Przedmiot, sposoby istnienia i metody badania

literatury dla dzieci i młodzieży.^∗

1. Oralność - naturalny kanał przekazu oraz immanentna struktura komunikatów (repertuar literatury dla dzieci: opowiadany, śpiewany, zabawiany).

2. Naturalne jest nazywanie literaturą wszystkiego, co się pisze dla dzieci, niezależnie od poziomu
   i kwalifikacji piszących.

3. Oddziela się piśmiennictwo (to co poza literaturą) od literatury (to, co zwraca się do ogółu narodu lub jego warstw wykształconych, reszta to literatura fachowa i zawodowa).

4. Literatura dla dzieci literaturą stosowaną, czyli tą częścią piśmiennictwa, która została powołana do celów praktycznych.

5. Pierwszą próbą syntezy literatury dla dzieci był Rys literatury dziecięcej Anieli Szycówny.

6. Literatura dla dzieci porównywana była z literaturą brukową - dla maluczkich, niewybrednych, w rozrywce trywialnych.

7. Karpowicz dał dowód, że twórczość dla dzieci traktuje jako integralną część literatury pięknej. On postuluje nie literaturę, lecz lekturę dla dzieci.

8. Role i aspekty sytuujące badacza do przedmiotu jego badania:

1. badacz-krytyk - pojawia się w funkcji nauczyciela, pedagoga, z czasem pedagog-psycholog; traktuje przedmiot badań instrumentalnie; odbiorca krytyki pedagogicznej jest dziecko, a nadawcą najczęściej dorosły,

2. badacz w funkcji dorosłego w ogóle - rola pozaprofesjonalna, nieuczona, rola sytuowana familiarnie (np. wujek Romek, ciocia Zosia),

3. badacz „uczony”, krytyk literacki - najczęściej informuje o rynku wydawniczym, jest pedagogiem doradcą

9. Podział literatury:

1. 
   pierwsza - literatura narodowa, wysoka, literatury artystyczne

2. druga - literatura ludowa, w przekazie ustnym do XX w.

3. trzecia - literatura brukowa, osobna (co nie znaczy gorsza, grafomańska).

10. Literatura czwarta i jej strategie pisarskie i wydawnicze:

1. dostosowanie się do wymogów, wskazówek, zaleceń polityki wydawniczej, do postulatów lansowanych przez szkołę i inne instytucje,

2. uprawianie twórczości dla dzieci jako rekompensowanie niepowodzeń w twórczości „poważnej”, łatwa forma zaspokajania potrzeby pisania,

3. traktowanie twórczości dla dzieci jako czynności znaczącej dla całej twórczości,

11. Miejsce nadawcy:

1. w literaturze mówione jest nim narrator (opowiadacz),

2. w sytuacji literatury dawnej, pisanej, drukowanej i kolportowanej jej producenci (autor, wydawca) znajdowali się na planie anonimowości,

3. w sytuacji współczesnej książki są sygnowane nazwiskiem autora i ilustratora, metryczką wydawcy.

12. Literatura dla dzieci = literatura dla MAŁYCH dzieci (takich, które nie umieją jeszcze czytać) = książka obrazkowa!

Książki obrazkowe są najbardziej literackim sposobem bycia literatury dziecięcej.

13. Literackość (estetyzacja) literatury dla dzieci - utwory z półki „dla dorosłych”, które weszły do kanonu literatury dla młodzieży i dla dzieci, np. Przygody Żeglarza Sindbada, W pustyni i w puszczy, Mały Książę, Dziadek do orzechów, Księga dżungli, Alicja w Krainie Czarów, Kubuś Puchatek i inne.

14. Poezja liryczna dla dzieci:

1. kołysanka - poezja meliczna,

2. teksty do śpiewania na głos,

3. rymowanki ludowe,

4. utwory do czytania na głos, do zadeklamowania i inne.

15. Niepowtarzalna poetyka odbioru.

16. Dąbrowski nazywa lit. dla dz. i mł. sztuką wielotworzywową (gest, mimika, brzmienie głosu).

17. Folklor dziecięcy:

1. twórczość samorodna i spontaniczna dziecka, wyrażona w różnych zachowaniach tekstowych,

2. dzieli się na teksty autoteliczne (nie wymagają odniesienia do rzeczywistości, nastawione na urodę tekstu) i instrumentalne (zorientowane na „pożyteczność”, „praktyczność”),

18. Podział literatury dziecięcej i jej odbiorców:

1. literatura dla dzieci młodszych (mniejszych) (DM) - okres przedczytelniczy z pośrednictwem dorosłych, czytanie obrazkowe lub „czytanie z pamięci”,

2. literatura dzieci starszych (DS) - okres samodzielnej lektury,

3. literatura starszych dzieci nastoletnich (DN),

4. literatura dla młodzieży (DM).

19. Trzy formy aktywnego przeżywania przez dzieci i starsze dzieci nastoletnie (DN) literatury:

1. pisanie - stanowiące ekspresję, wypowiadanie się literaturopodobne,

2. własna (niekoniecznie pisana) opowieść (odmiana gry literackiej), bawienie się, rysowanie,

3. przykładanie się do ról literackich, powieściopisarza, poety.

20. O powieści dla młodzieży mówić się powinno stawiając pytania wg relacji kontekstowych:

• powieść a modele jej odbioru,

• powieść a modele merytoryczne i metodyczne szkoły.

^∗ Jerzy Cieślikowski, Przedmiot, sposoby istnienia i metody badania literatury dla dzieci i młodzieży. [w:] Literatura osobna, Warszawa 1985, str. 22-57.

---