Grzegorz Kasprzyk Legnica, 05.12.2002 r.

Temat: Organizacje pozarządowe.

Organizacje pozarządowe, ang. Non-governmental Organizations (NGOs) - lokalne, krajowe lub międzynarodowe stowarzyszenia obywateli, które nie są częścią struktur rządowych i których działalność nie jest nastawiona na zysk. Podstawą współpracy ONZ z organizacjami pozarządowymi jest art. 71 →Karty Narodów Zjednoczonych, który mówi, że ONZ może zasięgać opinii organizacji pozarządowych. Bardziej szczegółowe uregulowania zawiera rozdz. XIII Regulaminu →Rady Gospodarczej i Społecznej (ECOSOC), który określa m. in. zasady działania Komitetu Organizacji Pozarządowych. Opiniuje on wnioski o przyznanie statusu konsultacyjnego, którego posiadanie umożliwia branie udziału w posiedzeniach ECOSOC. Generalnie NGOs są podzielone na 3 kategorie: pierwsza skupia te organizacje, których zakres działania jest zbieżny z mandatem ECOSOC, druga obejmuje organizacje pozarządowe mające kompetencje w pewnych oddzielnych dziedzinach zainteresowania ECOSOC i trzecia - organizacje współpracujące z nią okazjonalnie. Status konsultacyjny ma obecnie ponad 1500 organizacji pozarządowych, dodatkowo ponad 1500 działających w zakresie programów informacyjnych jest akredytowanych przy Departamencie Informacji Publicznej ONZ. Wiele NGOs ma swoich przedstawicieli przy ONZ.

Organizacje międzynarodowe Pozarządowe - → organizacje międzynarodowe, których członkami są osoby fizyczne lub (i) prawne pochodzące z różnych państw; nazywane są organizacjami pozarządowymi lub prywatnymi. W 1993 r. istniało ich 4830.

Za o. m. p. nie uznaje się takich organizacji, których celem jest osiąganie zysków (np. przedsiębiorstwa transnarodowe).

O. m. p. stanowią bardzo liczną i zróżnicowaną grupę organizacji. Są wśród nich organizacje powszechne (np. Międzynarodowy Komitet Olimpijski) oraz organizacje regionalne (np. Unia Europejska Federalistwów). Są organizacje masowe, posiadające miliony członków w różnych państwach (np. Międzynarodowa Konfederacja Wolnych Związków Zawodowych licząca ok. 50 mln członków w około 90 państwach), a także organizacje elitarne, liczące kilkuset lub kilkudziesięciu członków (np. Pugwash skupiająca wybitnych naukowców).

Jedne są otwarte - zrzeszają ludzi wyznających te same wartości (np. organizacje pacyfistyczne), do innych mogą należeć tylko osoby z określonych środowisk społecznych, zawodowych, grup etnicznych lub wyznaniowych (np. Światowy Kongres Żydów, Międzynarodowy Komitet Pielęgniarek Katolickich, Światowa Federacja Luterańska, Międzynarodowy Komitet Nauk Prawnych).

Ze względu na cele oraz profil działalności o. m. p. można podzielić na:

► ideologiczno-polityczne (np. Międzynarodówka Socjalistyczna, Międzynarodówka Chrześcijańsko-Demokratyczna);

► związków zawodowych (np. Światowa Federacja Związków Zawodowych, Międzynarodowa Federacja Chrześcijańskich Związków Zawodowych);

► sportowe (np. Międzynarodowa Federacja Gimnastyczna, Międzynarodowy Komitet Olimpijski);

► wyznaniowe (np. Pax Christi, Pax Romana, Światowa Rada Kościołów);

► naukowe, oświatowe i kulturalne (np. Stowarzyszenie Prawa Międzynarodowego, Międzynarodowe Stowarzyszenie Nauk Politycznych, Międzynarodowe Towarzystwo Muzyki Współczesnej);

► pokojowe (np. Międzynarodowe Biuro Pokoju);

► humanitarne (np. Międzynarodowy Klub Rotarian, Amnesty International, Caritas);

► zawodowe (np. Międzynarodowe Stowarzyszenie Krytyków Sztuki, Międzynarodowe Stowarzyszenie Profesorów i Wykładowców Uniwersyteckich, Europejskie Stowarzyszenie Nauczycieli);

► gospodarcze (np. Międzynarodowe Zrzeszenie Armatorów, Konferencja Półkuli Zachodniej do spraw Ubezpieczeń, Międzyamerykańska Rada Handlu i Produkcji);

► ochrony środowiska (np. Greenpeace, Przyjaciele Ziemi).

