanny jako przejaw budzenia się wśród niższych warstw społecznych nastrojów patriotycznych oraz mistycznych, wpływ

Joanny na króla Karola VII, wzięta do niewoli przez Burgundczyków, sprzedana Anglikom, oskarżona przez inkwizycję o czary i

herezję, spalona na stosie w 1431 r. , zrehabilitowana w 1456 r., kanonizowana w 1920 r.

- zmiany w taktyce wojennej i upowszechnienie nowych rodzajów broni w okresie wojny stuletniej

(wzrosło znaczenie prochu, artylerii, łuku i łuczników oraz wojska zaciężnego - żołnierzy najemnych opłacanych

żołdem, zmalało znaczenie kuszy oraz ciężkozbrojnego rycerstwa konnego), to właśnie te zmiany były powodem

zwycięstw wojsk angielskich w bitwach pod Crecy , Mauperthuis i Azincourt, Anglicy bowiem wcześniej od

Francuzów posiadali wojsko zaciężne (najemne) i łuczników, podr., s. 144

porównaj z analogicznymi zmianami w okresie wojny trzynastoletniej (1454 - 1466) Polski z Zakonem

Krzyżackim

- skutki wojny stuletniej : zmniejszenie liczby ludności Francji o połowę, zniszczenie kraju, wojna rozbudziła

nastroje patriotyczne w społeczeństwie francuskim, także wśród jego niższych warstw, przyśpieszyła także stworzenie

scentralizowanej francuskiej monarchii stanowej (likwidację odrębności i księstw i hrabstw), co wzmocniło pozycję

polityczną królów z dynastii Walezjuszów, rozpoczął się proces przekształcania późnośredniowiecznej

francuskiej monarchii stanowej w nowożytną monarchię absolutną, posiadłości angielskie we Francji zostały

ograniczone do portu w Calais

wojna stuletnia i bitwa po Azincourt w dramacie W. Szekspira Henryk V

5. Francja późnego średniowiecza jako monarchia stanowa.

6. Kultura francuska „jesieni średniowiecza” (zob. książkę J. Huizingi, Jesień średniowiecza).

B. ANGLIA w średniowieczu. podr., s. 21, 93 - 94, 146, 151 oprac. RM

1.Anglia we wczesnym średniowieczu

- podbój Brytanii przez germańskie plemiona Anglów i Sasów w V w.

- podbój Anglii przez Duńczyków (od schyłku VIII w. do pocz. XI w.; panowanie w Anglii dynastii duńskiej

w latach 1016 - 1042)

2.Państwo króla Kanuta Wielkiego (1016-1035) obejmujące Danię, Norwegię i Anglię oraz jego rozpad.

3.Podbój Anglii przez księcia Normandii Wilhelma Zdobywcę i powstanie państwa anglo- normandzkiego

a) znaczenie bitwy pod Hastings w 1066 r. : w wyniku pokonania króla Harolda II książę Normandii

Wilhelm Zdobywca został królem Anglii (zob. treści ideowe tkaniny z Bayeux , podr., s.20, s. 28)

b) organizacja monarchii angielskiej w okresie panowania Wilhelma Zdobywcy (1066 - 1087)

- nadawanie przez Wilhelma wasalom ziemi w kawałkach rozproszonych po całym kraju

- Wilhelm i jego następcy oparli swoje rządy w Anglii na francuskojęzycznej arystokracji

pochodzenia normańskiego

- Wilhelm Zdobywca z tytułu swoich posiadłości we Francji (Normandia) był lennikiem króla francuskiego

- przyjęcie zasady „wasal mego wasala jest moim wasalem”

- utrzymanie podziału kraju na hrabstwa (shire) zarządzane przez szeryfów (sheriff)

- Przegląd Dnia Sądu Ostatecznego z 1086 r. (powszechny spis ludności sporządzony w celach podatkowych z rozkazu

Wilhelma Zdobywcy)

- Księga Dnia Sądu Ostatecznego (Domesday Book) - rejestr podatkowy poddanych w Anglii Wilhelma Zbobywcy

4. Anglia w okresie panowania dynastii Plantagenetów (1154 - 1485), podr. s. 92 - 94, 97

- panowanie Henryka II (1154 - 1189): pierwszy król z dynastii Plantagenetów, był synem Matyldy (wnuczka