O. m. p. pełnią różnorodne funkcje. Najczęściej ułatwiają kontakty między osobami prywatnymi oraz grupami społecznymi z różnych państw. Sprzyjają rozwojowi wymiany międzynarodowej, przede wszystkim w sferach pozapolitycznych. Stanowią czasami silne grupy nacisku na rządy i organizacje międzynarodowe (→ organizacje międzynarodowe międzyrządowe). Wiele organizacji międzyrządowych współpracuje z nimi stale lub dorywczo. Sformalizowaną formą tej współpracy jest przyznawanie o. m. p. statusu konsultacyjnego przy organizacjach międzynarodowych. Dosyć silną pozycję zdobyły niektóre organizacje humanitarne, w tym zajmujące się naruszeniami praw człowieka. Wywalczyły sobie one "prawo ingerencji" w sprawy wewnętrzne państw, opierając się na uniwersalnych wartościach moralnych.

Opis wybranej Organizacji Pozarządowej.

KOMITET OCHRONY ORŁÓW

- Status Organizacji:

Komitet Ochrony Orłów (KOO) został powołany w roku 1981 jako nieformalna grupa, skupiająca osoby zajmujące się ochroną i badaniami ptaków drapieżnych w Polsce. W roku 1991 KOO zarejestrowany został jako stowarzyszenie (organizacja pozarządowa) zajmujące się działalnością społeczną. Obecnie zrzesza około 400 członków na terenie całego kraju. Wśród nich są zarówno specjaliści zajmujący się zawodowo ornitologią i ochroną przyrody, leśnicy, jak również entuzjaści ochrony ptaków drapieżnych i przyrody.

- Cele statusowe KOO:

• stała rejestracja stanu liczebnego i rozmieszczenia poszczególnych gatunków ptaków drapieżnych w kraju oraz określenie ich wymagań siedliskowych i pokarmowych;

• monitoring efektywności rozrodu wraz z określeniem roli poszczególnych czynników warunkujących produktywność lęgów;

• opracowywanie i dążenie do bieżącej nowelizacji zasad ochrony prawnej ptaków drapieżnych;

• stała kontrola terenowa przestrzegania obowiązujących przepisów ochronnych;

• czynne przeciwstawianie się aktom wandalizmu skierowanym przeciwko drapieżnikom;

• organizowanie różnych form aktywnej ochrony ptaków drapieżnych;

• popularyzowanie w społeczeństwie ochrony ptaków drapieżnych oraz aktualnej wiedzy o ich biologii i ekologii.

- Zarząd Organizacji:

Pracą organizacji kieruje ośmioosobowy Zarząd z siedzibą w Olsztynie, w ścisłej współpracy z koordynatorami regionalnymi, którzy z kolei koordynują realizację zadań w 9 regionach Polski.

Skład Zarządu:

Prezes - Jan Lontkowski, Muzeum Przyrodnicze UWr, Wrocław

Wiceprezes - Tadeusz Mizera, Zakład Zoologii AR, Poznań

Skarbnik - Sebastian Jakowszczenko, Olsztyn

Sekretarz - Zdzisław Cynian, Olsztyn

Członkowie Zarządu:

- Artur Adamski, Zakład Ekologii Ptaków UWr, Wrocław

- Marek Kalisiński, Szczecin

- Romuald Mikusek, Park Narodowy Gór Stołowych, Kudowa Zdrój

- Tadeusz Stawarczyk, Muzeum Przyrodnicze UWr, Wrocław

Nad stroną merytoryczną działalności KOO opiekę sprawuje Rada Naukowa, w której skład wchodzą:

- prof. dr hab. Zbigniew Głowaciński, Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie,

- prof. dr hab. Maciej Gromadzki, Kierownik Zakładu Ornitologii PAN w Gdańsku, wiceprzewodniczący Państwowej Rady Ochrony Przyrody,

- prof. dr hab. Ludwik Tomiałojć, Muzeum Przyrodnicze Uniwersytetu Wrocławskiego, członek Komitetu Ochrony Przyrody PAN i przewodniczący Polskiego Komitetu Światowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN).

- Regiony:

Koordynatorzy regionalni nadzorujący pracę wolontariuszy:

- Region Pomorze Zachodnie - Marek Kalisiński, Szczecin

- Region Pomorze Środkowe, Bogusław Kotlarz, Wicko

- Region Polska Północno-Wschodnia - Zdzisław Cenian, Lubomino

- Region Nizina Północnopodlaska - Robert Kapowicz, Białystok

- Region Polska Centralna - Andrzej Górski, Katedra Ekologii i Ochrony Środowiska UWM, Olsztyn

- Region Wielkopolska i Ziemia Lubuska, Tadeusz Mizera, Katedra Zoologii AR, Poznań

- Region Śląsk, Jan Lontkowski, Muzeum PrzyrodniczeUWr, Wrocław

- Region Małopolska, Marian Stój, Jasło

- Region Lubelszczyzna, Janusz Wójciak, Lublin

- Promocja i edukacja:

W latach 1993-2001 KOO prowadził szerokie działania edukacyjne w zakresie ochrony ptaków drapieżnych, skierowane przede wszystkim do leśników i administracji państwowej odpowiedzialnej za ochronę przyrody, a także do osób zajmujących się ornitologią i ochroną przyrody w skali poszczególnych regionów Polski.

Wydano następujące materiały edukacyjne, każde w nakładzie kilku tysięcy egzemplarzy:

• plakaty: rybołów (rok 1993); rzadkie ptaki drapieżne Polski, bielik (rok 1996); orzeł przedni, orlik krzykliwy (rok 1999); ptaki drapieżne, ochrona strefowa miejsc rozrodu ptaków drapieżnych (2001);

• broszury: rzadkie ptaki drapieżne Polski, ochrona ptaków drapieżnych (rok 1993); bielik, rybołów (rok 1996); orzeł przedni, orlik krzykliwy (rok 1999); ptaki drapieżne, ochrona strefowa miejsc rozrodu ptaków drapieżnych (2001);

• naklejki: logo KOO, bielik, rybołów, orzeł przedni, chrońmy błotniaki (rok 1996), orzeł przedni, orlik krzykliwy, kania czarna, kania ruda (rok 1999);

• Biuletyny KOO: nr 5 (rok 1993); nr 6 (rok 1994), nr 7 (rok 1995), nr 8 (rok 1998), nr 9 (rok 1999), nr 10 (rok 2000), nr 11 (rok 2001).

• Raporty Naukowe KOO: nr 1 (rok 2000), nr 2 (rok 2001).

Materiały te są rozprowadzane w szerokim kręgu odbiorców związanych z ochroną przyrody (m.in. wszystkie Parki Narodowe i Krajobrazowe, Wojewódzcy Konserwatorzy Przyrody, Generalna i Regionalne Dyrekcje Lasów Państwowych, Ministerstwo

Środowiska, sponsorzy programu KOO oraz organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną przyrody). Wydawnictwa te rozprowadzają również koordynatorzy i członkowie KOO w celu promowania idei ochrony ptaków drapieżnych i działalności naszej organizacji.

W latach 1998-2000 przeprowadzono w całym kraju 19 prelekcji dotyczących ochrony ptaków drapieżnych. Odbyły się one w największych ośrodkach akademickich Polski, podczas regionalnych zjazdów ornitologicznych, spotkań kół naukowych lub specjalnych wykładów. W roku 1998 wygłoszono 12 prelekcji, w roku 1999 - 6 i w roku 2000 - jedną.