Wilhema Zdobywcy) i hrabiego Anjou (Andegawenii) Gotfryda Plantageneta (jeden z wasali króla Francji),

dynastia Plantagenetów wywodziła się zatem z Francji

- posiadłości Henryka II we Francji odziedziczone po przodkach (np. Normandia, Andegawenia - Anjou) lub

wniesione w posagu przez żonę Eleonorę Akwitańską (Akwitania), były zatem znacznie większe od

posiadłości królów Francji z dynastii Kapetyngów (ich domeny),

doszło więc do paradoksalnej sytuacji - królowie Anglii (już od Wilhelma Zdobywcy) z tytułu swoich posiadłości

we Francji byli lennikami królów francuskich

- posiadłości królów Anglii (z dynastii Plantagenetów) we Francji od XII w. jako źródło ich konfliktu z królami

francuskimi (z Kapetyngami, a następnie z Walezjuszami) aż do wojny stuletniej,

doszło do paradoksalnej sytuacji - królowie Anglii z tytułu swoich posiadłości we Francji byli lennikami

królów francuskich, aż do bitwy pod Bouvines w 1214 r. posiadłości królów Anglii z dynastii Plantagenetów

były znacznie większe od posiadłości królów Francji (domeny Kapetyngów)

mapa, np.: E. Hallam, J. Everard, Francja w czasach Kapetyngów, s. 170

- dążenie Henryka II do zbudowania scentralizowanej monarchii o szerokim zakresie kompetencji władcy i

wysokich obciążeniach podatkowych poddanych

- konflikt króla Henryka II z arcybiskupem Canterbury Tomaszem Becketem (1170), podr., s.93

- panowanie Ryszarda I Lwie Serce (1189 - 1199), Jana bez Ziemi (1189 - 1216) oraz Henryka III (1216 - 1272)

▪ udział Ryszarda I Lwie Serce w III krucjacie (Ryszard I Lwie Serce jako archetyp rycerza)

▪ legenda o Robin Hodzie jako odzwierciedlenie antagonizmów społecznych (feudałowie normańskiego pochodzenia a lud pochodzenia

anglosaskiego)

▪ konflikt Plantagenetów w królem Francji Filipem II Augustem i utrata przez Jana bez Ziemi (w wyniku bitwy

pod Bouvines w 1214 r.) niemal wszystkich posiadłości we Francji, z wyjątkiem księstwa Gujenny

▪ Jan bez Ziemi wobec Innocentego III (początkowo był w konflikcie z papieżem, później uznał się za jego

lennika - 1213 r.)

▪ Magna Charta Libertatum (Wielka Karta Swobód) z 1215 r. wydana przez Jana bez Ziemi,

postanowienia, m.in.: król nie może nakładać podatków bez zgody Ogólnej Rady Królestwa (tworzyli ją biskupi oraz

baronowie - książęta i hrabiowie), ograniczeno kompetencji urzędników króla - szeryfów, każdy wolny człowiek uzyskał

gwarancję nietykalności osobistej i majątkowej (oznaczało to, że bez wyroku sądowego nie można nikogo uwięzić ani też

odebrać mu jego majątku), jeśli król naruszyłby postanowienia zawarte w Wielkiej Karcie Swobód, wówczas poddani mają

prawo wypowiedzieć mu posłuszeństwo - fragmenty Wielkiej Karty Swobód, podr., s. 97

- utworzenie parlamentu w 1264 r. za panowania Henryka III

▪ parlament- stanowa reprezentacja społeczeństwa angielskiego ograniczająca zakres kompetencji monarchy,

zwłaszcza w kwestii nakładania podatków, parlament mógł też pełnić rolę sądu najwyższego