Dzięki dotacjom Fundacji EkoFundusz, a także Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Small Grants Programme Global Environmantel Facility (GEF/SGP UNDP), zakupiono łącznie 1022 książki. Wydawnictwa nieodpłatnie przekazywano pracownikom Lasów Państwowych, którzy na co dzień stykają się z wprowadzeniem i realizowaniem ochrony strefowej gniazd ptaków drapieżnych oraz członkom KOO.

Zakupione i rozprowadzone zostały następujące pozycje:

- Rok 1994: Z. Głowaciński "Polska Czerwona Księga Zwierząt" (6 książek); H. Freling "Ptaki" (80 książek); J. Sokołowski "Ptaki Polski" (47 książek).

- Rok 1996: Z. Głowaciński "Polska Czerwona Księga Zwierząt" (16 książek); D. Singer "Ptaki drapieżne i sowy" (79 książek); J. Sokołowski "Ptaki Polski" (30 książek); G.S.T. Kłosowscy "Ptaki biebrzańskich bagien" (6 książek).

- Rok 1998: P. Volponi "Bielik - król polskich ptaków" (50 książek); D. Forsman "Ptaki drapieżne Europy" (8 książek); D. Zawadzka i J. Lontkowski "Ptaki drapieżne" (100 książek); T. Mizera "Bielik" (500 książek).

- Rok 2000: M. Cieślak i B .Dul "Atlas piór rzadkich ptaków chronionych" (100 książek).

Ważną formą edukacji są też szkolenia, których podstawowym celem jest wzbogacanie wiedzy Służb Leśnych o ptakach drapieżnych, zacieśnienie współpracy między ornitologami i pracownikami Lasów Państwowych oraz usprawnienie przepływu informacji o nowych gniazdach (pomiędzy Służbą Leśną, a KOO i Wojewódzkimi Konserwatorami Przyrody). Tematyka szkoleń obejmowała zagadnienia związane z ochroną strefową ptaków drapieżnych oraz zasady obowiązujące przy wyznaczaniu stref ochronnych. Omawiano biologię i ekologię ptaków drapieżnych, sposoby rozpoznawania ptaków i ich gniazd. KOO uzyskał w tych działaniach pełne poparcie ze strony Departamentu Leśnictwa, Ochrony Przyrody i Krajobrazu MOŚZNiL, dzięki czemu Generalna Dyrekcja Lasów Państwowych zaakceptowała taką formę szkoleń swoich pracowników.

W latach 1998-2000 przeprowadzono w całym kraju 188 szkoleń, które odbywały się m.in. w Nadleśnictwach - 171 spotkań (91%), w Regionalnych Dyrekcjach Lasów Państwowych - 3, w Technikach Leśnych - 4, w Parkach Narodowych - 2, w Parkach Krajobrazowych - 4, itp.

Przeszkolono łącznie 4 463 osoby: w tym pracowników Lasów Państwowych - 4 026 (90% ogółu przeszkolonych osób), uczniów Technikum Leśnego - 277, oraz po 20-40 studentów, pracowników Parków Narodowych, Krajobrazowych i Służby Ochrony Przyrody oraz nauczycieli. Osoby związane z Administracją Lasów Państwowych to w 90% leśniczowie i nadleśniczowie, a pozostali to pracownicy techniczni nadleśnictw.

- Współpraca międzynarodowa:

W latach 1996-2000 zainicjowano i rozwinięto polsko -słowacko -ukraińską współpracę w zakresie badania i ochrony zagrożonych gatunków ptaków drapieżnych w Karpatach. Koncepcja współpracy międzynarodowej w Karpatach była podstawą do transgranicznego monitoringu rzadkich gatunków ptaków drapieżnych w tym regionie. Wiosną 1996 roku dzięki dofinansowaniu otrzymanemu z Fundacji Partnerstwo dla Środowiska, zorganizowano polsko -ukraiński obóz w Bieszczadach, którego głównym celem było nawiązanie współpracy w zakresie ochrony karpackiej populacji orła przedniego oraz przeszkolenie grupy osób zaangażowanych w prace terenowe w tym regionie.

Kontynuacją tej międzynarodowej współpracy były warsztaty szkoleniowe zorganizowane dzięki wsparciu finansowemu Global Environmental Facility Small Grants Programme (GEF/SGP UNDP), które odbyły się w dniach 17-23.07.1998 w Bieszczadach. Uczestniczyło w nich 12 osób. Uczestnictwo w warsztatach T. Łysaczuka z Zachodnioukraińskiej Stacji Ornitologicznej oraz J. Kornana ze Słowackiej Grupy Badania i Ochrony Ptaków Drapieżnych i Sów zaowocowało przygotowaniem międzynarodowego projektu "Ochrona orłów w Karpatach - tworzenie i szkolenie międzynarodowej grupy", który uzyskał akceptację Fundacji Partnerstwo dla Środowiska. W ramach realizacji tego zadania zorganizowane zostały 2 obozy szkoleniowe. Pierwszy odbył się w miejscowości Czarna Dolna k. Ustrzyk Dolnych w Górach Sanocko-Turczańskich. Drugi obóz szkoleniowy odbył się na Ukrainie w miejscowości Holovecko. W obozach uczestniczyli członkowie KOO - 8 osób, Zachodnioukraińskiej Stacji Ornitologicznej (ZUSO) - 9 i Słowackiej Grupy Roboczej do Spraw Badań i Ochrony Ptaków Drapieżnych i Sów (SVODAS) - 3 osoby.

W roku 1999 wstępne założenia międzynarodowego projektu "Ochrona orłów w Karpatach" przedłożono na europejski konkurs "Wspólne przedsięwzięcia w ochronie środowiska" ogłoszony przez Regional Environmental Center i w październiku 1999 roku został on zakwalifikowany do II etapu konkursu. W celu przygotowania szczegółów projektu, KOO zorganizował w dniach 4-8.11.1999 ukraińsko-słowacko-polskie spotkanie w miejscowości Stefanowa na Słowacji.

Pełna wersja projektu "Ochrona orłów w Karpatach" uzyskała na początku 2000 roku akceptację REC i dofinansowanie w wysokości około 25 000 ECU. Dzięki tej dotacji możliwe stało się rozpoczęcie szerokich działań na rzecz ochrony orła przedniego i orlika krzykliwego na Słowacji i w Polsce.

Tradycyjnie już co drugą jesień, w Mikulowie na Morawach (Republika Czeska), na terenie górującego nad otoczeniem zamku, odbyła się w 2002 roku konferencja poświęcona ptakom drapieżnym i sowom, organizowana przez Grupę do Badań i Ochrony Ptaków Drapieżnych i Sów (SOVDS).

- Przyszłe projekty:

Podobnie jak w poprzednich edycjach projektu, głównym zadaniem planowanym do realizacji w latach 2001-2003, jest monitoring populacji zagrożonych gatunków ptaków drapieżnych.

Uzupełnieniem prac terenowych będzie szeroka działalność edukacyjna KOO służąca podniesieniu poziomu wiedzy w zakresie ochrony przyrody, a w szczególności o zagrożeniach populacji ptaków drapieżnych.

Do planowanych przedsięwzięć należą:

- wydanie w latach 2001-2003 nowych materiałów edukacyjnych (broszury i plakaty). Będą one nieodpłatnie przekazywane pracownikom Lasów Państwowych, współpracownikom KOO oraz osobom i instytucjom zainteresowanym i wspierającym realizację programu ochrony ptaków drapieżnych w Polsce,

- przygotowanie w latach 2001-2003 programu edukacyjnego, skierowanego do uczniów i nauczycieli szkół podstawowych, gimnazjalnych i średnich w całym kraju. W oparciu o przygotowane konspekty nauczyciele będą mogli sami przeprowadzić interesujące zajęcia lekcyjne dotyczące ptaków drapieżnych i ich ochrony. Wdrożenie programu edukacyjnego do szkół realizowane będzie przez koordynatorów lokalnych wytypowanych w trakcie spotkań warsztatowych,

- coroczne publikowanie naukowego raportu KOO w "Notatkach Ornitologicznych" oraz biuletynu, zawierającego sprawozdania, podsumowania i informacje dotyczące wszystkich zadań projektu.

Bibliografia:

Informacje o KOO zaczerpnąłem z Witryny Internetowej KOO - www.free.ngo.pl/koo

---