▪ etymologia terminu parlament - francuski czasownik parler - mówić

▪ parlament powstał w wyniku buntu baronów, rycerstwa i mieszczaństwa przeciw podatkom nakładanym przez Henryka III,

na czele buntowników stał Szymon de Montfort Młodszy

▪ w następnych stuleciach utrwalił się podział parlamentu na dwie izby: Izbę Lordów (dostojnicy kościelni oraz

baronowie) i Izbę Gmin (rycerstwo i mieszczaństwo), ordynacja wyborcza do Izby Gmin z 1429 r. została zmieniona

dopiero w 1832 r., zob. ilustrację w podr. ,s. 94

- Wielka Karta Swobód z 1215 r. oraz utworzenie parlamentu w 1264 r. jako podwaliny angielskiej

monarchii stanowej

- ruchy religijne i społeczne w Anglii XIV w., podr., s. 146,151- 152

▪ herezja Johna Wiklefa w XIV w. (doktor teologii, profesor uniwersytetu w Oksfordzie, poglądy: przeciw

prymatowi papieża w Kościele i kultowi świętych, Biblia jedynym źródłem wiary, odebranie Kościołowi majątków,

jego uczniem był Jan Hus) i religijno - społeczny ruch lollardów (wędrowni kaznodzieje, propagujący

poglądy Wiklefa) jako „angielska prereformacja”, podr. , s.146, 151 - 152

▪ antyfeudalne chłopskie powstanie Wata Tylera (1381 r.), do pewnego stopnia zostało zainspirowane

poglądami Wiklefa oraz działalnością lollardów, którzy domagali odebrania Kościołowi majątków ziemskich, podr.,

s.146, 151- 152

- wojna stuletnia (1337 - 1453) - przyczyny, przebieg, znaczenie (omówione w: Francja X - XV w.)

- wojna dwóch róż (1455 - 1485)

5. Wojna dwóch róż - wojna domowa w Anglii w latach 1455 - 1485 między dwoma gałęziami (liniami)

dynastii Plantagenetów - rodem Lancastrów (czerwona róża w herbie) a rodem Yorków (biała róża w

herbie), w jej wyniku królem Anglii został w 1485 r. Henryk VII z dynastii Tudorów

Yorkowie - młodsza lina Plantagenetów

Lancastrowie - starsza linia Plantagenetów

Przyczyny wojny dwóch róż: ▪ ostateczna klęska Anglii w wojnie stuletniej (zakończonej w 1453 r.) osłabiła pozycje polityczną Henryka VI Lancastra (nie bez znaczenia

było także to że król popadł w obłęd)

▪ bunt rodu Yorków przeciw Henrykowi VI

przebieg wojny (wybrane aspekty): ▪ zamordowanie Henryka VI przez Edwarda IV Yorka (1471) ▪ zamordowanie w 1483 r. Edwarda V (syna Edwarda IV) przez Ryszarda (młodszego brata Edwarda IV) ▪ okrutne panowanie Ryszarda III (1483 - 1485)

▪ wojnę zakończyła bitwa pod Bosworth w 1485 r. (zginął Ryszard III, pokonany przez Henryka z rodu Tudorów, który panuje odtąd jako

Henryk VII)

skutki wojny dwóch róż: ▪ wzajemne wyniszczenie Lancastrów i Yorków spowodowało przejecie tronu przez ród Tudorów w osobie króla Henryka VII

(dynastia Tudorów panowała w Anglii od zakończenia wojny dwóch róż w 1485 r. do śmierci Elżbiety I Wielkiej w 1603 r.)

▪ zakończenie wojny dwóch róż kończy zatem w historii Anglii epokę Plantagenetów, rozpoczyna epokę Tudorów (1485 - 1603), w

pewnym sensie kończy w dziejach Anglii średniowiecze i rozpoczyna epokę nowożytną ▪ skutki społeczne: „wojna spowodowała wyginięcie wielu przedstawicieli rodów możnowładczych” (ginęli w bitwach, byli skazywani

przez obie zwalczające się strony), doszło zatem w Anglii do spadku znaczenia starych rodów szlacheckich na rzecz coraz silniejszego

ekonomicznie mieszczaństwa

6. Królowie z dynastii Plantagenetów w dramatach Wiliama Szekspira (są one częścią szekspirowskiej

serii kilku dramatów z cyklu Kroniki królewskie)

Życie i śmierć króla Jana (o królu Janie bez Ziemi), Ryszard II, Henryk IV,

Henryk V (kontekstem historycznym jest tu, obok postaci króla Henryka V, jeden z etapów wojny

stuletniej i bitwa pod Azincourt w 1415 r), odzwierciedleniem wojny dwóch róż są dwa dramaty Wiliama Szekspira -Henryk VI, Ryszard III

5

---